O kompozytorach i zjawiskach dotyczących muzyki

Wprowadzenie

Muzyka towarzyszyła człowiekowi już tysiące lat temu. Przechodziła ciągłe transformacje wraz z biegiem historii. Stopniowo rozwijały się podstawowe elementy muzyczne, instrumenty, style, techniki wykonawcze. Muzyka od zawsze była sztuką, która wyrażała emocje i przeżycia kompozytora oraz odbiorcy. Jak mówił Claude Debussy [czytaj: klod debisi].

Muzyka

Muzyka towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Na przestrzeni wieków ewoluowała wraz z rozwojem intelektualnym człowieka. Ciągłe zmiany i wprowadzanie nowych, ciekawszych rozwiązań przez kompozytorów doprowadziły do umiejscowienia jej na równi obok innych sztuk, jakimi są malarstwo, rzeźba, czy architektura. Jej początki sięgają kilku tysięcy lat p.n.e., zaczynając od tworzonych wtedy prostych instrumentów perkusyjnych i strunowych do konkretnych zapisów nutowych wyrytych na przykład na ścianach budynków, czego przykładem jest hymn ku czci Apollina pochodzący z II w.p.n.e.

R1JIQcWYE0nB8

Ilustracja przedstawia tekst w języku greckim wyryty w ścianie z jasnego kamienia. Kamień z wyrytym napisem, w  kolorze beżowym z brązowymi wzorami, jest otoczony ścianą w jaśniejszym, kolorze.

Starając się uszeregować poszczególne style muzyczne i twórczość kompozytorów należy podzielić historię muzyki na epoki. Będą to:

• Starożytność,

• Średniowiecze,

• Renesans,

• Barok,

• Klasycyzm,

• Romantyzm,

• XX‑XXI w.

Starożytność

Mimo, że początki tej epoki sięgają kilku tysięcy lat wstecz, do obecnych czasów dzięki odkryciom archeologicznym zachowało się wiele informacji o pierwszych instrumentach muzycznych, sposobach wykonywania muzyki, oraz ścisłego związku muzyki z literaturą tamtego okresu. Pierwsze instrumenty muzyczne służyły przede wszystkim do nadawania rytmu. Najprawdopodobniej początkowo nie miały na celu wydobycia melodii – liczył się właśnie rytm. Stąd coraz częściej powstawały wszelkiego rodzaju instrumenty perkusyjne, na przykład rozmaite bębny, grzechotki. Pierwszym już melodycznym instrumentem był łuk myśliwski, z którego wykształcił się łuk muzyczny do dziś używany w Afryce i Ameryce Południowej.

R1Huw9Ln0E5yv

Na ilustracji został przedstawiony łuk muzyczny. Jego konstrukcja przypomina łuk strzelecki z wygiętą częścią drewnianą w jasnym kolorze oraz napiętym sznurkiem z jednego końca na drugi. Instrument zawiera także drewniany element w kształcie kuli, pusty w środku, przywiązany sznurkiem w dolnej części.

Stopniowo przestawał liczyć się sam rytm, a twórcom zaczęło zależeć również na wydobyciu melodii. Kolejne lata przyniosły rozwój instrumentów strunowych. Popularne stały się liry, które budową wywodziły się od harf. Te instrumenty z kolei powoli ewoluowały w kierunku przedmiotu, który mógł nasuwać skojarzenia z obecnie chyba najpopularniejszym instrumentem, czyli gitarą.

R12K83ilyVAGe

Ilustracja przedstawia rysunek wykonany ołówkiem, na której znajduje się mężczyzna grający na lirze. Mężczyzna jest półnagi, ma długie włosy oraz zarysowane mięśnie. Dużymi dłońmi trzyma struny instrumentu. Na drewnianej części są wyrzeźbione dwie twarze, po prawej stronie kobieca, z długimi, falowanymi włosami sięgającymi do górnej i dolnej części liry. Po lewej stronie jest twarz starszego mężczyzny, z bardzo długą brodą i długimi włosami. Ich twarze są wykręcone w grymasie. Lira jest także zdobiona wieloma wypukłymi elementami. Tło stanowią falowane linie układające się w smugi, pokrywające większość rysunku. Z tyłu stoją także dwie kolumny.

R6CONsXoMupWt

Ilustracja przedstawia rysunek siedmiu instrumentów strunowych, które przypominają współczesną gitarę. Pierwszy, ustawiony w lewym górnym rogu, ma owalne, szerokie pudło rezonansowe. Ma bardzo dużo strun przywiązanych do główki, ostatniej części na górze, która jest wygięta do tyłu. Drugi instrument jest bardzo podobny, ale ma dwie główki - jedną na samej górze, drugą trochę niżej. Po prawej znajduje się instrument z bardzo długim gryfem i trzema strunami. Na dole jest instrument z pudłem rezonansowym o nieregularnym kształcie, wygląda jak kwiat lub chmura. Główka jest zwężana ku górze, a na niej jest element dekoracyjny w kształcie głowy. Następny jest mniejszy, główka jest wygięta w literę s, a na górze także jest element dekoracyjny. Następny instrument najbardziej przypomina współczesną gitarę kształtem pudła rezonansowego z wklęśnięciem w środkowej części. Ostatni instrument wygląda jak te na górze, owalne, z główką wygiętą do tyłu. Ilustrację przedstawiono na pożółkłym papierze, jest tam też tekst w języku łacińskim.

Średniowiecze

Wraz z ciągłym rozwojem powstawały nowe instrumenty muzyczne, które dawały więcej możliwości wykonawczych. Średniowiecze trwające aż dziesięć wieków w historii muzyki to czas różnic w pojmowaniu twórczości kompozytorskiej. Z jednej strony pisano wiele dzieł na chwałę Boga, gdzie kompozytor pozostawał anonimowy, z drugiej strony u schyłku tej epoki rozwijała się powoli muzyka świecka, dzięki działalności trubadurówTrubadurtrubadurów i truwerów. Byli poetami, muzykami i wykonawcami utworów. W swojej twórczości posiadali jednogłosowe pieśni (chanson) [czytaj: szasą] z akompaniamentem instrumentów to jest: lutnia, flet prosty, szałamaja. Tematyka pieśni była różnorodna. Zaczynając od pieśni miłosnych, po polityczne, moralizatorskie, żartobliwe, wojenne, żałobne i taneczne.

