Organiczna plastyczność w architekturze Gaudiego
Ważne daty
1852 – narodziny Antonio Gaudiego.
1883‑1888 – budowa Casa Vicens.
1883 – Początek zaangażowania Gaudiego w budowę kościoła Sagrada Familia w Barcelonie
1900‑1914 – Budowa Parku Guell w Barcelonie
1906‑1910– Budowa Casa Mila
1926 – Śmierć architekta
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury.
charakteryzować panujące w europejskiej architekturze przełomu XIX/XX w. tendencje;
opisywać twórczość Antonio Gaudiego;
wymieniać najważniejsze dzieła architekta;
wskazywać cechy stylu Antonio Gaudiego wyróżniające jego dzieła spośród architektów epoki.
Poszukiwania twórcze Gaudiego
Antonio Gaudi (oryg. Antoni Gaudí) urodził się w Reus w pobliżu Tarragony (Katalonia) w 1852 roku. W wieku 17 lat przeniósł się do Barcelony z zamiarem studiowania architektury. Od 1873 aż do końca lat 70. XIX wieku Gaudi współpracował z innymi architektami przy wznoszeniu budynków mieszkalnych, a także otrzymywał niewielkie zlecenia od władz Barcelony. Prawdziwa kariera architekta rozpoczęła się w kolejnej dekadzie.
W ujęciu ogólnym wydziela się dwa główne etapy twórczości architekta: okres Historyzmu oraz okres architektury organicznej.
Okres historyzmu (1883‑1898/1900), fazy: orientalizująca i neogotycka.
Wczesne projekty architekta stworzone były w duchu fascynacji architekturą orientalną – inspiracje sztuką mauretańską (w Hiszpanii architektura inspirowana muzułmańską przeszłością Półwyspu Iberyjskiego nosi miano stylu neomudejar) widać w takich projektach, jak Casa Vicens czy pałacyk w Comillas. Styl neomudejar, zwłaszcza w architekturze rezydencjonalnej, nie był w Hiszpanii rzadkością. Wzorcami dla takich budowli był przede wszystkim kompleks Alhambra w Grenadzie i Mezquita w Kordobie. Z architektury islamskiej najczęściej zapożyczanymi elementami były łuki podkowiaste i wielolistne, kolumny, sklepienia i zdobienia. Budowle Gaudiego, choć utrzymane w tej stylistyce, od początku noszą znamiona wyróżniające je spośród dzieł tego typu – architekturę Gaudiego cechuje fantazja i nietypowe posługiwanie się tradycyjnymi formami. W architekturze katalońskiego artysty ważną rolę spełniała również faktura i kolor, nie zawsze nawiązujące do wzorców historycznych.
Jednym z pierwszych dzieł młodego artysty był pałacyk El Capricho w niewielkim, położony nad morzem Kantabryjskim w Comillas. W tym projekcie Gaudi nie wprowadził jeszcze rewolucyjnych rozwiązań, lecz od początku widoczny jest indywidualizm artysty – historycyzujące projekty Gaudiego przedstawiają bardziej budynki odrealnione, niemal bajkowe, niż naśladownictwo prawdziwej architektury.
Równolegle z budową pałacyku w Comillas Gaudi rozpoczął prace nad jednym z najbardziej rozpoznawalnych domów w Barcelonie – Casa Vicens. Podobnie jak w przypadku pałacyku w Comillas, główną rolę w dekoracji fasady odgrywają płytki ceramiczne. Już w Casa Vicens pojawiają się charakterystyczne dla późniejszej twórczości artysty elementy inspiracji przyrodą, np. krata w postaci liści pamowych. Podczas prac wykończeniowych Casa Vicens Gaudi studiował także architekturę wnętrz: sam zaprojektował sufity, dekoracje ścienne, a nawet meble.
