Od sejmokracji do autorytaryzmu. Konstytucja marcowa i kwietniowa – porównanie

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• umiejscawia w czasie przyjęcie konstytucji marcowej i kwietniowej,

• zna takie postaci, jak: Józef Piłsudski, Wincenty Witos, Roman Dmowski, Stanisław Wojciechowski,

• definiuje pojęcia sejmokracja i autorytaryzm,

• odróżnia konstytucję marcową od kwietniowej.

b) Umiejętności

Uczeń:

• przeciwstawia sobie zapisy konstytucji marcowej i kwietniowej,

• tworzy tabelę porównującą system polityczny konstytucji marcowej i kwietniowej,

• wskazuje wady i zalety obydwu konstytucji,

• rekonstruuje system II RP na podstawie tekstów źródłowych,

• analizuje teksty źródłowe pod kątem poszukiwania konkretnych informacji.

2. Metoda i forma pracy

Metoda główna – praca pod kierunkiem.

Metoda pomocnicza – rozmowa nauczająca, dyskusja.

Forma pracy – praca z tekstem źródłowym.

3. Środki dydaktyczne

• Teksty konstytucji marcowej i kwietniowej – wybrane fragmenty,

• karta pracy ucznia.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel sprawdza obecność.

Rekapitulacja wtórna. Ponieważ jest to lekcja powtórzeniowa rekapitulacja będzie trwać dłużej niż zwykle – nawet do 15 minut.

Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie na nie odpowiadają:

• W jakich okolicznościach doszło do odrodzenia państwa polskiego w 1918 roku? (Odpowiedź: zakończenie I wojny światowej, przegrana Niemców, rozpad Austro- Węgier, rewolucja w Rosji i wycofanie się jej z wojny).

• W jaki sposób kształtowały się granice Polski po 1918 roku? (Odpowiedź: przebieg granicy zachodniej ustalono w zarysach na konferencji w Wersalu, dodatkowo w Wielkopolsce wybuchło powstanie, o przynależności Śląska, Warmii i Mazur oraz Powiśla zdecydował plebiscyt. Na Śląsku ponadto doszło do 3 powstań, granica wschodnia została ustalona w wyniku wojny polsko- bolszewickiej i pokoju ryskiego).

• Jaka była sytuacja polityczna w II Rzeczpospolitej pod działaniem konstytucji marcowej? (Odpowiedź: niestabilna sytuacja polityczna, częste kryzysy rządowe, konieczność tworzenia koalicji po wyborach, żadna partia nie mogła zdobyć stabilnej większości w parlamencie, pozwalającej na samodzielne rządy).

• Co to był przewrót majowy, kto i dlaczego go zorganizował? (Odpowiedź: obalenie legalnie wybranych władz państwowych, zorganizował go Piłsudski, ponieważ uważał, że państwo jest zagrożone i trzeba przeprowadzić jego odnowę).

• Jakie były główne obozy i partie polityczne dwudziestolecia międzywojennego? (Odpowiedź: obóz narodowy: Związek Chrześcijańsko‑Ludowy, później Stronnictwo Narodowe, obóz ludowy: Polskie Stronnictwo Ludowe, później Stronnictwo Ludowe, socjaliści: Polska Partia Socjalistyczna, komuniści: Polska Partia Komunistyczna, po przewrocie majowym powstał jeszcze obóz sanacyjny: Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, Obóz Zjednoczenia Narodowego).

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel podaje temat lekcji i wyjaśnia, że jej celem będzie porównanie ustrojów wprowadzonych przez konstytucję marcową i kwietniową.

Nauczyciel zadaje pytania:

• W jakich okolicznościach i kiedy uchwalono te konstytucje? (Uczniowie odpowiadają: konstytucję marcową uchwalono w 1921 roku, w wyniku działalności Sejmu Ustawodawczego, w demokratycznym głosowaniu po długotrwałej debacie, w czasie której rozpatrywano kilka projektów. Natomiast konstytucja kwietniowa została uchwalona w 1935 roku przy obecności na sali jedynie części posłów, wbrew przepisom konstytucji kwietniowej).

• Dlaczego konstytucję kwietniową przyjęto w taki sposób? (Uczniowie odpowiadają: ponieważ obawiano się, że może nie uzyskać akceptacji przedstawicieli opozycji).

