Ważne daty
1745‑1830 – lata życia Piotra Norblina
1769‑1771 – nauka w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz Królewskiej Szkole w Paryżu
1774 r. – przyjazd do Polski i zatrudnienie w charakterze malarza nadwornego Czartoryskich
1774‑ok.1784 – prace przy dekoracji zespołu pałacowo - parkowego w Powązkach
1783‑1785 – prace przy dekoracji w Arkadii Nieborowskiej na zlecenie Heleny Radziwiłł, w tym wykonanie na plafonie świątyni Diany fresku Jutrzenka
1791‑1794 – rysunki i obrazy historyczne: Konstytucji 3 Maja i Insurekcji Kościuszkowskiej
1804 r. - rezygnacja ze służby u Czartoryskich w Puławach, powrót do Francji
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
przedstawiać twórczość Jana Piotra Norblina;
wskazywać cechy charakterystycznych nurtów artystycznych i tematów obecnych w twórczości Norblina;
porównywać twórczość Norblina z działalnością innych artystów;
analizować wybrane dzieła sztuki.
Pod mecenatem Czartoryskich
Jan Piotr Norblin de la Gourdaine (1745–1830) urodził się we Francji w niewielkiej miejscowości Misy‑sur‑Yonne. Początkowo samodzielnie uczył się rysunku, później uczęszczał do pracowni Francoisa Casanovy, znanego francuskiego batalisty. Pod jego kierunkiem nauczył się Norblin kreować sceny bitew z postaciami o skomplikowanych układach ciał. Studia artystyczne podjął w paryskiej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby oraz w École Royale. W Paryżu Norblin zetknął się ze sztuką Antoine'a Watteau. Od niego zapożyczył schemat kompozycyjny i kolorystyką. W 1772 roku otrzymał zaproszenie od księcia Adama Czartoryskiego. W 1774 roku przyjechał do Polski i został nadwornym malarzem książęcej rodziny. Głównym zadaniem artysty była dekoracja podwarszawskiej rezydencji Powązki Adama i Izabeli Czartoryskich, zniszczonej podczas Insurekcji Kościuszkowskiej. Tę posiadłość zdobił obraz Towarzystwo na wycieczce nad jeziorem.
Zachwyca ono od pierwszego wejrzenia, prezentując nam swe niezwykłe wartości kolorystyczne i fakturalne. Ze swobodą aranżuje artysta kompozycję, ściśle wiążąc postacie z krajobrazem, subtelnie rozgrywa koloryt z prowadzącymi tonami szarosrebrzystymi i złocistym i maluje szeroko miękkimi pociągnięciami pędzla z niewymuszoną wirtuozerią. Jest to dzieło, które, rozpatrywane w kategoriach czysto malarskich, ostaje się dzielnie konfrontacji z obrazami największych artystów XVIII wieku.
Źródło: Stanisław Kozakiewicz, Malarstwo polskie. Oświecenie. Klasycyzm. Romantyzm, Warszawa 1976, s. 32.
Do fêtes galantesfêtes galantes Norblin nawiązał także w obrazie Menuet w ogrodzie. Tą sielankową scenę rodzajową przedstawił w typowej dla rokoka scenerii pejzażu, wykorzystując motyw tańca jako sceny przedstawiającej wytwornych kochanków w trakcie zalotów. Obraz odznacza się swobodną, asymetryczną kompozycją, zawiłością linii i bogactwem kolorystycznym.
W latach 1783–1785 oraz 1789–1790 Norblin przebywał w Arkadii koło Nieborowa, gdzie na zlecenie Heleny Radziwiłłowej wykonał słynny plafon w świątyni Diany w parku zleceniodawczyni Jutrzenka, fresk o cechach przejściowych rokoka i klasycyzmu. Kompozycja przedstawia boginię prowadzącą pośród chmur konie zaprzężone do rydwanu Słońca.
Harmonijna obecność w naturze narodzin i zgonów, jasności i ciemności, natury dzikiej i uładzonej, poddanych rytmicznemu działaniu czasu, pozwala na wyprowadzanie z naturalnych czynników takich uczuć, jak przyjaźń, potrzeba zrozumienia i miłości, tolerancja. Mit samej Diany, bezlitosnej wraz z Apollonem zabójczyni czternaściorga dzieci nieszczęsnej Niobe, podkreślałby elegijny charakter całości parku. Symboliczne znaczenie Jutrzenki wyprzedzającej dzień, wyobrażonej w „świątyni” poświęconej personifikacji nocy, kładłoby również nacisk na melancholijny, elegijny charakter symbolicznych treści w niej obecnych, odpowiadających podobnemu charakterowi parku, w którym raz po raz spotykamy motywy ewokujące obecność śmierci tu (w Arkadii natura) obdarzona została szczególną mocą wywoływania uczuć głębokich i poważnych, w uprawianiu których odczytuje się już angielską i kantowską kategorię »wzniosłości«. Księżna konstruuje emocjonalną osnowę Arkadii z uczuć głębokich, melancholijnych, smutnych, jako antytezę radości i pogody, prowadząc refleksje zwiedzającego ku śmierci”
Źródło:
Alicja Kępińska, Jan Piotr Norblin, Wrocław 1978, s. 41. Witold Dobrowolski, Świątynia Diany w arkadii koło Nieborowa świątynią natury, Rocznik Historii Sztuki, tom XLI, PAN, 2016.
http://journals.pan.pl/Content/108134/PDF/RHSzt.+XLI+2016+5‑W.Dobrowolski.pdf?handler=pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)
Jako dekoracja Powązek - podmiejskiej rezydencji Adama i Izabeli Czartoryskich powstał obraz Kąpiel w parku. Obraz podejmuje popularny w XVIII wiecznym malarstwie temat aktu łączącego sielankowość i klasyczność motywu mitologicznego. Obraz przepełniony jest erotyzmem nimf kąpiących się w ogrodowej sadzawce lub do tej kąpieli się przygotowujących. Na uwagę zasługuje obecność służby oraz ustawiony na brzegu sadzawki fotel w stylu rokokowym.
