Ochrona ludności i dóbr kultury

Z podstawowymi informacjami dotyczącymi ochrony ludności i obrony cywilnej możesz zapoznać się analizując e materiał pt. Zadania obrony cywilnej i ochrona ludności. Jeśli chcesz dowiedzieć się jaką rolę dla bezpieczeństwa narodowego odgrywają dobra i wartości kulturowe możesz skorzystać z e materiału Podsystemy wsparcia - społeczne.

1. Ochrona ludności i obrona cywilna w Polsce

Ochrona ludności to bardzo szeroki i istotny obszar aktywności obejmujący działania administracji publicznej oraz działania indywidualne, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa życia i zdrowia osób oraz ich mienia. Ponadto w ramach ochrony ludności utrzymuje się korzystne dla człowieka warunki środowiskowe, zapewnia pomoc socjalną, psychologiczną i osłonę prawną, a także prowadzi edukację dla bezpieczeństwa.

Znaczną część zadań związanych z szeroko pojmowaną ochroną ludności, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, realizuje się w ramach obrony cywilnej (OC) – systemu mającego na celu ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym oraz współdziałanie z innymi instytucjami, oraz obywatelami w zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i antropogenicznych.

Podstawowymi dokumentami określającymi funkcjonowanie oraz zadania obrony cywilnej na świecie są cztery konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny, które traktują odpowiednio: o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (I konwencja genewska), o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu (II konwencja genewska), o traktowaniu jeńców wojennych (III konwencja genewska) oraz o ochronie osób cywilnych podczas wojny (IV konwencja genewska). Szczególnie istotne dla obrony cywilnej są również protokoły dodatkowe do konwencji, sporządzone również w Genewie 8 czerwca 1977 r. Dotyczą one ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych
(protokół I) oraz ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (protokół II).

Zgodnie z treścią I protokołu dodatkowego do konwencji genewskich obrona cywilna oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych, lub klęsk żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw,
jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania.

Przykładowe zadania obrony cywilnej dotyczące czasu pokoju i wykonywane w czasie wojny prezentują poniższe grafiki interaktywne.

2. Środki ochrony ludności

Ochrona ludności oraz zwierząt wymaga zastosowania odpowiednich środków. Środki wykorzystywane w celu ochrony ludności dzielimy na indywidualne i zbiorowe.

Środki indywidualne zapewniają ochronę jedynie osobom ich używającym. Szczegółowy podział tych środków wraz z przykładami przedstawiono na ilustracji poniżej.

Rk3ZxiW4p8reC

Środki ochrony

Indywidualne środki ochrony dzielimy na dwie grupy: Etatowe i Zastępcze.

Etatowe:

- Ochrona dróg oddechowych:

• maski filtracyjne
• maski izolacyjne

- Ochrona skóry

• filtracyjna odzież ochronna (zestaw FOO‑1)
• odzież ochronna OP‑1M
• jednoczęściowy lekki strój ochronny L‑2
• lekka odzież ochronna L‑1

Zastępcze:

- Ochrona dróg oddechowych

• opaski tkaninowe
• tampony
• półmaski przeciwpyłowe
• półmaski ochronne
• jednorazowe maski chirurgiczne

- Ochrona skóry

• fartuchy ochronne wykonane z tworzyw sztucznych
• płaszcze i peleryny przeciwdeszczowe
• kombinezony skórzane
• okulary ochronne np. narciarskie lub przemysłowe
• obuwie, nakrycie głowy i rękawice ochronne, wykonane z gumy lub tworzyw sztucznych

Ochronę większej liczby ludności zapewniają zbiorowe środki ochrony, do których zalicza się schrony i ukrycia. Są to budowle ochronne, których konstrukcja zabezpiecza ludność, zwierzęta oraz cenne dobra przed niebezpieczeństwami: bojowymi środkami trującymi, toksycznymi środkami przemysłowymi, innymi szkodliwymi substancjami chemicznymi, mikroorganizmami chorobotwórczymi, pyłem promieniotwórczym, promieniowaniem, uderzeniami broni masowego rażenia oraz atakami bronią konwencjonalną. Więcej informacji na ten temat można odnaleźć w e‑materiale pt. Ochrona przed skażeniamiPqCSZwHMqOchrona przed skażeniami.

