Od ekspresjonizmu do improwizacji Kandinsky'ego
Ważne daty
1866‑1944 – lata życia Wasilya Kandinsky’ego.
1897 – wyjazd na studia malarskie do Monachium
1897‑1899 – wstąpienie do szkoły malarskiej Antona Ažbego (Monachium)
1900 – podjęcie studiów w monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Franza von Stucka
1901‑1904 – założenie stowarzyszenia artystycznego Die Phalanx
1906 – prezentacja prac na wystawie ugrupowania Die Brücke (Most)
1908 – wizyta w miejscowości Murnau, zwrot w twórczości ku ekspresjonistycznemu koloryzmowi
1909 – współudział w utworzeniu monachijskiego stowarzyszenia Neue Kunstlervereinigung (Nowe Stowarzyszenie Artystów)
1910 – pierwsza akwarela abstrakcyjna
1911 – opuszczenie stowarzyszenia Neue Kunstlervereinigung i powołanie wraz z Francem Marcem ugrupowania Der Blaue Reiter (Błękitny Jeździec)
1922‑33 – prowadzenie pracowni malarstwa ściennego w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych Bauhaus w Weimarze
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
6. definiuje pojęcie „abstrakcja” i przytacza przykłady dzieł abstrakcyjnych;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować twórczość Kandinsky'ego;
identyfikować dzieła malarza;
przyporządkowywać obrazy do miejsc, w których się znajdują;
dokonywać analizy dzieł malarza.
Artystyczna droga Kandinsky’ego
Kandinsky pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. Już w dzieciństwie pobierał lekcje rysunku oraz gry na wiolonczeli i fortepianie. W 1885 roku, powrócił do Moskwy, aby podjąć studia ekonomiczne i prawnicze. Już w okresie moskiewskim uwidoczniła się szczególna wrażliwość Kandinsky'ego oraz otwarcie na nowoczesne prądy artystyczne. Jeszcze w trakcie nauki uniwersyteckiej dołączył do zorganizowanej przez Carskie Towarzystwo Geograficzne, wyprawy badawczej na północno‑wschodnie obszary europejskiej części Rosji. Zetknął się tam z bogactwem lokalnego folkloru, co miało istotny wpływ na wczesny etap jego twórczości plastycznej. Mieszkając w Moskwie mógł obserwować istotne wydarzenia artystyczne, m. in. wystawę impresjonistów francuskich. Po latach wspominał prace Claude Moneta, w których francuski malarz nieomal całkowicie zatracał czytelną formę przedmiotów i elementów pejzażu. Być może to doświadczenie pozostawiło trwały ślad w postaci dążeń Kandinsky'ego do uwolnienia malarstwa od elementów figuratywnych. Po ukończeniu studiów Kandinsky podjął pracę wykładowcy akademickiego. Jednak pomimo propozycji zatrudnienia na renomowanym uniwersytecie w Dorpacie (dzisiejsze Tartu, Estonia), postanowił radykalnie zmienić przebieg i charakter swojej kariery. W 1900 roku wstąpił do Monachijskiej Akademii Sztuk pięknych i rozpoczął naukę w pracowni Franza von Stucka. Czas studiów Kandinsky'ego zbiegł się z okresem dominacji w środowisku monachijskim naturalizmu i secesji. Rozczarowany mistrzami, u których pobierał naukę, posiadający odmienne zapatrywania na istotę sztuki, ostatecznie zrezygnował z dalszego kształcenia akademickiego. W 1901 roku założył stowarzyszenie Die Phalanx (Falanga), propagujące awangardowe kierunki artystyczne. Do rozwiązania w 1904 roku, działalność stowarzyszenia koncentrowała się na wystawach malarstwa i sztuki użytkowej, głównie twórców niemieckich. Pod koniec aktywności udało się Kandinsky'emu zorganizować dwie wystawy sztuki francuskiej – w 1903 roku zaprezentowł twórczość Moneta, a rok później przekrojową wystawę postimpresjonistów.
Inspiracje Kandinsky’ego
O pozycji artysty świadczą także zaproszenia do udziału w różnorakich przedsięwzięciach. Kandinsky uczestniczył w wystawach: Berlińskiej Secesji, paryskich Salonach Jesiennych, Salonie Niezależnych w Paryżu oraz w drugiej wystawie grupy Die Brücke. W 1904 roku, pomimo braku wykształcenia akademickiego, otrzymał propozycję objęci stanowiska wykładowcy w klasie malarstwa dekoracyjnego Kunstgewerbschule w Düsseldorfie. Pierwsze lata po zerwaniu z akademią wypełnione są poszukiwaniami kolorystycznymi, utrzymanymi w zróżnicowanej stylistyce, dominują pejzaże, niekiedy z wkomponowanymi postaciami, budowane nagromadzeniem drobnych, wielobarwnych pociągnięć pędzla.
