Od musica da camera do muzyki kameralnej
Ważne daty
Lata życia jednych z najważniejszych kompozytorów muzyki kameralnej:
1653‑1713 – Arcangelo Corelli
1685‑1759 – Georg Friedrich Haendel
1732‑1809 – Joseph Haydn
1756‑1791 – Wolfgang Amadeusz Mozart
1797‑1828 – Franz Schubert
Scanariusz lekcji dla nauczyciela.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
przedstawiać źródła muzyki kameralnej;
opisywać historię muzyki kameralnej na przestrzeni wieków;
przedstawiać najwybitniejszych twórców muzyki kameralnej;
przedstawiać najczęściej stosowane formy i gatunki.
Muzyka kameralna
Nazwa muzyka kameralna pochodzi z wł. da camerada camera, tj. do komnaty, i początkowo słowo to oznaczało muzykę wykonywaną w pomieszczeniach prywatnych. Około 1530 r. na dworze Franciszka I Walezjusza śpiewaków zatrudnionych po to, aby uprzyjemniać królowi czas wolny od zajęć państwowych i udziału w ceremoniach religijnych, nazywano la Musique de la Chambre. W 1555 r. podobnego słowa użył teoretyk Nicola Vicentino w traktacie L’antica musica ridotta alla moderna prattica (Muzyka starożytna przystosowana do nowoczesnej praktyki). Muzyką kameralną nazwał tę, którą śpiewało się da camera, czyli w komnacie. Podział ten, wynikający z różnych funkcji i miejsc wykonywania muzyki, przetrwał do XVIII w. Mianem muzyki kameralnej określano więc zarówno utwory wokalne, jak również instrumentalne – ważne było to, że wykonywane były w komnatach (da camera), a nie w kościele bądź teatrze (operze).
Dwie podstawowe formy kameralnej muzyki barokowej to wymienione już wcześniej sonata da camera, będąca zazwyczaj cyklem złożonym ze wstępu i dwóch, trzech lub czterech tańców, oraz sonata da chiesada chiesa – następstwo kilku części skontrastowanych pod względem metrum, tempa i faktury, na ogół ze znacznym udziałem ustępów fugowanych.
1. Utwory kameralne komponowano teraz na ogół w formie trzy- lub czteroczęściowego cyklu, w którym pierwsze ogniwo stanowiła forma sonatowa, drugie – część powolna (zazwyczaj w formie ABA), następnie menuet i finał: rondo, wariacje, a wreszcie jeszcze jedna forma sonatowa. Czteroczęściowe bywały przede wszystkim kwartety smyczkowe (podobnie jak symfonie). Trzyczęściowe bywały zazwyczaj utwory na obsadę zróżnicowaną, a więc trio fortepianowe, trio lub kwintet z instrumentem dętym – budowane na podobieństwo koncertu solowego.
Utwory kameralne komponowano teraz na ogół w formie trzy- lub czteroczęściowego cyklu, w którym pierwsze ogniwo stanowiła forma sonatowa, drugie – część powolna (zazwyczaj w formie ABA), następnie menuet i finał: rondo, wariacje, a wreszcie jeszcze jedna forma sonatowa. Czteroczęściowe bywały przede wszystkim kwartety smyczkowe (podobnie jak symfonie). Trzyczęściowe bywały zazwyczaj utwory na obsadę zróżnicowaną, a więc trio fortepianowe, trio lub kwintet z instrumentem dętym – budowane na podobieństwo koncertu solowego.
Sonata da camera, w swojej najbardziej reprezentacyjnej postaci, w twórczości Arcangela Corellego (1653–1713) była układem dość płynnym z tego powodu, że obydwa rodzaje ówczesnej sonaty, a więc również sonata da chiesa, oddziaływały na siebie nawzajem. Ten obopólny wpływ przejawia się również u kompozytorów niemieckich, zwłaszcza u Georga Friedricha Händla.
Wysłuchajmy jednej z sonat Arcangella Corellego.
1. Arcangello Corelli, „Sonata op. 5 nr 12 La folia” {audio}
W połowie XVIII w. zanikły dwie podstawowe formy kameralnej muzyki znane z baroku. Zdaniem historyków kameralistyki, złotym wiekiem muzyki kameralnej był klasycyzm, a dokładnie – przełom XVIII wieku i XIX. Uzasadnienie dla tego wyróżnienia widzą oni zarówno w ówczesnym życiu muzycznym, jak i w powstałym wtedy repertuarze na tria, kwartety i kwintety.
Nigdy przedtem ani potem nie skomponowano bowiem równie wielu utworów dla miłośników muzyki, którzy zasiadając do gry w trzy lub cztery osoby, wykonywaliby je dla własnej przyjemności. Wtedy też Joseph Haydn, Wolfgang A. Mozart i Ludwig van Beethoven stworzyli dzieła, które zyskawszy renomę mistrzowskich, uznane zostały za fundament gatunku.