R8YAfxOEjQkwU

Ilustracja przedstawia inicjał z rękopisu na cienkim papirusie. Czerwona litera C została obramowana ramką ze złotym tłem z niebieskimi dekoracjami na rogach. W środku stoi mężczyzna w niebieskiej, długiej szacie z białymi guzikami oraz w niebieskim nakryciu głowy. W rękach trzyma drewniany instrument smyczkowy. Jego głowa jest zwrócona w stronę instrumentu.

Jednym z najwybitniejszych truwerów był Adam de la Halle. Posłuchajmy fragmentu utworu Je muir, je muir d'amourette [czytaj: że mi, że mi demuret] Adama de la Halle [czytaj: adama de le ella],który jest przykładem tak zwanej jeux parties [czytaj: żu parti], czyli śpiewogry.

Renesans

Po długim okresie średniowiecza, kiedy kompozytorzy pozostawali anonimowi, to właśnie w renesansie kierując się ideą antropocentryzmuAntropocentryzmantropocentryzmu (człowiek w centrum) po raz pierwszy w historii muzyki nowożytnej możemy poznać twórców z imienia i nazwiska. Kompozytorzy coraz lepiej poruszają się w sferze notacji muzycznej, posługując się zapisem nutowym różnicującym poszczególne wartości rytmiczne. Przykładem jest notacja biała menzuralna.

R1T2xfGja5IaL

Ilustracja przedstawia zapis nutowy wykorzystujący notację białą menzuralną, czarnym tuszem na białym tle. Na pięciolinii znajdują się nuty w postaci kółek - zamalowanych lub nie - z kreskami, bez dodatkowych ogonków. Pod nutami jest zapisany tekst. Zaznaczono także inicjał w ramce z wzorami w środku.

Do najwybitniejszych mistrzów renesansu, którzy wyznaczyli główny nurt twórczości renesansowej, dla której podstawowymi gatunkami były msza i motet, a także chanson i w późniejszym okresie madrygał, należeli twórcy tacy jak: John Dunstable [czytaj: dżon danstabl], Guillaume Dufay [czytaj: gijom difai], Johannes Ockeghem, Nicolas Gombert, Johannes Ockeghem, Giovanni Pierluigi da Palestrina [czytaj: dżiowani pierluidżi da palestrina] czy Orlando di Lasso.

Polska w epoce renesansu stała się ważnym centrum kultury i nauki w Europie. Król Zygmunt Stary ufundował Kapelę Rorantystów – zespół śpiewaków, którzy wykonywali wielogłosową muzykę kościelną. W II połowie XVI w., w wyniku ruchów reformacyjnych w Europie zaczęto tworzyć większą ilość pieśni religijnych. Pisano w języku polskim, czego dowodem są oryginalne teksty polskie w pieśniach autorstwa między innymi Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, czy Stanisława Grochowskiego. Szczególne role wśród polskich twórców renesansowych odegrali: Marcin Leopolita, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka i Mikołaj Zieleński. Jednym z najwybitniejszych polskich kompozytorów renesansu, był Mikołaj Gomółka, który stworzył zbiór stu pięćdziesięciu czterogłosowych utworów do tekstów Psałterza Dawidowego przełożonych na język polski przez Jana Kochanowskiego, zatytułowany Melodie na Psałterz polski. Wysłuchamy jednego z najbardziej znanych psalmów pochodzących z tego zbioru – Nieście chwałę, mocarze.

Kompozytorzy nie zyskaliby na sławie, gdyby ich utwory były wykonywane na prostych instrumentach muzycznych. Złoty wiek muzyki, jak nazywano renesans to również czas rozszerzenia techniki tworzenia instrumentów. Nie można nie wspomnieć tutaj o rozwoju lutnictwa w XVI w. Powstawały wówczas w Europie, zwłaszcza we Włoszech wielkie ośrodki lutnicze, a w późniejszym czasie szkoły lutnicze. Sztuka lutnicza w XVI i XVII w., jak i obecnie, przekazywana była z pokolenia na pokolenie. Działały więc cale rody lutników, których nazwiska są sławne do dziś, między innymi Amati, Guarneri, Guadagnini [czytaj: gładanini], Stradivari za granicą, oraz Dankwart i Groblicz w Polsce.

RyUwj9Mfn0KFK

Ilustracja przedstawia wnętrze pracowni lutniczej. Została wykonana czarnym tuszem, z poziomymi, gęsto ułożonymi liniami na większości elementów. Na stołku siedzi starszy mężczyzna i gra na instrumencie strunowym. Ma bujną brodę i wąsy, nakrycie głowy, luźne, krótkie spodnie, koszulę z krótkim rękawem i buty z wąskimi noskami. Głowę ma zwróconą w stronę okna, znajdującego się po lewej stronie. Na ścianie wiszą dwa niedokończone instrumenty. Na drewnianym stole z lewej strony ilustracji leżą narzędzia lutnicze oraz części instrumentów. Po prawej stronie są zamknięte drzwi oraz kawałek drzewa i kawałki rąbanego drewna.

R2weanr3GYhmo

Ilustracja przedstawia fotografię warsztatu lutnika. Lutnik stoi przy stole, na którym leży niedokończony instrument. Mężczyzna przymocowuje do niego drewniany element. Ma na sobie koszulę w kratę i jasne spodnie. Na stole stoją dwie zapalone lampy oraz są narzędzia. Za mężczyzną, na ścianie, znajdują się półki pełne różnorodnych narzędzi, klejów, taśm, słuchawki, imadła, śrubokręty i tym podobne. Ściana w warsztacie jest biała i w większości zapełniona.