W tym samym czasie artysta tworzył grafiki, posługując się głównie techniką drzeworytudrzeworytu. Prace Kandinsky'ego ulegają innej stylizacji – przywodzą na myśl linearną dekoracyjność niemieckiej secesji (Jugendstil). Dominuje płaska plama barwna i wyrazisty kontur. W tle pojawia się czerń, kompozycja oparta jest na granicach określonych przez plamę.
Podczas podróży po Holandii (1904) ten sam zabieg twórca zastosował malując cykl gwaszów. Ciemne tła rozświetlał plamami intensywnego koloru, tworząc niedopowiedzianą sugestię przedmiotu. Łączył też, jak ma to miejsce w gwaszugwaszu Oczekiwanie na powracające statki, duże jednobarwne płaszczyzny z punktowo nanoszonym kolorem, osiągając efekt mozaiki
Inspiracją dla artysty była także sztuka ludowa. W tradycyjnym zdobnictwie bawarskim i rosyjskim chętnie zestawiano motywy dekoracyjne o intensywnych barwach z czernią jednolitego tła. Związek Kandinsky'ego z rosyjskim folklorem jest szczególnie widoczny w lirycznych pracach, będących ukoronowaniem eksperymentów ze stylem mozaikowym. Tworząc obrazy olejne nawiązujące bezpośrednio do spuścizny kultury rosyjskiej, artysta w znacznym stopniu zredukował rolę płaszczyznowej ciemnej barwy, pojawiającej się wcześniej jako tło, wprowadzając kolor. W obrazaie Jadąca para czerń sprowadzona została do roli oprawy pojedynczych punktów i plam intensywnego koloru, budząc skojarzenia z witrażem.
Okres Murnau i ekspresjonistyczny koloryzm
Istotny przełom w twórczości Kandinsky'ego nastąpił po roku 1908. W sierpniu został zaproszony przez Jawlenskiego do malowniczego miasteczka Murnau niedaleko Monachium. Rok później zafascynowany tym miejscem, wraz z niemiecką malarką, Gabriele Münter zakupił położony w obszernym ogrodzie dom, który wkrótce stał się ośrodkiem życia artystycznej awangardy. Górzysty krajobraz okolic Murnau z taflami jezior był inspiracją artystyczną. Kandinsky tworzył syntezę dwóch rzeczywistości: obiektywnej – poznawanej za pomocą zmysłów i wewnętrznej – odbieranej intuicyjnie. Początkowe kompozycje przypominały dzieła fowistów. Kandinsky, mimo stosowania ekspresyjnej deformacji i wyeliminowania światłocieniowego modelunku na rzecz płaszczyznowości, zachowywał możliwą do zidentyfikowania formę drzew, gór, budynków i innych elementów krajobrazu. Uwalniał jednak kolor, nanoszony swobodnie, szerokimi pociągnięciami pędzla, częstokroć w oderwaniu od jakiegokolwiek powiązania z naturą, zbliżając się do malarstwa ekspresjonistycznego.
Malarstwo jak muzyka - na drodze do abstrakcji
Dla fowistów swobodne operowanie barwami stanowiło sedno ich sztuki, opartej na zerwaniu z tradycją i osiągnięciu wolności twórczej. Dążenia Kandinsky'ego zmierzały do wyrażania emocji za pomocą barw, analogicznie do roli dźwięku w muzyce. Kształty przedstawianych obiektów stawały się coraz bardziej uproszczone, syntetyczne. Imitacja rzeczywistości zamknięta w dziele sztuki, tak istotna dla dawnych mistrzów, dla Kandinsky'ego przestała mieć jakiekolwiek znaczenie. Istotą obrazu stała się kompozycja form, ich rytm, napięcia powstające pomiędzy barwami. Porzucaniu przedmiotowości wzmacniały tytuły prac zaczerpnięte ze świata muzyki. Impresje, Kompozycje, Improwizacje opatrzone kolejnymi numerami układały się w cykle. Każdy z tych terminów Kandinsky powiązał z techniką tworzenia. Impresjami określał prace, w których przedstawiane przedmioty zachowywał cechy umożliwiające widzowi ich identyfikację. Kompozycje odnosił do obrazów malowanych z dużą precyzją i starannością. Natomiast Improwizacje były wyrazem czystej wewnętrznej woli twórczej i zapowiadały przejście do świata form abstrakcyjnych.