1. Jedna z charakterystycznych cech budynku - kraty z motywem liści palmowych Jaume Meseses (fot.), detal z budynku Casa Vicens, Barcelona, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY 2.0
2. Detal budynku prezentujący płytki ceramiczne. Jaume Meseses (fot.), Detal Casa Vicens, Barcelona, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY 2.0
3. Jeden z balkonów w Casa Vicens. ctsnow (fot.), Balkon w Casa Vicens, Barcelona, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY 2.0
Kolejnym wyrazistym etapem w twórczości Gaudiego (w ramach okresu historyzmu) był styl neogotycki. Ponownie możemy zauważyć, iż budynki z tego czasu - choć przypominają stare zamczyska, noszą znamiona indywidualnego wyczucia estetyki Gaudiego. Neogotyckie projekty Gaudiego fascynują nie tylko od zewnątrz, ale i wewnątrz, gdzie niejednokrotnie odnajdujemy secesyjne wnętrza.
Jednym z ulubionych elementów architektonicznych wykorzystywanych przez artystę był powszechny już na etapie fascynacji architekturą średniowieczną łuk parabolicznyłuk paraboliczny (łukiem takim artysta często zastępował tradycyjne łuki gotyckie).
W 1887 roku Gaudiemu zostało powierzone ukończenie budowy kolegium terezjańskiego w San Gervasio (obecnie część Barcelony). Zaczęta już budowla posiadała plan prostokąta, którego Gaudi nie mógł już zmienić. Artysta zamienił więc pierwotny projekt w niewielką średniowieczną twierdzę z trójkątnymi blankami i parabolicznymi arkadami na fasadzie. W mniej surowych, eleganckich wnętrzach kolegium odnajdujemy liczne łuki paraboliczne – ceglane łuki tego typu w gotyckim budynku z XIX wieku pozwalają odczuć nowatorstwo projektu Gaudiego.
Od 1887 roku Gaudi pracował nad projektem pałacu biskupiego w Astordze (prowincja Leon). Pałac biskupi to kolejny, na pierwszy rzut oka - średniowieczny zamek - zbudowany jest na planie krzyża greckiego (wpisanego w kwadrat za pomocą czterech cylindrycznych wież w narożnikach). Monumentalny granitowy budynek otoczony jest fosą, a we wnętrzu posiada typowe gotyckie sklepienia. Wrażenie autentyczności stwarza zwłaszcza surowa krypta. Nowości wprowadzone do neogotyku przez Gaudiego to m.in. portyk wejściowy czy nietypowy układ okien na fasadzie. Niestety, Gaudi porzucił projekt w 1893 roku i widoczne górne partie (zwłaszcza sklepienia) budynku nie odpowiadają wizji artysty.
Okres architektury organicznej
Po okresie fascynacji architekturą średniowiecza, Antonio Gaudi zaczął stopniowo odchodzić od neogotyckich form, by tworzyć budowle w charakterystycznym dla siebie stylu architektury organicznej. Okres ten nazywa się często okresem modernistycznym, który datuje się od 1898 roku aż do śmierci artysty (1926). Niekiedy w okresie tym wyróżnia się pomniejsze fazy, jednak elementy organiczneorganiczne występowały w każdej z nich. Był to okres największej kreatywności i rozpoznawalności architekta.
W 1898 roku Gaudi pracował w tzw. Kolonii Güella (Colonia Güell) w katalońskim miasteczku Santa Coloma de Cervello. Artysta zaprojektował kryptę kościoła osiedla robotniczego. Właściciel posesji – Eusebi (Eusebio) Güell był barcelońskim przemysłowcem, który chciał stworzyć osiedle dla pracowników swej fabryki tekstylnej. Ostatecznie projektu osiedla nie zrealizowano, pozostała jednak kościelna krypta zaprojektowana przez Gaudiego – celowo nieobrobione kolumny i sklepienia przywodzą na myśl formy występujące w naturze, a cała krypta w zamierzeniu artysty przypominać miała grotę.
