Organizmy i środowisko

Najnowsze odkrycia potwierdzają, że we Wszechświecie istnieją tysiące planet podobnych do naszej. Czy jeśli zamieszkują je żywe organizmy, to przypominają one ziemskie? Przykład Ziemi pokazuje, że ich budowa i czynności życiowe musiałyby wykazywać przystosowania do warunków panujących na danej planecie.

R1QS9nN8y9lSX

Fotografia satelitarna przedstawia planetę Ziemię na czarnym tle. Kontynenty mają brązową barwę, a oceany są turkusowe. Powierzchnię Ziemi przysłaniają białe chmury, układające się w esowate wzory.

1. Czynniki ekologiczne

Każdy gatunek rozwija się w określonych warunkach środowiska, kształtowanych przez wiele czynników zewnętrznych – inaczej czynników ekologicznychczynniki ekologiczneczynników ekologicznych. Podlegają one ciągłej zmianie, wskutek czego część osobników ginie, a te lepiej przystosowane do aktualnych warunków przeżywają i rozmnażają się.

Czynniki ożywione, których źródłem są zależności między żywymi organizmami na danym obszarze (zarówno jednego gatunku, jak i należącymi do różnych gatunków), to czynniki biotyczneczynniki biotycznebiotyczne. Czynniki nieożywione, czyli abiotyczneczynniki abiotyczneabiotyczne, wynikają z oddziaływania nieożywionych elementów środowiska.

• Do czynników biotycznych można zaliczyć m.in.: dostępność pokarmu, obecność drapieżników, występowanie organizmów zapylających.

• Do najważniejszych czynników abiotycznych należą m.in.: dostępność tlenu, wody, światła, soli mineralnych oraz temperatura.

To, jakie czynniki ekologiczne i z jakim nasileniem wpływają na organizmy żyjące w danym miejscu, zależy w dużej mierze od szerokości geograficznej, wysokości nad poziomem morza, głębokości w przypadku zbiorników wodnych, odległości od morza, rodzaju ekosystemuekosystemekosystemu.

1

Ćwiczenie 1

R1OIkdTvZrYrH

Ilustracja z lewej przestawia fotografię niedużego niedźwiedzia malajskiego. Jest czarny z beżowym pyskiem. Leży na beżowych, krągłych skałach. Głowę trzyma na przednich łapach. To najmniejszy z niedźwiedzi. Z prawej mapa wskazująca w kolorze czerwonym rozmieszczenie gatunku na Półwyspie Indochińskim i w Malezji.

R1bAvFZfiOxR0

Ilustracja z lewej przestawia fotografię idącego po śniegu białego niedźwiedzia polarnego. Obok krawędź kry i woda. Niedźwiedź jest duży, na wysokich łapach, głowa w lewo. To największy z niedźwiedzi. Z prawej mapa przedstawiająca rozmieszczenie gatunku w Arktyce, za kołem podbiegunowym.

Niedźwiedź malajski jest najmniejszym gatunkiem niedźwiedzia – osiąga rozmiary dużego psa. Ma krótkie, lśniące, przylegające do skóry gęste futro pozbawione skręconych włosów wełnistych. Jego stopy są nagie. Największym niedźwiedziem jest niedźwiedź polarny, ok. 10 razy większy od malajskiego. Ma on grube, gęste futro z silnie rozwiniętą warstwą wełnistą. Jego sierść jest bezbarwna lub żółtawa. Skóra niedźwiedzia polarnego jest czarna, a pod nią leży gruba warstwa tłuszczu. Jego stopy są mocno owłosione, a uszy krótkie, ukryte w futrze.

Na podstawie opisu obu gatunków niedźwiedzi wykaż związek pomiędzy ich cechami budowy a środowiskiem życia.

Rziaus9M2bEvS

Wykaż na przykładzie obu gatunków niedźwiedzi związek pomiędzy ich cechami budowy a środowiskiem życia. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, jaki klimat panuje w miejscach występowania obu gatunków niedźwiedzi. W jaki sposób opisane cechy budowy ułatwiają im przetrwanie w środowisku?

