Odkrywcy

Wstęp

Portugalczycy

Penetracja wybrzeży Afryki

W latach 1415‑1427 Henryk ŻeglarzHenryk ŻeglarzHenryk Żeglarz, inicjator powstania portugalskiego imperium kolonialnego, zorganizował szereg wypraw morskich do zachodnich wybrzeży Afryki. Mimo wielkich nadziei i zdobycia Ceuty, Portugalczykom nie udało się przejąć handlu saharyjskim złotem. Flota ruszyła dalej, penetrując wybrzeża Zachodniej Afryki. W ten sposób Europejczycy odkryli atlantyckie wyspy: Maderę, Azory oraz Wyspy Zielonego Przylądka. W 1460 roku Portugalczycy dotarli do rzek Senegal i Gambia, wpadających do Atlantyku, Nawiązali kontakty handlowe z ludnością tubylczą zamieszkującą tereny przy rzekach. Wymieniali złoto, kość słoniową i niewolników na produkty portugalskie. W tym samym roku zmarł Henryk Żeglarz, największy promotor portugalskich wypraw morskich.

RFnG9aglw0SPx

Zdjęcie półwyspu otoczonego wodą. Na półwyspie widoczne góry, woda wrzyna się w części lądu.

W 1486 roku Bartolemeo Diaztn540MENB0_000tp001Bartolemeo Diaz dotarł do południowego krańca Afryki, nazywając jego skalisty cypel Przylądkiem Burz. Nazwę Przylądka Dobrej Nadziei nadał mu dopiero król Jan II, aby nie zniechęcać żeglarzy do zapuszczania się do tej części świata. Droga do Indii wprawdzie nie została jeszcze wytyczona, ale przekonano się, że istnieje.

RULsfkF3Kgn99

Na zdjęciu pomnik mężczyzny, który stoi na postumencie. Na postumencie napis Dias. Mężczyzna prawą rękę trzyma na krzyżu, lewą na piersi. Na szyi ma powieszony medalion. Na głowie charakterystyczna czapka spod której wystają półdługie włosy.

Portugalczycy

Vasco da Gama

Po powrocie z udanej ekspedycji Krzysztofa Kolumba rywalizujący z Hiszpanami Portugalczycy postanowili podjąć kolejną wyprawę poza Przylądek Dobrej Nadziei. W dniu 8 lipca 1497 r. z Lizbony wyruszyły cztery statki pod dowództwem szlachcica portugalskiego Vasco da Gamytn540MENB0_000tp002Vasco da Gamy [czyt.: wasko]. Po zaopatrzeniu na Wyspach Zielonego Przylądka skierowały się w stronę dzisiejszej Brazylii i, nie docierając do jej wybrzeży, dokonały zwrotu na wschód. Po 90 dniach przybiły do brzegów południowej Afryki, a później skierowały się na północ. W następnym roku dotarły do wschodnioafrykańskiego portu Mombasa. Tu, pozyskawszy arabskiego pilota, w maju 1498 r. dotarły do Indii. Bezpośrednia droga morska z Europy do Indii została poznana. Po dwóch latach rejsu jedynie trzy statki, z połową pierwotnego składu załogi, powróciły do Lizbony. Ich ładunki składające się z bezcennych przypraw przyniosły niebywałe zyski.

Nic zatem dziwnego, że już na wiosnę następnego roku ruszyła w rejs kolejna ekspedycja, tym razem Pedro Àlvaresa Cabralatn540MENB0_000tp003Pedro Àlvaresa Cabrala [czyt.: pedro alwares kabrala]. Ponieważ zboczył on nieco zbyt mocno na zachód, niespodziewanie odkrył nowy ląd
– Brazylię. Wyprawa Cabrala powróciła do Portugali z cennymi 'korzeniami' już
po 15 miesiącach. Następna podróż Portugalczyków przypadła na lata 1502‑1503. Vasco da Gama również przywiózł z niej wielką ilość 'korzeni' (przypraw korzennych, m.in. pieprzu, imbiru, gałki muszkatołowej i cynamonu).

R3lNV8v2vkHsZ

Portret mężczyzny patrzącego na wprost. Ma długi, pociągły nos, cienkie usta, brodę długą i siwą. Na głowie ciemna czapka nieco przekrzywiona na prawą stronę.

