1964 – The Anthropology of Music Alana Parkhursta Merriama
1920‑2001 – lata życia Alfreda Tomatisa
1972 - pierwszy Zakład Muzykoterapii w Polsce utworzony na Wydziale Kompozycji i Teorii Muzyki Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej we Wrocławiu
m61a22897a1be026b_0000000000018
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RZFWNP1cOd7iO1
m61a22897a1be026b_0000000000021
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń: 1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
m61a22897a1be026b_0000000000024
Nauczysz się
identyfikować poglądy filozofów starożytnych na temat roli muzyki w społeczeństwie oraz współczesne teorie na ten temat.
m61a22897a1be026b_0000000000029
Wprowadzenie
Muzyka od zawsze odgrywała bardzo istotną rolę zarówno w życiu człowieka jak i w całych społeczeństwach. Towarzyszyła każdej cywilizacji we wszystkich epokach. Zmieniały się skale, gatunki, instrumenty czy techniki kompozytorskie, ale jej obecność zawsze znacząco wpływała na otaczającą rzeczywistość. Muzyka także dziś jest obecna niemal wszędzie: w domu, w sklepie, w kinie, nierzadko na ulicy, wpływając na nasz nastrój. Przyczynia się ona także do wykształcenia w nas odczuć związanych z określonym miejscem, wydarzeniem. Już starożytni podkreślali wielką moc muzyki, która ma wzbudzać, uspokajać, pocieszać, a nawet uzdrawiać.
Rf0pFLuKI56Hz1
m61a22897a1be026b_0000000000041
Rola muzyki w społeczeństwie według Platona
Ludy starożytne darzyły muzykę wielkim szacunkiem. Szczególną rolę muzyce przypisywali Grecy. Już pitagorejczycy zwrócili uwagę na jej silny wpływ na człowieka. Podkreślali oni, że sposób oddziaływania muzyki zależy od wielu czynników, m. in. doboru tonacji i rytmów w danej kompozycji. Uważali oni muzykę za wyraz ładu i harmonii, twierdzili, że pozwala ona uzyskać wewnętrzną harmonię człowieka.
Pogląd pitagorejczyków na kwestię wpływu muzyki na człowieka przejął m. in. grecki teoretyk Damon (V w. p.n.e.), który w głównej mierze przyczynił się do powstania teorii ethosuTeoria ethosuteorii ethosu , przygotowując grunt koncepcji katharsisKatharsiskatharsis. Twierdził on, że: nauka muzyki ma kluczowe znaczenie w edukacji młodzieży, państwo powinno regulować sprawy muzyczne i nauczanie muzyki, należy być wiernym tradycji, gdyż przewrót w muzyce zawsze oznacza przewrót społeczny, znaczenie muzyki daleko wykracza poza poziom przyjemności zmysłowej i ozdoby duszy.
Istotne miejsce dla muzyki wyznaczył Platon, kreśląc wizję swego państwa idealnego. Przewidywał dla niej wiele znaczących funkcji, wśród nich wychowanie obywateli oraz pomoc w ich edukowaniu w zakresie prawa. Platon stał na stanowisku, że muzyka ma właściwości mimetyczne i potrafi naśladować właściwe postawy i zachowania człowieka, stąd obcowanie z właściwą muzyką może takie postawy i zachowania u obywateli wykształcić. Przystąpił zatem do wyszczególnienia cech jakie powinna posiadać wartościowa dla społeczeństwa muzyka (teoria mimesisTeoria mimesisteoria mimesis). Jego rozważania dotyczą m. in. wyboru instrumentów oraz tonacji, których stosowanie może prowadzić do wskazanego celu. Spośród instrumentów na pierwszym miejscu stawia strunowe instrumenty rodzime: kitarę i lirę, które związane były z kultem Apollina, odrzucając jednocześnie pochodzący z Frygii instrument dęty aulos. Taki wybór podyktowany był nie tylko właściwościami brzmieniowymi tych instrumentów, lecz także dążeniem Platona do odsunięcia obcych tonacji, takich jak frygijska, czy lidyjska, na rzecz preferowanej tonacji doryckiej.
