Obserwujemy rozpuszczanie substancji
SCENARIUSZ ZAJĘĆ „OBSERWUJEMY ROZPUSZCZANIE SUBSTANCJI”
Przyroda, II etap edukacyjny
Temat: Obserwujemy rozpuszczanie substancji.
Treści kształcenia
Podstawa programowa: Punkt (14.3) [uczeń] bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczalność substancji: temperatura, mieszanie.
Cele zoperacjonalizowane
UCZEŃ | definiuje pojęcia: roztwór, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczona, rozpuszczanie, krystalizacja; |
ocenia roztwór jako przykład mieszaniny jednorodnej; | |
podaje przykłady roztworów wodnych; | |
wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania; | |
zna sposoby rozdzielania składników roztworów; | |
tłumaczy krystalizację jako proces odwrotny do rozpuszczania. |
Nabywane umiejętności
UCZEŃ | rozumie zjawisko ruchu cząsteczek; |
wyjaśnia znaczenie procesów rozpuszczania i krystalizacji; | |
potrafi uzyskać roztwór wodny substancji i doświadczalnie zbadać czynniki wpływające na rozpuszczalność; | |
wie, że woda jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem; | |
zna przykłady i znaczenie roztworów wodnych z życia codziennego; | |
potrafi stworzyć warunki do przebiegu procesu krystalizacji. |
Kompetencje kluczowe
Porozumiewanie się w języku ojczystym.
Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne.
Umiejętność uczenia się.
Etapy lekcji
Wstęp:
Przypomnienie wiadomości na temat stanów skupienia substancji (stały, ciekły, gazowy).
Przebieg zajęć:
Pogadanka o tym, że wszystko, co nas otacza zbudowane jest z niewidocznych drobin, które są w ciągłym ruchu. Podanie przykładów, które tego dowodzą: dym zawieszony w powietrzu, słodzenie i zaparzanie herbaty, inne. Prezentacja filmu „Ruch cząsteczek”.
Nauczyciel wyjaśnia, że otaczające nas substancje mieszają się ze sobą i tworzą mieszaniny. Mieszanina, w której substancja rozpuszczona jest w wodzie lub innym rozpuszczalniku nazywa się roztworem. Zapisuje na tablicy wzór:
Substancja rozpuszczona + rozpuszczalnik = roztwór
Uczniowie podają przykłady roztworów wodnych z ich życia codziennego. Sugerowane odpowiedzi: słodzona woda, woda z sokiem, herbata, solona woda, inne.
W oparciu o prezentację multimedialną „Rozpuszczanie i krystalizacja soli” nauczyciel przedstawia proces rozpuszczania i czynniki wpływające na jego szybkość (temperatura, stopień rozdrobnienia, mieszanie mechaniczne) oraz metodę rozdzielania roztworu – zjawisko krystalizacji.
W oparciu o zdobyte informacje, uczniowie dzielą się na kilkuosobowe grupy i przeprowadzają ćwiczenie praktyczne:
Doświadczenie:
1. Opis teoretyczny omawianego zjawiska: Szybkość rozpuszczania się substancji stałej w rozpuszczalniku zależy od różnych czynników. Rozdrobnienie substancji ułatwia mieszanie z rozpuszczalnikiem, a wzrost temperatury oraz mieszanie mechaniczne zwiększają ruch cząsteczek, przyspieszając proces rozpuszczania.
2. Ustalenie celu i obiektu prowadzonych badań: Celem obserwacji jest zapoznanie się z czynnikami wpływającymi na przebieg procesu rozpuszczania (temperatura, stopień rozdrobnienia, mieszanie mechaniczne).
3. Sposób przygotowania ćwiczenia (czas, miejsce itd.): Ćwiczenia praktyczne prowadzone są podczas zajęć lekcyjnych w klasie. Potrzebne sprzęty – kubeczki plastikowe, łyżeczki, cukier, cukier puder, ciepła i zimna woda.
4. Sposób przeprowadzenia ćwiczenia: Uczniowie pracują w zespołach kilkuosobowych. Do trzech plastikowych kubeczków wlewają zimną wodę. Do czwartego nalewają identyczną ilość wody ciepłej. Wsypują kolejno:
Woda zimna:
kubeczek 1: łyżeczkę cukru
kubeczek 2: łyżeczkę cukru – zawartość mieszają łyżeczką
kubeczek 3: łyżeczkę cukru pudru
Woda ciepła:
Kubeczek 4: łyżeczkę cukru
Obserwują, w którym z kubeczków proces rozpuszczania przebiegł szybciej. Oceniają, czy czynniki zewnętrzne (mieszanie – kubeczek 2, rozdrobnienie – kubeczek 3, temperatura – kubeczek 4) przyspieszają proces rozpuszczania. Notują wnioski.
5.Inne informacje, np. analiza obserwacji, sposób wyciągania wniosków, karta pracy, drzewka decyzyjne, formularze itd.: Na podstawie notatek uczniowie wyciągają wnioski: wzrost temperatury, większy stopień rozdrobnienia oraz mieszanie mechaniczne powodują przyspieszenie procesu rozpuszczania. Wypełniają tabelkę:
Rozpuszczalnik | Substancja rozpuszczona | Oceniany czynnik | Szybkość rozpuszczania |
Woda zimna | Cukier kryształ | Brak | wolno |
Woda zimna | Cukier kryształ | Mieszanie | szybko |
Woda zimna | Cukier puder | Rozdrobnienie | szybko |
Woda ciepła | Cukier kryształ | Temperatura | szybko |
Podsumowanie:
Uczniowie oceniają wzajemnie odwracalne procesy rozpuszczania i krystalizacji jako metody powstawania i rozdzielania mieszanin jednorodnych, będących roztworami.
Zadanie domowe
Załóż własną hodowlę kryształów. Przygotuj w słoiku roztwór wodny soli kuchennej. Nad słoikiem zawieś i zanurz w roztworze nitkę lub kawałek kosmatej włóczki. Słoik odstaw w spokojne miejsce. Obserwuj stopniowe rozdzielanie substancji i tworzenie się kryształów. Zauważ, że w procesie tym odzyskuje się tylko substancję rozpuszczoną, bo rozpuszczalnik odparowuje.
Środki dydaktyczne
Materiały multimedialne: prezentacja „Rozpuszczanie i krystalizacja soli”.
Film: „Ruch cząsteczek”.
Kubeczki plastikowe, łyżeczki, cukier kryształ, cukier puder, zimna i ciepła woda.
Metody nauczania
Wykład.
Pogadanka.
Metoda zajęć praktycznych.
Formy pracy
System klasowo‑lekcyjny.
Praca grupowa.
Praca zbiorowa.
Zadanie dla chętnych
Wyjaśnij, jakie jest znaczenie roztworów wodnych w przyrodzie.