R1eDwWKSFAml8

Na ilustracji obraz, na którym namalowane są trzy osoby. Na pierwszym planie mężczyzna siedzący na fotelu. Prawą rękę ma opartą na swoim prawym udzie, patrzy w lewą stronę. Ma ciemną brodę i wystające spod nakrycia głowy półdługie włosy. Ubrany jest w  koszulę zakończoną pod szyją kryzą. Na koszuli ma rodzaj płaszcza z aksamitnego materiału. Za nim widoczny fragment osoby, której głowy nie widać. Opiera ona rękę na fotelu siedzącego mężczyzny. Z jego lewej strony również fragment osoby. Widoczna jest część łysej głowy i ramię.

R1Eiz5cNcuhhx

Na ilustracji mapa z trasą wyprawy Vasco da Gamy.

Trasa wyprawy Vasco do Gamy. Na mapie zaznaczone są:

• Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,

• Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,

• Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,

• Trasa wyprawy Vasco da Gamy.

Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:

• Południowa część Ameryki Północnej,

• Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.

Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:

• Wschodni skrawek Ameryki Południowej,

• Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,

• Przylądek Dobrej Nadziei,

• Obrzeża Madagaskaru,

• Wschodnie tereny Indii.

Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:

• Ameryka Północna,

• Ameryka Południowa,

• Afryka,

• Australia,

• Azja,

• Ocean Południowy,

• Ocean Spokojny.

Trasa wyprawy Vasco da Gamy: Wyrusza z Lizbony, miasta w Portugalii, płynie wzdłuż zachodniego brzegu Afryki, dociera do najdalej wysuniętego na północ skrawka Afryki czyli Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie płynie wzdłuż wschodniego brzegu Afryki. Wypływa z Afryki, miasta Malinindi do Indii, miasta Kalikat

Portugalczycy

Portugalczycy w Azji

Wyprawy Portugalczyków do Azji zdecydowanie zmieniły tradycyjne szlaki handlowe. Zbyt duża podaż towarów oznaczać musiała obniżenie cen, a tego Portugalczycy nie chcieli. Trzeba było rozprawić się z konkurencją, w czym niebagatelną rolę odegrał Alfonso de Albuquerque [czyt.: alfonso działbukerki]. Teraz jedynie kwestią czasu było poznanie drogi do wysp indonezyjskich i dalej do Chin oraz Japonii. Portugalczycy zdobyli na razie monopol na kontakty z tymi ziemiami.

Hiszpanie

Hiszpanie znacznie później niż Portugalczycy zakończyli rekonkwistęrekonkwistarekonkwistę (w 1492 zdobyto Grenadę), a dodatkowo związek polityczny z Aragonią umożliwił części rycerstwa udział w ekspansji w basenie Morza Śródziemnego. Mniejsze naciski na władcę powodowały, że zainteresowanie morskimi wyprawami również było mniejsze,
ale opanowanie Wysp Kanaryjskich uświadomiło Hiszpanom, jak wielkie korzyści
daje posiadanie zamorskich terytoriów. Długo jednak trwało namówienie IzabeliIzabela KastylijskaIzabeli
do wydania znacznej kwoty i zgody na zorganizowanie przez Krzysztofa Kolumba wyprawy. Nie spodziewano się po niej zresztą jakichś spektakularnych osiągnięć, a z pewnością nie do końca wierzono - w przeciwieństwie do Krzysztofa Kolumba
- w możliwość dotarcia do Azji.

R1HjCyqNZP7TJ

Na obrazie sala z oknami odsłaniającymi pejzaż. Na tronie przedstawiono Maryję z Dzieciątkiem, a na niższym poziomie stoją dwaj święci. Jeden w dominikańskim habicie i z gałązką lilii - to św. Dominik. W lewej ręce trzyma księgę. Naprzeciw św. Tomasz z makietą kościoła w prawej ręce. Na niższym poziomie, klęczą darczyńcy, monarchowie katoliccy i dwoje ich dzieci. Za nimi dwaj bracia zakonni.

