Ostatni zryw niepodległych

Kiedy to było?

Drugi rozbiór Rzeczpospolitej

Próbę ratowania resztek dorobku reformatorskiego oraz choćby pozoru niezależności Rzeczypospolitej Stanisław August Poniatowski oparł na uległości wobec carycy. Ta zaś na początek dała wolną rękę targowiczanomtargowiczanietargowiczanom. Szybko jednak okazało się, że zapał nowych dysponentów władzy sprowadzał się do nieudolnego przywracania elementów ustrojowych, takich jak Rada NieustającaRada NieustającaRada Nieustająca czy dawny ustrój parlamentarny, które wobec powszechnego poparcia dla dzieła Sejmu WielkiegoSejm WielkiSejmu Wielkiego praktycznie nie miały szans zadziałać. Dodatkowo prywataprywataprywata i wręcz grabież majątku narodowego oraz konfiskowanego emigrantom do reszty dopełniały kompromitacji konfederatów.

Opłakana sytuacja wewnątrz Polski przy jednoczesnym komplikowaniu się sytuacji międzynarodowej stały się przyczyną zgody Rosji na kolejny rozbiór. Prusy naciskały na takie rozwiązanie, choć było pewne, że bez przyzwolenia Katarzyny II niczego nie przedsięwezmą. Rosja przychyliła się do ich żądań uznając, że o ile Austria nie będzie mogła wycofać się z walk z rewolucyjną Francją, o tyle Prusy - niezaspokojone kosztem ziem polskich - nie zechcą przerzucić swoich sił na zachód. Jak to określają niektórzy historycy - Polska miała zapłacić rachunek za walkę osławionej armii pruskiej z rewolucją. W dniu 23 stycznia 1793 r. Katarzyna II i Fryderyk Wilhelm II podpisali traktat wzorowany na tym z 1772 r.

R1SnTshLpTetT

Zdjęcie przedstawia pożółkłą kartkę papieru, która została zapisana czarnym, odręcznym pismem. Treść dokumentu: Kopia. Stanisław August etc.: Upatrując środek najskuteczniejszy do zabezpieczenia całości Krain i losu Rzeczypospolitej w tym, abyśmy do aktu Konfederacji w Targowicy uczynionego, powagą i interesowaniem się, Najjaśniejsza Imperatorowa Całej Rosji, zaszczytnego łączyli się; będąc powolnym radom i życzeniom tej Monarchini, tudzież ojcowską troskliwością, ukierowaniu w tych okolicznościach starań naszych ku najlepszym Dobrem Kraju powodzeniu, do Dzieła wzwyż wzmiarkowany Konfederacji z Wojskiem Rzeczypospolitej przystępujemy. Działo się to w Warszawie 24 lipca 1792 roku”.

Rz5szX2nsivXs

Na obrazie kobieta w średnim wieku. Ma długą zdobioną suknię, na głowie ma diadem, a w prawej dłoni trzyma berło. Po lewej stronie na stoliku leży korona i złote jabłko. Po prawej widać tron z czarnym dwugłowym orłem na narysowanym na oparciu. Kobieta ma długie włosy, odsłonięty dekolt oraz długi płaszcz. Na barkach jest zdobiony łańcuch.

R1YtNpBY8iAMm

Obraz przedstawia starszego mężczyznę z dużymi zakolami. Ubrany jest w białą koszulę, niebiesko‑czerwoną marynarkę oraz białe spodnie. Przez ramię przewieszoną ma pomarańczową szarfę. W biodrach przewiązany ma szary sznur, do którego przymocowana została szabla. Prawą dłonią wskazuje polanę, za którą widoczne jest miasto i góra, a lewą dłoń opiera o mebel.

Powyższe portrety przedstawiają dwoje władców, którzy wzięli udział w drugim rozbiorze Polski. Wprawdzie oboje deklarowali przyjazne nastawienie do Rzeczpospolitej, to zdecydowali się na okrojenie jej terytoriów, zarówno w II, jak i III rozbiorze, walcząc zbrojnie przeciwko próbującym się bronić Polakom.

Na portrecie króla Prus władca prawą ręka wskazuje na panoramę miasta, a przed nią obóz wojskowy, lewa ręka spoczywa na mapie, przedstawiającej okolice Frankfurtu nad Menem. W 1792 r. w drodze powrotnej z Szampanii (kraina we Francji), gdzie wojska pruskie walczyły z rewolucyjną Francją, Prusacy oswobodzili miasto z okupacji francuskiej. Prusacy nie włączyli wówczas miasta do swoich posiadłości, ale walczyli z obcym – francuskim agresorem w imieniu Niemiec.