Barok

Barok charakteryzował się przepychem i bogactwem środków. To epoka, w której wykształcił się styl ornamentalny, w którym wykorzystywane były liczne ozdobniki. Coś co nie pojawiło się nigdy wcześniej w muzyce, architekturze i malarstwie. W muzyce królowała polifonia. Faktura polifoniczna polega na równoczesnym prowadzeniu dwóch lub kilku samodzielnych linii melodycznych.

Kompozytorzy chętniej pisali utwory na większe składy wykonawcze. Szczególne brzmienie uzyskały zespoły kameralne i orkiestry.

R1JQOzXISrTg2

Fotografia z koncertu. Muzycy są ubrani na czarno i znajdują się na drewnianej scenie. Przed sceną rysują się zaciemnione sylwetki widowni. Muzycy ustawieni są w kształt półkola. Po bokach mniejsze instrumenty smyczkowe, z tyłu większe. Na środku siedzi mężczyzna grający na instrumencie strunowym, podobnym do gitary. Z tyłu stoi fortepian. Tło jest ciemne, oświetlona jest tylko scena.

Nowe możliwości instrumentów, w połączeniu z wyobraźnią kompozytorów owocowały dużą ilością dzieł muzycznych. Wysłuchajmy Wiosny pochodzącej z cyklu Cztery pory roku Antonio Vivaldiego, zwracając uwagę na brzmienie orkiestry barokowej.

Ciągłe udoskonalanie instrumentów muzycznych doprowadziło do ujednolicenia brzmienia. Wiele instrumentów z tamtej epoki posłużyło jako prototypy ich współczesnych odpowiedników. Są to między innymi klawesyn, organy, flet, obój i instrumenty z rodziny viol (późniejsze skrzypce).

R1BsgBzYQGLwd

Fotografia przedstawia klawesyn. Instrument jest podobny do fortepianu, ale jest mniejszy. Ma podwójny ciąg klawiszy w dwóch kolorach, trójkątne pudło rezonansowe jest otwarte i przytrzymywane na cienkiej belce. Instrument jest drewniany, stoi na kilku drewnianych nogach. Przed nim znajduje się stołek z obitą materiałem poduszką. Całość stoi na podłodze z kamiennych płytek, w kościele, w tle znajduje się marmurowy ołtarz.

RfzZurF0A81Au

Fotografia przedstawia organy w kościele. Instrument jest drewniany, w górnej części ma złote zdobienia. Klawiatura ma czarne i białe klawisze. Nad częścią z klawiszami znajdują się długie metalowe rurki z otworami, ustawione obok siebie. Przed instrumentem stoi niewielka ława, pod którą znajdują się drewniane pedały. Obok klawiatury stoi mikrofon i lampka. W tle znajduje się okno.

R1Ys5VkWpgJaw

Zdjęcie przedstawia skrzypce w stylu barokowym. Instrument jest drewniany, pudło rezonansowe jest podłużne, w środkowej części po bokach ma dwa wgłębienia; ma też dwa otwory w kształcie litery s, z drugiej - w kształcie jej odbicia. Pośrodku, wzdłuż instrumentu znajduje się wypukła, jaśniejsza część, a na niej biegną cztery struny. No końcu skrzypiec znajdują się cztery kołki z nawiniętymi strunami. Tło jest białe.

R1Hrw3kSGE4PI

Zdjęcie przedstawia obój wiedeński. Instrument jest drewniany, prosty, z okrągłymi otworami. Na nim znajdują się skomplikowane metalowe elementy. Niektóre z nich to klapki, są też dłuższe elementy pomiędzy otworami. Tylny koniec jest nieco rozszerzony, a ustnik to cienka rurka.

RzIJct8VF1f1Q

Zdjęcie przedstawia flet barokowy. Ma on prostą budowę - w drewnianej, prostej rurce znajduje się siedem okrągłych otworów. Instrument ma cztery jasne paski, oddzielające kolejne fragmenty. Przy górze instrumentu znajduje się niewielka, metalowa, złota klapka. Przed instrumentem leży metalowa linijka. Flet leży na niebieskim podłożu.

W swojej twórczości chętnie wykorzystywali walory brzmieniowe instrumentów kompozytorzy to jest: Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Haendel [czytaj: Jerzy Fryderyk Hendel] oraz Jan Sebastian Bach. Ostatni z wymienionych pozostawił po sobie ogromną ilość dzieł przeznaczonych między innymi na organy. Wysłuchamy najsłynniejszego przykładu muzyki organowej  w historii, jakim jest Toccata i fuga d‑moll J. S. Bacha.

Klasycyzm

Klasycyzm w muzyce to przede wszystkim powrót do faktury homofonicznej w utworach, porzucenie skomplikowanej barokowej polifonii oraz czas udoskonalenia wielu gatunków i form, takich jak sonaty, symfonieSymfoniasymfonie, koncerty i kwartety. Klasycyzm kojarzony jest z działalnością trójki klasyków wiedeńskich – Józefem Haydnem [czytaj: Józefem Hajdnem], Wolfgangiem Amadeuszem Mozartem [czytaj: Wolfgangiem Amadeuszem Mocartem] oraz Ludwigiem van Beethovenem.

Wysłuchajmy fragmentu 40 Symfonii g‑moll autorstwa Wolfganga Amadeusza Mozarta,[czytaj:  Wolfganga Amadeusza Mocarta] zwracając uwagę na przejrzyste brzmienie orkiestry realizującej klarowną fakturę homofoniczną w tym utworze.

Przełomowym momentem tej epoki było wynalezienie fortepianu przez Bartolomeo Cristoforiego [czytaj: Bartolomeo Kristoforiego]. Otworzyło to drogę w twórczości kompozytorów do tworzenia utworów zarówno solowych jak i orkiestrowych z wykorzystaniem tego instrumentu.