3. Ochrona zwierząt

W przypadku wystąpienia niebezpieczeństwa należy również pamiętać o ochronie zwierząt gospodarskich (zwierzęta domowe chroni się zazwyczaj w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludności). Jeżeli rodzaj i skala danego zagrożenia nie wymagają ich ewakuacji, to należy przede wszystkim przystosować i zabezpieczyć budynki oraz pomieszczenia inwentarskie (budynki i pomieszczenia przeznaczone do utrzymania zwierząt gospodarskich, np. obory, stajnie, chlewnie i kurniki).
W zależności od rodzaju zagrożenia należy w tym celu:

• zamknąć i uszczelnić wszystkie otwory (drzwi, okna i wywietrzniki);

• ustawić wzdłuż zewnętrznej strony ścian osłony (o wysokości ok. 1,5 m) wykonane z ciężkich materiałów (np. worków z piaskiem) lub też usypać wzmocniony wał ziemny;

• utworzyć przedsionki wejściowe spełniające rolę śluz bezpieczeństwa;

• powiększyć przestrzeń przeznaczoną dla zwierząt oraz przygotować odpowiednią ilość nieskażonej i odpowiednio zabezpieczonej paszy oraz wody;

• przygotować ściółkę o dużej zdolności pochłaniania wilgoci oraz ustawić pojemniki z wapnem niegaszonym, co pomoże w utrzymaniu odpowiedniego mikroklimatu i zapobiegnie zbytniej koncentracji dwutlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru;

• wydzielić sferę do przechowywania obornika i jego odkażania.

RqZAFvq8mAKF7

Zdjęcie przedstawia wnętrze budynku inwentarskiego. Z prawej strony stoi duża plastikowa beczka. Na beczce napis: woda. Za beczką, wzdłuż prawej ściany, worki ułożone po 4 jeden na drugim. W tle otwarte drzwi do drugiego pomieszczenia. Na lewo od drzwi dwie plastikowe beczki. Wzdłuż lewej ściany drzwi do pozostałych pomieszczeń.

W razie konieczności można również wykorzystać inne odpowiednio przystosowane pomieszczenia i budynki, jak szopy, suszarnie i silosy. Ponadto, jeżeli rodzaj i skala zagrożenia na to pozwala, można skorzystać również z zagłębień po wyrobiskach w kamieniołomach i żwirowniach, czy też jarów i dołów ziemnych. Jednak ściany tego typu miejsc (utworzone z miękkiego gruntu) należy wzmocnić, wykorzystując np. deski, oraz przygotować odpowiednie przykrycia (np. drewnianymi okrąglakami). Ponadto należy zapewnić zwierzętom odpowiednią opiekę. By ich nie przestraszyć, powinna się tym zajmować jak najmniejsza grupa przeszkolonych ludzi z doświadczeniem w tym zakresie.
Czas, w jakim zwierzęta mogą przybywać w miejscach ochronnych, zależy od powierzchni tych pomieszczeń, temperatury i wilgotności powietrza oraz ilości zgromadzonej wody i paszy.

4. Ochrona dóbr kultury

Wśród działań związanych z szeroko pojmowanym bezpieczeństwem oprócz ochrony ludności i zwierząt istotna jest także ochrona dóbr kultury, które ze względu na swoją wartość historyczną lub artystyczną mają duże znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego danej społeczności, lub narodu.
Podstawowe zasady ochrony dóbr kultury na świecie określa Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisana w Hadze 14 maja 1954 r. Zgodnie z treścią tego dokumentu, dobrem kulturalnym są, bez względu na ich pochodzenie oraz osobę ich właściciela:

• dobra ruchome lub nieruchome, które mają wielką wagę dla dziedzictwa kulturalnego narodu, na przykład zabytki architektury, sztuki lub historii, zarówno religijne, jak i świeckie; stanowiska archeologiczne; zespoły budowlane o znaczeniu historycznym lub artystycznym; dzieła sztuki, rękopisy, książki i inne przedmioty o znaczeniu artystycznym, historycznym lub archeologicznym, jak również zbiory naukowe i ważne zbiory książek, archiwaliów lub reprodukcji wyżej określonych dóbr;

• gmachy, których zasadniczym i stosowanym w praktyce przeznaczeniem jest przechowywanie lub wystawianie dóbr kulturalnych ruchomych, na przykład muzea, biblioteki, składnice archiwalne, jak również schrony mające na celu przechowywanie (w razie konfliktu zbrojnego) dóbr kulturalnych ruchomych;

• ośrodki zabytkowe obejmujące znaczną ilość ruchomych lub nieruchomych dóbr kulturalnych oraz gmachów je przechowujących, lub wystawiających.