Z omawianego okresu pochodzą znane barcelońskie budynki mieszkalne:
Casa Calvet to budynek wzniesiony w latach 1898‑1899. Dom przeznaczony był dla grupy przedsiębiorców znanych jako Synowie Pedra Calveta. Luksusowa budowla służyć miała nie tylko celom mieszkalnym, ale i zawieraniu transakcji handlowych. Choć budynek jest dość zachowawczy w swej formie, zwiastuje nowy styl w architekturze Antonio Gaudiego. Elementy historyzmu widoczne są jeszcze np. w postaci barokowych kolumn o skręconym trzonie umieszczonych na głównym balkonie czy dekoracji kwiatowej zwieńczenia fasady. Organiczne inspiracje Gaudiego rysują się na fasadzie jeszcze dość delikatnie – motywy roślinne, prócz koniczynowatych balkonów, są jeszcze drobne i nierzucające się w oczy. Na fasadzie, pośród dekoracji głównego balkonu odnaleźć można np. grupę grzybów - ukłon artysty w stronę Pedra Calveta, który był mikologiem. Podobnie, jak w przypadku Casa Vicens, we wnętrzu domu podziwiać można zaprojektowane przez artystę meble.
1. Detal prezentujący główny balkon Mutari(fot.), Główny balkon w Casa Calvet, wikimedia.org, domena publiczna
2. Zdobienia na fasadzie budynku.
Casa Batlló to kamienica przebudowana przez Gaudiego w latach 1905‑1907. Inspiracje organiczne w fasadzie są już wyraźnie widoczne. Kamienie fasady z piaskowca pochodzącego z pobliskiej góry Montjuïc wyrzeźbione zostały w sposób wypukły tworząc kolumny przywodzące na myśl kości i formy roślinne. Kamienne gzymsy mają miękkie, falujące kształty. Górne partie okien posiadają koliste witraże. Nietypowo wyglądają także balkony. Gaudi zachował prostokątny kształt okien, ale dodał do nich balustrady w formie masek lub czaszek. Górne partie fasady artysta ozdobił kolorowymi płytkami i ułamkami szkła, co nadało budowli życia i blasku. Na szczycie budynku znajduje się taras z fantazyjnie ukształtowanymi kominami, które, prócz kolorów i tajeniczych masek fasady, nadają całości bajkowego charakteru. Oprócz fasady, architekt zaprojektował również wyposażenie wnętrza domu.
Casa Milá (La Pedrera, tłum. Kamieniołom). Wzniesiona pod kierunkiem Gaudiego w latach 1906‑1910 Casa Milá to okazała budowla mieszkalna z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami – jednym na planie owalu i drugim na planie koła (w rzeczywistości są to dwa połączone budynki z osobnymi wejściami, jednak z zewnątrz podział ten nie jest widoczny). Budowla mierzy 30 m wysokości. Trzy fasady posiadają łącznie 150 okien różnych kształtów i rozmiarów. Fasada domu poktyta jest białymi płytkami, które nadawać miały budowli wygląd pokrytej śniegiem góry. Najbardziej charakterystycznymi cechami domu są: falująca fasada i znajdujący się na dachu taras z fantazyjnie ukształtowanymi kominami. Poza falującymi murami, fasadę budowli wyróżniają 33 balkony z żeliwnymi balustradami przypominającymi wodorosty. Rzeźby (otwory wentylacyjne, kominy) znajdujące się na wieńczącym budynek tarasie tworzą rodzaj przedziwnej galerii wypełnionej przedstawieniami antycznych wojowników, stożkowatych muszli i innych kształtów.
Park Güell – od luksusowego osiedla po klejnot Barcelony
Pod koniec XIX wieku przyjaciel i mecenas Antonio Gaudiego, kataloński przedsiębiorca Eusebio Güell po raz kolejny zapragnął stworzyć osiedle, tym razem bardziej ekskluzywne, z terenami zielonymi w stylu ogrodów angielskich i budynkami użyteczności publicznej. Projekt zespołu powierzono oczywiście Gaudiemu. Architekt w latach 1900‑1914 stworzył unikatowy kompleks użytkowo‑parkowy, który jednak nigdy nie posłużył za osiedle mieszkalne. Pod względem artystycznym Park Güell jest rozbudowanym, niejednorodnym i barwnym popisem fantazjji Gaudiego, kwintesencją unikalnego stylu artysty. Już samo wejście do parku przypomina zaproszenie do nierealnego świata dziecięcej bajki lub tajemniczego ogrodu pełnego dziwnych stworzeń. Po niewielkim odzewie ze strony potencjalnych nabywców działek, Eusebio Güell postanowił podarować ten unikalny kompleks miastu (oficjalne otwarcie parku miało miejsce w 1926 roku).