Zasięg aneksji i jego formalne zatwierdzenie na sejmie w Grodnie

W drugim rozbiorze Polski Prusy zagarnęły Wielkopolskę, najlepiej pod względem gospodarczym rozwiniętą część Rzeczpospolitej z rozwiniętym rolnictwem, dużą produkcją rzemieślniczą i nowoczesnymi strukturami społecznymi. Prowincja ta miała kapitalne - z pruskiego punktu widzenia – znaczenie strategiczne, bowiem łączyła Śląsk z Prusami zaokrąglając linię graniczną.

Rosja tym razem przyłączyła ważne z jej punktu widzenia tereny Ukrainy. Zdobycie pełnego dostępu do Morza Czarnego stwarzało perspektywy przyspieszonego rozwoju tych ziem i, co ważniejsze, skierowanie tego potencjału do nowych portów (np. założonej w 1794 r. Odessy).

Podobnie jak w przypadku I rozbioru również teraz mocarstwa rozbiorowe chciały uzyskać formalne uznanie przez Rzeczpospolitą cesji terytorialnejcesja terytorialnacesji terytorialnej. Nie było to łatwe, gdyż na wieść o traktacie do oporu wezwała nawet zdradziecka generalicja Targowicygeneralicja Targowicygeneralicja Targowicy. Przygotowywano się również do zwołania archaicznego pospolitego ruszenia, ale mocniejsze tupnięcie Katarzyny położyło temu kres. 'Oburzeni' sytuacją, do której doprowadzili, przywódcy targowicy Ksawery Branicki i Szczęsny Potocki udali się na emigrację.

Skoro najbardziej skorzy do zdrady okazali się tak oporni, to posłowie ze zwołanego do Grodna na czerwiec sejmu tym bardziej nie chcieli zaaprobować dyktatudyktatdyktatu. Rzeczywiście, mimo asysty wojsk rosyjskich nie można było wymusić podjęcia stosownej uchwały, aż w końcu marszałek sejmu Stanisław Bieliński, uparte milczenie posłów uznał za zgodę na traktat. Uzyskał za swoją zdradę sowite wynagrodzenie od ambasadora rosyjskiego - 100 tys. zł oraz sygnet z brylantem.

R1T0xq7PdBwM6

Mapa II rozbioru Polski. Granica Rzeczypospolitej w 1792 r. Obejmowała Wielkopolskę (z Poznaniem i Kaliszem), Małopolskę (z Częstochową i Krakowem), Mazowsze z Płockiem, Warszawą i Radomiem), Kujawy i Ziemie Dobrzyńska, Gdańsk i okolice, Lubelszczyznę (Lublin), dzisiejsze tereny Litwy (Kowno, Wilno), tereny na północ od rzeki Niemen), tereny dzisiejszej Białorusi (z Mińskiem), tereny dzisiejszej Ukrainy (z Kamieńcem Podolskim, Targowicą). Jej lenno to Kurlandia Semigalia. Ogłoszenie konfederacji targowickiej w maju 1702 (zawiązanej w Petersburgu w kwietniu 1792 r.). Wojna polsko‑rosyjska w 1792 r. Rosjanie uderzyli z czterech kierunków: z Dyneburgu, z terenów na północ od Mohylewa, z Kijowa, z terenów na południe od Targowicy. Ostatni kierunek skupił się na terenie na zachód od Tetyjowa. Wojska z Kijowa uderzyły na Zieleńce, następnie Dubieńka i Lublin. Wojska z terenów na północ od Mohylewa uderzyły na Mir, a następnie Grodno, z którego na Krzemień. Jednocześnie stoczyły bitwę w Słucku, skąd natarły na Zelawę. Z Zelawy na Krzemień i Brześć Litewski, a z tych dwóch miast na Warszawę. Wojska z Dyneburgu na Wilno, a następnie na Grodno. Działanie obronne wojsk koronych to z Berszady i Tetujowa do Zieleńca, następnie Dubieńki i Radomia. Ważniejsze bitwy: Zieleńce 18.06, Dubieńka 18.07, Brześć Litewski 23.07, Słuck 11.06, Zelawa 4.07. W 1792 r. ustanowiono order Virtuti Militari. Ziemie zabrane Rzeczypospolitej w 1793 r. przez Prusy: Wielkopolska, Pomorze (Toruń), Mazowsze (Płock i okolice), Małopolska (Częstochowa), Gdańsk i okolice. Ziemie zabrane przez Rosję: dzisiejsze tereny Białorusi (Mińsk) i Ukrainy (Kamieniec Podolski).