Hiszpanie

Krzysztof Kolumb

Według tradycji Krzysztof Kolumbtn540MENB0_000tp004Krzysztof Kolumb pochodził z Genui, miasta, które w średniowieczu rywalizowało z Wenecją o prymat w handlu lewantyńskim (ze wschodnimi portami Morza Śródziemnego) i z rywalizacji tej wyszło pokonane. Bogaci genueńscy kupcy poszukiwali na zachodzie innych równie zyskownych szlaków handlowych oraz zajmowali się pożyczaniem swoich kapitałów, dzięki czemu Genua stała się jednym z centrów europejskiej bankowości. Kolumb na swoją wyprawę otrzymał od królowej dwa statki: Niña i Pinta. Trzeci okręt flagowy - Santa Maria - wydzierżawił. Wyruszył wiosną 1492 r. i po kilku tygodniach dotarł do archipelagu Bahamów, skąd skierował się na południe, odkrywając Kubę oraz Haiti. Chociaż dwa statki uległy uszkodzeniu, a część załogi została we wzniesionym forcie, Santa Maria powróciła do Hiszpanii. Przywiozła wiadomość o odkryciu zamieszkanych wysp, przechwalając się nieco na wyrost ich bogactwem i możliwościami. Najważniejsze jednak, że były to wyspy tropikalne, których wartość Portugalczycy i Hiszpanie już znali. Wkrótce wyruszyły następne ekspedycje, które w latach 1493‑1504 odkryły kolejne wyspy i dotarły do stałego lądu. Nie udało się jednak Kolumbowi dotrzeć do wymarzonych Indii od zachodu.

R1aeQpRcBPTSh

Portret mężczyzny patrzącego na wprost. Jest ubrany w togę, z szalowym kołnierzem. Spod niego widoczny jest kawałek białej koszuli bez kołnierza. Na końcu rękawów widać wystające białe mankiety. Lewą rękę opartą ma na piersi, prawą na udzie. Ma półdługie, kręcone włosy częściowo zakryte. Nosi wywiniętą, szeroką czapkę.

RDrqO7FHj4r5U

Na ilustracji widoczny na pierwszym planie statek ze zwiniętymi żaglami, na masztach zawieszone flagi. Na drugim planie duża skała.

R195gFEUImR4y

Na ilustracji drewniany statek zacumowany przy brzegu. Za statkiem widoczny fragment budynku z dużym oknem. Żagle statku opuszczone.

RVgp9H1y9yS1q

Na ilustracji drewniany statek wpływający do portu. Z prawej strony fragment betonowego nabrzeża. Za latarnią morską, na betonie namalowane białą farbą serce. Na statku ludzie. Statek na dwa maszty ze zwiniętymi żaglami.

Rc5Iv1zxIl92C

Na ilustracji mapa z trasą pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki.

Trasa pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Na mapie zaznaczone są:

• Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,

• Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,

• Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,

• Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba.

Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:

• Południowa część Ameryki Północnej,

• Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.

Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:

• Wschodni skrawek Ameryki Południowej,

• Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,

• Przylądek Dobrej Nadziei,

• Obrzeża Madagaskaru,

• Wschodnie tereny Indii.

Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w.:

• Ameryka Północna,

• Ameryka Południowa,

• Afryka,

• Australia,

• Azja,

• Ocean Południowy,

• Ocean Spokojny.

Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba: wyrusza z Hiszpanii, miasta Palos, płynie przez Ocean Spokojny, dociera do San Salwador, na Kubę, Haiti i wraca przez Ocean Spokojny do Hiszpanii.

RbasNS9YWc17X

Mapa przedstawia cztery wyprawy Krzysztofa Kolumba na zachodnią półkulę, które miały miejsce w latach 1492–1504. Trasy poszczególnych podróży są oznaczone kolorowymi liniami: czerwoną dla pierwszej wyprawy (1492–1493), zieloną dla drugiej (1493–1496), niebieską dla trzeciej (1498–1500) i fioletową dla czwartej (1502–1504). Na mapie zaznaczono wyspy i miejsca odkryte przez Kolumba: San Salvador, Kuba (nazwana przez Kolumba "Juana"), Hispaniola (obecnie Haiti i Dominikana) oraz miasta założone w trakcie wypraw, Navidad (1492), Isabela (1493), Santo Domingo (1496) Mapa przedstawia też granice imperiów indiańskich w XVI wieku: Imperium Azteków w Meksyku (kolor żółty) i Imperium Majów (kolor zielony) obejmujące część półwyspu Jukatan. Oznaczone są również ważne ośrodki Majów: Chichén Itzá, oraz główne miasto Azteków, Tenochtitlán. Przebieg wypraw: Pierwsza wyprawa (1492–1493) Kolumb dotarł do wyspy San Salvador. Następnie wyprawa dotarła na Kubę, którą Kolumb nazwał "Juana", oraz Hispaniolę (obecnie Haiti i Dominikana), gdzie założył pierwszą osadę – Navidad. Druga wyprawa (1493–1496) W trakcie tej wyprawy dotarł do wysp: Dominika, Gwadelupa, Puerto Rico, a także ponownie do Hispanioli, gdzie założył miasto Santo Domingo. Trzecia wyprawa (1498–1500) W trakcie tej wyprawy Kolumb dopłynął do kontynentu Ameryki Południowej, odkrywając wybrzeże Wenezueli, w tym deltę rzeki Orinoko. Następnie kontynuował eksplorację wybrzeży Karaibów i odwiedził Hispaniolę. Czwarta wyprawa (1502–1504) Kolumb dotarł do wybrzeży Hondurasu, Nikaragui, Kostaryki i Panamy.

