Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1NOHQoiOkBgF1

Nowa estetyka w sztuce – Art Brut w twórczości Jeana Dubuffeta

Jean Dubuffet, „Mnemotechnika II”, 1978, Hammer Museum, Los Angeles, Stany Zjednoczone, paceprints.com, CC BY 3.0

Ważne daty

1945 – wizyta Dubuffeta  w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji,

1949 – pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut

1959 – wystawa prac Art Brut w Vence

1962 – wystawa prac Art Brut w Nowym Jorku

1971 – przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy  dzieł  w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii

1997 – przekazanie przez L’Arcine dzieł artysty do  Muzeum Sztuki Współczesnej i Nowoczesnej w Villeneuve‑d’Ascq

1
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1ToChYcg49t5
Pobierz plik: scenariusz_lekcji.pdf
Plik PDF o rozmiarze 154.80 KB w języku polskim

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

3. definiuje terminy i pojęcia związane z dziełami współczesnymi, które wymykają się klasyfikacjom i przyporządkowaniu do tradycyjnych dyscyplin artystycznych, jak: collage, instalacja, asamblaż, ambalaż, ready made, dekalkomania, fotomontaż, frotaż, happenning i performance;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła.

Nauczysz się

określać genezę Art Brut;

omawiać cechy twórczości Dubuffeta;

dokonywać analizy formalnej wybranych dzieł artysty;

określać znaczenie Dubuffeta w Art Brut.

Geneza Art Brutu

Sztuka nieprofesjonalna, która pojawiła się już pod koniec XIX wieku obejmowała działania skoncentrowane wokół sztuki naiwnej, często mające swoje źródła w sztuce ludowej, niemieszczącej się w kanonach. Jej twórcy nie należeli do wykształconych artystów, pochodzili z różnych środowisk. Estetyka ich prac podyktowana jest uwolnieniem od presji mody i trendów, kontekstem społecznym, odnoszącym się do autobiograficznych wydarzeń. Twórczość tych artystów, niekiedy będących osobami niepełnosprawnymi intelektualnie, osób chorych psychicznie lub mających takie zainteresowania, cechuje się dużym ładunkiem ekspresji, surowością, oryginalnością technik. Jest to sztuka wyrażająca wewnętrzne rozterki, często będąca jedyną formą kontaktu ze światem zewnętrznym. Termin Art Brut wprowadził w 1945 roku francuski artysta, Jean Dubuffet, który w swoich pismach teoretycznych zwracał uwagę na represywny charakter kultury.  Dubuffet zainteresował się sztuką dzieci, prymitywów oraz psychicznie chorych, w której widział autentyzm. Szukał zjawisk twórczych wśród ludzi, którzy mają odwagę rozwijać je bezinteresownie i swobodnie, łamiąc wszelkie obwarowania społeczne i zachowując, przynajmniej w swoim przekonaniu, odpowiedni dystans w stosunku do nich. (B. Majewska, Dubuffet, [w:] Sztuka inna, sztuka ta sama. Warszawa 1974); Aleksander Jackowski*, Mit sztuki poza kulturą. Art Brut*, Konteksty 1994, 59‑60)

Art Brut to wszystko, co tworzą ludzie niezbrukani kulturą artystyczną; prace, w których mimikra (…) odgrywa znikomą rolę albo nie odgrywa żadnej (…) czyste działanie artystyczne, niewyrafinowane i w żadnym swoim aspekcie wymyślone na nowo przez twórcę, powodowanego własnym instynktem.