W styczniu 1911 roku Kandinsky, będąc w Monachium, udał się na koncert Arnolda Schoenberga (1974‑1951), który zainspirował malarza. Pierwszym obrazem, który zrobił po koncercie był Impresja III (Konzert). Użycie przez Kandinsky'ego słowa „wrażenie” odnosiło się do obrazów, które odzwierciedlają bezpośrednie odczucia wewnętrzne.
Związek między muzyką a malarstwem miał dla Kandinsky'ego kluczowe znaczenie. Był on zainteresowany syntezą sztuk, jednak, co wielokrotnie podkreślał, ale nigdy nie usiłował malować muzyki i uważał takie próby za pozbawione sensu.
Każda ze sztuk‑twierdził Kandinsky‑ma swój własny język, to znaczy sobie właściwe środki. /.../ Dlatego to środki używane przez każdą sztukę widziane od zewnątrz są kompletnie różne: dźwięki, kolory, słowa. W ostatecznej instancji i widziane od wewnątrz środki te są absolutnie podobne: cel ostateczny niweluje różnice zewnętrzne i odsłania wspólnotę wewnętrzną. Ten cel ostateczny (poznanie) osiąga się wprawiając w stan wibracji duszę ludzką.
W. Kandinsky, O kompozycji scenicznej /w:/ Almanach Błękitnego Jeźdźca, 1912
Związek z Der Blaue Reiter i malarstwo abstrakcyjne
W 1910 r. Kandinsky jako pierwszy artysta stworzył obraz w pełni abstrakcyjny. Zerwał tym samym z naczelną zasadą wiążącą treść dzieła plastycznego z obiektywną rzeczywistości rzeczy materialnych. Istotny moment w procesie odchodzenia od sztuki przedmiotowej opisał artysta w formie anegdotycznej:
Był to zmierzch wróciłem do domu z przyborami malarskimi, zatopiony w marzeniach i wspominając wykonaną pracę, gdy nagle zobaczyłem na ścianie obraz niesłychanej piękności, promieniujący wewnętrznym blaskiem. Stanąłem zaskoczony, potem zbliżyłem się do tego obrazu‑zagadki, na którym widziałem tylko formy i barwy, a którego treść pozostawała dla mnie niezrozumiała. Szybko znalazłem rozwiązanie owej zagadki: był to jeden z moich obrazów zawieszony do góry nogami /…/ Zrozumiałem wówczas jasno, że przedmioty szkodzą mojemu malarstwu. Otwarła się przede mną przeraźliwa otchłań, a równocześnie stawały przede mną liczne możliwości i różnego rodzaju niezmiernie doniosłe pytania, a z nich najważniejsze: co ma zastąpić przedmiot.
Źródło: Wassili Kandinsky, Rückblicke, Berlin 1913
Wyjaśniając sens tworzenia abstrakcji, malarz posłużył się kolejny raz analogią do muzyki, która powstaje jedynie z woli artysty i niczego nie naśladuje. Utwór muzyczny stanowi zamkniętą, niezależną całość i w tym sensie jest dziełem absolutnym. Podobnie dzieło plastyczne, które nie usiłuje naśladować natury i powstaje jedynie z konieczności wewnętrznej, która kieruje artystą, jest bytem autonomicznym. Nie stanowi jedynie kopii natury, lecz jest wytworem dorównującym jej rangą. Te niełatwe rozważania teoretyczne zawarł Kandinsky w obszernym eseju zatytułowanym Über das Geistige in der Kunst (O duchowości w sztuce), napisanym w 1910, a wydanym w 1912 roku.
Zwrot ku abstrakcji spotkał się z mieszanymi reakcjami środowiska artystycznego i doprowadził w 1911 r. do rozpadu, stowarzyszenia Neue Künstlervereinigung (Nowe Stowarzyszenie Artystów. Kandinsky wraz z grupą malarzy, którzy wraz z nim opuścili szeregi stowarzyszenia, założył nową grupę, nazwaną od tytułu przygotowywanej publikacji dotyczącej sztuki nowoczesnej, Der Blaue Reiter (Błękitny Jeździec). Błękitny Jeździec połączył pod wspólną nazwą artystów, których wizja sztuki wykraczała poza samą tylko stronę formalną dzieła. W abstrakcyjnych pracach z okresu Der Blaue Reiter Kandinsky zawarł swoje wcześniejsze przemyślenia na temat roli koloru jako podstawowego środka ekspresji i jego powinowactwa z dźwiękiem. W pierwszych dziełach szybkie, niespokojne linie zdają się podlegać nieustannej wibracji na podobieństwo strun. Wraz z przenikającymi się plamami kolorów, o dobranym wolumenie, tworzą jak gdyby żywe struktury odtwarzające nieustający ruch. Zakończona wybuchem pierwszej wojny światowej działalność grupy Der Blaue Reiter, nie przerwała rozpoczętego etapu twórczego. Kandinsky po opuszczeniu Niemiec i powrocie do Rosji kontynuował doświadczenia ze sztuką bezprzedmiotową, która stopniowo ewoluowała, ukazując w okresie dwudziestolecia międzywojennego nowe oblicza stylistyczne.