Mapa: Wyprawy Krzysztofa Kolumba

Na mapie zaznaczono:

• pierwsza w latach 1492‑1493 - hiszpańskie miasto Palos, następnie wyspy San Salwador, opłynięcie Kuby i Haiti, droga powrotna do Hiszpanii.

• druga w latach 1493‑1496 - Krzysztof Kolumb wyruszył 25 września 1493 roku. Do wysp Morza Karaibskiego dotarł w rejonie Małych Antyli. Odkrył Dominikę, Marie‑Galante, Gwadelupę, Antiguę i Portoryko, następnie dotarł na Haiti, potem popłynął wzdłuż Kuby i odkrył Jamajkę.

• trzecia w latach 1498‑1500 - W czasie tej wyprawy dotarł w okolice ujścia rzeki Orinoko, następnie płynąc wzdłuż wybrzeża odkrył wyspę Trynidad.

• czwarta w latach 1502‑1504 - W trakcie tej wyprawy Kolumb dopłynął do wschodnich wybrzeży Ameryki Środkowej.

Miasta założone w okresie wypraw Krzysztofa Kolumba:

• Isabela (1493),

• Navidad (1492),

• Santo Domingo (1496).

Imperia Indiańskie:

• Azteków z miastem Tenochtitlan (Meksyk),

• Majów z miastem Chichen Itza.

R1Wc7xKD2frZ9

Na obrazie kilkanaście osób. Głównymi postaciami są para królewska. Stojący król ubrany w szaty królewskie, z długimi włosami, wąsami i  przepasany pasem. Obok niego siedzi królowa. Ma długą jasną suknię i narzucony na nią płaszcz z gronostajów, na głowie ma koroną. Obok niej stoją dwórki i dwóch mężczyzn. Jeden z nich ubrany jest w zakonny habit i ma wygoloną na czubku głowę. Mężczyźni rozmawiają ze sobą. Obok króla dwoje dzieci. W dalszej części sali stoją mężczyźni. Przed królem stoi mężczyzna, trzyma w lewej ręce czapkę a prawą ręką na coś wskazuje. Nieopodal stoi kilku Indian, mają długie czarne włosy. Jeden z nich klęczy, ma na plecach kołczan ze strzałami.

Hiszpanie

Amerigo Vespucci, Ferdynand Magellan

Osiągnięcia Kolumba podsyciły zainteresowanie wyprawami. Do czasów odkrycia wielkich cywilizacji indiańskich w Ameryce Środkowej i Południowej siłą napędową wypraw były korzyści, jakie wynikały z posiadania wysp oraz wprowadzania tam nowej gospodarki i upraw. Teraz do hiszpańskich władców zgłaszali się kolejni żądni bogactw i sławy śmiałkowie, m. in. z Włoch i z Portugalii. Jednym z nich był Amerigo Vespuccitn540MENB0_000tp005Amerigo Vespucci [czyt.: amerigo wespuczi], którego listy z podróży uświadomiły europejskiej opinii publicznej, że wyprawa nie dotarła do Azji, jak twierdził Kolumb, lecz Europejczycy dotarli do nowego, nieznanego im lądu. W latach 1519–1522 wyprawa portugalskiego kapitana Ferdynanda Magellanatn540MENB0_000tp006Ferdynanda Magellana opłynęła Ziemię w kierunku zachodnim, odkrywając przejście na kolejny wielki ocean, nazwany Spokojnym, docierając w końcu, zgodnie z planami Kolumba, do Azji. Droga ta okazała się jednak znacznie dłuższa niż sądzono i przez to mało opłacalna. Sam Magellan zginął przypadkowo podczas walk z tubylcami na Filipinach w 1521 roku.