R17NipDU45pvA

Obraz przedstawiający miasto portowe z lotu ptaka. W dolnej części obrazu morze, które ciągnie się przez całą długość obrazu i zajmuje również lewą stronę pejzażu. Na wodzie znajdują się liczne statki, które wpływają do portu znajdującego się w dolnej części obrazu. Część statków ma rozłożone, białe żagle, a niektóre z nich mają również kominy, z których wydostaje się dym. Port jest rozbudowany, składający się z kilku zatok stworzonych przez wybudowane w głębi morza mury. Miasto jest na skarpie, a zabudowania w nim ułożone zostały wzdłuż równoległych i prostopadłych do siebie ulic. W lewym dolnym rogu, na wysuniętym w morze płaskim obszarze, znajdują się zabudowania przypominające duże magazyny.

RQ8ukV7yLdeMA

Zdjęcie przedstawia trzy budynki i duże zielone trawniki, znajdujące się pomiędzy drogami prowadzącymi do zabudowań. Na wprost dwupiętrowy budynek, który w centralnej części ma 10 kolumn. Do wejścia do budynku prowadzi prosta, szeroka droga. Po lewej i prawej budynki dwupiętrowe ze spadzistym dachem, które są ustawione bokiem do budynku, do którego prowadzi droga. Niebo błękitne, bezchmurne.

R6uTWtl3H91Vl

Czarno‑biały rysunek przedstawia młodego mężczyznę . Ubrany jest w frak, koszulę z przylegającym do szyi kołnierzem, kamizelkę oraz spodnie. Przez ramię przewieszoną ma szarfę. Ma spięte z tyłu włosy, a nad uszami ma loki. Lewy łokieć opiera o postument, a w obu dłoniach trzyma kapelusz. Pod rysunkiem pośrodku herb, po jego lewej i prawej stronie napisy.

W drugiej poł. XVIII w. zakończyła się epoka najazdów tatarskich i ziemie ukraińskie zaczęły się szybko zaludniać i zagospodarowywać. Polskie ziemiaństwo i wielkie fortuny magnackie skorzystały z tego rozwoju najbardziej. Wyrazem pomyślności ekonomicznej stało się wznoszenie wspaniałych rezydencji i pałaców.

R1Esq57jvhSBs

Na obrazie mężczyzna i dwójka chłopców. Mężczyzna ubrany w srebrną zbroje, ma odkrytą głowę. Na zbroi czerwona peleryna, przez ramię i przez biodra przewiązane niebieskie i złote tkaniny. Lewą dłoń trzyma na ramieniu stojącego chłopca, który trzyma hełm, a drugą opiera na biodrze. Po prawej siedzi chłopiec i trzyma psa.

Branicki ostatnie lata życia spędził w swoich olbrzymich posiadłościach na Ukrainie w pałacu Białej Cerkwi.

Należy podkreślić, że był to kolejny magnat, który budował fortunę na rozwoju ziem Ukrainy w drugiej połowie XVIII w., ziem włączonych do Rosji w wyniku II rozbioru

Przeczytaj jeszcze raz fragment tekstu precyzujący granice zaborów (Pierwszy akapit artykułu II traktatu rozbiorowego) i odpowiedz na pytania.

Polska 'kadłubowa'

Po rozbiorach Polska liczyła 215 tys. km kw. i 3,7 mln mieszkańców. Państwo miało dość dziwny kształt, a stołeczna Warszawa znajdowała się kilkadziesiąt kilometrów od granicy. Pod względem gospodarczym obszar tego państwa również nie stanowił spójnej całości. Wprawdzie dysponowało ono dostępem do morza, ale z braku liczącego się portu wykorzystanie tego faktu było więcej niż problematyczne. Powiązanie wybrzeża z zapleczem też było iluzoryczne.

Sejm grodzieński rozwiązał 15 września konfederację targowicką, która przestała być użytecznym narzędziem. W jej miejsce zawiązano kolejną konfederację (grodzieńską), która umożliwiła stworzenie ustroju dla okrojonego państwa buforowego.

