O miłości w Starym Testamencie (Pieśń nad Pieśniami)
Kilkaset lat temu uważano, że Biblia zawiera księgi mówiące dosłownie o wszystkim, więc można w nich znaleźć odpowiedź na każde pytanie. Wiadomo, że tak nie jest. Nie ma natomiast wątpliwości, że do najważniejszych tematów obecnych w Piśmie Świętym należy miłość.
Poszukaj (np. za pomocą Konkordancji biblijnejKonkordancji biblijnej) kilku wersetów biblijnych, w których pojawia się wyraz „miłość”. Przyjrzyj się tym tekstom i ustal, kogo ta miłość dotyczy.
Pieśń nad Pieśniami
W Starym Testamencie znajduje się Pieśń nad Pieśniami. Dzieło napisał nieznany twórca (choć długi czas za autora uważano króla Salomona) prawdopodobnie między VI a III w. p.n.e. W czym tkwi wyjątkowość Pieśni nad Pieśniami?
Najtrudniejsze stronice BibliiKontrowersje wokół Pieśni nad Pieśniami są po części wytłumaczalne, ponieważ jest ona poematem lirycznym o tematyce miłosnej. Ukazuje miłość mężczyzny i kobiety, przeżywaną w całej gamie uczuć, wyrażonych tu z iście semickąsemicką obrazowością i żarem, ale też z godnością i szacunkiem, jakich wymaga czystość owej miłości. Nie pasuje więc do niej określenie „pieśń erotyczna” we współczesnym znaczeniu tego słowa. Jeśli chodzi o interpretacje Pieśni nad Pieśniami, zawsze należy mieć na uwadze zdanie rabbiego Akiby, że jest to „księga najświętsza” spośród Pisma. Dlaczego? […]
Interpretacja najstarsza i pierwotna tej kontrowersyjnej księgi biblijnej – zarówno żydowska, jak i chrześcijańska – jest religijna. Według niej Pieśń nad Pieśniami jest alegorią miłości, jaką Bóg okazuje człowiekowi, który tę miłość odbiera w darze i czyni ją duszą swojej ludzkiej miłości. […]
W rzeczywistości prorocy […] używają często obrazu miłości ludzkiej do ukazania więzi Jahwe z Izraelem, z której wynika konieczność wiecznej wierności. […] Urzeczywistnianie się oblubieńczego odniesienia uwidacznia się na wielu płaszczyznach: Jahwe – Izrael, Mesjasz – naród wybrany, Chrystus – Kościół. […]
Jednakże przenośne tylko rozumienie treści Pieśni nad Pieśniami nie zadowala dzisiaj wielu jej interpretatorów. Sięgają oni głębiej w znaczenie literalne tej księgi i przyjmują je również dosłownie: jako pochwałę ludzkiej miłości, biorącej swój początek w Bogu. […] W Pieśni nad Pieśniami należy widzieć również przypomnienie pierwotnej prawdy o mężczyźnie i kobiecie, którzy mogą się sobie wzajemnie oddać tylko w miłości. Inne księgi mądrościowe nie podkreślają tego znaczenia, a rolę kobiety ukazują w zadaniu rodzenia potomstwa i prowadzenia domu […]. Pieśń nad Pieśniami wzbogaciła więc pojęcie małżeństwa, w którym miłość jest najwyższą wartością, tworzącą prawdziwą równość między mężczyzną a kobietą. […] Pieśń nad Pieśniami ukazuje nierozerwalny związek mężczyzny i kobiety oraz ich wyłączną wierność. W czasach poligamiipoligamii – która występowała nawet w Izraelu – było to ukazanie prawdy zawartej w stworzeniu człowieka.
Zenon Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1989, s. 104–106.
Zdecyduj, które ze stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.