Źdródło: Jean Dubuffet, w: J. Thompson, Jak czytać malarstwo współczesne, Kraków 2006, s. 233

RA0vReVAIE3z9
RXAf63JyYpnRS
Muzeum Art Brut ( „Collection of Outsider Art), Lozanna, w Szwajcaria, wikimedia.org, CC BY 3.0

Art Brut Jeana Dubuffeta

Prace Jeana Dubuffeta cechuje buntownicza postawa wobec kultury wysokiej i tradycyjnie pojmowanego piękna. Zaczął tworzyć w wieku 41 lat, po pobycie w wojsku i udanej karierze handlarza winem. W kolejnych kilku dziesięcioleciach pisał wiersze i teksty akademickie, grał utwory jazzowe, eksperymentował z materiałami i technikami artystycznymi, uprawiał między innymi malarstwo, rysunek, grafikę, wielkoformatową rzeźbę plenerową. Był innowatorem, eksperymentującym z niekonwencjonalnymi narzędziami i materiałami, mieszał żwir z farbami; wykonywał odciski liści, skórek pomarańczy, stosował technikę asamblażuAsamblażasamblażu. W 1945 roku odbył wycieczkę do szwajcarskich i francuskich szpitali psychiatrycznych i więzień, aby bliżej zapoznać się z twórczością ludzi z tych środowisk. Kilka lat później w Paryżu założył Towarzystwo Art Brut, którego pierwszą wystawę z 200 pracami 63 autorów zorganizował w 1949 roku.

Ważnym dziełem, obnażającym poglądy artysty na sztukę i Art Brut jest obraz Poród z 1944 roku. Dubuffet chciał, aby jego malarstwo zmieniło to sposób patrzenia na sztukę, sposób, w jaki ludzie myślą o sztuce, a nawet sposób, w jaki definiujemy sztukę. W obrazie przedstawił temat, który jest metaforą twórczego aktu narodzin artysty, ale także jego formalnych cech, w szczególności linearyzmu i spłaszczenia form. Dubuffet gra z pojęciem kadrowania i odwraca perspektywę.

RPK4IJC3eeZ23
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Poród”, autorstwa Jean Dubuffet. Obraz ukazuje scenę porodu. W centrum na łóżku leży rodząca kobieta. Po lewej stronie stoi kobieta w ciemnej sukni, włosy ma upięte w koński ogon. Twarz kobiety ma czerwony kolor obwiedziony żółtą kreską. Po prawej stronie stoi mężczyzna. Ubrany jest w czarny garnitur, na głowie ma kapelusz. Twarz mężczyzny pomalowana jest na czerwono, cała postać obwiedziona jest żółtą kreską. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Najbardziej niepokojącym aspektem obrazu jest centralny obraz rodzącej matki. Postać została spłaszczona i przedstawiona frontalnie., 2. Jej dłonie są uniesione, zaokrąglone oczy sygnalizują strach., 3. Malarz operuje płaskimi płaszczyznami nakładanych na siebie bladych kolorów, wyraźnymi konturami uzyskując niepokojący efekt.
Jean Dubuffet, „Poród”, 1944, Museum od Modern At, Londyn, Anglia, moma.org, CC BY 3.0
R1UmSp2IHx3sj
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Pan Plume w zagniecionych spodniach”, autorstwa Jean Dubuffet. Obraz ukazuje portret mężczyzny. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje 1. W obrazie postać jest wrysowana brutalną, fakturową kreską w grubą warstwę farby., 2. Twarz i ciało są „pogniecione”, zniekształcone., 3. Tytuł określa go jako karykaturę poety-malarza Henriego Michaux, którego publikacje były wydawane w „Monsieur Plume”.
Jean Dubuffet, „Pan Plume w zagniecionych spodniach” (Portret Henriego Michaux), 1947, Tate Modern, Londyn, Anglia, tate.org.uk, CC BY 3.0

W kwietniu 1950 roku francuski artysta Jean Dubuffet rozpoczął serię obrazów zatytułowanych Corps de Dame. Zniekształcenie kobiecego ciała w tych obrazach przypomina prace holendersko‑amerykańskiego malarza Willema de Kooninga.