RsqoxWNXYzlI21
RwioXa2DTZTiu1
Rozważania na temat tonacji i ich właściwości odnaleźć można w Państwie. Wskazuje tam Platon na dwie tonacje, które miały znaleźć zastosowanie w wychowaniu człowieka: dorycką i frygijską. O ile sięgnięcie po pierwszą z nich nie budzi wątpliwości, to wskazanie na tonację frygijską, niebędącą rodzimą tonacją grecką, jest w pewnym sensie niezrozumiałe, biorąc pod uwagę fakt, że Platon z tej przyczyny odrzucał aulos. Tonacja dorycka miała kształtować męstwo, zaś frygijska zrównoważenie. Tak jak odpowiednia muzyka właściwie kształtuje człowieka, tak nieodpowiednia może przynieść złe skutki w procesie wychowania człowieka. Tonacje, które Platon zdecydowanie odrzucał, to miksolidyjska i syntonolidyjska, które określał jako „płaczliwe”, a także jońska i lidyjska, które wg niego są „miękkie i pijackie”. Przestrzega rownież przed niewłaściwym łączeniem słów z melodiami i rytmami oraz komponowaniem utworów nieposiadających wartości mimetycznych – czysto instrumentalnych oraz czysto deklamacyjnych.
Muzyka wg Platona miała nie tylko znaczenie w wychowaniu obywatela, ale również w utrzymaniu porządku prawnego w państwie. Uważał on, że właściwe kompozycje zawierają w sobie ład, będący odbiciem porządku prawnego. By tylko taka muzyka docierała do społeczeństwa postulował on powołanie w państwie osób odpowiedzialnych za weryfikację nowo powstających kompozycji.
m61a22897a1be026b_0000000000045
Rola muzyki w społeczeństwie według Arystotelesa
Rozważania Platona o roli muzyki w społeczeństwie kontynuował Arystoteles. Podkreślał on, że celem uprawiania muzyki jest osiągnięcie katharsis, a przez to celu ostatecznego – szczęścia. Drogą do niego jest wypoczynek, który najlepiej, najbardziej szlachetnie, wypełnia muzyka. Najważniejszym celem muzyki wg Arystotelesa jest wychowanie, celowi temu podporządkowuje dobór instrumentów. Podobnie jak Platon odrzuca aulos, szczególnie z powodu jego właściwości brzmieniowych, oraz z braku możliwości operowania słowem podczas gry na nim – właściwość ta uniemożliwia wykonywanie na nim pieśni, służących wychowaniu. W przeciwieństwie do Platona odrzuca także kitarę, jako instrument zbyt trudny, graniem na nim powinni się zajmować zawodowi muzycy, nie zaś wolni ludzie, dla których dążenie do mistrzostwa w grze na instrumencie jest zajęciem niegodnym! Dodatkowo podkreśla, że tylko w młodym wieku wypada praktykować grę na instrumentach, w dojrzałym zaś należy ograniczyć się do rozkoszowania muzyką.
Arystoteles zauważa, że odpowiednia muzyka, utrzymana we właściwej tonacji, operująca odpowiednią rytmiką, wywołuje u człowieka odpowiednie stany etyczne. Podobnie jak Platon wskazuje on charakter poszczególnych modi: dorycki – męski, lidyjski – uspokajający. Odrzuca w procesie wychowania modus frygijski jako wzbudzający emocje i miksolidyjski jako wywołujący nastrój przygnębiający.
Teorię ethosuTeoria ethosuTeorię ethosu, rozwiniętą przez Arystotelesa, odrzucali epikurejczycy. Powróciła ona wraz z rozwojem filozofii platońskiej w I w., m. in. w pismach Ptolemeusza i Arystydesa Kwintyliana.
m61a22897a1be026b_0000000000054
Funkcje muzyki w współczesnym społeczeństwie według Alana Parkhursta Merriama
Współcześnie muzyka także odgrywa bardzo istotną rolę, zarówno w życiu całego społeczeństwa, jak i jednostki. Współcześnie muzyka także odgrywa bardzo istotną rolę, zarówno w życiu całego społeczeństwa, jak i jednostki. Towarzyszy ona publicznym uroczystościom, zarówno świeckim jak, i religijnym, nadając im podniosły charakter. Wspólne wykonywanie muzyki przyczynia się także do budowania wspólnoty. Poza oficjalnymi obchodami świąt państwowych, czy kościelnych, muzyka rozbrzmiewa podczas licznych koncertów, festynów, zabaw plenerowych itd., pełniąc wówczas funkcję rozrywkową.