<em>Pieśń nad Pieśniami</em> ukazuje kobietę wyłącznie jako rodzicielkę., <em>Pieśń nad Pieśniami</em> nie propaguje poligamii., <em>Pieśń nad Pieśniami</em> to dzieło, którego nie można traktować dosłownie., <em>Pieśń nad Pieśniami</em> można zrozumieć jako utwór o relacjach między Bogiem i człowiekiem., <em>Pieśń nad Pieśniami</em> nie można odczytywać alegorycznie (symbolicznie)., <em>Pieśń nad Pieśniami</em> to miłosny poemat.
| Prawda | |
|---|---|
| Fałsz |
Poszukaj w tekście Zenona Ziółkowskiego informacji na temat możliwych symbolicznych interpretacji osób występujących w Pieśni nad Pieśniami, a następnie przyporządkuj do poszczególnych postaci odpowiadające im znaczenia.
naród wybrany, Kościół chrześcijański, Izrael, człowiek
| Bóg | |
| Jezus | |
| Jahwe | |
| Mesjasz |
W cytowanym fragmencie pada stwierdzenie: „Pieśń nad Pieśniami jest alegorią miłości”. Wyjaśnij znaczenie słowa alegoria. Możesz skorzystać z wybranego źródła. Pamiętaj o zapisaniu jego adresu bibliograficznego.
Dialog zakochanych
Pieśń nad Pieśniami ma kształt dialogu pomiędzy Oblubieńcem i Oblubienicą (z rzadka odzywają się tu inne osoby: bracia Oblubienicy i chór). Całość złożona jest z sześciu pieśni. Trzecia z nich zawiera hymn Oblubieńca.
Pieśń nad PieśniamiPieśń trzecia, rozdz. 4
Oblubieniec:
O jak piękna jesteś, przyjaciółko moja,
jakże piękna!
Oczy twe jak gołębice
za twoją zasłoną.
Włosy twe jak stado kózkóz
falujące na górach GileaduGileadu.Zęby twe jak stado owiec strzyżonych,
gdy wychodzą z kąpieli:
każda z nich ma bliźniaczą,
nie brak żadnej.Jak wstążeczka purpury wargi twe
i usta twe pełne wdzięku.
Jak okrawek granatugranatu skroń twoja
za twoją zasłoną.Szyja twoja jak wieża DawidaDawida,
warownie zbudowana;
tysiąc tarcz na niej zawieszono,
wszystką broń walecznych.Piersi twe jak dwoje koźląt,
bliźniąt gazeli,
co pasą się pośród lilii.Nim wiatr wieczorny powieje
i znikną cienie,
pójdę ku górze mirrymirry,
ku pagórkowi kadzidła.Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja,
i nie ma w tobie skazy.Z Libanu przyjdź, oblubienico,
z Libanu przyjdź i zbliż się!
Zstąp ze szczytu AmanyAmany,
z wierzchołka SeniruSeniru i HermonuHermonu,
z jaskiń lwów,
z gór lampartów.Oczarowałaś me serce, siostrosiostro ma, oblubienico,
oczarowałaś me serce
jednym spojrzeniem twych oczu,
jednym paciorkiem twych naszyjników.Jak piękna jest miłość twoja,
siostro ma, oblubienico,
o ileż słodsza jest miłość twoja od wina,
a zapach olejków twych nad wszystkie balsamy!Miodem najświeższym ociekają wargi twe, oblubienico,
miód i mleko pod twoim językiem,
a zapach twoich szat
jak woń Libanu.Ogrodem zamkniętym jesteś, siostro ma, oblubienico,
ogrodem zamkniętym, źródłem zapieczętowanym.Pędy twe – granatów gaj,
z owocem wybornym kwiaty henny i narduhenny i nardu:nard i szafran, wonna trzcina i cynamon,
i wszelkie drzewa żywiczne,
mirra i aloesaloes, i wszystkie najprzedniejsze balsamy.[Tyś] źródłem mego ogrodu, zdrojem wód żywych
spływających z Libanu.Pieśń nad Pieśniami, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań–Warszawa 1980, s. 750–751.
Oto wymienione w Pieśni nad Pieśniami Gilead oraz Hermon. Sprawdź, czy tekst księgi biblijnej trafnie przedstawia te miejsca. Uzasadnij odpowiedź.