RWW5ZqrtIAqen
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Drzewo płynów”, autorstwa Jean Dubuffet. Obraz ukazuje nagie ciało postaci. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Ciało kobiety jest spłaszczone i odsłonięte., 2. Malarz ujawnia jednocześnie wszystkie elementy ciała składające się na akt – zarówno tył i przód kobiety., 3. Dzieło ma charakter organiczny., 4. Charakterystyczna powierzchnia tych prac powstała dzięki zastosowaniu specjalnej pasty, powodującej łuszczenie się farby podczas schnięcia, co wpłynęło na powstanie wzorów i tekstury.
Jean Dubuffet, „Drzewo płynów”, 1950, Tate Modern, Londyn, Anglia, tate.org.uk, CC BY 3.0
R1Va2lRPdqWcj
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Zwycięstwo i chwała”, autorstwa Jean Dubuffet. Obraz ukazuje nagie ciało postaci. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Obraz przedstawia groteskowy męski akt o masywnych proporcjach i pozornie groźnym wyglądzie. 2. Podniesione ręce trzymane za plecami, jego gest jest albo niespodziewaną otwartością, albo wyrazem bezradności. 3. Tytuł nawiązuje do centralnej ideologii nazistowskiej, zaczerpniętej z filozofii Friedricha Nietzschego – malarz szydzi z faszyzmu, przedstawiając karykaturę męskiej agresji. Punkt 1: Obraz przedstawia groteskowy męski akt o masywnych proporcjach i pozornie groźnym wyglądzie. Punkt 2: Podniesione ręce trzymane za plecami, jego gest jest albo niespodziewaną otwartością, albo wyrazem bezradności. Punkt 3: Tytuł nawiązuje do centralnej ideologii nazistowskiej, zaczerpniętej z filozofii Friedricha Nietzschego – malarz szydzi z faszyzmu, przedstawiając karykaturę męskiej agresji.
Jean Dubuffet, „Zwycięstwo i chwała”, 1950, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wp.com, CC BY 3.0

Karierę Jeana Dubuffeta cechował opór wobec konwencji artystycznej. Rozwinął swój styl i metodę pracy, wykorzystał niekonwencjonalne materiały i techniki. W wyniku tragedii i okrucieństw II wojny światowej artysta odrzucił pojęcie piękna, realizując sztukę bezkompromisowej bezpośredniości i agresji.

RGRmCMQKN8Xhd
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Korzystny moment”, autorstwa Jean Dubuffet. Obraz ukazuje wielokolorowe plamy barwne. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. W obrazie malarz operuje poszarpaną linią i impastem., 2. Wszystkie formy są rozluźnione, abstrakcyjnie porozrzucane. ·Kolorystyka i formy postaci są energiczne, spontaniczne., 3. Linia stanowiąca kontur postaci dodaje ekspresji.
Jean Dubuffet, „Korzystny moment”, 1962, Solomon R. Guggenheim Museum, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wp.com, CC BY 3.0

W 1978 roku Dubuffet namalował serię trzech obrazów pod wspólnym tytułem Mnemotechnika. Termin oznacza sposoby i techniki szybkiego zapamiętywania. Malarz zamieścił zdeformowane, swobodnie rozrzucone na płótnie, embrionalne postacie, figury i kształty. Artysta łamie wszelkie zasady kompozycyjne – rezygnuje z  symetrii, rytmu i równowagi.  Obraz przypomina próbę zapisu stanu podświadomości człowieka podczas procesu zapamiętywania – stąd towarzyszące temu procesowi pojęcia: chaos, dezorganizacja, przeładowanie informacji.

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższymi słowami i napisz esej, odnoszący się do zawartych w tekście pytań.

W świetle znaczącego rozszerzenia kręgu sztuki art brut, myślenie Dubuffeta stało się źródłem słusznych pytań. Gdzie leży granica pomiędzy „sztuką kulturalną”, a art brut? Wielu „profesjonalnych” artystów nie kryje dziś faktu, że są samoukami, a z drugiej strony niektórzy artyści przypisywani do art brut mają wyższe wykształcenie. Co więcej, dlaczego Dubuffet na początku nie uwzględniał twórców art brut spoza Zachodu? Czy powinniśmy brać pod uwagę twórczość powstającą w ramach warsztatów terapii zajęciowej, która nie ma nic wspólnego z ideą twórczości ukrytej ani artystami buntującymi się przeciwko społeczeństwu i odrzucającymi je? Co kryje się za odnowieniem w ostatnim czasie zainteresowania tymi pracami? Czy włączenie art brut do wystaw głównego nurtu w fundamentalny sposób zmieniło postrzeganie tej sztuki przez instytucje? Wprawdzie wydaje się, że art brut stanowi powiew świeżego powietrza wobec historii pełnej konwencjonalności i obskurantyzmu, ale mimo to sztuka ta pozostaje czarną dziurą, której granic nie można w jasny sposób nakreślić. To właśnie stanowi jednak o jej sile i oryginalności.