R70niJmVhz5t2

Ilustracja przedstawia sklep z fortepianami. Są one czarne, błyszczące, mają otwarte pudło rezonansowe podtrzymane na długiej belce. Klawiatura zawiera klawisze białe i czarne. Pod nią są trzy złote, niewielkie pedały. Przed instrumentami stoją czarne ławeczki z miękkim obiciem. Za czterema fortepianami są okna. Instrumenty stoją na drewnianej podłodze.

Każdy z kompozytorów trójki klasyków wiedeńskich pisał utwory na fortepian. Warto wspomnieć tu Ludwiga van Beethovena, który swoją twórczością zamykał tę epokę ale i otwierał kolejną. Wysłuchajmy jednej z najbardziej znanych sonat fortepianowych, Sonaty Patetycznej tego kompozytora, kierując swoją uwagę na techniczne możliwości tego fortepianu.

Jednak kompozytor nie zaprzestał na nowatorskim podejściu tylko w tej kwestii. Jako, że symfonia była gatunkiem, który wyrósł w epoce klasycyzmu, ostatni z trójki klasyków w ostatniej ze swoich symfonii niespotykany dotąd w tym gatunku element jakim jest słowo. Mowa tu o IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, gdzie kompozytor w ostatniej, czwartej części symfonii wprowadza kolejno solistów, a później chór mieszany śpiewających słowa poematu Ody do radości niemieckiego poety Fryderyka Schillera [czytaj: Fryderyka Szilera]. Wysłuchajmy fragmentu tej symfonii.

Romantyzm

Romantyzm w muzyce zaczął rodzić się już w twórczości Beethovena. Po rewolucji francuskiej w całej Europie zaczęły zachodzić zmiany o przełomowym znaczeniu. Najwyższym celem romantycznych kompozytorów było oddawanie uczuć za pomocą środków muzycznych. Żywa była też idea korespondencji sztuk. Jest to jedyna epoka, w której powstało tak wiele utworów łączących ze sobą dwie sztuki – poezję i muzykę. Wynikało to z uprawiania w twórczości kompozytorów tej epoki gatunku, jakim jest pieśń solowa. Za moment przełomowy uważa się powstanie pierwszej pieśni Franciszka Schuberta[czytaj: Franciszka Szuberta], zatytułowanej Małgorzata przy kołowrotku do tekstu pochodzącego z Fausta, niemieckiego poety Johanna Wolfganga Goethego[czytaj: Johana Wolfganga Getego] W Polsce pieśń solową w swojej twórczości stosował między innymi Fryderyk Chopin [czytaj: Szopen] oraz Stanisław Moniuszko. Wysłuchajmy wspomnianej już pieśni Małgorzata przy kołowrotku Franciszka Schuberta, zwracając uwagę na deklamacyjność tekstu i obrazowo potraktowany akompaniament fortepianu.

Rozwój muzyki fortepianowej w romantyzmie doprowadził do wykształcenia stylu brillantStyl brillantstylu brillant. Charakteryzował się rozbudowanymi partiami popisowymi i odcinkami o charakterze kantylenowym i sentymentalnym. Znakomici kompozytorzy tej epoki pisali dzieła w tym stylu, między innymi był to Fryderyk Chopin. Wysłuchajmy fragmentu Walca A‑dur Fryderyka Chopina, w którym kompozytor posługując się stylem brillant idealnie ukazuje dwustronność – z jednej strony wirtuozowskie przebiegi, a z drugiej śpiewność i kantylenę linii melodycznej w dalszym fragmencie.

XX i XXI wiek

Muzyka XX i XXI wieku wydaje się tak różna od muzyki przeszłości i tak bardzo sama w sobie zróżnicowana, że trudno przypuszczać, by miała jakiś związek z tradycją. Trzeba ją jednak traktować jednocześnie jako kontynuację tradycji ale również niekiedy jako sprzeciw wobec niej. Cechą charakterystyczną muzyki XX i XXI wieku jest ciągłe poszukiwanie nowości oraz łamanie zasad. W okresie tym powstało wiele stylów muzycznych, a najważniejsze to:

• aleatoryzmAleatoryzmaleatoryzm

• dodekafoniaDodekafoniadodekafonia

• ekspresjonizmEkspresjonizmekspresjonizm

• impresjonizmImpresjonizmimpresjonizm

• neoklasycyzmNeoklasycyzmneoklasycyzm

• serializmSerializmserializm

• sonoryzmSonoryzmsonoryzm

Przybliżmy sylwetki dwóch kompozytorów polskich tego okresu, którzy inspirowali się większością z tych stylów muzycznych w swoich utworach. Pierwszy z nich to Karol Szymanowski, u którego w drugim okresie twórczości słychać wyraźne wpływy impresjonizmu. Przykładem jest III Symfonia – utwór wokalno‑instrumentalnym w obsadzie na tenor, chór i orkiestrę. Oprócz tego interesował się również stylem neoklasycznym. Jego wyraźne wpływy słychać w II Koncercie skrzypcowym.