W KontekstachKontekstach znajduje się tekst, w którym dokonano podziału różnych odmian miłości. Którą z nich przedstawia zacytowany fragment Pieśni nad Pieśniami? Uzasadnij odpowiedź.
Oblubieniec, opisując wygląd Oblubienicy, stosował różne porównania i zestawienia. Zaznacz w tekście porównania kolorem czerwonym. Określ funkcję wybranego porównania.
czerwony
1. O jak piękna jesteś, przyjaciółko moja,
jakże piękna!
Oczy twe jak gołębice
za twoją zasłoną.
Włosy twe jak stado kóz
falujące na górach Gileadu.
2. Zęby twe jak stado owiec strzyżonych,
gdy wychodzą z kąpieli:
każda z nich ma bliźniaczą,
nie brak żadnej.
3. Jak wstążeczka purpury wargi twe
i usta twe pełne wdzięku.
Jak okrawek granatu skroń twoja
za twoją zasłoną.
4. Szyja twoja jak wieża Dawida,
warownie zbudowana;
tysiąc tarcz na niej zawieszono,
wszystką broń walecznych.
5. Piersi twe jak dwoje koźląt,
bliźniąt gazeli,
co pasą się pośród lilii.
Które fragmenty opisu Oblubienicy zaskakują ciebie – współczesnego odbiorcę? Uzasadnij powody zaskoczenia.
Oblubieniec koncentruje się na opisie cielesności Oblubienicy. Poszukaj w tekście uwag odnoszących się do jej wnętrza (charakteru, psychiki itp.).
O czym świadczy efekt twoich poszukiwań w poprzednim zadaniu?
Obraz Dantego Rosettiego jest inspirowany księgą biblijną. Znajdź na to dowody: porównaj obraz z opisem Oblubienicy z Pieśni nad Pieśniami.
Pieśń nad PieśniamiPieśń czwarta, rozdz. 5
[…]
Oblubienica:
Miły mój śnieżnobiały i rumiany,
znakomity spośród tysięcy.Głowa jego – najczystsze złoto,
kędziory jego włosów jak gałązki palm,
czarne jak kruk.Oczy jego jak gołębice
nad strumieniami wód.
Zęby jego wymyte w mleku
spoczywają w swej oprawie.Jego policzki jak balsamiczne grzędy,
dające wzrost wonnym ziołom.
Jak lilie wargi jego,
kapiące mirrą najprzedniejszą.Ręce jego jak walce ze złota,
wysadzane drogimi kamieniami.
Tors jego – rzeźba z kości słoniowej,
pokryta szafirami.Jego nogi – kolumny z białego marmuru,
wsparte na szczerozłotych podstawach.
Postać jego [wyniosła] jak Liban,
wysmukła jak cedry.Usta jego przesłodkie
i cały jest pełen powabu.
Taki jest miły mój, taki jest przyjaciel mój,
córki jerozolimskie!Pieśń szósta, rozdz. 8
[…]
Oblubienica:
Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu,
jak pieczęć na twoim ramieniu,
bo jak śmierć potężna jest miłość,
a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol,
żar jej to żar ognia,
płomień Pański.Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości,
nie zatopią jej rzeki.
Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu,
pogardzą nim tylko.Pieśń nad Pieśniami, [w:] , Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań–Warszawa 1980, s. 750–751.
Oblubienica, opisując wygląd Oblubieńca, zastosowała różne porównania i zestawienia.
W jakim celu to zrobiła?
Skąd je czerpała?
Co było powodem takiego doboru porównań i zestawień?
Przypomnij, do kogo zwracał się Oblubieniec, i sprawdź, do kogo mówi Oblubienica. Jak można wyjaśnić tę różnicę, biorąc pod uwagę umiejscowienie obu fragmentów w księdze biblijnej?
Dwa ostatnie wersety zawierają życiową mądrość. Wyjaśnij jej sens (nie stosując cytatów).