Pokaż odpowiedź

Cechy budowy niedźwiedzi są ściśle związane z ich środowiskiem życia. Zamieszkujący tropikalne lasy niedźwiedź malajski ma krótkie, gęste futro i nagie stopy, co ułatwia mu poruszanie się po drzewach. Natomiast niedźwiedź polarny, który żyje w warunkach arktycznych, ma grube, gęste futro, czarną skórę i warstwę tłuszczu, które chronią go przed zimnem. Jego stopy są mocno owłosione, a uszy krótkie i ukryte w futrze, aby zapobiec utracie ciepła.

2. Woda a temperatura ciała

Woda powszechnie występuje w przyrodzie. W postaci stałej lub ciekłej pokrywa ok. 70 % powierzchni naszej planety, a para wodna jest ważnym elementem atmosfery. Jednocześnie woda stanowi środowisko, w którym przebiegają wszystkie procesy życiowe komórki. Jest ona zatem niezbędna każdemu organizmowi. U zwierząt lądowych zawartość wody wynosi zwykle ok. 60–70 % masy ich ciała, a u roślin – nawet 90 %. Utrata już 2 % ilości wody powoduje zaburzenia funkcjonowania ustroju. U człowieka ubytek 10–15 % wody prowadzi do śmierci. Z tego powodu organizmy wykształciły przystosowania, które chronią je przed odwodnieniem.

Woda uczestniczy w utrzymaniu wewnętrznej temperatury ciała na poziomie optymalnym dla danego organizmu. Regulacja temperatury zachodzi za pośrednictwem mechanizmów fizjologicznych oraz poprzez odpowiednie zachowania zwierząt.

Mechanizmem fizjologicznym pozwalającym utrzymać właściwą temperaturę ciała jest zjawisko parowania. Człowiek i niektóre ssaki się pocą, by poprzez parowanie potu ochłodzić organizm. Inne ssaki, np. psy, mają skórę pozbawioną gruczołów potowych, dlatego odparowują wodę z błon śluzowych jamy gębowej poprzez ziajanie. Wiele gatunków wykorzystuje także właściwości wody dostępnej w środowisku. Upał lub długotrwały bieg grozi przegrzaniem organizmu – by temu zapobiec, zwierzęta zanurzają się w wodzie w celu ochłodzenia ciała.

Rośliny nieustannie odparowują wodę. To dzięki temu zjawisku nawet w upalny dzień trawa jest przyjemnie chłodna.

RO6ZRg65fWd5u

Fotografia przedstawia brązowego psa rasy bokser, leżącego na zielonej trawie. Z pyska wystaje mu duży, różowy język. Pies ziaje, czyli chłodzi organizm.

3. Dostępność wody w środowisku lądowym

Wiele organizmów żyjących w warunkach małej dostępności wody ma zdolność do jej akumulacji w organizmie, np. wielbłądy w garbie gromadzą tłuszcz, który potrafią w odpowiednich procesach przekształcić w wodę. Ponadto zwierzęta te nie pocą się, a wraz z odchodami i moczem wydalają tylko niewielkie ilości wody. Dostęp do wody pitnej jest utrudniony w środowisku życia wielbłądów, dlatego podczas jednego pojenia zwierzęta te mogą wypić nawet ponad 100 litrów.

Rośliny przystosowane do magazynowania wody to sukulenty. Zawierają one tkankę gromadzącą wodę w łodygach, liściach lub korzeniach. Inne rośliny występujące w środowisku suchym ograniczają parowanie wody z liści – dzięki ich małej powierzchni, grubej skórce i warstwie substancji woskowej. Wykształcają także rozległe systemy korzeniowe, mogące pobierać wodę z głębokich warstw gleby.