W życiu prywatnym obcujemy z muzyką na co dzień. Wpływa ona na nasz nastrój, pobudza lub uspokaja, motywuje do działania lub skłania do relaksu. Towarzyszy chwilom uroczystym w naszym życiu – ślub, pogrzeb, urodziny itp., a także jest obecna w dni powszednie, sprawiając nam przyjemność. Niestety, we współczesnym świecie muzyka stała się także towarem, który przynosi olbrzymie zyski. Bez naszej zgody jesteśmy nią wprost „bombardowani” ze wszystkich stron, w różnych miejscach. Wybrzmiewa nawet w windach, toaletach. O umiar w publicznym prezentowaniu muzyki apelował jeden z najwybitniejszych kompozytorów XX w. – Witold Lutosławski. Podkreślał on prawo każdego człowieka do spokoju i ciszy.
Żyjący w XX w. amerykański etnomuzykolog, Alan Parkhurst Merriam w swojej pracy The Anthropology of Music (1964 r.) wskazał na liczne funkcje muzyki, takie jak:
a. emocjonalna ekspresja, b. estetyczna przyjemność, c. funkcja rozrywkowa, d. narzędzie komunikacyjne, e. symboliczna reprezentacja, f. wzbudzanie fizycznej reakcji organizmu na muzykę, g. wzmacnianie zgodności z normami społecznymi, h. utwierdzanie społecznych instytucji i rytuałów religijnych, i. wzmaganie stabilności i kontynuacji kultury, j. integracja społeczna.
Powyższa lista uświadamia, jak rozległe funkcje pełni muzyka i jak znaczącą rolę odgrywa w społeczeństwie. Ma m. in. zdolność symbolicznie reprezentować określone myśli i idee, utrwalać porządek społeczny poprzez przekazywane treści, integrować wspólnotę, komunikować. Funkcje muzyki dotyczą także jej oddziaływania na określoną jednostkę. Muzyka m. in. oddziałuje na ciało człowieka, przyczyniając się do zmniejszenia poczucia zmęczenia, ułatwienia koordynacji ruchów, czy regulacji pracy serca. Jej uprawianie jest sposobem wyrażenia emocji, a obcowanie z nią pozwala doznać przyjemności.
R13ElQoRjiXea1
m61a22897a1be026b_0000000000073
Formy obecności muzyki w życiu ludzi na przestrzeni wieków
RY3ym5vYhNR8C1
R1eS1BgepErwn1
RzkI1Uvv45oAz1
RFzF9ON1efUn91
RyQYt2HYJiJTi1
Polecenie 1
Spośród funkcji muzyki wskazanych przez Alana Parkhursta Merriama wybierz te, które w Twoim życiu odgrywają ważną rolę. Swój wybór uzasadnij na forum klasy. Po prezentacji poglądów każdego z uczniów ustalcie wspólnie, które funkcje muzyki są we współczesnym świecie najbardziej dostrzegalne.