RIBYIjvERvwPU

Mapa interaktywna przedstawia głównie terytorium Europy i fragment Afryki. Po otwarciu mapy, ukazuje się szara mapa z konturami państw. W prawym, górnym rogu znajduje się legenda mapy - ikonką nutki zaznaczono miasta, które odegrały kluczową rolę w życiu i twórczości Karola Szymanowskiego. Na mapie zaznaczono także rzeki. Po prawej stronie znajduje się panel boczny, na którym zapisano tytuł mapy: Miejsca, które pełniły ważną rolę w życiu Karola Szymanowskiego. Pod tytułem wypisano kolejno te miejsca. Pierwsze hasło to Tymoszówka. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się ciemnopomarańczowym kolorem teren Ukrainy, z zaznaczoną na nim Tymoszówką. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: TYMOSZÓWKA – wieś na Ukrainie, miejsce urodzenia Karola Szymanowskiego, tam powstało wiele dzieł, zarówno w okresie młodzieńczym, jak i w późniejszych latach. Tytuły dzieł: „Pierwszy Koncert skrzypcowy”, „Trzecia Symfonia”, „Mity”, „Metopy”, „Maski”, „Pierwszy Kwartet smyczkowy”, Opera „Król Roger”. Drugie hasło to Warszawa. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczoną na nim Warszawą. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WARSZAWA – Karol Szymanowski wyjechał do Warszawy w 1919 r. Z tego miejsca odbywał liczne podróże zagraniczne. W latach 1927‑1929 pełnił funkcję rektora Konserwatorium Warszawskiego, a w latach 1930‑1932 był rektorem Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie. Tytuły dzieł: „Uwertura koncertowa”, „Wariacje fortepianowe”, „Druga symfonia”, „Druga sonata fortepianowa”, „Dziewięć preludiów” opus pierwszy, „Etiudy” opus czwarty, „Sześć pieśni”. Trzecie hasło to Zakopane. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczonym na nim Zakopanem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: ZAKOPANE – początkowo kompozytor odwiedzał to miasto turystycznie, by w kolejnych latach wynająć zakopiańską willę „Atma”, którą traktował jak swój drugi dom. Tytuły dzieł: „Słopiewnie” opus czterdziesty szósty – cykl pieśni na głos i fortepian, „Rytmy dziecięce” opus czterdziesty dziewiąty, „Mazurki” opus pięćdziesiąty, Balet „Harnasie”, „Pieśni kurpiowskie”, „Stabat Mater” opus pięćdziesiąty trzeci na głos solo, chór mieszany i orkiestrę, „Drugi kwartet smyczkowy”, „Czwarta Symfonia”, „Drugi koncert skrzypcowy”. Czwarte hasło to Berlin. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się niebieskim kolorem teren Niemiec, z zaznaczonym na nim Berlinem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: BERLIN – Szymanowski odwiedzał to miasto wielokrotnie, grając w nim koncerty w latach 1906‑1907 wraz z innymi kompozytorami z grupy „Młoda Polska”. W Berlinie bywał też później, głównie w latach 1906‑1912, podobnie jak w Lipsku i Wiedniu, starając się wybić w świecie kompozytorskim. Poznał tu Straussa, którego kompozycje miały wpływ na twórczość Szymanowskiego w młodym wieku, w tym na jego operę: „Hagith” opus dwudziesty piąty. Piąte hasło to Lipsk. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się niebieskim kolorem teren Niemiec, z zaznaczonym na nim Lipskiem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: LIPSK – to obok Berlina i Wiednia jedno z trzech miast niemieckiej muzyki, w których Szymanowski bywał wielokrotnie w latach 1906‑1912, starając się wybić w świecie kompozytorskim. Szóste hasło to Wiedeń. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się czerwonym kolorem teren Austrii, z zaznaczonym na nim Lipskiem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WIEDEŃ - to obok Berlina i Lipska jedno z trzech miast niemieckiej muzyki, w których Szymanowski bywał wielokrotnie w latach 1906‑1912, starając się wybić w świecie kompozytorskim. To w Wiedniu kompozytor po raz pierwszy usłyszał muzykę Igora Strawińskiego (balet „Pietruszka”), który miał na niego wielki wpływ w późniejszych latach i zaowocował jego fascynacją muzyką góralską, którą komponował w Zakopanem. Gdyby nie to spotkanie, Szymanowski mógłby nigdy nie skomponować takich dzieł, jak np.: Balet „Harnasie”, „Pieśni kurpiowskie”. Siódme hasło to Włochy. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się żółtym kolorem teren Włoch. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WŁOCHY – poza Sycylią, Szymanowski podróżował również po Włoszech kontynentalnych. Był w nich dwukrotnie w latach 1913‑1914. Budziły w kompozytorze fascynację antycznymi ruinami, mitami oraz legendami; zafascynowany włoskim folklorem skomponował po powrocie do Polski liczne dzieła, w tym: „Nokturn i tarantela”. Ósme hasło to Sycylia. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się jasnoniebieskim kolorem teren Sycylii. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: SYCYLIA – kompozytor odwiedził tę wyspę w 1914 roku, jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej. Z podróżą bezpośrednio związane są „Mity” op. 30, czyli trzy poematy na skrzypce i fortepian, stworzone rok później we współpracy z Pawłem Kochańskim. Pierwszy z mitów, „Źródło Aretuzy”, nawiązuje do mity o nimfie Aretuzie, która ucieka w Grecji na Sycylię. Tytuły dzieł: „Mity”, „Król Roger”. Dziewiąte hasło to Północna Afryka. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetlają się na brązowy kolor państwa Afryki Północnej takie jak: Sahara Zachodnia, Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: PÓŁNOCNA AFRYKA – Szymanowski podróżował po północnej Afryce w 1914 roku, co tylko podsyciło jego zainteresowanie Orientem i światem antycznym. Wpłynęło to na powstanie takich dzieł (chociaż zostały napisane już po powrocie z podróży), jak: „Trzecia symfonia Pieśń o nocy”, „Metopy”, „Pieśni księżniczki z baśni”, „Pieśń meuzina szalonego”. Dziesiąte hasło to Paryż. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się ciemnoniebieskim kolorem teren Francji, z zaznaczonym na nim Paryżem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: PARYŻ – kompozytor odwiedził stolicę Francji wielokrotnie, po raz pierwszy w 1914 roku. To tutaj w 1922 miał miejsce jego koncert kompozytorski, który zakończył się wielkim sukcesem. Największy wpływ na jego muzykę miało zetknięcie się z impresjonizmem oraz dziełami Claude’a Debussy’ego. Wpłynęło to na jego kompozycje w jednym z okresów twórczości, co zaowocowało takimi dziełami, jak inspirowane Orientem: „Trzecia symfonia Pieśń o nocy”, „Metopy”. Jedenaste hasło to Lozanna. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się pomarańczowym kolorem teren Szwajcarii, z zaznaczoną na nim Lozanną. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: LOZANNA – w tym mieście w 1937 roku kompozytor zmarł. Jego ciało zostało pochowane w Krakowie. Dwunaste i ostatnie hasło to Kraków. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczonym na nim Krakowem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: KRAKÓW – w tym mieście zostało pochowane ciało kompozytora (w Krypcie Zasłużonych na Skałce).