Przyjrzyj się zamieszczonemu poniżej obrazowi francuskiego malarza Gustave'a Moreau zatytułowanemu Pieśń nad Pieśniami (1893). Czy wygląd kobiety na nim przedstawionej jest odzwierciedleniem biblijnego opisu?
Teksty do wyboru
Najtrudniejsze stronice BibliiCo by się stało, gdyby do zbioru biblijnego nie została zaliczona Pieśń nad Pieśniami? Dla całych pokoleń uczonych w Piśmie Żydów – a i wielu chrześcijan – byłoby to ulgą. Interpretacja żadnej z ksiąg natchnionych nie sprawiała bowiem tyle kłopotu, co właśnie tej. Żadna też nie doczekała się tylu komentarzy, co ta właśnie. Uczeni żydowscy z I–II wieku […] odmawiali jej miejsca w kanonie biblijnym, nie liczyli się jednak w tym wypadku z tradycją. Napisana po hebrajsku, zawierała tyle dawnych terminów, że tłumacze aleksandryjscy, przekładający Stary Testament na język grecki […] mieli z nią wiele kłopotu. Niektórych słów prawie nie rozumieli. A jednak ją przetłumaczyli, ponieważ uważana była za świętą.
Talmud jerozolimski wprowadza nas w zaskakującą ocenę Pieśni nad Pieśniami. Podając treść dyskusji na jej temat, przytacza wypowiedź rabina Akiby, syna Józefa […]: „Nikt nigdy w Izraelu nie wątpił o Pieśni nad Pieśniami, że […] cały świat nie jest wart dnia, w którym Pieśń nad Pieśniami została dana Izraelowi. Wszystkie Pisma są w rzeczywistości święte, lecz Pieśń nad Pieśniami jest najświętsza”. […]
Pieśń nad Pieśniami ukazuje nierozerwalny związek mężczyzny i kobiety oraz ich wyłączną wierność. W czasach poligamii – która występowała nawet w Izraelu – było to ukazanie prawdy zawartej w stworzeniu człowieka.
Zenon Ziółkowski, Najtrudniejsze stronice Biblii, Warszawa 1989, s. 104–106.
Kobiety w Biblii. Stary TestamentJeszcze większe zdziwienie może budzić drobiazgowa analiza tekstu, która wykazuje, że w Księdze mamy do czynienia nie tyle z równorzędnością kobiety i mężczyzny we wzajemnej miłości, ile z przewagą kobiety. To ona jest w poemacie główną postacią. Ze 117 wersetów znakomita większość – z wyjątkiem jedynie ośmiu! – wypowiadana jest przez nią, do niej lub o niej. O kobiecej dominacji świadczy też wielokrotne podkreślanie roli matki, przy jednoczesnym całkowitym milczeniu o ojcu […]. Nawet bracia głównej bohaterki określeni zostali jako „synowie matki mojej” (Pnp 1, 6). Analiza treści Pieśni nad pieśniami skłania niektórych komentatorów do opowiedzenia się za kobiecym autorstwem tej Księgi lub przynajmniej jej fragmentów. […]
Kobieta z Pieśni nad pieśniami w sposób wolny działa i wyraża swoje myśli i uczucia. Miłość przynosi radość i cierpienie. Jedno i drugie dzielą ze sobą kobieta i mężczyzna.
Elżbieta Adamiak, Kobiety w Biblii. Stary Testament, Kraków 2006, s. 196–198.
Pieśń nad pieśniamiGdzie się skryłaś, przyjaciółko moja –
Twarz ukryłaś, młodą a promienną;
Kto mi teraz, przyjaciółko moja
Kielich poda i zatańczy ze mną –Wieniec z Twej głowy pachnący mi daj,
Rozmarynowy, i tańcz mi, i graj –Lilie polne, przyjaciółko moja,
Nieprzytomne przy Tobie i więdną –
Czemu, wonna przyjaciółko moja,
Nie chcesz tańczyć i ucztować ze mną –Wieniec z Twej głowy pachnący mi rzuć
Rozmarynowy i tańcz mi i nuć.Moja wina, przyjacielu mój,
Że zasnęłam, czekając na Ciebie;
Ale miejsce i kielich jest Twój,
Ty mnie kochasz, a ja czekam Ciebie;Tańcz ze mną, tańcz ze mną, wybacz milczenie;
Podam Ci wino i podam Ci wieniec –Czemu zwlekasz, przyjacielu mój?