m61a22897a1be026b_0000000000087
Muzykoterapia
Już ludy pierwotne uznawały uzdrawiającą moc muzyki. Podczas rytuałów leczniczych śpiewano, tańczono i grano na instrumentach. Współcześnie tym zagadnieniem zajmuje się muzykoterapia. Jest to dziedzina traktująca muzykę i jej elementy jako narzędzie służące przywracaniu zdrowia i poprawie egzystencji osób z problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej. Wyróżnia się muzykoterapię aktywną, w której terapie polegają na czynnym uprawianiu muzyki – śpiewaniu, graniu na instrumentach, ruchu przy muzyce, oraz muzykoterapię receptywną, w której środkiem do poprawy zdrowia jest słuchanie muzyki pozwalające osiągnąć stan relaksu. W zależności od właściwości danej kompozycji wywołuje ona u słuchającego określone relacje, np. tonacja majorowa przywołuje nastrój radości, tonacja minorowa – nostalgii, smutku. Podobnie harmonia konsonansowa przyczynia się do uzyskania wewnętrznego spokoju, zaś dysonansowa pobudza do działania. Każdy element kompozycji, jak rytmika, rejestr dźwięków, tempo i inne, wpływają na stan jaki osiąga osoba ją wykonująca bądź słuchająca.
Można zatem wskazać następujące funkcje muzykoterapii:
wydobywanie i aktywizacja ukrytych emocji,
dostarczanie pozytywnych przeżyć i poprawa nastroju,
Pierwszy w Polsce Zakład Muzykoterapii powstał w 1972 r. na Wydziale Kompozycji i Teorii Muzyki Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej we Wrocławiu (obecnie Akademia Muzyczna).
R1KXZSSX6yjsK1
m61a22897a1be026b_0000000000095
Edukacja poprzez muzykę
Muzyka odgrywa także ważną rolę w procesie edukacji. W połowie XX w. Francuz Alfred Tomatis wykazał, że ucho jest organem, który oprócz funkcji słyszenia, jest w stanie doładować korę mózgową energią elektryczną. Odróżniał bierne słyszenie od aktywnego słuchania. Wykazał, że słuchanie odpowiedniej muzyki, w szczególności kompozycji Mozarta i chorału gregoriańskiego, przyczynia się m. in. do poprawy koncentracji uwagi, wzrostu kreatywności, poprawy zapamiętywania, ułatwienia nauki czytania i pisania, podwyższenia motywacji, opóźnienia objawów zmęczenia, harmonizowania napięcia mięśniowego oraz poprawę koordynacji ruchowej. Wpływ muzyki na zmiany zachodzące w mózgu jest szczególnie znaczący u dzieci, także tych nienarodzonych, stąd bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na dźwięki, którymi są otaczane.
RDC6IPyNby71g1
R1WCnSWPANRb31
m61a22897a1be026b_0000000000170
Zadania
R1JyW8OTl8bMN
Ćwiczenie 1
R15fsjwkS72vX
Ćwiczenie 2
R1aHoQY2yJwKJ
Ćwiczenie 3
RtnDHEigv1q5z
Ćwiczenie 4
R1U3vMdPQrO5q
Ćwiczenie 5
"Podczas zajęć pojawiło się wiele specjalistycznych zwrotów dotyczących muzyki. Sprawdź, ile z nich udało Ci się zapamiętać. Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. katharsis. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka. teoria mimesis. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka. teoria ethosu. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka.
"Podczas zajęć pojawiło się wiele specjalistycznych zwrotów dotyczących muzyki. Sprawdź, ile z nich udało Ci się zapamiętać. Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. katharsis. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka. teoria mimesis. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka. teoria ethosu. Możliwe odpowiedzi: 1. oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, 2. teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka, 3. teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka.
"Podczas zajęć pojawiło się wiele specjalistycznych zwrotów dotyczących muzyki. Sprawdź, ile z nich udało Ci się zapamiętać. Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. "
teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka, oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji, teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka
katharsis
teoria mimesis
teoria ethosu
R1IfkyBi1ael2
Ćwiczenie 6
RcSt6Sn7Ys6fC
Ćwiczenie 7
m61a22897a1be026b_0000000000184
Słownik pojęć
Katharsis
Katharsis
Oczyszczenie umysłu, uwolnienie od cierpienia, złych emocji.
Teoria mimesis
Teoria mimesis
Teoria naśladownictwa, która głosi, że wytwory ludzkie naśladują rzeczywistość stworzoną przez naturę lub człowieka.
Teoria ethosu
Teoria ethosu
Teoria wyjaśniająca wpływ muzyki na stan człowieka.