R118a4aLIBchh

Na zdjęciu pomnik umiejscowiony wewnątrz wnęki zakończonej łukiem. Na pomniku mężczyzna z głową skierowaną w lewo. Ma krótkie kręcone włosy, lewą rękę opuszczoną wzdłuż ciała. Prawa umiejscowiona na sercu. Stoi, lewą stopę ma skierowaną na wprost, a prawą obróconą w prawą stronę. Ubrany jest w tunikę z widocznymi pięcioma guzikami, na to narzucony ma materiał z wieloma fałdami. Z lewej strony mężczyzny kolumna z napisem AMERICA, pod nogami napis AMERIGO VESPUCCI. Pod nogami widoczny kameleon z głową wzniesioną do góry.

RUedQGLbOUNk2

Rysunek przedstawiający portret mężczyzny z długą brodą i wąsami. Brwi wzniesione do góry, czoło ze zmarszczkami. Widoczne prawe ucho. Na głowie ma czapkę. Ubrany w strój z widocznym ornamentem oraz bufiastymi rękawami. Na sercu przypinka.

RVORwAaq55Sfe

Trasa podróży Ferdynanda Magellana Trasa podróży Ferdynanda Magellana

Mapa: Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana.

Na mapie zaznaczone są:

• królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,

• królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,

• lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,

• trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano.

Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:

• południowa część Ameryki Północnej,

• północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.

Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:

• wschodni skrawek Ameryki Południowej,

• wschodnie i zachodnie tereny Afryki,

• przylądek Dobrej Nadziei,

• obrzeża Madagaskaru,

• wschodnie tereny Indii.

Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:

• Ameryka Północna,

• Ameryka Południowa,

• Afryka,

• Australia,

• Azja,

• Ocean Południowy,

• Ocean Spokojny.

Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano: wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.

Rh5DcTa7Xd6Pi

Na obrazie we wzburzonej wodzie stojący biały mężczyzna, wyciągający broń oraz kilkoro Indian. Indianie podnoszą broń w jego kierunku. Na drugim planie walka białych z rdzenną ludnością. Widoczny także okręt.

Próby włączenia się innych krajów w odkrycia w XVI w.: uwarunkowania i dokonania (Francja, Anglia)

Sława i olbrzymie zainteresowanie, jakie w całej Europie wzbudziły odkrycia, spowodowały, że do rywalizacji o nowe tereny zaczęły się włączać inne monarchie. Zadziałały tu jednak nieco odmienne mechanizmy społeczne. Motorem kolejnych wypraw nie były realne przesłanki społeczne czy ekonomiczne, ale ambicje, chęć zdobycia prestiżu i sławy. Wyobraźnię rozbudzały zaś zwłaszcza niewyobrażalne wręcz bogactwa zdobyte przez Corteza i Pizarra.

Już w 1497 r. Anglicy wysłali Giovanniego (Johna) Cabotatn540MENB0_000tp007Giovanniego (Johna) Cabota [czyt.: dżowani dżon kebot] w kierunku północno‑zachodnim w poszukiwaniu drogi do Indii. Dotarł on do wybrzeży Ameryki Północnej. Król Francji Franciszek I sfinansował wyprawę innego Włocha - Varrazzano [czyt.: warracano], który w 1524 r. przepłynął wzdłuż wschodniego wybrzeża Ameryki Północnej (m.in. w pobliżu późniejszego Nowego Jorku). Kontynuatorami tych wypraw (odkrywających późniejszą Kanadę) byli Jacques Cartiertn540MENB0_000tp008Jacques Cartier [czyt.: żak karti] i Samuel de Champlaintn540MENB0_000tp009Samuel de Champlain [czyt.: dy szompla] oraz Anglicy Francis Draketn540MENB0_000tp00AFrancis Drake [czyt.: francis drejk] (słynny z opłynięcia świata w latach 1577‑1580) i Henry Hudsontn540MENB0_000tp00BHenry Hudson [czyt.: henri hadson]. Wyprawy te nie przyniosły tak spektakularnych sukcesów ekonomicznych jak wyprawy państw iberyjskich i możliwe były tylko dzięki ich finansowaniu przez monarchów.

R1bc3jZGbIjfA

Na ilustracji kilku mężczyzn. Jeden z nich jest centralną postacią, na głowie ma czapkę z piórami. W lewej ręce trzyma książkę lub dokument z pieczęcią i opiera ją na globusie, który jest dużych rozmiarów i stoi na podłodze. Prawą ręką wskazuje pochylonego mężczyznę. Trzyma on tablicę z napisami. Za centralną postacią, z prawej strony ilustracji, stoją trzej mężczyźni.