Wejście do Parku znajduje się między dwoma pawilonami, wedle zamysłu Gaudiego przeznaczonymi dla administracji i służb porządkowych osiedla.
Centrum parku miało być przestrzenią publiczną. Według oryginalnego planu najdować miał się to tzw. teatr grecki – miejsce zgromadzeń wspólnoty, wydarzeń kulturalnych i religijnych. Przestrzeń tarasu ogranicza falująca balustrada długości 110 m z balkonami zdobionymi ceramiką i szkłem (jest to dzieło bliskiego współpracownika Gaudiego - Josepa Marii Jujola). Od strony północnej plac zamyka wyrzeźbiony w skale amfiteatr z obejsćiem zamkniętym kolumnadą przypominającą palmy.
O pierwotnej funkcji użytkowej komplesku przypomina m.in. znajdująca się pod tarasem teatru Sala Hypostylowa, według oryginalnego planu - mająca mieścić typowe dla hiszpańskich krytych targów stragany z produktami spożywczymi.
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów Parku są schody (tzw. escalinata) wiodące do centrum życia publicznego osiedla – placu zgromadzeń i targu. Monumentalna escalinata urozmaicona jest trzema wysepkami w formie groty, salamandry i flagi katalonii.
Zadania
Połącz poniższe przykłady projektów (budowli i makiet) Antonio Gaudiego z elementami przyrody, które mogły posłużyć artście jako inspiracja.
Z którym etapem twórczości Gaudiego należy wiązać styl budowli widocznej na fotografii?
- Okres orientalizujący
- Okres neogotycki
- Okres organiczny (modernistyczny)
Przyjrzyj się poniższym fotografiom przedstawiającym budynki projektu Antonio Gaudiego z różnych okresów jego twórczości. Spróbuj uporządkować projekty od najstarszego do najmłodszego.
Na ilustracjach zamieszczono przykłady stosowania przez Gaudiego pewnego elementu architektonicznego.
Jaką nazwę nosi?
..................................
Spójrz na fotografię części Parku Güell. Jaką funkcję pełnić miała pierwotnie przedstawiona na zdjęciu budowla?
- Altana parkowa
- Galeria sztuki
- Targ
- Poczta
- Parking
Uzupełnij metryczkę budynku
Nazwa – ......................
Rok zbudowania – ............
Miejscowość – ................
Słownik pojęć
Architektura imspirowna wzorcami biologicznymi – fauną, florą, częściami ludzkiego ciała itp. Budowle w takim stylu stwarzają wrażenie narastania i życia ich poszczególnych elementów.
Ozdobne, kolorowe płytki ceramiczne rozpowszechnione w tradycyjnej architekturze Półwyspu Iberyjskiego.
Łuk, którego oś ma kształt paraboli. Element architektoniczny stosowany w architekturze XIX‑XX wieku. Z zastosowaniem takiego rozwiązania związana była znajomość statyki (m.in. siły krzywej łańcuchowej, zob.).
Organiczny – naleźny do świata roślinnego lub zwierzęcego; pojęcie to określa także ścisłe związki między elementami większej całości.
Siła związana ze stosowaniem paraboli. Antonio Gaudi miał osobisty wkład w rozwój statyki w architekturze.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Aicart, Gaudí y la cultura mediterránea, Quaderns de la Mediterrania, 15, 2011
J.B. Bassegoda Nonell, G. Garcia Gabarro, La catedra de Antonio Gaudi. Estudio analítico de su obra, Barcelona 1999.
W. Koch, Style w architekturze, Warszawa 2005.
M. del Mar Merino, La naturaleza en las artes. Gaudí y la arquitectura orgánica, Ambienta, 6/2002, 41‑46.
http://www.gaudidesigner.com/uk/index.html (dostęp z dnia 31.03.2018)