Przywrócono prawa kardynalneprawa kardynalneprawa kardynalne. Wyłącznie dla ich ochrony pozostawiono liberum veto. Sejm miał być zwoływany na 8 tygodni co 4 lata. Władzę wykonawczą ponownie powierzono Radzie Nieustającej. Mieszczanie musieli się pogodzić z powrotem do sytuacji sprzed reform, choć zachowali gwarancje nietykalności osobistej i majątkowej. Królowi i rządowi zakazano prowadzenia polityki zagranicznej, które to obowiązki przejęła Rosja.

Rzeczypospolita Obojga Narodów straciła praktycznie niezależność, zachowując co najwyżej pewne formy autonomii w ramach protektoratuprotektoratprotektoratu rosyjskiego.

R1T0xq7PdBwM6

Mapa II rozbioru Polski. Granica Rzeczypospolitej w 1792 r. Obejmowała Wielkopolskę (z Poznaniem i Kaliszem), Małopolskę (z Częstochową i Krakowem), Mazowsze z Płockiem, Warszawą i Radomiem), Kujawy i Ziemie Dobrzyńska, Gdańsk i okolice, Lubelszczyznę (Lublin), dzisiejsze tereny Litwy (Kowno, Wilno), tereny na północ od rzeki Niemen), tereny dzisiejszej Białorusi (z Mińskiem), tereny dzisiejszej Ukrainy (z Kamieńcem Podolskim, Targowicą). Jej lenno to Kurlandia Semigalia. Ogłoszenie konfederacji targowickiej w maju 1702 (zawiązanej w Petersburgu w kwietniu 1792 r.). Wojna polsko‑rosyjska w 1792 r. Rosjanie uderzyli z czterech kierunków: z Dyneburgu, z terenów na północ od Mohylewa, z Kijowa, z terenów na południe od Targowicy. Ostatni kierunek skupił się na terenie na zachód od Tetyjowa. Wojska z Kijowa uderzyły na Zieleńce, następnie Dubieńka i Lublin. Wojska z terenów na północ od Mohylewa uderzyły na Mir, a następnie Grodno, z którego na Krzemień. Jednocześnie stoczyły bitwę w Słucku, skąd natarły na Zelawę. Z Zelawy na Krzemień i Brześć Litewski, a z tych dwóch miast na Warszawę. Wojska z Dyneburgu na Wilno, a następnie na Grodno. Działanie obronne wojsk koronych to z Berszady i Tetujowa do Zieleńca, następnie Dubieńki i Radomia. Ważniejsze bitwy: Zieleńce 18.06, Dubieńka 18.07, Brześć Litewski 23.07, Słuck 11.06, Zelawa 4.07. W 1792 r. ustanowiono order Virtuti Militari. Ziemie zabrane Rzeczypospolitej w 1793 r. przez Prusy: Wielkopolska, Pomorze (Toruń), Mazowsze (Płock i okolice), Małopolska (Częstochowa), Gdańsk i okolice. Ziemie zabrane przez Rosję: dzisiejsze tereny Białorusi (Mińsk) i Ukrainy (Kamieniec Podolski).

Po drugim rozbiorze Rzeczpospolita nie miała portu morskiego, w związku z tym każda trasa morska wymagała przekroczenia granicy państwa.

Najkrótsza droga biegła do Gdańska, ale po II rozbiorze całe Pomorze Gdańskie należało do Prus, powodowało to konieczność uiszczania opłat celnych.

Po drugim rozbiorze Rzeczpospolita nie była już wstanie utrzymać suwerenności. Poszczególne obszary były podzielone sztucznymi granicami uniemożliwiającymi swobodny handel. Szczególne możliwości w blokowaniu polskiego eksportu miały Prusy. Państwo to przejęło główny szlak handlowy wzdłuż Wisły i zawsze mogło zablokować sprzedaż polskich towarów przez porty bałtyckie.

Przygotowanie i wybuch powstania

Okazało się jednak, że nawet tak okrojone formy życia państwowego nie były trwałe. Odwołanie konstruktora nowej politycznej formy państwa, ambasadora Jacoba Sieversa i zastąpienie go bardziej bezwzględnym Josifem Igelströmem, były tego dobitnym dowodem. Nowy dyplomata zachowywał się z tak ostentacyjnym lekceważeniem, że w kontekście późniejszych wydarzeń można sądzić, iż chciał sprowokować wybuch i dać pretekst do likwidacji protektoratu.

