Nurt impresjonistyczny w malarstwie polskim
Ważne daty
1874 – wystawa w atelier fotograficznym Nadara – początek impresjonizmu
1882 – Aleksander Gierymski W altanie
1886 – ostatnia wspólna wystawa impresjonistów paryskich
1889 – Pankiewicz i Podkowiński w Paryżu
1890– Józef Pankiewicz, Lato; Józef Pankiewicz, Wóz z sianem
1891– Leon Wyczółkowski, Rybacy brodzący w wodzie
1892 – Władysław Podkowiński, Dzieci w ogrodzie
1895 – Aleksander Gierymski, W alei (Park Schleissheim w pobliżu Monachium)
1904 – Władysław Śliwiński, Morze
1921– Jan Stanisławski, Ule na Ukrainie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
e) sztuki XIX wieku (romantyzm, realizm, akademizm, impresjonizm, postimpresjonizm, historyzm, eklektyzm i nurt inżynieryjny w architekturze),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
rozpoznawać polskich twórców tworzących pod wpływem impresjonizmu;
wskazywać środki stylowe malarstwa impresjonistycznego w dziełach polskich malarzy;
omawiać tematykę dzieł;
rozpoznawać omówione dzieła i określa ich kontekst stylistyczny;
odróżniać malarstwo impresjonistyczne od malarstwa tworzonego pod wpływem impresjonizmu.
Poszukiwania twórcze Aleksandra Gierymskiego
Zanim polscy artyści osobiście zetknęli się z malarstwem impresjonistycznym, sami prowadzili poszukiwania podobne do tych, które we Francji zajmowały Moneta i pozostałych artystów z jego kręgu.
Problematyka światła rozwijana była w monachijskim środowisku młodych polskich malarzy. Zainteresowanie nim można zauważyć między innymi w twórczości Juliana Fałata i Stanisława Masłowskiego. Jednak pierwszym artystą, który w sposób szczególny zwracał uwagę na wpływ światła na barwę, oraz na wrażeniowość przedstawień był Aleksander Gierymski.
Aleksander Gierymski przyjął też swobodny, nieco szkicowy sposób malowania, co zbliżyło go jeszcze bardziej do impresjonistów francuskich. Podróżując po Niemczech, Francji i Włoszech malował w plenerzeplenerze.
Pod wpływem malarstwa impresjonistów. Józef Pankiewicz i Władysław Podkowiński
Największy bezpośredni wpływ malarstwo impresjonistyczne wywarło na Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego, którzy z dziełami francuskich malarzy zetknęli się osobiście się w czasie wspólnej wyprawy do Francji w 1889 roku.
Zauroczenie nowym kierunkiem u Pankiewicza było entuzjastyczne i konsekwentne, jednak krótkotrwałe. Tworzył pod jego wpływem przez trzy lata, by w 1892 roku poświęcić się malarstwu nokturnowemu. W obrazach powstałych w czasie fascynacji francuskim kierunkiem malarskim największy wpływ wywarły na niego dzieła Moneta.
Podobnie krótkotrwałemu wpływowi impresjonizmu uległ Władysław Podkowiński. Jednocześnie z wrażeniowymi, rozedrganymi i przepełnionymi światłem obrazami, Podkowiński tworzył płótna, w których dawał wyraz swoim niespokojnym, symboliczno – ekspresyjnym wizjom. Impresjonistyczne obrazy Władysława Podkowińskiego noszą w porównaniu z Pankiewiczem więcej śladów inspiracji dziełami Renoira.
Urok światła i koloru. Elementy impresjonizmu w obrazach polskich artystów
Pięć czy sześć lat temu do malarstwa naszego nie przekradł się jeszcze ani jeden promień jasnego i słonecznego kolorytu prądów francuskich. [Obecnie zaś] Ani mnichów z kieliszkiem, ani lisowczyków z konikami, nic, literalnie nic z dawnego a z nowego {…} jakaś niebieska paćkanina […] liczni z naszych młodych udają impresjonistów.
Źródło: Stefan Laurysiewicz, Przegląd Tygodniowy, 1894 (cyt. za: Wiesława Wierzchowska, Impresjonizm polski, 1978
Elementy impresjonizmu na początku lat 90. XIX wieku szybko przeniknęły i zadomowiły się w twórczości szeregu polskich artystów, między innymi Leona Wyczółkowskiego, Juliana Fałata, Władysława Ślewińskiego, wczesnych pracach Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, a także u Jana Stanisławskiego i wielu innych. Zdobycze tego kierunku przyswajano raczej chętnie. W obrazach licznych polskich twórców na dobre zadomowiło się światło i jasna, czysta paleta barw.
