Nowy kraj

Kiedy to było?

Ustrój 'Zbuntowanych Stanów Ameryki' – między federalizmem a jednością

Zręby ustrojowe Stanów Zjednoczonych powstały jeszcze w okresie kolonialnym i w sposób oczywisty czerpały z angielskich tradycji. Po opuszczeniu poszczególnych kolonii przez gubernatorów reprezentujących władzę króla rządy przeszły w ręce lokalnych zgromadzeń parlamentarnych (kongresów).

R11puFppA1BcF1

Czarno‑biały rysunek przedstawiający mężczyznę w ciemnych, lekko kręconych włosach sięgających ramion. Mężczyzna jest ubrany w ciemny kaftan z dużymi guzikami, spod którego wystaje kołnierz białej koszuli. Jest zwrócony do widza prawym półprofilem. Patrzy przed siebie i lekko się uśmiecha.

Jeszcze przed Deklaracją Niepodległości, zapewne w obawie przed anarchizacją życia społecznego, Kongres Kontynentalny wezwał do tworzenia struktur nowej władzy. Zatem stosunkowo szybko - w latach 1776‑1780 - większość już niezależnych stanów uchwaliła konstytucje. Przeważnie robiły to funkcjonujące tam kongresy, co dobitnie świadczyło, że nie doszło do ich kompromitacji i nadal uznawano je za reprezentatywne.

Konstytucje te różniły się w szczegółach, ale ich wspólną cechą było zastosowanie monteskiuszowskiego trójpodziału władzy. Dwuizbowe zgromadzenia parlamentarne wyłaniane w wyborach stanowiły prawo, władzę wykonawczą posiadał gubernator wybierany albo bezpośrednio, albo przez parlamenty. Sądownictwo spoczywało w rękach niezależnych, choć mianowanych na krótkie kadencje sędziów.

RSQId3DDNI5hx

Zdjęcie przedstawia ceglany, dwukondygnacyjny budynek ze złotą, półokrągłą kopułą z niewielką wieżyczką. Na dolnej kondygnacji po środku widać 7 rozmieszczonych symetrycznie arkad, a za nimi wysokie okna i dwoje białych drzwi. Po prawej i po lewej stronie na niskich kolumnach umieszczone są rzeźby przedstawiające ludzkie postaci. Na górnej kondygnacji znajduje się rozległy balkon, którego strop jest podtrzymywany przez wysokie białe kolumny. Za nimi rówież widać okna z białymi ramami oraz białe drzwi. Prawe i lewe skrzydło budynku zawierają wysokie, symetrycznie rozmieszczone okna o białych ramach. Do budynku prowadzą szerokir szare schody. Na pierwszym planie widać metalową bramę zawieszoną na kamiennych kolumnach oraz nieco niższy metalowy płot. Za płotem równo przystrzyżona roślinność.

Problemy: władze centralne, niewolnictwo, 'zdobyczne ziemie'

Dużym problemem było stworzenie rządu centralnego. Z pewnością wynikało to z niezbyt dobrych doświadczeń z Brytyjczykami, a zdawano sobie sprawę, że władza, która nie będzie oddalona o setki kilometrów, z pewnością będzie skuteczniejsza i szybsza w działaniu. Pierwszą namiastką wspólnego rządu był Komitet Trzynastu, który przygotował wspólną konstytucję. W późniejszym czasie skonfederowane stany przyznawały dość ograniczone prerogatywy wspólnemu rządowi pozbawiając go prawa do nakładania podatków, czy prowadzenia polityki handlowej.

Dodatkową bolączką i tak słabych centralnych władz wykonawczych były ciągłe fluktuacje składu osobowego, ponieważ poszczególne stany często wymieniały swoich przedstawicieli. Nie było też stałej siedziby. Pełniąca tę funkcję Filadelfia po 1783 r. zastąpiona została przez Princeton Nowy Jork i inne miejscowości.

Ponadto problemem był kryzys finansowy czy sprawa osadnictwa za Appalachami.

R11k5qQeg9yMr

Rycina na pożółkłym papierze. Przedstawia trójkondyygnacyjny budynek widziany lekko z boku. Budynek znajduje się przy chodniku, po którym przechadzają się ludzie. Do budynku prowadzą niewielkie schodki. Na parterze widoczne są drzwi wejściowe i troje okien. Na górnych piętrach odpowienio znajduje się po czworo okien. Nad oknami na dwóch niższych kondygnacjach widoczne są trójkątne i kwadratowe frontony. Okna górnej kondygnacji są mniejsze niż pozostałe. Widać również poddasze, które ma dwoje wysuniętych ze spadzistego dachu okien. Po obu stronach budynku widoczne jest masywne ogrodzenie, zza którego wystają korony drzew. W oddali widać inne, podobne domy.