Dobra kultury mogą być oznaczone znakiem rozpoznawczym ułatwiającym ich identyfikację. Jest nim tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona wzdłuż przekątnych na 4 pola, 2 błękitne i 2 białe (tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, oraz umieszczonego nad nim błękitnego trójkąta, rozgraniczonych po każdej stronie białym trójkątem), prezentowana obok.

R14Pdzj0Hg0KW

Ilustracja przedstawia znak w formie piktogramu ułożonego w pionie. Piktogram w kształcie kwadratu. Kwadrat podzielony na trzy trójkąty. Niebieski wzdłuż górnej krawędzi kwadratu skierowany wierzchołkiem w dół, do wnętrza. Dwa białe trójkąty po obu stronach kwadratu. Podstawy wzdłuż boków kwadratu. Wierzchołki skierowane do środka kwadratu. Wszystkie trójkąty stykają się wierzchołkami w centralnym punkcie kwadratu. W dole piktogramu niebieski kwadrat wierzchołkiem skierowany do środka piktogramu. Przeciwległy wierzchołek niebieskiego kwadratu skierowany w dół.

Wśród polskich aktów prawnych istotne znaczenie dla ochrony dóbr kultury ma ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w której zdefiniowane zostało pojęcie zabytku oznaczające nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Jako zabytki mogą być zatem potraktowane m.in.: krajobrazy kulturowe, dzieła architektury i budownictwa, obiekty techniki (np. kopalnie, huty, elektrownie), cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, kolekcje dzieł, numizmaty oraz pamiątki historyczne, wytwory techniki, a zwłaszcza urządzenia, środki transportu oraz maszyny i narzędzia świadczące o kulturze materialnej, instrumenty muzyczne czy też wytwory sztuki ludowej i rękodzieła.

Zgodnie z treścią wspomnianej ustawy, ochrona zabytków polega na:

• zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;

• zapobieganiu zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;

• udaremnianiu prób niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;

• przeciwdziałaniu kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;

• kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;

• uwzględnianiu zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Natomiast opieka nad zabytkiem, którą sprawuje jego właściciel lub posiadacz, polega na zapewnieniu warunków:

• naukowego badania i dokumentowania zabytku;

• prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;

• zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;

• korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;

• popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Ustawa z 23 lipca 2003 r. przewiduje również następujące formy ochrony zbytków:

• wpis do rejestru zabytków, który na terenie województwa jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków; do rejestru wpisuje się zarówno zabytki nieruchome, jak i ruchome;

• wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa - mający na celu ochronę zabytków ruchomych o szczególnej wartości dla dziedzictwa kulturowego;

• uznanie za pomnik historii – dokonuje tego prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (na wniosek ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego), w odniesieniu do najcenniejszych i najważniejszych zabytków na terenie Polski, mających szczególne znaczenie dla historii i dziedzictwa naszego narodu;

• utworzenie parku kulturowego – dokonuje tego rada gminy, w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej;

• ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.

Specjalną ochronę dóbr kulturalnych na wypadek konfliktu zbrojnego określa konwencja haska z 14 maja 1954 r. Zgodnie z treścią tego dokumentu, ochroną specjalną może być objęta ograniczona ilość schronów przeznaczonych do przechowywania dóbr kulturalnych ruchomych w razie konfliktu zbrojnego, oraz ośrodków zabytkowych i innych dóbr kulturalnych nieruchomych o bardzo wielkim znaczeniu, pod warunkiem, że:

• znajdują się w dostatecznej odległości od wielkich ośrodków przemysłowych oraz od wszelkich ważnych obiektów wojskowych stanowiących punkty wrażliwe, np. lotnisk, radiowych stacji nadawczych, zakładów pracujących na rzecz obrony narodowej, portów lub dworców kolejowych o pewnym znaczeniu, jak również wielkich linii komunikacyjnych;

• nie są użytkowane do celów wojskowych.

