Prokuratura

Struktura prokuratury

Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy, pozostali zastępcy Prokuratora Generalnego oraz prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury i prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanego dalej „Instytutem Pamięci Narodowej”.

Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury. Urząd Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości.

Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur regionalnych, prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych.

Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanej dalej „Główną Komisją”, prokuratorzy oddziałowych komisji ścigania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zwanych dalej „oddziałowymi komisjami”, prokuratorzy Biura Lustracyjnego oraz prokuratorzy oddziałowych biur lustracyjnych.

Zadania prokuratury

Najważniejszym zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. W celu wykonania tych zadań prokuratorzy między innymi:

• prowadzą lub nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych oraz sprawują funkcję oskarżyciela publicznego przed sądami;

• zaskarżają do sądu niezgodne z prawem decyzje administracyjne oraz biorą udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji;

• sprawują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.

Prokurator jest obowiązany do podejmowania działań określonych w ustawach, kierując się zasadą bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli. Przy wykonywaniu czynności określonych jest niezależny.

Policja

Podstawowe zadania policji:

• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra;

• ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania;

• zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi;

• wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców;

• prowadzenie zbiorów danych zawierających informacje gromadzone przez uprawnione organy o odciskach linii papilarnych osób, niezidentyfikowanych śladach linii papilarnych z miejsc przestępstw oraz wynikach analizy DNA.

Służby w Policji:

• kryminalna;

• śledcza;

• wspomagająca;

• prewencyjna;

• kontrterrorystyczna;

• spraw wewnętrznych.

Uprawnienia policji

R1AOzUXFBzSJX

Logo Policji

Policja wykonuje czynności: operacyjno‑rozpoznawcze, dochodzeniowo‑śledcze i administracyjno‑porządkowe w celu rozpoznawania oraz wykrywania przestępstw i wykroczeń oraz zapobiegania im, poszukiwania poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, poszukiwania osób, które należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności. Wykonuje też czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego.

Policjanci, wykonując swoje zadania, mają m.in. prawo:

• legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;

• zatrzymywania osób;

• przeszukiwania osób i pomieszczeń;

• dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;

• obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych.

Legitymowanie i zatrzymywanie osób

Policjant, który przystępuje do legitymowania osoby, musi podać swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności.
Tożsamość osoby legitymowanej można ustalić na podstawie dowodu osobistego, paszportu, zagranicznego dokumentu tożsamości oraz innego niebudzącego wątpliwości dokumentu zaopatrzonego w fotografię i oznaczonego numerem lub serią, a także na podstawie oświadczenia innej osoby, której tożsamość została ustalona na podstawie wspomnianych dokumentów. Policjant może zrezygnować z legitymowania osoby, która jest mu osobiście znana.

Osoba, która umyślnie wprowadza legitymującego policjanta w błąd co do tożsamości własnej lub innej osoby albo co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, podlega karze grzywny.

Po zakończeniu wykonywania czynności legitymowania policjant powinien poinformować osobę legitymowaną o prawie złożenia zażalenia do prokuratora na sposób przeprowadzenia tych czynności.

Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo. Musi także zachodzić obawa ucieczki lub ukrycia się osoby podejrzanej albo zatarcia śladów przestępstwa. Zatrzymanie może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne. Powinno być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostało zastosowane. Zatrzymanego należy niezwłocznie poinformować o przyczynach zatrzymania i  przysługujących mu prawach, w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata. Z zatrzymania sporządza się protokół. Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić:

• gdy ustanie przyczyna zatrzymania;

• jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania;

• jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu;

• na polecenie sądu lub prokuratora.

W wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ nadrzędny wobec organu, który dokonał zatrzymania.

Stosowanie przez policję broni i środków przymusu bezpośredniego

Policja, podobnie jak inne organy bezpieczeństwa państwa, może użyć broni palnej w ściśle określonych sytuacjach. Jest to możliwe przede wszystkim w razie konieczności odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na:

• życie, zdrowie lub wolność uprawnionego do użycia broni lub innej osoby;

• ważne obiekty, urządzenia lub obszary;

• mienie, jeśli zamach stwarza jednocześnie bezpośrednie zagrożenie życia, zdrowia lub wolności człowieka;

• nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza jej przekroczenie przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu;

• bezpieczeństwo konwoju lub doprowadzenia.