R1I5VZa4nMxQt

Zdjęcie przedstawia ekspozycję artystyczną. Obrazy, plakaty i ekrany zawieszone są na ceglanych ścianach, które są rozmieszczone w różny sposób i stanowią pozostałość po domu. Niektóre mury są wysokie, inne nieco niższe. Na środku znajdują się niewielkie murki. W tle widać inne budynki oraz powiewające na masztach flagi.

RC7qJh1Lw98oG

Zdjęcie przedstawia budynek z czerwonej cegły z białą wieżą zegarową na środku. Przed nim w dwóch grupach ustawieni są ludzie. Budynek ma rozmieszczone symetrycznie okna z białymi framugami. Po prawej stronie łączy się z trzema arkadami, które prowadzą do niższego ceglanego budynku z podobnym typem okien. Oba budynki mają białe drzwi. Po lewej stronie kadru widać maszt z powiewającą na nim flagą Stanów Zjednoczonych. W tle znajdują się drzewa oraz wysokie i niskie budynki. Na pierwszym planie widać rozległą rabatę z żółtymi i czerwonymi kwiatami.

RFG5zzXQboXXN

Mapa zatytułowana: Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Ukazane jest na niej wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej. Kolorem zielonym zaznaczone są posiadłości brytyjskie, obejmujące Posiadłości Kompanii Zatoki Hudsońskiej, Kanadę, Quebec, Terytorium Północno‑Zachodnie, Akarię, Nową Szkocję, Wyspę księcia Edwarda, Terytorium Missisipi i Florydę. Kolorem brązowym oznaczone są posiadłości hiszpańskie z terytoriami odzyskanymi w 1783 roku: Luizjana i Karolina Południowa. Pomarańczową linią zaznaczone są granice Stanów Zjednoczonych w 1783 roku. Czerwoną przerywaną linią zaznaczona jest granica, poza którą zakazano kolonistom swobodnego zajmowania ziemi w 1763 roku. W pobliżu Bostonu oznaczony jest punkt - miejsce buntu kolonistów w 1773 roku (tzw. herbatka bostońska). Zielonymi strzałkami oznaczony jest kierunek działań floty i wojsk brytyjskich. Pomarańczowymi strzałkami oznaczony jest kierunek działań i wojsk amerykańskich. Fioletowymi strzałkami oznaczony jest kierunek działań floty francuskiej i hiszpańskiej, przymierzonych ze Stanami Zjednoczonymi. W Lexington, Bunker Hill, Nowym Jorku, Yorktown i Cowpens, Augusta i Fort Vincennes oznaczone są ważniejsze bitwy. W Charlestone i Savannah oznaczone są ważniejsze bitwy z udziałem Polaków. W Pensylwanii oznaczone jest miejsce uchwalenia i proklamacji Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych 4 lipca 1776 r. oraz miejsce uchwalenia konstytucji Stanów Zjednoczonych w 1778 roku.

Konstytucja Stanów Zjednoczonych

Trudności, z jakimi borykało się 13 stanów, wymagały zastąpienia Artykułów Konfederacji nowo napisaną Konstytucją. Podczas prac nad nią ścierały się dwie tendencje. Federaliści, tacy jak Jerzy Waszyngton, Aleksander Hamilton, James Madison, John Jay, chcieli wzmocnić władzę centralną. Natomiast antyfederaliści uważali takie wzmocnienie za szkodliwe. Ostatecznie zwyciężyła pierwsza z koncepcji, choć naczelną zasadą, jaka miała być respektowana, była wzajemna równowaga między poszczególnymi 'władzami' – między rządem centralnym a stanowymi, między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Generalnie udało się to osiągnąć i w 1787 r. przyjęto gotowy tekst.

Zachowano trójpodział władzy. Władzę wykonawczą miał sprawować wybierany na czteroletnią kadencję prezydent. Legislatywę (parlament) stanowił dwuizbowy kongres (Izba Reprezentantów i Senat), natomiast władza sądownicza realizowana była przez Sąd Najwyższy.

Konstytucja została ratyfikowana przez poszczególne stany, co początkowo odbywało się stosunkowo szybko i sprawnie – w Delaware, New Jersey i Georgii przez aklamację, w Pensylwanii, Connecticut, Massachusetts, New Hampshire, Marylandzie i Karolinie Południowej większością głosów. Największy sprzeciw napotkała w Wirginii i Nowym Jorku, a więc stanach najludniejszych. Ostatecznie jednak i one przyjęły Konstytucję.