Sytuacja panująca w Polsce skłaniała do zawiązywania spisków. Rysowały się dwa stronnictwa. Jedno - bardziej umiarkowane - chciało oprzeć się na Konstytucji i wciągnąć do współpracy króla. Drugie - bardziej radykalne (głównie z Kuźnicy Kołłątajowskiej) - nastawione było na bardziej rewolucyjne działania i wzorując się na przykładach francuskich dążyło nawet do usunięcia króla i ogłoszenia republiki.

Bezpośrednim impulsem do podjęcia działań stały się żądania Ingelströma, aby zredukować o połowę armię polską. Rada Nieustająca niechętnie, ale zdecydowała się na taki krok w dwóch terminach - 1 i 15 marca 1794 r. Aby uniknąć demobilizacji 1200‑osobowy oddział Antoniego MadalińskiegoAntoni MadalińskiAntoniego Madalińskiego ruszył spod Ostrołęki w kierunku Krakowa. W odpowiedzi na to zaczęły się przemieszczać wojska rosyjskie, m.in. z garnizonu krakowskiego, co pozwoliło przybyłemu z Saksonii Tadeuszowi Kościuszce 24 marca 1794 r. na krakowskim Rynku zaprzysiąc akt powstania. Rozpoczęły się zmagania o utrzymanie niepodległości.

R1Dpo7451ZxGA

Na obrazie mężczyzna ustawiony bokiem. Na głowie ma białe włosy zakręcone na wysokości ucha. Ubrany jest w białą koszulę z przylegającą do szyi stójką oraz bordową marynarką. Pod szyją ma czerwono‑biała chustę z czerwoną broszką na końcu. Na połach marynarki przymocowane ma dwa złote medale. Lewą dłoń ma piersi, a w prawej trzyma kartki papieru.

RUa6kbTRzRmT4

Na zdjęciu order Orła Białego. W środku krzyż o równych ramionach. Na górnym ramieniu napis PRO, na dolnym ET LEGE, na lewym FIDE, na prawym REGE. Za krzyżem jest 8 ramienny liść.

R1egmcGXD0vXF

Order Świętego Stanisława. Czerwona wstążką z jasnymi paskami, która związana gumką dzieli się na dwie odnogi. Do gumki przyczepiona zawieszka, a na końcu jej krzyż. Pomiędzy ramionami orły.

R1YWYOQfUJ3WK

Na obrazie mężczyzna w średnim wieku. Ma jasne włosy zakręcone na wysokości ucha. Ma na sobie płaszcz, a prawa dłoń jest zamknięta. Strój pod płaszczem ma liczne guziki oraz szarfę na ramieniu.

R17ktOM6ixSZo

Na obrazie mężczyzna odwrócony bokiem. Ma ciemne i kręcone włosy, a w niektórych miejscach siwe. Pod nosem jest wąs. Ubrany jest w białą koszulę z wysoką, przylegającą do szyi, białą stójką, a także czarno‑czerwoną marynarką żołnierską.

RskU5DT89K1Pf

Obraz przedstawia tłum ludzi znajdujący się na Rynku w Krakowie. Pośrodku mężczyzna w jasnym stroju z uniesioną dłonią do góry, a drugą dłonią na szabli. Obok niego drugi, który odczytuje pismo. Wokół nich żołnierze. Po lewej pomnik kobiety, która ma okrytą głowę i kuca. W tle zwarte rzędy żołnierzy oraz kamienice i kościół.

Pierwsze starcia i insurekcja w Warszawie

Kościuszko, zgodnie ze swoją przysięgą, stawał się Naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych. Uzurpował sobie władzę dyktatorską w celu oswobodzenia kraju od obcego żołnierza i zabezpieczenia jego granic. Hasło insurekcji 'Wolność, Całość i Niepodległość' ewidentnie transponowało hasło rewolucji francuskiej, zmieniając jednak jego ostrze społeczne na polityczne. Pospiesznie rozpoczęto zaciąg uzbrajając ok. 2000 chłopów, co wraz z żołnierzami Madalińskiego dawało 4 tys. oddział.