Przykłady twórczości Mozarta, Schuberta i Haydna
Wysłuchajcie dwóch utworów kameralnych najwybitniejszych klasyków.
1. Haydn, „Kwartet B-dur” op. 76 nr 4 cz. I {audio}
1. Wolfgang Amadeusz Mozart, “Divertimento D-dur” KV 136 cz. I Allegro {audio}
Muzykę kameralną wykonywano przede wszystkim prywatnie. Najpierw – w pałacach, gdzie pojawiły się pokoje muzyczne, dekorowane motywami muzycznymi i wyposażane w instrumenty. Później również w salonach mieszczańskich, gdzie z czasem nieodłącznym ich wyposażeniem stał się fortepian. Z początkiem XIX w. zaczęto organizować publiczne koncerty z udziałem kwartetu smyczkowego, a także dopraszanych innych instrumentalistów, np. pianistów. Najpierw w Wiedniu, z inicjatywy Ignaza Schuppanzigha, potem w Pradze, Lipsku, Królewcu, Berlinie i Paryżu. Z czasem koncerty takie organizowały towarzystwa miłośników muzyki kameralnej. Po raz pierwszy – w Londynie.
Wysłuchajcie utworu kameralnego z epoki romantyzmu.
1. Franciszek Schubert, „Trio fortepianowe Es-dur” op. 100 (D. 929) cz. II Andante con moto {audio}
Ponieważ utwory grane przez trio, kwartet lub kwintet były stosunkowo ciche, więc na takich koncertach starano się nauczyć cichego zachowywania się podczas gry. Bardzo konsekwentnie działał w tym kierunku angielski muzyk John Ella, założyciel Musical Union organizującej koncerty muzyki kameralnej w Londynie od 1845 r. Wykonawców sadzał na podwyższeniu w środku sali. Przed koncertami wysyłał abonentom drukowane komentarze do utworów, które miały być wykonane. I domagał się ciszy podczas koncertu, przypominając w programach: il più grand'omaggio alla musica, è nel silenzio, czyli największym hołdem dla muzyki jest cisza.
W XIX w. mianem muzyki kameralnej obejmowano utwory wykonywane w salonach – w odróżnieniu od tych, które były przeznaczone do sali koncertowej.
W XX w. pojęcie to używano zazwyczaj wobec gatunków instrumentalnych, takich jak trio, kwartet, kwintet, sekstet, septet, oktet, nonet.
Zadania
Muzyka kameralna początkowo prezentowana była w:
- teatrach
- kościołach
- komnatach
Dokończ zdanie:
jednorodne, komponowane dowolnie, skontrastowane
Kolejne części w sonatach da camera były .........................................
Jaką formę najczęściej wykorzystuje się w kwartetach smyczkowych?
- pieśń zwrotkową
- fugę
- formę sonaty
Która z epok nazywana była złotym wiekiem kameralistyki?
- renesans
- romantyzm
- klasycyzm
Które z instrumentów odnaleźć można w kwartecie smyczkowym?
- altówka
- wiolonczela
- kontrabas
Sonata da camera zyskała najbardziej reprezentacyjną postać w twórczości:
- Claudia Monteverdiego
- Antonia Vivaldiego
- Arcangela Corellego
Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej przyporządkuj instrumenty do odpowiednich zespołów.
skrzypce I, skrzypce II, altówka, wiolonczela, fortepian, skrzypce, wiolonczela, obój, klarnet, fagot, fortepian, kwartet smyczkowy
| Trio dęte | |
| Kwintet fortepianowy | |
| Trio fortepianowe | |
| Kwartet smyczkowy |
Na podstawie wybranej literatury muzycznej opisz różnice pomiędzy fakturą muzyki kameralnej a fakturą muzyki symfonicznej.
Słownik pojęć
gatunek muzyki instrumentalnej, powstały w poł. XVIII w. z połączenia suity i symfonii. Słowo divertimento z języka włoskiego oznacza rozrywkę, zabawę.
Włoskie określenie sonaty kameralnej, typ sonaty triowej, stworzonej do świeckich przedstawień.
4‑częściowa sonata barokowa, stworzona do wykonywania w kościele.
Źródła:
Muzyka. Encyklopedia PWN, [red.] Bartłomiej Kaczorowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 211.
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska: Formy muzyczne. T. II: Wielkie formy instrumentalne, PWM, Kraków 1987, s. 26, 167
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Muzyka. Encyklopedia PWN, [red.] Bartłomiej Kaczorowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 211.
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska: Formy muzyczne. T. II: Wielkie formy instrumentalne, PWM, Kraków 1987, s. 26, 167