W dwa lata po uchwaleniu konstytucji została ona uzupełniona 10 poprawkami, które zwykło nazywać się Kartą Praw (Bill of Rights [czyt.: bil of rajts]) Stanów Zjednoczonych. Zapewniały one swobody i wolności obywatelskie, takie jak: poszanowanie własności prywatnej, wolności wyznania i sumienia, wolność prasy, ochrona oskarżonego w procesie karnym, prawo do zgromadzeń, prawo do posiadania broni.

R18JdOumK08Wj

Zdjęcie przedstawiające podniszczoną i pożółkłą kartkę papieru, zapisaną odręcznym, kaligraficznym pismem. Widać nagłówek w języku angielskim: To all to whom (dla wszystkich, dla których).

R144sOxryTpok

Zdjęcie przedstawiające podniszczoną i pożółkłą kartkę papieru, zapisaną odręcznym, kaligraficznym pismem. Widać nagłówek w języku angielskim: We the people (my, ludzie).

R7QBOEk6Y9E4O

Zdjęcie przedstawiające podniszczoną i pożółkłą kartkę papieru, zapisaną odręcznym, kaligraficznym pismem. Widać nagłówek w języku angielskim: Congress of the United States (konkres stanów zjednoczonych).

RMTP2Wnf8U4lQ

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny z białymi, sięgającymi uszu, lekko kręconymi włosami. Mężczyzna patrzy wprost na widza. Ma niebieskie oczy i wydatny nos. Usta zaciska w poziomą kreskę. Ubrany jest w czarny płaszcz ze stójką, spod którego wystają falbany od kołnierza koszuli. Tło obrazu jest szarawe, niejednolite.

R2nfTHKhL5hQr

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny z białymi, sięgającymi uszu, lekko kręconymi włosami i bokobrodami. Mężczyzna jest zwrócony lewym półprofilem do widza. Patrzy przed siebie. Ma brązowe oczy i dość długi nos. Lekko się uśmiecha. Ubrany jest w czarny płaszcz ze stójką, spod którego wystaje biała, zawiązana wokół szyi chusta. Tło obrazu jest szarawe, niejednolite.

REDKv1kcfLLHi

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny z białymi, sięgającymi uszu, przylegającymi do głowy włosami. Mężczyzna patrzy wprost na widza. Ma szare oczy i prosty nos. Ubrany jest w czarny płaszcz ze stójką, spod którego wystaje zawiązana pod szyją biała chusta. W tle obrazu widać czerwony, zawieszony na ścianie materiał oraz fragment kolumny.

R1exHvX7YiiS6

Ilustracja przedstawia dzieło malarskie. Na obrazie przedstawione jest wysokie pomieszcenie ze zwisającym z sufitu bogato zdobionym żyrandolem i trzema oknami z ciężkimi, zielonymi zasłonami. Ściany są jasne, pokryte sztukaterią. W pomieszczeniu znajduje się kilkudziesięciu ubranych w bogate szaty mężczyzn. Niektórzy unoszą w górę prawe dłonie. Po prawej stronie widoczny jest podest, na którym znajduje się kilku mężczyzn. Jeden z nich pochyla się nad stojącym tam biurkiem, podpisując jakiś dokument. Za biurkiem widoczne są cztery sztandary, jeden z nich to flaga Stanów Zjednoczonych.

Prezydent i władza wykonawcza

Władzę wykonawczą w nowym kraju powierzono prezydentowi, który wybierany był w dość skomplikowanym, pośrednim systemie wyborczym. Jego kadencja trwała cztery lata.

Prerogatywy prezydenta były duże zarówno w zakresie polityki wewnętrznej,
jak i zagranicznej. Tworzył on administrację centralną ze wskazanych przez siebie osób, które mu bezpośrednio podlegały. W zakresie polityki zagranicznej, którą sam kreował, do jego kompetencji należało mianowanie pracowników służb dyplomatycznych, np. ambasadorów. Traktaty międzynarodowe przygotowywała administracja prezydenta. On je akceptował i podpisywał, a Kongres jedynie ratyfikował. Był naczelnym wodzem i zwierzchnikiem sił zbrojnych zarówno w okresie pokoju, jak i wojny.

Posiadał prawo inicjatywy legislacyjnej, a jego znaczenie w tym względzie unaocznia prawo weta w stosunku do uchwał Kongresu, które można było wprawdzie obalić,
ale wymagało to 2/3 głosów obu izb.