Warto podkreślić, że dobro kulturalne położone w pobliżu ważnego obiektu wojskowego może być jednak w szczególnym przypadku objęte ochroną specjalną. Państwo‑strona konwencji musi jednak zobowiązać się wówczas, że w razie konfliktu zbrojnego zaniecha wszelkiego użytkowania tego obiektu, a w szczególności, gdy chodzi o port, dworzec kolejowy lub lotnisko – wyłączy go z wszelkiego ruchu komunikacyjnego. Wyłączenie takie powinno być przygotowane już w czasie pokoju.

Ochrona specjalna zostaje przyznana dobru kulturalnemu przez wpisanie go do Międzynarodowego Rejestru Dóbr Kulturalnych Objętych Ochroną Specjalną, który prowadzony jest przez UNESCOUNESCOUNESCO. Dzięki temu takiemu dobru kulturalnemu zapewnia się ochronę przed wszelkimi aktami nieprzyjacielskimi, a także przed użytkowaniem ich samych oraz ich otoczenia w celach wojskowych. Dobra kulturalne objęte ochroną specjalną powinny być zaopatrzone w znak rozpoznawczy w układzie potrójnym.

R8s4qVc8pAs0n

Zdjęcie budynku kościoła. Po prawej stronie główne wejście do kościoła. Po lewej stronie przylegające skrzydło kościoła. Dachy kryte blachą i drewnianą dachówką. Dachy spadziste. Wokół budynku okrągłe dobudowane wykusze. Wykusze pokryte małymi zadaszeniami w kształcie kopuły. Na prawej części budynku, na dachu, wieżyczka. Białe ściany budynku to tak zwany mur pruski. Brązowe drewniane belki ułożone wzdłuż ścian tworzą szachownicę.

5. Podsumowanie

• Znaczną część zadań związanych z wszechstronnie pojmowaną ochroną ludności (zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny) realizuje się w ramach obrony cywilnej – systemu, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa osób cywilnych, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym oraz współdziałanie z innymi instytucjami, oraz obywatelami w zwalczaniu skutków katastrof naturalnych i antropogenicznych.

• Podstawowymi dokumentami określającymi funkcjonowanie oraz zadania obrony cywilnej na świecie są cztery konwencje genewskie z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny.

• Środki wykorzystywane w celu ochrony ludzi dzielimy na indywidualne i zbiorowe.

• Indywidualne środki ochronne dzielimy na etatowe i zastępcze, które następnie można podzielić na środki ochrony dróg oddechowych i środki ochrony skóry.

• Zbiorowymi środkami ochrony ludzi są schrony i ukrycia.

• W przypadku pojawienia się niebezpieczeństwa należy również pamiętać o ochronie zwierząt. Jeżeli charakterystyka i skala danego zagrożenia nie wymaga ich ewakuacji, należy przede wszystkim przystosować i zabezpieczyć budynki oraz pomieszczenia inwentarskie.

• Oprócz ochrony ludności i zwierząt istotne miejsce wśród działań związanych z szeroko pojmowanym bezpieczeństwem ma ochrona dóbr kultury, które ze względu na swoją wartość historyczną lub artystyczną mają duże znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturowego danej społeczności lub narodu.

• Dobra kulturalne oznacza się specjalnym znakiem rozpoznawczym, którym jest tarcza skierowana ostrzem w dół, podzielona wzdłuż przekątnych na 4 pola,
  2 błękitne i 2 białe (tarcza herbowa złożona z błękitnego kwadratu, którego jeden z kątów tworzy ostrze tarczy, oraz umieszczonego nad nim błękitnego trójkąta, rozgraniczonych po każdej stronie białym trójkątem).

6. Praca domowa

7. Słowniczek

UNESCO

Definicja: UNESCO

Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury; wyspecjalizowana organizacja ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki

R1eTBAyFoUSn7

Ilustracja przedstawia logo organizacji UNESCO. Logo w kształcie budynku. Górna część to spadzisty trójkątny dach wsparty na białej poziomej linii. Poniżej pionowo ustawione litery UNESCO. Litery tworzą kolumny budynku. Poniżej liter trzy poziome białe linie. Każda linia poniżej jest nieco dłuższa od poprzedniej. Linie to schody prowadzące do budynku.

8. Zadania