Malarz scen rodzajowych i wydarzeń historycznych
Norblina uważa się za inicjatora tematyki rodzajowej, której źródłem było życie codzienne. Już jako nadworny malarz książąt Czartoryskich udzielał lekcji ich dzieciom, uczestniczył w rodzinnych uroczystościach, brał udział w wydarzeniach, projektował dekoracje i kostiumy do organizowanych w Powązkach przedstawień teatralnych. Obrazem upamiętniających przedstawienie jasełkowe są Marionetki, nawiązujący do malarstwa holenderskiego w stylu Rembrandta.
W latach 90. XVIII wieku, po nasileniu się inicjatyw narodowo‑wyzwoleńczych Norblin przeniósł się do Warszawy. Tematyka rodzajowa w tym okresie pojawiała się coraz częściej – artysta malował sceny z życia Warszawy, przedstawiające reklamy cyrku, incydenty z wydarzeń czy targowiska. Z 1791 roku pochodzi obraz Targ na konie na ul. Królewskiej w Warszawie.
Artysta działał w Polsce po pierwszym rozbiorze, gdy kraj utracił dużą część swego terytorium. W ciągu 18 stulecia system parlamentarny stawał się coraz mniej wydolny z powodu liberum veto, które wypaczając idee demokracji umożliwiało pojedynczemu posłowi zerwanie całych obrad. Norblin wykonał dziesiątki szkiców przedstawiających hałaśliwe i tłumne zgromadzenia sejmikowe. (…) 3 Maja 1791 roku Sejm Wielki uchwalił nową Ustawę Rządową. Była to druga na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych, nowoczesna Konstytucja, pierwsza tego typu w Europie. Wprowadzała ona podwaliny monarchii konstytucyjnej z nowym, zdolnym do działania sejmem. Norblin był obecny na Sali obrad i uwiecznił na kilku rysunkach moment uchwalenia i zaprzysiężenia Konstytucji. Dokumentował w swych pracach również kolejne wydarzenia, gdy armia carycy Katarzyny II przekroczyła granice Polski pod pretekstem udzielenia pomocy grupie szlachty, która zawiązała konfederację Targowicką, wymierzoną przeciwko reformom i nowej Konstytucji. Obóz reform został pokonany, a Polska utraciła kolejne terytoria. Sytuacja ta doprowadziła w roku 1794 do wybuchu powstania pod wodzą generała Tadeusza Kościuszki. Głęboko zaangażowany w sprawy nowej ojczyzny, Norblin z dużą uwagą śledził wypadki polityczne i bohaterską walkę powstańców. Naszkicował wiele potyczek i walk toczących się na ulicach Warszawy. Mimo początkowych sukcesów powstanie upadło. Na jednym z rysunków widzimy epizod bitwy pod Maciejowicami, w której ranny gen. Kościuszko został pojmany przez Rosjan i wysłany do więzienia w Petersburgu. W ciągu dwudziestu lat pobytu Norblina w Polsce, kraj został całkowicie podzielony pomiędzy trzy sąsiednie mocarstwa. Kilka lat później, w roku 1804 artysta wrócił do Paryża. Jednak sentyment do Polski wciąż pozostał żywy. W korespondencji Norblina z tego okresu odnajdujemy świadectwo jego przywiązania i życzliwości dla drugiej ojczyzny. W roku 1806, a więc rok przed utworzeniem przez Napoleona Księstwa Warszawskiego artysta napisał do księcia Czartoryskiego: „Powiadają tutaj, że Królestwo Polskie pojawi się znów na mapie świata. Cieszy mnie to bardzo, że względu na naród polski, który nie zasłużył sobie na nieszczęście, które los mu zgotował. Gdy odzyska on swoją świetność, ucieszy to wszystkich szlachetnych i prawomyślnych ludzi w Europie”.
Źródło: http://heritage.bnf.fr/france‑pologne/pl/norblin‑art (dostęp z dnia 31.03.2018)
Połącz dzieła z miejscami, w których się znajdują.
Muzeum Narodowe, Poznań, Muzeum Narodowe, Warszawa, Muzeum Czartoryskich w Krakowie, Biblioteka Narodowa w Warszawie
Targ na konie na ul. Królewskiej w Warszawie | |
Towarzystwo na wycieczce nad jeziorem | |
Zaprzysiężenie Konstytucji 3 Maja, 1791 | |
Wieszanie zdrajców na Rynku Starego Miasta w Warszawie |
Słownik pojęć
wym. fet galãt, fr., święto wytworne - scena przedstawiająca wytworne towarzystwo na tle pejzażu.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Witold Dobrowolski, Świątynia Diany w arkadii koło Nieborowa świątynią natury, Rocznik Historii Sztuki, tom XLI, PAN, 2016.
Stanisław Kozakiewicz, Malarstwo polskie. Oświecenie. Klasycyzm. Romantyzm, Warszawa 1976.
Janusz M. Michałowski, U źródeł twórczości Jana Piotra Norblina, Biuletyn Historii Sztuki, 1971 nr 2.