Trzeba jednak pamiętać, że były to często inspiracje powierzchowne, stanowiące raczej składową niż przedmiot poszukiwań artystycznych. Na twórczość każdego z wymienionych wyżej artystów składały się również inne inspiracje, często przyjmujące dominującą rolę i spychające koncepcje impresjonistyczne na margines. I tak na przykład twórczość Leona Wyczółkowskiego wpisywała się w nurt realizmu, Wyspiańskiego i Mehoffera, secesji, zaś na dzieła Władysława Ślewińskiego wpływ miało francuskie środowisko grupy Pont‑Aven i twórczość Paula Gauguin'a, a także ich teoria syntetyzmu.
O prawdziwym impresjonizmie na gruncie polskim, w sensie bezpośredniej inspiracji malarstwem francuskiej grupy artystów, można mówić właściwie jedynie w odniesieniu do wycinków twórczości Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego. Pozostali artyści, choć zaznajomieni z ich twórczością, przyswajali ją sobie bądź powierzchownie, bądź wybiórczo, często poszukując własnej drogi artystycznej, łącząc z inspiracjami twórczością postimpresjonistów, nabistów, symbolizmem czy lokalnymi tendencjami artystycznymi. Dowodzi to tego, jak złożonym zjawiskiem była recepcja tego nurtu na gruncie polskim.
Obraz ukazuje scenę rodzajową, przedstawiającą grupę osób w ogrodzie. Scena zobrazowana została na wzór modnych wówczas scen neorokokowych.
Płótno to stanowi studium światła i barwy. Można właściwie powiedzieć, że to właśnie one są prawdziwym bohaterem dzieła. Ścianki altany rzucają na roślinność, podłoże i postaci barwne refleksy, sprawiając, że scena iskrzy się od kolorów. Światło nie tylko nasyca kolory lokalne, ale wręcz je zmienia. Pomimo historycznej stylizacji kostiumowej, Gierymskiemu udało się tutaj wyzwolić ze sztywnych zasad akademickich i zupełnie niezależnie osiągnąć efekty impresjonistyczne.
, 2.Koncepcja obrazu „W altanie” narodziła się we Włoszech, gdzie Aleksander Gierymski przebywał w latach 1875-1880. Prace nad obrazem trwały kilka lat i poparte były licznymi plenerowymi studiami z zakresu koloru i światła.
Aleja lipowa z 1895 roku była jednym z ostatnich obrazów Aleksandra Gierymskiego. Jesienny pejzaż nasycony jest złotoczerwonym światłem słonecznym przebijającym przez konary drzew. Uwagę zwracają duże kontrasty między światłem i cieniem. Wielką rolę odgrywa tutaj też kolor, za pomocą którego, z pominięciem rysunku, artysta buduje formy: drzewa i ścieżkę w parku. Kolorystyczne rozedrganie oraz plamy ostrego światła nadają pejzażowi wrażenie odrealnienia i jednocześnie potęgują melancholijny nastrój przywoływany przez samotną sylwetkę spacerowicza.
Obraz Dzieci w ogrodzie Władysław Podkowiński namalował podczas wakacji w podwarszawskich majątkach przyjaciół, w Mokrej Wsi i Chrzęsnem.
W kompozycji obrazu Podkowiński użył zabiegu ujęcia i wykadrowania w bliskim planie fragmentu natury. Zbudowany po przekątnej obraz, malarz oparł na kontraście gamy ciepłej i zimnej. Przeważają w nim tonacje żółcieni i zielenie. Paletę barw dopełnia szarofioletowy błękit furtki ogrodowej, figurek dzieci i ich krótkich cieni na ścieżce. Efekt upalnego letniego dnia osiągnął artysta nadając scenie w rozsłonecznionym ogrodzie lekko rozbielony ton. Obraz został zaprezentowany na jesiennym Salonie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w 1892.
Rybacy brodzący w wodzie to jeden z obrazów Leona Wyczółkowskiego namalowanych podczas pobytu malarza na Ukrainie w latach 90. XIX wieku. W okresie tym nastąpiło największe zbliżenie malarstwa artysty do założeń francuskiego impresjonizmu. Przedstawiony motyw rodzajowy stanowi właściwie czyste studium koloru i światła. Ukazuje zjawisko niwelowania barw lokalnych pod wpływem promieni słonecznych.