Miał wreszcie znaczący wpływ na sądownictwo dzięki prawu do mianowania sędziów.

R1ylYw6bO0eGR

Zdjęcie przedstawia duży biały budynek o dwóch kondygnacjach i tarasie na dachu. W centralnej części budynku znajdują się cztery rzędy wysokich kolumn, które podtrzymują trójkątny fronton. Po prawej i lewej stronie znajdują się duże, symetrycznie rozmieszczone okna. W centralnej części dachu widać maszt, na którym zawieszona jest flaga. Przed budynkiem znajduje się trawnik oraz pas zielonych roślin, a także niewielka fontanna otoczona drobnymi czerwonymi kwiatami.

RbLGWWQXT1R2G

Zdjęcie przedstawia duży biały budynek o trzech kondygnacjach i tarasie na dachu. W centralnej części budynku znajduje się sześć ustawionych w półkole wysokich kolumn, które biegną przez wszystkie piętra i podtrzymują półokrągłą część tarasu. W centralnej części dachu widać maszt, na którym zawieszona jest lekko powiewająca flaga Stanów Zjednoczonych. Prawe i lewe skrzydło budynku przysłaniają znajdujące się przed nim drzewa. Przed budynkiem znajduje się trawnik oraz żywopłot otaczający fontannę.

Legislatywy: centralna i stanowe

Władzę ustawodawczą stanowił dwuizbowy Kongres składający się z Izby Reprezentantów i Senatu. Deputowani wybierani byli co dwa lata w wyborach bezpośrednich z zachowaniem proporcji w stosunku do liczby mieszkańców. Dawało to oczywiście przewagę stanom najludniejszym. W celu zrównoważenia, do senatu każdy ze stanów - niezależnie od wielkości – delegował dwóch członków wybieranych co sześć lat w wyborach pośrednich, tzn. przez parlamenty lokalne.

Zakres kompetencji Kongresu był szeroki: nakładał podatki, miał monopol na emisję pieniądza, w jego gestii leżało zaopatrywanie armii i floty, zawieranie traktatów międzynarodowych. Aby nie dublować kompetencji, prerogatyw tych pozbawione były stanowe organy przedstawicielskie.

Problemem okazało się określanie liczby mandatów, gdyż stany północne uważały,
że skoro niewolnicy są pozbawiani praw obywatelskich, nie można ich wliczać do ustalania liczby deputowanych. Protestowały przeciwko temu stany uznające niewolnictwo, chociaż jednocześnie chętnie godziły się, aby nie wliczać niewolników do ustalania liczby podatników. Ostatecznie zawarto kompromis, o którym można byłoby powiedzieć 'groteskowy', gdyby nie chodziło o ludzi. Ustalono mianowicie,
że niewolnika należy liczyć jako 3/5 statystycznej osoby.

RDWJ95tVIVzd6

Zdjęcie przedstawia duży biały budynek, do którego prowadzą szerokie schody. W centralnej części budynku znajduje się wysoka, półokrągła kopuła zakończona niską kolumną, na której ustawiona jest rzeźba przedstawiająca ludzką postać. Budynek ma cztery kondygnacje, każda z nich wyposażona jest w większe i mniejsze, symetrycznie rozmieszczone okna. Przed wejściem do budynku znajduje sie szereg kolumn, które podtrzymują znajdujący się powyżej taras. Na tarasie znajduje się maszt, na którym zawieszona jest powiewająca na wietrze flaga Stanów Zjednoczonych. U stóp budynku widać fragment ogrodu oraz inną roślinność. W okolicach schodów przechadzają się ludzie.

RjbeftL1XANcd

Zdjęcie przedstawia dużą salę wypełnioną drewnianymi siedziskami i blatami ustawionymi w półkole, wokół znajdującej się centralnej części pomieszczenia mównicy. Zarówno na miejscach, jak i przy mównicy, oraz na znajdujących się powyżej mównicy balkonach, siedzą i stoją ludzie. Z tyłu mównicy na ścianie wisi flaga Stanów Zjednoczonych.