Niektóre rośliny żyjące w środowisku wilgotnym mają zdolność do pobierania wody bezpośrednio z powietrza. Ich system korzeniowy jest zwykle słabo rozwinięty, a części nadziemne są przystosowane do intensywnego parowania, np. ich skórka jest bardzo cienka. Rośliny rosnące na glebach podmokłych wykształcają specjalne korzenie podporowe, służące do utrzymania ich w podłożu, a także korzenie oddechowe, dzięki którym zachodzi wymiana gazowa.

4. Woda jako środowisko życia

Dla części zwierząt woda jest środowiskiem życia: organizmy te poruszają się w niej, oddychają, poszukują pokarmu, partnerów lub kryjówek. Wiele z nich uwalnia do wody swoje gametygametagamety. Jaja składane są przez ryby, a także owady i płazy, których larwy żyją w wodzie.

Woda to także środowisko życia części roślin. U niektórych grup – np. paproci i mchów – zapłodnienie zachodzi wyłącznie dzięki wodzie.

R1bfljct05nT4

Fotografia korala uwalniającego komórki rozrodcze pod wodą. Widać 'chmurkę' nad koralem - to właśnie komórki rozrodcze. W tle kamienie.

Warunki życia w środowisku wodnym znacznie różnią się od lądowych. Woda ma 900 razy większą gęstość w porównaniu z powietrzem, dlatego pokonywanie jej oporu w trakcie poruszania się jest dla organizmów wyzwaniem.

Zwierzęta szybko pływające mają opływowy, torpedowaty kształt o gładkiej powierzchni. Pływają one, odpychając się płetwami od gęstej, stawiającej opór wody. Te same właściwości wody powodują, że w jej toni mogą się swobodnie unosić mało aktywne organizmy, takie jak planktonplanktonplankton.

Duża siła wyporusiła wyporusiła wyporu wody sprawia, że np. ślimaki morskie o masywnych muszlach przemieszczają się bez wysiłku. Ta właściwość wody pozwala niektórym zwierzętom wodnym pozbawionym szkieletu, np. meduzom, osiągać duże rozmiary ciała.

Siła wyporu wpływa także na budowę zanurzonych w niej roślin i protistów. Mają one wiotkie, elastyczne łodygi i plechy. Protisty, mimo że pozbawione tkanek wzmacniających, mogą dorastać do wielkich rozmiarów – znane są gatunki o długości 50 m. Pobierają one wodę i niezbędne składniki mineralne całą powierzchnią ciała. Ich chwytnikichwytnikichwytniki służą przede wszystkim do kotwiczenia w dnie zbiornika i utrzymywania równowagi przez części pływające po powierzchni wody.

RsZXYrmEdrBz4

Ilustracja przedstawia fotografie ryb o różnych kształtach w czterech rzędach. Pierwsza z lewej u góry to błyszczyk. Jest rombowaty, pokryty wyraźnymi, stalowo błyszczącymi dużymi łuskami. Głowa w prawo, wyraźnie oddzielony, rozwidlony ogon. W środku pławikonik, pionowo. Ma głowę podobną do końskiej, z wydłużonym pyskiem i dużym okiem. Ciało brązowe, poziomo żebrowane, ogon wydłużony i haczykowato zawinięty. Z prawej szarobłękitny, okrągły samogłów. Głowa mała, w lewo, oko zagłębione. Rozdęty tułów ma na końcu jedną długą płetwę w górę i drugą w dół. Zamiast ogona pofalowany fałd skóry. W rzędzie niżej z lewej węgorz o bardzo wydłużonym, gładkim ciele. Głowa mała, zaostrzona. Wąskie płetwy otaczają tułów od połowy ciała. Ogon nie wyodrębniony. Obok szczupak o obłej sylwetce. Głowa w lewo, duże oko, wydłużony pysk. Tułów w pionowe pasy. Brązowe płetwy duże, wyraźnie widoczne. Silny ogon. Poniżej niebieski owalny tuńczyk żółtopłetwy. Duża głowa w lewo, z okrągłym okiem i otwartym pyskiem. Między żółtymi, wąskimi płetwami na grzbiecie i brzuchu rząd kolców. Ostatnia z prawej brązowa płastuga. Ciało okrągłe, płetwy zrośnięte w falbany, wyraźny ogon. Głowa z prawej, na niej małe oczy na górnej stronie.