Okres Bauhausu
Po opuszczeniu Niemiec Kandinsky osiadł w Odessie, z której, po krótkim pobycie w Sztokholmie, przeprowadził się do Moskwy. Wybuch rewolucji październikowej i zmiany ustrojowe w Rosji, otworzyły nowe perspektywy przed awangardą artystyczną, która w tym czasie cieszyła się znacznym poparciem nowej władzy. Kandinsky'emu powierzono szereg istotnych funkcji organizacyjnych w strukturach nowotworzonego państwa, m.in. organizował sieć muzeów prowincjonalnych oraz utworzył moskiewskie Muzeum Kultury Malarskiej. W 1920 r. powołano go na profesora Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie oraz szefa Instytutu Kultury Artystycznej (InChuK). W tym czasie uczestniczył również w tworzeniu Akademii Nauki i Sztuki. Mimo sukcesów w pracy administracyjnej nie wszystkie posunięcia programowe Kandinsky'ego spotykały się z aprobatą. Odrzucono na przykład jego propozycje dotyczące działalności InChuK'u. W 1921 r. malarz postanowił opuścić Związek Radziecki i powtórnie osiedlić się w Berlinie. Rok po przyjeździe zaproponowano mu objęcie stanowiska kierownika pracowni malarstwa ściennego w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych Bauhausu w Weimarze. Po zapoczątkowaniu kampanii prześladowań artystów awangardowych jako twórców sztuki zdegenerowanej przeniósł się do Francji, gdzie zmarł w 1944 roku.
Wskaż kierunki, którymi inspirował się Kandinsky.
- Neoimpresjonizm
- Fowizm
- Symbolizm
- Klasycyzm
Rozpoznaj techniki, w jakich zostały wykonane dzieła.
Połącz dzieła z miejscami, w których się znajdują.
Ermitaż, Petersburg, Rosja, Städtische Galerie im Lenbachhaus und Kunstbau , Monachium, Niemcy, Centre Georges Pompidou, Paryż, Francja
| Jadąca para | |
| Pejzaż zimowy | |
| Pierwsza akwarela abstrakcyjna |
Dobierz cechy charakterystyczne dla poszczególnych prac inspirowanych muzyką.
Tym terminem określał Kandinsky prace, w których przedstawiane przedmioty zachowywał cechy umożliwiające widzowi ich identyfikację., Tak określał Kandinsky prace malowane ze szczególną precyzją i starannością., Ten rodzaj prac były wyrazem czystej wewnętrznej woli twórczej.
| Impresja | |
| Kompozycja | |
| Improwizacja |
Wskaż ugrupowania lub stowarzyszenia, których członkiem był Kandinsky.
- Die Brücke
- Berliner Secession
- Die Phalanx
- Bunt
- Walet karowy
- Der Blaue Reiter
Podaj nazwisko muzyka, którego utworami muzycznymi zainspirował się Kandinsky w poniższej pracy.
Na podstawie wybranych dzieł z różnych okresów twórczości, wskaż przemiany w stylu malarskim Kandinsky’ego.
Słownik pojęć
technika graficzna należąca do druku wypukłego. Forma drukarska (tzw. klocek) wykonana jest z deski, w której żłobi się tło, przyjmujące na odbitce kolor kartki. Elementem drukującym są pozostawione miejsca wypukłe. Drzeworyt jest jedną z najstarszych technik graficznych - zachowały się tkaniny zdobione tą techniką, datowane na VI w. n.e.
kryjąca farba wodna z domieszką kredy. Również nazwa techniki, w której wykorzystywana jest farba gwaszowa.
technika graficzna druku płaskiego wynaleziona pod koniec XVIII w. Nośnikiem obrazu jest kamień litograficzny, na który nanosi się rysunek i poddaje trawieniu. Miejsca niewytrawione (pokryte rysunkiem) przyjmują farbę drukarską, która następnie przenoszona jest na papier.
Źródło:
www.ecyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
W. Kandinsky, O kompozycji scenicznej /w:/ Almanach Błękitnego Jeźdźca, 1912.
W. Kandinsky, Rückblicke, Berlin 1913.