Malarz, posługując się głównie czystymi kolorami, kładzionymi obok siebie drobnymi plamkami pigmentu, uzyskiwał efekty zgodne z ówczesnymi odkryciami w dziedzinie optyki i psychologii widzenia, co zbliżało go do malarzy francuskich. Inaczej jednak niż oni, Wyczółkowski obrazy swe tworzył nie w plenerze, a w pracowni na podstawie wcześniejszych studiów
Elementy impresjonizmu znaleźć można w malarstwie Władysława Ślewińskiego. Od 1892 roku artysta mieszkał i pracował w Bretanii, gdzie wnikliwie i nieprzerwanie obserwował naturę, jej zmienność i piękno.
Morze to jeden z wielu obrazów Ślewińskiego, których głównym tematem jest żywioł wody targanej burzami, sztormami, rozbijającej się o przybrzeżne skały, bądź też wyciszonej i spokojnej. Żywa materia wody, jej nieustanny ruch sprawiły, że Ślewiński zrezygnował z charakterystycznego dla jego malarstwa syntetycznego ujęcia motywu, ze stylizacji na rzecz bezpośredniego uchwycenia wrażenia i nastroju.
Wskaż zdania opisujące obraz „W altanie” Aleksandra Gierymskiego.
- Artysta świadomy jest wpływu, jakie oświetlenie wywiera na kolor.
- Cienie na obrazie oddano za pomocą barw lokalnych.
- Tematyka obrazu jest charakterystyczna dla malarstwa impresjonistycznego.
Jakich dzieł dotyczą poniższe opisy? Wpisz tytuły obrazów.
Samotna kobieta na zacienionej ścieżce ....................
Mężczyzna przypatrujący się pracy na roli ................................
Samotny mężczyzna wśród drzew ............
Pod ilustracjami wpisz tytuły obrazów, które przedstawiają.
Połącz w pracy dzieło z muzeum, w którym się znajduje.
Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Narodowe w Warszawie
| W altanie | |
| Lato | |
| Ule na Ukrainie |
Pod ilustracjami wpisz autorów obrazów.
Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. Pleneryzm, 2. Lokalny kolor, 3. Luminizm, malowanie bezpośrednio z natury.
Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. Pleneryzm, 2. Lokalny kolor, 3. Luminizm, sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła
Uzupełnij definicje o właściwe pojęcia.
Pleneryzm, Lokalny kolor, Luminizm
.......................... barwa właściwa przedmiotom czy postaci występującej w obrazie, nie zmieniona przez refleksy i cienie pochodzące od znajdujących się obok przedmiotów.
.......................... malowanie bezpośrednio z natury.
.......................... sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła
Kto był pierwszym artystą, który w sposób szczególny zwracał uwagę na wpływ światła na barwę oraz na wrażeniowość przedstawień?
- Aleksander Gierymski
- Julian Fałat
- Stanisław Masłowski
Dokonaj analizy porównawczej obrazów Targ na kwiart przed kościołem Sw. Magdaleny w Paryżu oraz Targ na jarzyny na Placu Żelaznej Bramy w Warszawie według podanych punktów.
1. Kompozycja i relacje przestrzenne
2. Światło i modelunek światłocieniowy
3. Kolorystyka
4. Sposób obrazowania i środki malarskie
Józef Pankiewicz, „Targ na kwiaty w kościele św. Magdaleny w Paryżu”, 1890, Muzeum Narodowe, Poznań, wikimedia.org, domena publiczna |  Józef Pankiewicz, „Targ na jarzyny na Placu Żelaznej Bramy w Warszawie”, 1888, Muzeum Narodowe w Poznaniu, wikimedia.org, domena publiczna |
Wskaż, jaką rolę odegrał impresjonizm francuski dla rozwoju nurtu impresjonistycznego w Polsce.
Słownik pojęć
barwa właściwa przedmiotom czy postaci występującej w obrazie, nie zmieniona przez refleksy i cienie pochodzące od znajdujących się obok przedmiotów.
z łac. lumen „światło” - sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła, szczególnie charakterystyczny dla malarstwa baroku.
malowanie bezpośrednio z natury, malarstwo plenerowe.
zróżnicowane natężenie tonu barwy lub stopnia względnej jasności barwy w malarstwie i grafice. Dawniej pod określeniem „waloryzacja” rozumiano również różne gradacje światłocieniowe na przedmiocie i ich odtworzenie przez malarza.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 1997, wyd. drugie poprawione
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Z. Kępiński, Impresjonizm polski, Warszawa 1961
W. Wierzchowska, Impresjonizm polski
J. Szczepińska, O kilku impresjonistycznych obrazach Józefa Pankiewicza, Biuletyn Historii Sztuki
B. Kokoska, Impresjonizm polski, Ożarów Mazowiecki 2015