Mapa interaktywna przedstawia głównie terytorium Europy i fragment Afryki. Po otwarciu mapy, ukazuje się szara mapa z konturami państw. W prawym, górnym rogu znajduje się legenda mapy - ikonką nutki zaznaczono miasta, które odegrały kluczową rolę w życiu i twórczości Karola Szymanowskiego. Na mapie zaznaczono także rzeki. Po prawej stronie znajduje się panel boczny, na którym zapisano tytuł mapy: Miejsca, które pełniły ważną rolę w życiu Karola Szymanowskiego. Pod tytułem wypisano kolejno te miejsca. Pierwsze hasło to Tymoszówka. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się ciemnopomarańczowym kolorem teren Ukrainy, z zaznaczoną na nim Tymoszówką. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: TYMOSZÓWKA – wieś na Ukrainie, miejsce urodzenia Karola Szymanowskiego, tam powstało wiele dzieł, zarówno w okresie młodzieńczym, jak i w późniejszych latach. Tytuły dzieł: „Pierwszy Koncert skrzypcowy”, „Trzecia Symfonia”, „Mity”, „Metopy”, „Maski”, „Pierwszy Kwartet smyczkowy”, Opera „Król Roger”. Drugie hasło to Warszawa. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczoną na nim Warszawą. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WARSZAWA – Karol Szymanowski wyjechał do Warszawy w 1919 r. Z tego miejsca odbywał liczne podróże zagraniczne. W latach 1927‑1929 pełnił funkcję rektora Konserwatorium Warszawskiego, a w latach 1930‑1932 był rektorem Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie. Tytuły dzieł: „Uwertura koncertowa”, „Wariacje fortepianowe”, „Druga symfonia”, „Druga sonata fortepianowa”, „Dziewięć preludiów” opus pierwszy, „Etiudy” opus czwarty, „Sześć pieśni”. Trzecie hasło to Zakopane. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczonym na nim Zakopanem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: ZAKOPANE – początkowo kompozytor odwiedzał to miasto turystycznie, by w kolejnych latach wynająć zakopiańską willę „Atma”, którą traktował jak swój drugi dom. Tytuły dzieł: „Słopiewnie” opus czterdziesty szósty – cykl pieśni na głos i fortepian, „Rytmy dziecięce” opus czterdziesty dziewiąty, „Mazurki” opus pięćdziesiąty, Balet „Harnasie”, „Pieśni kurpiowskie”, „Stabat Mater” opus pięćdziesiąty trzeci na głos solo, chór mieszany i orkiestrę, „Drugi kwartet smyczkowy”, „Czwarta Symfonia”, „Drugi koncert skrzypcowy”. Czwarte hasło to Berlin. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się niebieskim kolorem teren Niemiec, z zaznaczonym na nim Berlinem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: BERLIN – Szymanowski odwiedzał to miasto wielokrotnie, grając w nim koncerty w latach 1906‑1907 wraz z innymi kompozytorami z grupy „Młoda Polska”. W Berlinie bywał też później, głównie w latach 1906‑1912, podobnie jak w Lipsku i Wiedniu, starając się wybić w świecie kompozytorskim. Poznał tu Straussa, którego kompozycje miały wpływ na twórczość Szymanowskiego w młodym wieku, w tym na jego operę: „Hagith” opus dwudziesty piąty. Piąte hasło to Lipsk. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się niebieskim kolorem teren Niemiec, z zaznaczonym na nim Lipskiem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: LIPSK – to obok Berlina i Wiednia jedno z trzech miast niemieckiej muzyki, w których Szymanowski bywał wielokrotnie w latach 1906‑1912, starając się wybić w świecie kompozytorskim. Szóste hasło to Wiedeń. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się czerwonym kolorem teren Austrii, z zaznaczonym na nim Lipskiem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WIEDEŃ - to obok Berlina i Lipska jedno z trzech miast niemieckiej muzyki, w których Szymanowski bywał wielokrotnie w latach 1906‑1912, starając się wybić w świecie kompozytorskim. To w Wiedniu kompozytor po raz pierwszy usłyszał muzykę Igora Strawińskiego (balet „Pietruszka”), który miał na niego wielki wpływ w późniejszych latach i zaowocował jego fascynacją muzyką góralską, którą komponował w Zakopanem. Gdyby nie to spotkanie, Szymanowski mógłby nigdy nie skomponować takich dzieł, jak np.: Balet „Harnasie”, „Pieśni kurpiowskie”. Siódme hasło to Włochy. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się żółtym kolorem teren Włoch. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: WŁOCHY – poza Sycylią, Szymanowski podróżował również po Włoszech kontynentalnych. Był w nich dwukrotnie w latach 1913‑1914. Budziły w kompozytorze fascynację antycznymi ruinami, mitami oraz legendami; zafascynowany włoskim folklorem skomponował po powrocie do Polski liczne dzieła, w tym: „Nokturn i tarantela”. Ósme hasło to Sycylia. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się jasnoniebieskim kolorem teren Sycylii. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: SYCYLIA – kompozytor odwiedził tę wyspę w 1914 roku, jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej. Z podróżą bezpośrednio związane są „Mity” op. 30, czyli trzy poematy na skrzypce i fortepian, stworzone rok później we współpracy z Pawłem Kochańskim. Pierwszy z mitów, „Źródło Aretuzy”, nawiązuje do mity o nimfie Aretuzie, która ucieka w Grecji na Sycylię. Tytuły dzieł: „Mity”, „Król Roger”. Dziewiąte hasło to Północna Afryka. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetlają się na brązowy kolor państwa Afryki Północnej takie jak: Sahara Zachodnia, Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: PÓŁNOCNA AFRYKA – Szymanowski podróżował po północnej Afryce w 1914 roku, co tylko podsyciło jego zainteresowanie Orientem i światem antycznym. Wpłynęło to na powstanie takich dzieł (chociaż zostały napisane już po powrocie z podróży), jak: „Trzecia symfonia Pieśń o nocy”, „Metopy”, „Pieśni księżniczki z baśni”, „Pieśń meuzina szalonego”. Dziesiąte hasło to Paryż. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się ciemnoniebieskim kolorem teren Francji, z zaznaczonym na nim Paryżem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: PARYŻ – kompozytor odwiedził stolicę Francji wielokrotnie, po raz pierwszy w 1914 roku. To tutaj w 1922 miał miejsce jego koncert kompozytorski, który zakończył się wielkim sukcesem. Największy wpływ na jego muzykę miało zetknięcie się z impresjonizmem oraz dziełami Claude’a Debussy’ego. Wpłynęło to na jego kompozycje w jednym z okresów twórczości, co zaowocowało takimi dziełami, jak inspirowane Orientem: „Trzecia symfonia Pieśń o nocy”, „Metopy”. Jedenaste hasło to Lozanna. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się pomarańczowym kolorem teren Szwajcarii, z zaznaczoną na nim Lozanną. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: LOZANNA – w tym mieście w 1937 roku kompozytor zmarł. Jego ciało zostało pochowane w Krakowie. Dwunaste i ostatnie hasło to Kraków. Po kliknięciu w hasło, na mapie podświetla się zielonym kolorem teren Polski, z zaznaczonym na nim Krakowem. Po kliknięciu w granatowe pole obok hasła, na ekranie wyświetla się następujący tekst: KRAKÓW – w tym mieście zostało pochowane ciało kompozytora (w Krypcie Zasłużonych na Skałce).