1

Ćwiczenie 4

R1UNdg7icKkMG

Fotografia przedstawia kobietę w sportowym stroju do pływania na tle ściany pokrytej błękitnymi kafelkami. Elementy jej stroju to pianka, ściśle opinająca ciało, płetwy, które kobieta trzyma w ręce, czepek na głowie, gogle do pływania, które obecnie znajdują się na czole kobiety.

Przeanalizuj wyposażenie pływaczki zamierzającej pokonać kanał La Manche i wyjaśnij, jakie cechy jej stroju ułatwią jej przemieszczanie się w wodzie.

RK8Db97uVeixv

Przeanalizuj wyposażenie pływaka zamierzającego pokonać Kanał La Manche i wyjaśnij, jakie cechy jego stroju ułatwią mu przemieszczanie się w wodzie. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na elementy chroniące ciało pływaczki i ich cechy.

Pokaż odpowiedź

• Kombinezon chroni przed niską temperaturą i pozwala na minimalizowanie oporu wody, co ułatwia pływanie. W zależności od temperatury wody kombinezon może mieć różną grubość, aby zapewnić odpowiednią izolację.

• Okulary pływackie zapewniają dobry widok pod wodą, co sprzyja orientacji w otoczeniu.

• Czepek zmniejsza opór wody, co ułatwia przemieszczanie się.

• Płetwy zwiększają opór w wodzie i pozwalają na skuteczniejsze wykorzystanie siły mięśni nóg, a dzięki temu – na szybsze przemieszczanie się.

Inną ważną dla organizmów cechą wody jest jej przejrzystość. Choć czysta woda jest bezbarwna, rzadko spotyka się ją w naturze. Zazwyczaj zawieszone są w niej drobiny (szczątki organizmów, mikroorganizmy), które zmieniają jej barwę i ograniczają widzialność, a tym samym przenikanie światła do głębszych warstw zbiornika. W pozbawionych światła strefach zbiorników wodnych rośliny nie występują.

5. Tlen

Zdecydowana większość organizmów potrzebuje tlenu. Wyjątkiem są bakterie beztlenowe, niektóre grzyby oraz pasożytnicze bezkręgowce i protisty.

Jak ważny jest tlen, można wykazać na przykładzie człowieka. Zmniejszenie zawartości tego gazu w powietrzu z 21 % do 17 % powoduje trudności z oddychaniem, a spadek zawartości tlenu do 8 % staje się przyczyną śmierci z niedotlenienia.

W wodzie jest znacznie mniej tlenu niż w powietrzu. Gaz ten rozpuszcza się w wodzie, ale to, ile się go rozpuści, zależy od temperatury i ciśnienia – więcej tlenu rozpuszcza się w wodzie zimnej oraz pod dużym ciśnieniem.

U zwierząt o niewielkich rozmiarach, np. pijawek, tlen może przenikać bezpośrednio do organizmu. Jeśli nie mają one nieprzepuszczalnego dla tlenu pokrycia ciała, np. oskórka, nie muszą wytwarzać specjalnych narządów wymiany gazowej – ich funkcję pełni wilgotna i duża powierzchnia ciała. U większych zwierząt konieczne są specjalne powierzchnie oddechowe, które występują w płucach lub skrzelach. Niezbędna jest u nich także krążąca po organizmie krew, która dostarcza tlen tkankom położonym w głębi ciała, z dala od narządów oddechowych.

Rośliny również potrzebują tego gazu – w dzień korzystają z tlenu wytworzonego w procesie fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy, nocą ze zgromadzonego w przestworach międzykomórkowych lub pobieranego bezpośrednio z powietrza lub wody.