Broni można także użyć przeciwko osobie, która nie chce podporządkować się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub choćby materiału wybuchowego oraz takiej, która usiłuje odebrać broń palną na przykład policjantowi. Może być także użyta w czasie pościgu za przestępcą, w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej. Zanim dojdzie do użycia broni, należy krzyknąć „Policja”, wezwać daną osobę do porzucenia broni, zaniechania ucieczki lub stosowania przemocy, ostrzec o możliwości użycia broni (np. okrzyk „Stój, bo strzelam!”), a następnie oddać strzał ostrzegawczy. W przypadku bezpośredniego zagrożenia życia od części tych czynności można odstąpić. Broni palnej używa się tak, by wyrządzić możliwie najmniejszą szkodę.

Środkami przymusu bezpośredniego, wymienionymi w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, są m.in.:

• siła fizyczna;

• kajdanki i pałka służbowa;

• wodne środki obezwładniające;

• pies lub koń służbowy;

• pociski niepenetracyjne (np. kule gumowe);

• chemiczne środki obezwładniające (np. gazy łzawiące) oraz paralizatory;

• środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających (np. granaty hukowe).

Środków przymusu bezpośredniego używa się w sposób niezbędny do osiągnięcia celów tego użycia, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości.

Prawa ofiar przestępstw

Każda osoba fizyczna, której dobro chronione prawem (m.in. życie, zdrowie, godność, wolność, mienie) zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, jest uznawana według prawa za ofiarę i może żądać respektowania praw ofiary. Dotyczy to także najbliższych takiej osoby.

Ofiara przestępstwa ma przede wszystkim prawo do:

• traktowania jej z godnością, szacunkiem i współczuciem;

• bezpieczeństwa i ochrony;

• żądania utajnienia swoich danych osobowych;

• uzyskania fachowej pomocy: psychologicznej, medycznej, materialnej i prawnej;

• działania jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego;

• brania udziału w czynnościach śledztwa lub dochodzenia toczącego się w jej sprawie;

• wglądu do akt sprawy i sporządzania odpisów dokumentów występujących w sprawie;

• wyrównania poniesionych przez nią szkód.

RlgxKfgHJXRgj

Muzeum Adwokatury Polskiej w Warszawie Źródło: Adrian Grycuk, Muzeum Adwokatury Polskiej w Warszawie, licencja: CC BY-SA 3.0.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej

Struktura przestępczości w Polsce

Ogółem liczba wszystkich przestępstw stwierdzonych w 2014 roku wyniosła 915 083, to jest o 14% procent mniej niż rok wcześniej. W 2013 roku odnotowano 1 063 906 przestępstw. W 2014 roku zdecydowanie spadła liczba przestępstw kryminalnych do 633 701, podczas gdy w poprzednim roku zostało popełnionych 711 435. Wzrosła natomiast liczba przestępstw gospodarczych ze 154 592 w (2013 rok) do 163 080 (2014 rok).

Podsumowanie

Głównym celem działania organów ścigania jest wykrywanie przestępstw oraz ściganie ich sprawców. W tym celu prowadzą one śledztwa i dochodzenia. Najważniejsze organy ścigania w Polsce to prokuratura i policja. Oprócz nich do organów ścigania zaliczamy także Żandarmerię Wojskową, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczną oraz Służbę Celną.

Prowadząc swoje działania, funkcjonariusze organów ścigania muszą przestrzegać obowiązującego prawa. Jednak w okolicznościach określonych w ustawach mają prawo do użycia broni palnej, środków przymusu bezpośredniego, zatrzymywania i legitymowania obywateli. Funkcjonariusze organów ściągania podlegają szczególnej ochronie prawnej – przestępstwa wobec nich są zagrożone surowszą karą niż w wypadku innych osób.

Zalecana literatura

Bieńkowska E., Mazowiecka L., Prawa ofiar przestępstw, Warszawa 2008.
Mistygacz M., Ustrój prokuratury w Polsce. Tradycja i współczesność, Warszawa 2013.
Pieprzny S., Policja. Organizacja i funkcjonowanie, Warszawa 2011.
Szymonik A., Organizacja i funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa, Warszawa 2011.