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/P4MVneuw7

Drugim z kompozytorów był Krzysztof Penderecki. W sposób szczególny w swoich utworach interesował się sonoryzmem. To technika kompozytorska wysuwająca na pierwszy plan brzmienie, barwę i fakturę muzyki. Wczesne utwory Pendereckiego charakteryzują się poszukiwaniem nowych brzmień poprzez rozszerzanie środków artykulacyjnych, brzmieniowych, zwłaszcza w instrumentach smyczkowych. Taki zabieg kompozytorski został użyty w utworze pod tytułem: Tren ofiarom Hiroszimy skomponowanym w 1960 r. Posłuchajmy fragmentu tego utworu, przepełnionego ideą XX‑wiecznego sonoryzmu. Zwróćmy uwagę, że brzmienie współczesnych nurtów muzycznych jest mocno odmienne od tego, które możemy usłyszeć w minionych epokach.

Związki muzyki i poezji na przestrzeni dziejów – film

Już w czasach starożytnych można było zauważyć pierwsze związki muzyki z poezją. Pieśni wychwalające bogów, na przykład, przekształciły się w dramat grecki. W Polsce, w epoce renesansu tworzono wielogłosową muzykę kościelną i właśnie pieśń religijna wiodła prym. Jednak nie można także zapomnieć o muzyce świeckiej. Przybliżmy historię tworzenia związków poezji z muzyką.

Podsumowanie

Muzyka w swojej istocie jest materią, która cały czas się zmienia i rozwija. Zaczynając od rytmu tysiące lat temu, kończąc na eksperymentach brzmieniowych na wielu instrumentach współczesnych. Nie sposób jest określić, w którym kierunku dalej będzie zmierzała muzyka, gdyż wydawać by się mogło, że wszystkie techniki i style zostały już wykorzystane wcześniej. Wszystko zależeć będzie od kreatywnego podejścia samych kompozytorów i czasu który będzie dyktował im swoje własne warunki.

Ćwiczenia

Słownik pojęć

• Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.

• Habela J., Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.

Notatki ucznia

Galeria

R1JIQcWYE0nB8

Ilustracja przedstawia tekst w języku greckim wyryty w ścianie z jasnego kamienia. Kamień z wyrytym napisem, w  kolorze beżowym z brązowymi wzorami, jest otoczony ścianą w jaśniejszym, kolorze.

R1Huw9Ln0E5yv

Na ilustracji został przedstawiony łuk muzyczny. Jego konstrukcja przypomina łuk strzelecki z wygiętą częścią drewnianą w jasnym kolorze oraz napiętym sznurkiem z jednego końca na drugi. Instrument zawiera także drewniany element w kształcie kuli, pusty w środku, przywiązany sznurkiem w dolnej części.

R12K83ilyVAGe

Ilustracja przedstawia rysunek wykonany ołówkiem, na której znajduje się mężczyzna grający na lirze. Mężczyzna jest półnagi, ma długie włosy oraz zarysowane mięśnie. Dużymi dłońmi trzyma struny instrumentu. Na drewnianej części są wyrzeźbione dwie twarze, po prawej stronie kobieca, z długimi, falowanymi włosami sięgającymi do górnej i dolnej części liry. Po lewej stronie jest twarz starszego mężczyzny, z bardzo długą brodą i długimi włosami. Ich twarze są wykręcone w grymasie. Lira jest także zdobiona wieloma wypukłymi elementami. Tło stanowią falowane linie układające się w smugi, pokrywające większość rysunku. Z tyłu stoją także dwie kolumny.

R6CONsXoMupWt

Ilustracja przedstawia rysunek siedmiu instrumentów strunowych, które przypominają współczesną gitarę. Pierwszy, ustawiony w lewym górnym rogu, ma owalne, szerokie pudło rezonansowe. Ma bardzo dużo strun przywiązanych do główki, ostatniej części na górze, która jest wygięta do tyłu. Drugi instrument jest bardzo podobny, ale ma dwie główki - jedną na samej górze, drugą trochę niżej. Po prawej znajduje się instrument z bardzo długim gryfem i trzema strunami. Na dole jest instrument z pudłem rezonansowym o nieregularnym kształcie, wygląda jak kwiat lub chmura. Główka jest zwężana ku górze, a na niej jest element dekoracyjny w kształcie głowy. Następny jest mniejszy, główka jest wygięta w literę s, a na górze także jest element dekoracyjny. Następny instrument najbardziej przypomina współczesną gitarę kształtem pudła rezonansowego z wklęśnięciem w środkowej części. Ostatni instrument wygląda jak te na górze, owalne, z główką wygiętą do tyłu. Ilustrację przedstawiono na pożółkłym papierze, jest tam też tekst w języku łacińskim.