RunF7CxLGOklG

Ilustracja przedstawia larwę płaza ogoniastego. Jest wydłużona, beżowa, ciemno nakrapiana. Po bokach niewielkie kończyny. Głowa w prawo, na niej okrągłe oko, pysk zaokrąglony. Za głową w górę sterczą pierzaste skrzela.

6. Światło

Światło jako źródło energii wykorzystywane jest przez organizmy przeprowadzające fotosyntezę. Przetwarzają one proste związki nieorganiczne (dwutlenek węgla i wodę) w organiczne. Powstałe związki organiczne służą do syntezy wszystkich substancji budujących ciała tych organizmów. Ponadto złożone produkty fotosyntezy stanowią substrat oddychania tlenowegooddychanie tlenoweoddychania tlenowego, z którego uwalniana jest energia niezbędna do wszelkich procesów życiowych, np. do skurczu mięśni, ruchu wici, tworzenia innych związków. Produktem ubocznym fotosyntezy jest tlen, niezbędny do oddychania wszystkim tlenowcom.

Warunki świetlne w środowisku zależą m.in. od szerokości geograficznej oraz pory roku i doby. Szerokość geograficzna ma szczególne znaczenie dla roślin, ponieważ nie mogą się one przemieszczać i są bezpośrednio uzależnione od energii świetlnej. W klimacie równikowym, gdzie dostęp do światła słonecznego jest jednakowy przez cały rok, rośliny mogą bez przerwy kwitnąć i owocować – zdarza się, że na jednym drzewie w tym samym czasie występują kwiaty w różnych stadiach rozwoju, dojrzałe i niedojrzałe owoce oraz nasiona. Z kolei w okolicach koła polarnego kwitnienie roślin i wydawanie nasion jest skoncentrowane w czasie lata, trwającego tam kilka tygodni. W strefie podbiegunowej żyje niewiele roślin przechodzących cały cykl rozwojowy w ciągu jednego roku. Występują tam natomiast gatunki wieloletnie oraz drzewa i krzewinki, które lepiej znoszą surowe warunki.

R1e64zXiXA6rN

Zdjęcie przedstawia w zbliżeniu dwa owoce puchowca wspaniałego. Z lewej znajduje się niedojrzały, zielony, gładki owoc o gruszkowatym kształcie. Z prawej strony znajduje się dojrzały, pęknięty owoc z widocznym białym puchem otaczającym nasiona. W tle widoczne są różowe, więdnące kwiaty rośliny.

Rośliny występujące w miejscach o silnym nasłonecznieniu często mają liście o grubej skórce, a także specjalną warstwę woskowej substancji, która chroni przed nadmierną utratą wody przez parowanie. Funkcję ochronną przed nadmiernym nagrzewaniem powierzchni liści pełnią też specjalne włoski wypełnione powietrzem, tak jak np. u szarotki alpejskiej. Chronią one również przed zimnem i wysuszającym wiatrem.

R14L82QatO00O

Zdjęcie przedstawia dwa gwiazdkowate kwiatostany szarotki alpejskiej, zawierające po sześć okrągłych, żółtych kwiatów. Otaczają je filcowate, biało‑srebrzyste liście o wydłużonym kształcie.

Rośliny żyjące w warunkach niedoboru światła wykształcają długie łodygi, mogące wynieść liście i kwiaty do obszarów lepiej oświetlonych. Niektóre gatunki roślin przystosowały się do życia na innych, wysokich roślinach, dzięki czemu zyskują lepszy dostęp do światła.

1

Ćwiczenie 6

R1IVn7MNsl6gM

Zdjęcie przedstawia komosę w widoku z góry. Roślina jest zielona. Jej postrzępione na końcach liście układają się na łodydze spiralnie, dzięki czemu każdy liść ma duży dostęp do światła.

Biorąc pod uwagę budowę komosy wymień jak najwięcej jej przystosowań do pobierania światła.

R1Sypo9bH9VVT

Zaobserwuj komosę i wymień jak najwięcej jej przystosowań do pobierania światła. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na wysokość rośliny i ułożenie jej liści.