Źródło: https://artmuseum.pl/pl/wydarzenia/wspolczesne‑kolekcje‑outsider‑art‑wyklad‑barbary‑safarovej (dostęp z dnia 31.03.2018)

R1LV2rVGDF3Dd
R1RUkRcxwGKJD
Ćwiczenie 1
Wymień tytuły trzech obrazów Dubuffeta.
R1CIIBP7vKQf1
Ćwiczenie 2
RmoAppLazQLIM
Ćwiczenie 3
Z ilu części składa się cykl dzieł Mnemotechnika?
R16rnn8pmWKvc
Ćwiczenie 4
Podaj imię i nazwisko osoby zamieszczonej na portrecie Pan Plume w zagniecionych spodniach.
RkFHrZ4ALsnXw
Ćwiczenie 5
W jakim kraju i mieście znajduje się Muzeum Art Brut?
ReG6A3HamrhJp
Ćwiczenie 6
Do dat przyporządkuj wydarzenia. 1945 Możliwe odpowiedzi: 1. przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy dzieł w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii, 2. pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut, 3. wystawa prac Art Brutu w Vence, 4. wystawa prac Art Brutu w Nowym Jorku, 5. wizyta Dubuffeta w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji. 1949 Możliwe odpowiedzi: 1. przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy dzieł w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii, 2. pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut, 3. wystawa prac Art Brutu w Vence, 4. wystawa prac Art Brutu w Nowym Jorku, 5. wizyta Dubuffeta w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji. 1959 Możliwe odpowiedzi: 1. przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy dzieł w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii, 2. pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut, 3. wystawa prac Art Brutu w Vence, 4. wystawa prac Art Brutu w Nowym Jorku, 5. wizyta Dubuffeta w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji. 1962 Możliwe odpowiedzi: 1. przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy dzieł w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii, 2. pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut, 3. wystawa prac Art Brutu w Vence, 4. wystawa prac Art Brutu w Nowym Jorku, 5. wizyta Dubuffeta w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji. 1971 Możliwe odpowiedzi: 1. przekazanie przez Dubuffeta ok. 4 tysięcy dzieł w posiadanie miasta Lozanny w Szwajcarii, 2. pierwsza ekspozycja prac zainicjowana przez Towarzystwo Art Brut, 3. wystawa prac Art Brutu w Vence, 4. wystawa prac Art Brutu w Nowym Jorku, 5. wizyta Dubuffeta w więzieniach i szpitalach psychiatrycznych Szwajcarii oraz Francji.
Rm5qPenXp8H8u
Ćwiczenie 7

Słownik pojęć

Asamblaż
Asamblaż

asamblage, zbiór gotowych lub stworzonych przez artystę form, materii lub fragmentów innych całości, stanowiący autonomiczną wartość (dzieło sztuki), termin zastosowany 1954 przez J. Dubuffeta, określał trójwymiarowe figury, zbudowane z różnych cząstek, odpadów i papier‑mâché.

Impast
Impast

w malarstwie (głównie olejnym, rzadziej temperowym) wypukłe nałożenie farby pędzlem lub szpachlą.

Źródło terminów:  https://encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Gorzki smak ART BRUT. Badania, kolekcje, wystawy w Polsce na przełomie XX/XXI wieku, G. Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2016.

J. Thompson, Jak czytać malarstwo współczesne, Kraków 2006.

A. Jackowski, Mit sztuki poza kulturą. Art Brut, Konteksty 1994.