R8YAfxOEjQkwU

Ilustracja przedstawia inicjał z rękopisu na cienkim papirusie. Czerwona litera C została obramowana ramką ze złotym tłem z niebieskimi dekoracjami na rogach. W środku stoi mężczyzna w niebieskiej, długiej szacie z białymi guzikami oraz w niebieskim nakryciu głowy. W rękach trzyma drewniany instrument smyczkowy. Jego głowa jest zwrócona w stronę instrumentu.

R1T2xfGja5IaL

Ilustracja przedstawia zapis nutowy wykorzystujący notację białą menzuralną, czarnym tuszem na białym tle. Na pięciolinii znajdują się nuty w postaci kółek - zamalowanych lub nie - z kreskami, bez dodatkowych ogonków. Pod nutami jest zapisany tekst. Zaznaczono także inicjał w ramce z wzorami w środku.

RyUwj9Mfn0KFK

Ilustracja przedstawia wnętrze pracowni lutniczej. Została wykonana czarnym tuszem, z poziomymi, gęsto ułożonymi liniami na większości elementów. Na stołku siedzi starszy mężczyzna i gra na instrumencie strunowym. Ma bujną brodę i wąsy, nakrycie głowy, luźne, krótkie spodnie, koszulę z krótkim rękawem i buty z wąskimi noskami. Głowę ma zwróconą w stronę okna, znajdującego się po lewej stronie. Na ścianie wiszą dwa niedokończone instrumenty. Na drewnianym stole z lewej strony ilustracji leżą narzędzia lutnicze oraz części instrumentów. Po prawej stronie są zamknięte drzwi oraz kawałek drzewa i kawałki rąbanego drewna.

R2weanr3GYhmo

Ilustracja przedstawia fotografię warsztatu lutnika. Lutnik stoi przy stole, na którym leży niedokończony instrument. Mężczyzna przymocowuje do niego drewniany element. Ma na sobie koszulę w kratę i jasne spodnie. Na stole stoją dwie zapalone lampy oraz są narzędzia. Za mężczyzną, na ścianie, znajdują się półki pełne różnorodnych narzędzi, klejów, taśm, słuchawki, imadła, śrubokręty i tym podobne. Ściana w warsztacie jest biała i w większości zapełniona.

R1JQOzXISrTg2

Fotografia z koncertu. Muzycy są ubrani na czarno i znajdują się na drewnianej scenie. Przed sceną rysują się zaciemnione sylwetki widowni. Muzycy ustawieni są w kształt półkola. Po bokach mniejsze instrumenty smyczkowe, z tyłu większe. Na środku siedzi mężczyzna grający na instrumencie strunowym, podobnym do gitary. Z tyłu stoi fortepian. Tło jest ciemne, oświetlona jest tylko scena.

R1BsgBzYQGLwd

Fotografia przedstawia klawesyn. Instrument jest podobny do fortepianu, ale jest mniejszy. Ma podwójny ciąg klawiszy w dwóch kolorach, trójkątne pudło rezonansowe jest otwarte i przytrzymywane na cienkiej belce. Instrument jest drewniany, stoi na kilku drewnianych nogach. Przed nim znajduje się stołek z obitą materiałem poduszką. Całość stoi na podłodze z kamiennych płytek, w kościele, w tle znajduje się marmurowy ołtarz.

RfzZurF0A81Au

Fotografia przedstawia organy w kościele. Instrument jest drewniany, w górnej części ma złote zdobienia. Klawiatura ma czarne i białe klawisze. Nad częścią z klawiszami znajdują się długie metalowe rurki z otworami, ustawione obok siebie. Przed instrumentem stoi niewielka ława, pod którą znajdują się drewniane pedały. Obok klawiatury stoi mikrofon i lampka. W tle znajduje się okno.

R1Ys5VkWpgJaw

Zdjęcie przedstawia skrzypce w stylu barokowym. Instrument jest drewniany, pudło rezonansowe jest podłużne, w środkowej części po bokach ma dwa wgłębienia; ma też dwa otwory w kształcie litery s, z drugiej - w kształcie jej odbicia. Pośrodku, wzdłuż instrumentu znajduje się wypukła, jaśniejsza część, a na niej biegną cztery struny. No końcu skrzypiec znajdują się cztery kołki z nawiniętymi strunami. Tło jest białe.

R70niJmVhz5t2

Ilustracja przedstawia sklep z fortepianami. Są one czarne, błyszczące, mają otwarte pudło rezonansowe podtrzymane na długiej belce. Klawiatura zawiera klawisze białe i czarne. Pod nią są trzy złote, niewielkie pedały. Przed instrumentami stoją czarne ławeczki z miękkim obiciem. Za czterema fortepianami są okna. Instrumenty stoją na drewnianej podłodze.

Biblioteka audio

Bibliografia

• Chylińska T., Haraschin S., Schaeffer B., Przewodnik koncertowy, PWM, Kraków 1973.

• Habela J., Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998.

• Jarociński S., Debussy: a impresjonizm i symbolizm, PWM, Kraków 1976.

• Kowalska M., ABC Historii Muzyki, PWM, Kraków 2001.

• Poźniak W., Historia instrumentacji, Wydawnictwo UJ, Kraków 1965.

• Sachs C., Historia instrumentów muzycznych, tłum. S. Olędzki, PWM, Kraków 1989.

• Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.

• Muzyka barokowa, [w:] https://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Muzyka_barokowa [dostęp: 22.09.2022 r.].

• Średniowiecze, [w:] https://muzykotekaszkolna.pl/wiedza/epoki/sredniowiecze [dostep: 22.09.2022 r.].

• Renesans, [w:] https://muzykotekaszkolna.pl/wiedza/epoki/renesans/ [dostęp: 22.09.2022 r.].