  2. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy (w załącznikach) (i objaśnia, że po otrzymaniu fragmentów konstytucji marcowej i kwietniowej będą musieli uzupełnić tabelę. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów, aby zastanowili się nad wadami i zaletami obydwu systemów, ponieważ będzie im to potrzebne do dyskusji podsumowującej lekcję.

Uczniowie otrzymują teksty i przez około 10 minut pracują samodzielnie nad uzupełnieniem tabeli.

3. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel zadaje pytania:

• Który z organów władzy był najważniejszy w systemie stworzonym przez konstytucję marcową, a który w systemie konstytucji kwietniowej? (Odpowiedź: sejm, prezydent).

• Jakie różnice widzisz w funkcjonowaniu senatu w obydwu systemach? (Uczniowie odpowiadają: w konstytucji marcowej senat był wybierany przez naród, posiadał jedynie funkcje opiniodawcze w stosunku do sejmu; w konstytucji kwietniowej część senatu pochodziła z wyborów, część z mianowania prezydenta, zwiększył się zakres jego kompetencji).

• Dlaczego system wprowadzony przez konstytucję marcową często nazywa się sejmokracją? (Odpowiedź: ponieważ decydującą rolę w systemie politycznym miał sejm, wybierał on prezydenta, rząd był od niego uzależniony, prezydent posiadał jedynie funkcje reprezentacyjne, nie miał nawet prawa weta).

• Dlaczego system funkcjonujący po 1935 roku nazywa się autorytaryzmem? (Odpowiedź: w konstytucji na pierwsze miejsce wysuwa się sprawa państwa, jego dobra, ogromny nacisk położono na obowiązki obywateli wobec państwa, skupienie władzy w ręku prezydenta, ograniczenie swobód obywatelskich i uzależnienie ich od interesu państwa, podporządkowanie jednostki państwu).

• W jaki sposób zmieniła się pozycja ustrojowa prezydenta w konstytucji kwietniowej? (Odpowiedź: prezydent uzyskał znaczną władzę w państwie. Był wybierany w wyborach powszechnych, a ustępujący prezydent mógł wyznaczyć kandydata na swego następcę, mianował swego zastępcę, gdy nie mógł sprawować władzy, odpowiadał tylko przed Bogiem i historią, mógł wydawać dekrety z mocą ustawy, mógł rozwiązać parlament).

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel zadaje pytanie:

• Który ustrój był lepszy dla Polski, ten wprowadzony przez konstytucję marcową czy kwietniową? Odwołajcie się nie tylko do analizowanych tekstów, ale także do wiedzy z poprzednich lekcji.

Nauczyciel kieruje dyskusją uczniowską. Powinny się w niej pojawić różnorodne argumenty, zarówno za, jak i przeciw obydwu konstytucjom (mogą pojawić się następujące argumenty: w stosunku do konstytucji marcowej – była demokratyczna, spełniała wymogi nowoczesnego państwa, pozwalała na pełne uczestnictwo obywateli w sprawowaniu władzy, była zgodna z klasycznym trójpodziałem władzy, skład organów państwa był zgodny z wolą obywateli wyrażoną w wyborach, ale także prowadziła do niestabilności systemu politycznego, powodowała liczne kryzysy gabinetowe, sprawiała, że sejm nie mógł sprawnie funkcjonować; w stosunku do konstytucji kwietniowej – stabilizowała sytuację w sejmie, wprowadzała większy porządek, ale była niedemokratyczna, zaburzała trójpodział władzy, nie pozwalała na pełny udział obywateli w rządach, uniezależniała skład części organów od woli wyborców (wybory do senatu), ograniczała swobody obywatelskie).

Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji i zbiera do oceny karty pracy.

5. Bibliografia

1. Burda B., Halczak B., Józefiak R. M., Szymczak M., Historia 3. Historia najnowsza. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Operon, Gdynia 2004.

2. Eisler J., Szwarc A., Wieczorkiewicz P. Eisler, Polska, dzieje polityczne ostatnich dwustu lat, WSiP, Warszawa 1997.

Kallas M., Konstytucje Polski. Studia monograficzne, PWN, Warszawa 1990.

3. Roszkowski W., Najnowsza historia Polski 1914‑1944, Świat Książki, Warszawa 2003.

4. Konstytucja marcowa, oprac. A. Burda, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1983.

5. Konstytucja kwietniowa [w:] M. Borucki, Konstytucje polskie 1791- 1997, Mada, Warszawa 2002.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Tabela. Konstytucja marcowa a kwietniowa

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Jest to lekcja powtórzeniowa