RNvzzqlGpkcO2

Ilustracja przedstawiająca schemat zatytułowany Proces legislacyjny w USA. Poniżej znajduje się wzór pieczęci prezydenta Stanów Zjednoczonych, a pod nią napis Prezydent. Poniżej zielona strzałka w górę z napisem Podpisanie oraz czerwona strzałka w dół z napisem weto. Obok pieczęci i strzałek większa zielona strzałka w górę oraz napis Przełamanie weta 2/3 głosów obu izb. Poniżej znajduje się przerywana linia, a pod nią mniejszy nagłówek Uzgadnianie projektu. Pod nagłówkiem znajduje się pozioma strzałka z dwoma grotami skierowanymi w przeciwne strony. Do tej strzałki prowadzi inna strzałka z jednym grotem skierowanym w górę. Pod nią napis Praca w komisjach. Po obu stronach napisu znajdują się wzory pieczęci - po lewej pieczęć Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych, po prawej pieczęć Senatu. Do obu pieczęci prowadzą ukośne strzałki z grotami skierowanymi w górę. Pod nimi znajduje się wzór pieczęci Kongresu Stanów Zjednoczonych i napis Kongres. Do napisu prowadzi strzałka z grotem skierowanym w górę, pod którym znajduje się napis Członek Kongresu inicjatywa ustawodawcza.

Sądownictwo

Zgodnie z monteskiuszowskim podziałem władzy amerykańska Konstytucja powierzyła władzę sądowniczą niezależnym organom, na czele których stał Sąd Najwyższy. Sędziów mianował prezydent, ale po nominacji byli oni nieusuwalni
aż do śmierci lub ustąpienia z własnej woli, np. z powodu starości, gdy nie czuli
się na siłach pełnić dalej urzędu.

Dawało to z jednej strony dużą niezależność, ale przy szczęśliwym zbiegu okoliczności, zapewniało konkretnemu prezydentowi wpływanie na losy kraju nawet po zakończeniu urzędowania (nominował ludzi o preferowanym przez siebie samego światopoglądzie). Sąd Najwyższy stał się w amerykańskim systemie władzy elementem stabilizującym – od początku powstania do dzisiaj urząd przewodniczącego Sądu pełniło zaledwie 17 sędziów, podczas gdy prezydentów było 46 (z obecnym Joe Bidenem [czyt.: dżo bajdenem]) .

Głównym zadaniem Sądu było czuwanie nad zgodnością działań prezydenta i Kongresu z Konstytucją. Podlegały mu sądy rejonowe. W 1789 r. prezydent Waszyngton mianował przewodniczącym Sądu Najwyższego Johna Jaya, który pełnił tę funkcję do 1795 r.

R1VkJBowE7mgS

Zdjęcie przedstawia fragment ceglanego budynku. Widać półokrągłe, kremowe, dwuskrzydłowe drzwi, do których prowadzą niewielkie schody. Po obu stronach drzwi znajdują się po 2 duże okna w podobnym, półokrągłym kształcie. Na wyższej kondygnacji okna są prostokątne. Okno w środku, znajdujące się tuż nad drzwiami, jest nieco wyższe od pozostałych. Nad nim znajduje się trójkątny fronton z niewielkim, półokrągłym okienkiem.

RhCHrQjXOcAFr

Zdjęcie przedstawiające piaskowy budynek z wieloma kolumnami i trójkątnym frontonem, przypominający starożytną grecką świątynię. Do wejścia budynku prowadzą szerokie schody, a u jego podnóża na podwyższeniu znajduje się figura siedzącego mężczyzny. Po lewej i prawej stronie widać fragmenty skrzydeł budynku.

R18P6gfVzRn26

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w bogato zdobionych szatach: niebieskiej pelerynie podszytej futrem i ozdobionej złotymi aplikacjami oraz białych rajtuzach i butach na niskim obcasie z czerwonymi elementami. Widać białe, obszerne mankiety koszuli oraz biały koronkowy kołnierz. Na piersi postaci zawieszony jest szeroki złoty łańcuch z wisiorem w kształcie krzyża. Mężczyzna patrzy wprost na widza. Ma długie ciemne, kręcone włosy. Lewą rękę opiera o biodro, przy którym widać złotą rękojeść miecza. Prawą ręką trzyma berło, które opiera o niewielki podest z przykryciem i poduszką w kolorze niebieskim ze złotymi aplikacjami. Na poduszce znajduje się korona. W tle obrazu widać fragment tronu, czerwono‑złoty materiał zawieszony na ścianie oraz fragment kolumny.

R1amA9vT1ht8u

Obraz przedstawia portret mężczyzny z płowymi, sięgającymi uszu włosami i wysokim czołem. Mężczyzna jest zwrócony prawym półprofilem do widza. Patrzy przed siebie. Ubrany jest w obszerną, czarno‑pomarańczową szatę, spod której wystaje biały kołnierz z falbanami. Lewą ręką opiera na ustawionej pionowo księdze, która znajduje się na stole obok niego. Tło obrazu jest beżowo‑brązowe, niejednolite.