RWRC9FI3JlS93

Na ilustracji mężczyzna wsparty na balustradzie. Lewą dłonią podpiera brodę, prawą ma położoną na prawym boku. Ma broń, czapkę na głowie. Patrzy w dal, na morze. Za nim fragment sznura od żagli okrętu.

RCbQP9MT9yI47

Na ilustracji na dole rysunki różnych roślin oraz napisy z oznaczeniami liter od A do Z i liczb od 1 do 21. Wyżej, po lewej stronie rysunki 4 tubylców. Pozostałą część zajmuje fragment mapy z narysowanymi górami, drzewami, rzekami, budynkami. Na mapie przybory geometryczne, astronomiczne. Na oceanie narysowane okręty, ryby. W jednym miejscu na oceanie narysowane jest słońce i rozchodzą się od niego promieniście linie. W innym miejscu narysowany jest kompas i również rozchodzące się promieniste linie.

Znaczenie odkryć

Po odkryciu Ameryki przez Kolumba oraz znalezieniu nowej drogi morskiej do Indii przez Vasco da Gamę powstała nowa sieć szlaków handlowych, dzięki czemu centrum gospodarcze Europy z basenu Morza Śródziemnego zaczęło przesuwać się na zachód, w stronę Atlantyku. Oprócz niewątpliwych korzyści gospodarczych, wyprawy morskie wniosły ogromny wkład w poznanie świata na niespotykaną przedtem skalę. Odkryte zostały nowe oceany i kontynenty, a zdobyta wiedza przyrodnicza i geograficzna zaowocowała rozwojem nowych dziedzin nauki.

Nowi europejscy eksploratorzy – wyprawy Holendrów w XVII w.

Początkowo kupcy z Niderlandów korzystali z nowego handlu światowego dzięki unii personalnej łączącej ich kraj z Hiszpanią, a od 1580 r. także Portugalią. Gandawa oraz Antwerpia stały się wielkimi centrami handlu kolonialnego. Bunt przeciw Flipowi II i wojna o niepodległość zmieniły sytuację. Port w Antwerpii został zablokowany przez powstańców, a handel przesunął się do Amsterdamu w Holandii. Holendrzy zaczęli na własną rękę, łamiąc zakazy hiszpańskie i portugalskie, wyprawiać się do Azji, szukając jednocześnie alternatywnej, północno‑wschodniej drogi do Azji. Wyprawy Willema Barentsatn540MENB0_000tp00CWillema Barentsa odkryły Spitsbergen, dotarły do północnych wysp Oceanu Arktycznego, a ich uczestnicy zetknęli się też z białym niedźwiedziem, ale drogi do Indii nie odkryli. Większe sukcesy odniesiono na południu, gdzie odebrano nawet niektóre kolonie Portugalii i Hiszpanii. Żeglarze Holenderskiej Kampanii Wschodnioindyjskiej prowadzili wyprawy w poszukiwaniu terenów dogodnych do skolonizowania. Willem Janszoontn540MENB0_000tp00DWillem Janszoon [czyt.: wilem janzon] dotarł do północnych wybrzeży Australii, a Abel Tasmantn540MENB0_000tp00EAbel Tasman odkrył wyspy Nowej Zelandii i Tasmanię. Uznano je jednak za bezwartościowe i nie skolonizowano.

R1B1CfpeJQVFd

Na ilustracji trzyosobowa rodzina. Od lewej mężczyzna z małą bródką, wskazujący prawą ręką globus. Obok, po jego lewej stronie, kobieta w szerokiej sukni, z kryzą na karku, czapce na głowie. Na końcu, po jej lewej stronie, dziecko - dziewczynka w szerokiej sukience i czapce na głowie.