Ciebie czekam w nocy migotliwej;
Lampa zgasła, przyjacielu mój –
Przyjdź i dolej do ognia oliwy –Tańcz ze mną, tańcz ze mną, wybacz milczenie;
Podam Ci wino i podam Ci wieniec –– Teraz witaj, przyjaciółko moja!
– Teraz witaj, przyjacielu mój!
– Góry tańczą, weselą się pola,
Więc zatańczmy na polach śród gór –Tańczmy, ach tańczmy, śpiewajmy z radością –
Przed nami wieki zdumione miłością –
Tańczmy, ach tańczmy, śpiewajmy z radością –
Przed nami wieki zdumione miłością.
Romeo i Julia czyli Miłość mocna jak śmierćC. S. Lewis, znany z cyklu narnijskiego pisarz angielski, […] w książce Cztery miłości omawia, czym są: Przywiązanie, Caritas, Przyjaźń, Eros. Można je za cytowanym autorem scharakteryzować następująco:
Przywiązanie
Najpokorniejsza, najbardziej rozpowszechniona miłość […]. Istnieje ono między matką a dzieckiem, człowiekiem i psem. Między rodzeństwem. Nawet między psem a kotem. […]Caritas
To działająca w człowieku Boska Miłość‑dar. Sprawia, że człowiek jest zdolny pokochać tych, którzy w naturalnym porządku rzeczy nie wzbudzają miłości: trędowatych, przestępców, wrogów, kretynów, ludzi ponurych, nadętych, kostycznych. […]Przyjaźń
[…] Już starożytnym przyjaźń wydawała się najszczęśliwszą, najbardziej ludzką z miłości […]. Przyjaźń jest miłością równie wielką jak Eros. Gdyby nie Eros, nikt z nas nie zostałby poczęty, gdyby nie przywiązanie, nikt z nas nie zostałby odchowany, ale to przyjaźń wznosi człowieka do poziomu bogów czy aniołów. Przyjaźń rodzi się ze zwykłego koleżeństwa […].Eros
Eros w mitologii greckiej był bowiem bogiem miłości. […] Był czczony jako jedna z głównych sił przyrody, utrzymująca ciągłość gatunku i zabezpieczająca zawartość wszechświata. […] Eros wywołuje stan nazywany powszechnie zakochaniem […]. Eros sprawia, że mężczyzna naprawdę pragnie, nie kobiety w ogóle, ale tej jednej jedynej. […] Bez Erosa żądza płciowa, jak każda żądza, jest faktem dotyczącym tylko nas samych. Z Erosem dotyczy raczej ukochanej istoty.Katarzyna Bomba, Romeo i Julia czyli Miłość mocna jak śmierć, Kraków 2002, s. 25–28.
Zredaguj własną definicję wybranego pojęcia: Przywiązanie, Caritas, Przyjaźń, Eros.
Do tekstów Zenona Ziółkowskiego i Elżbiety Adamiak zredaguj po trzy pytania, na które odpowiadają treści tekstów.
Przeczytaj tekst piosenki Jacka Kowalskiego. Napisz notatkę, w której porównasz go z Pieśnią nad Pieśniami.
Zadaniowo
Znajdź w internecie i obejrzyj obraz Marca Chagalla Pieśń nad Pieśniami IV. Napisz – stosując cytaty z księgi biblijnej – list Chagalla do przyjaciela. Wyjaśnij w nim powód takiego zatytułowania obrazu.
Zredaguj recenzję wybranego tekstu kultury podejmującego temat miłości. W wypowiedzi zastosuj cytaty z Pieśni nad Pieśniami.