Pokaż odpowiedź

• Duża powierzchnia liści.

• Liście rośliny ułożone są w sposób spiralny, co umożliwia maksymalne wykorzystanie światła przez każdy liść, niezależnie od jego położenia.

• Roślina osiąga wysokość nawet 1 m, dzięki czemu ma lepszy dostęp do światła.

To, ile światła dociera do zwierząt, zależy m.in. od ich trybu życia – dziennego bądź nocnego. Część zwierząt bytuje w ciemnościach: w podziemnych korytarzach, jaskiniach lub morskich głębinach. Ponieważ w takich warunkach wzrok nie jest przydatny, zwierzęta te mają dobrze wykształcone inne zmysły: narząd echolokacjiecholokacjaecholokacji, słuchu i węchu. Ich ciała są często bezbarwne, ponieważ ani ich wrogowie, ani partnerzy nie mogą ich dostrzec. Zwierzęta, które żyją w środowiskach, gdzie dociera choć trochę światła, mają duże oczy, które pozwalają wychwycić jak najwięcej promieni słonecznych. Oczy niektórych zwierząt nocnych są dodatkowo zaopatrzone w błonę odbijającą światło, co pozwala lepiej widzieć w ciemności – przykładem jest kot, prowadzący częściowo nocny tryb życia.

Galeria zdjęć zwierząt przystosowanych do życia w ciemności:

RmSW2CMO0VW9g

Fotografia przedstawia małpiatkę lori siedzącą na gałęzi w klatce w zoo. Małpiatka ma chwytne ręce, którymi trzyma się gałęzi i duże, czarne wypukłe oczy. Pokryta jest szarym futrem z brązowym pasem na grzbiecie.

R11TKH9Xjsl10

Fotografia przedstawia długie, jasnoróżowe, robakowate, czworonożne ciało odmieńca leżącego na dnie jaskini. Odmieniec wsunął głowę pod kamienie.

RhnGDes70f4ma

Fotografia przedstawia ciemnobrązową rybę leżącą na dnie, oglądaną z przodu. Na grzbiecie ma liczne wyrostki. Jeden, w pobliżu pyska świeci. Ryba ma małe niebieskie oczy oraz otwartą paszczę z widocznymi licznymi drobnymi zębami.

7. Temperatura

Temperatura znacząco wpływa na aktywność organizmów. EnzymyenzymEnzymy odpowiadające za reakcje biochemiczne w komórkach najsprawniej działają w ściśle określonym przedziale temperatury. Z tego powodu właściwa temperatura jest ważna dla przebiegu funkcji życiowych organizmów. Zależność tę widać na przykładzie zwierząt zmiennocieplnych, takich jak gady i płazy, które są szybkie i aktywne w wysokiej temperaturze, a w chłodne dni stają się ospałe i apatyczne. To dlatego tak niewiele z nich występuje na dużych szerokościach geograficznych.

W środowisku wodnym wahania temperatury nie są duże. Inaczej jest na lądzie: skrajnie niskie lub bardzo wysokie temperatury mogą prowadzić do odwodnienia i przegrzania organizmu lub do zamarzania wody w tkankach, wskutek czego kryształki lodu uszkadzają komórki.

Efekty działania skrajnych temperatur mogą być dla organizmów zabójcze. By przetrwać niekorzystne warunki, wiele zwierząt, np. niedźwiedzie, wiewiórki, jeże, zapada w sen zimowysen zimowysen zimowy (hibernację). Sen zimowy polega na znaczącym spowolnieniu funkcji życiowych organizmu: zwalnia akcja serca i częstotliwość oddechów. Jest to strategia pozwalająca przetrwać okres niedoboru pożywienia czy wody, do których dostęp jest utrudniony z powodu zbyt niskiej temperatury. Podczas przygotowań do snu zimowego, zwierzęta zwiększają spożycie pokarmu, aby zgromadzić zapasy tłuszczu w tkance podskórnej. W trakcie zimy, te zapasy są stopniowo spalane, co dostarcza zwierzęciu potrzebnej energii i utrzymuje jego stałą temperaturę ciała.