Anglicy – od piractwa po unaukowienie wypraw poznawczych

Anglicy pod koniec XVI w. znaleźli się w stanie wojny z Hiszpanią. Piractwo i morska rywalizacja zapoczątkowane przez Francisa Drake’a kontynuowane były także później. W XVII w. koncentrowano się na łamaniu zakazu handlu z koloniami hiszpańskimi (to właśnie było piractwem, niekoniecznie rabunkowe ataki na statki) i zakładaniu własnych kolonii w Ameryce Północnej. W XVIII w. podejmowano coraz liczniejsze podróże odkrywcze. Zmieniły się jednak czasy i wyprawy przybierały coraz bardziej charakter poznawczo‑naukowy. Zbierano informacje o roślinności, zwierzętach, ludności zamieszkującej nieznane terytoria. Przykładem działań nowego typu były wyprawy Jamesa Cookatn540MENB0_000tp00FJamesa Cooka [czyt.: dżejms kuk], organizowane w latach 1768‑1779 na zlecenie Królewskiego Towarzystwa Naukowego. Wyznaczano za każdym razem konkretny cel naukowy wypraw - przykładowo badania astronomiczne, poszukiwania tzw. 'terra australis' (ziemi‑kontynentu południowego), czy przejścia północno‑wschodniego.

RENst05Yi54cv

Na ilustracji mężczyzna, siedzący na fotelu. Ubrany jest w mundur ze złotymi lampasami i złotymi guzikami. Czapka leży na stoliku obok. Na nim leży też mapa. Na niej oparta jest prawa ręka mężczyzny, palcem wskazującym coś na niej pokazuje. Lewą ręką trzyma wystający poza stolik kawałek mapy.

RmCK0Uf0oF7R7

Mapa na której zaznaczono podróż J. Cooka w latach 1768‑1771.

Mapa: Podróż J. Cooka - 1768‑1771.

Na mapie zaznaczono:

Wielka Brytania i jej posiadłości:

• posiadłości Kompanii Zatoki Hudsońskiej,

• Stany Zjednoczone Ameryki Północnej,

• część Indii z Kalkutą,

• Cejlon,

• Malakka,

• nowa Południowa Walia w Australii,

• Kapsztad - południe Afryki,

• Nowa Funlandia,

• Gujana,

• Aszanti,

• Senegal,

• Sierra Leone.

Pozostałe posiadłości brytyjskie:

• Bermudy,

• Bahamy,

• Jamajka,

• Barbados,

• Trynidad,

• Fort James,

• Gibraltar,

• Wyspa Św. Heleny,

• Georgia Pd.,

• Bombaj,

• Lakszadiwy,

• Malediwy,

• Seszele,

• Madras,

• Pondichery,

• Kalkuta.

granice państw pod koniec XVIII wieku

podróż J. Cooka - 1768‑1771: w trakcie pierwszej wyprawy zdobył Wyspy Towarzystwa, spenetrował obszary Melanezji i Nowej Zelandii, dotarł do wybrzeży Australii (1770) i przepłynął cieśninę Torresa.

R1NtDAgMhfpWq

Na mapie świat kolonialny w XVIII w.

Mapa: Świat kolonialny w XVIII wieku

Na mapie zaznaczono:

państwa kolonialne i ich posiadłości

• Wielkiej Brytanii,

• Danii,

• Francji,

• Rosji,

• Hiszpanii,

• Holandii,

• Portugalii.

pozostałe posiadłości państw kolonialnych

wyprawy odkrywcze i badawcze organizowane przez Francję, Rosję i Wielką Brytanię

Rosja jako promotor odkrywania nowych ziem – różnice i podobieństwa w stosunku do przedsięwzięć zachodnioeuropejskich

Równolegle z odkrywaniem nowych, nieznanych Europie terenów 'zamorskich' trwała eksploracja północnych ziem Eurazji przez Rosjan. O ile znajomość tych osiągnięć w wiekach XVI i XVII była znikoma, o tyle po otworzeniu się państwa carów na Europę w wieku XVIII stało się o nich głośno. Piotr I, podobnie jak jego poprzednicy i następcy, organizował ekspedycje poznawcze, z których najbardziej znane były wyprawy Duńczyka w służbie rosyjskiej Vitusa Beringatn540MENB0_000tp00GVitusa Beringa. Udowodnił on w latach 20. i 30. XVIII w., że Azja nie łączy się z Ameryką, co później potwierdził J. Cook.

RgIex5QyD9ZMn

Na ilustracji mężczyzna w kapeluszu. Na zbroi powieszony ma medalion. Ma ciemne oczy i długą, kręconą brodę. W prawej ręce trzyma pikę.

RTLg0XB03thP6

Na ilustracji mężczyzna o okrągłej pucułowatej twarzy. Ma dwa podbródki, ciemne grube brwi, małe usta. Ma półdługie włosy. Pod szyją ma zawiązaną apaszkę.