Niektóre zwierzęta, by uniknąć niedoboru wody i pożywienia z powodu zbyt niskiej lub zbyt wysokiej temperatury, dwa razy do roku podejmują wędrówki migracyjnewędrówki migracyjnewędrówki migracyjne, polegające na przemieszczaniu się w cieplejsze lub chłodniejsze rejony. Najbardziej znane i widowiskowe są migracje ptaków, które wędrują w stadach liczących nawet dziesiątki tysięcy osobników. Z Polski odlatują na zimę głównie drobne ptaki owadożerne. Niezwykłym przykładem migrującego ptaka jest szlamnik, który potrafi przelecieć ponad 11 tys. km bez lądowania.

Ciekawostka

Co roku w Ameryce Północnej odbywają się fascynujące migracje motyli. We wrześniu miliony tych owadów opuszczają Kanadę i kierują się w stronę oddalonego o niemal 3 tys. km Meksyku. Żaden z nich jednak nie ma szans tam dotrzeć. Te delikatne owady żyją zaledwie kilka tygodni, więc ich migracja obejmuje aż pięć pokoleń. Potomkowie osobników wyruszających z Kanady docierają do Meksyku na przełomie stycznia i lutego, a spektakl przelotu przyciąga wielu widzów do rezerwatu (tzw. sanktuarium) motyli królewskich w El Rosario, w środkowym Meksyku.

RO2Wu1yjXBnVX

Fotografia przestawia w powietrzu tysiące kolorowych motyli. Są pomarańczowo – czarne, z białymi kropkami. To wędrowne motyle monarchy, lecące corocznie na zimowiska nawet 3000 km. Z boku gałęzie drzew.

Również rośliny, aby przetrwać niekorzystne okresy zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury, wykształciły wiele przystosowań.

Przed mrozem rośliny chronią się dzięki:

• grubej korze u drzew;

• liściom osłaniającym wiosną młode pąki;

• zimowaniu pod ziemią;

• mechanizmom zapobiegającym zamarzaniu wody w komórkach (zwiększone stężenie glukozy w soku komórkowym).

Przed zbyt wysoką temperaturą rośliny chronią się dzięki:

• warstwie izolacyjnej (korze u drzew);

• pokryciu substancją woskową odbijającą światło (np. u roślin tropikalnych);

• zwiększeniu parowania wody z liści;

• odwracaniu lub zwijaniu liści.

Niezwykle odporne na zmiany temperatury są przetrwalne formy roślin – nasiona.

Podsumowanie

• Na organizmy mają wpływ czynniki ożywione (biotyczne), których źródłem są inne organizmy, i czynniki nieożywione (abiotyczne) – oddziaływania środowiska przyrodniczego.

• Nieożywione elementy ekosystemu to m.in. tlen, woda, światło, sole mineralne, temperatura. Żywe elementy ekosystemu to wszystkie organizmy tego samego lub innego gatunku.

• Dzięki powszechności w przyrodzie i zdolności do parowania woda jest ważnym czynnikiem w utrzymaniu wewnętrznej temperatury ciała na poziomie odpowiednim dla organizmu.

• Woda, dzięki sile wyporu, podtrzymuje organizmy wodne. Z powodu dużej gęstości wody zwierzęta sprawnie pływające muszą mieć opływowy kształt ciała.

• Do pobierania tlenu zwierzętom potrzebne są powierzchnie oddechowe w postaci przepuszczalnej powłoki ciała, skrzeli lub płuc.

• Światło słoneczne jest niezbędne do przebiegu fotosyntezy – wyznacza ono organizmom rytm dobowy i roczny oraz umożliwia zwierzętom orientację w otoczeniu.

• Temperatura otoczenia wpływa na aktywność organizmów.

Słownik

Zadania