Jedyne co udało się powstańcom, to zaskoczenie. Ani Rosjanie, ani Prusacy nie spodziewali się rozpoczęcia działań zbrojnych i nie przeprowadzili koncentracji swoich oddziałów. Dzięki owemu zaskoczeniu Kościuszko zdołał zaatakować pod Racławicami korpus rosyjski odnosząc 4 kwietnia 1794 r. spektakularne zwycięstwo, które jednak nie miało żadnego znaczenia strategicznego. Zwycięzcy szeroko ogłosili sukces, podkreślając udział w nim chłopów. Umocnienie nastrojów niepodległościowych nastąpiło w wyniku powstania w Warszawie 17 kwietnia. Na czele buntowników w stolicy stanął Jan Kiliński,Jan KilińskiJan Kiliński, zamożny mistrz cechu szewców na Starym Mieście. W dwa dni w wyniku zaciekłych walk zdołano pokonać garnizon rosyjski. Król Stanisław August Poniatowski praktycznie stał się zakładnikiem powstańców, choć tymczasowa przewaga skrzydła umiarkowanego gwarantowała władcy bezpieczeństwo

Kolejnym ogniskiem insurekcji stało się Wilno, gdzie Jakub JasińskiJakub JasińskiJakub Jasiński w nocy z 22 na 23 kwietnia zdołał rozbroić garnizon rosyjski. Mimo tych niewielkich sukcesów sytuacja Polaków walczących o wyzwolenie kraju od obcych wojsk była niezwykle trudna. Istniały praktycznie trzy odosobnione centra insurekcji, władza centralna była raczej iluzoryczna, a powołanie przez Jasińskiego osobnej Rady Najwyższej Litewskiej podkreślało brak koordynacji.

R19u6kx27U1F1

Na rysunku 6 żołnierzy. Trzech z lewej, dwóch z prawej. Jeden po środku, jest odwrócony plecami. Pierwszy żołnierz po prawej ma wysoką czapkę z piórem. Niebieski mundur z czerwonym kołnierzem i materiałem wokół guzików. Żołnierz ma naramiennik z frędzlami oraz pas materiału wokół bioder. Przy boku szabla, a w dłoni karabin z bagnetem. Mężczyzna został podpisany „oficer z regimentu”. Obok podobnie ubrany żołnierz, ale bez czerwonych elementów i broni palnej, który został podpisany „oficer z regimentu”. Żołnierz odwrócony tyłem ma pasy od lewego ramienia do prawego biodra oraz na z prawego ramienia na lewe biodro, który został podpisany „żołnierz z regimentu królowej Jadwigi”. Podobnie pierwszy żołnierz z lewej strony, podpisany „żołnierz z regimentu”. Środkowy żołnierz po lewej trzyma w dłoni kij (podpisany „żołnierz z regimentu”), a ostatni żołnierz po lewej trzyma karabin z bagnetem (podpisany „żołnierz z regimentu jenerała Raczyńskiego”). Pod ilustracją tekst z podpisami żołnierzy.

RYMMfcRm9VbUY

Na ilustracji żołnierz na koniu oraz żołnierz trzymający konia za uzdę. Żołnierz na koniu wyjmuje prawą dłonią szable. Na głowie ma czapkę z paskiem pod brodą. Na czapce pióro. Na ramionach pasy skierowane do pasa. Na spodniach dwa pasy. Obok niego stoi żołnierz trzymający konia, a w prawej dłoni trzyma trąbkę. Jest podobnie ubrany jak żołnierz na koniu.

Re8wRYWFo0PhI

Na ilustracji żołnierze. Mężczyzna po lewej stronie ma czapkę z piórami oraz szable, a obok niego mężczyzna z bronią. Ma czapkę z piórem. W tle armata, a przed nią trębacz z szablą. Na dole napis: M. Stachowicz rysował z natury. K. Wawrosz ko. (Naśladownictwo zastrzeżone) Tablica 8 Artylerzyści z załogi krakowskiej. Nakład Księgarni Katolickiej w Poznaniu.

RbKtkiKSSOAoy

Na ilustracji uzbrojeni mężczyźni. Po lewo umundurowany żołnierz z wysoką czapką i szablą. Prawą ręką wskazuje w kierunku tłumu mężczyzn z kosami. Jeden z mężczyzn zamiast kosy trzyma sztandar ze skrzyżowanymi kosami, w środku związane zboże, a nad nim czapka krakowska z piórem. Nad nią napis żywią i bronią. Na samym dole zielone liście.

R8kRvipPjC3hd

Na obrazie czterech mężczyzn. Dwóch trzyma kosy, jeden szable, a ostatni włócznie. W tle namioty.

RzQwoRQPGD4lW

Na obrazie mężczyźni klęczący z czapkami w dłoniach. W dłoniach trzymają kosy. Za nimi stoją bębniarze i osoby trzymające chorągwie. Niektórzy kosynierzy stoją. W tle widać wojsko na koniach.

RuzXwqyvyezJJ

Na zdjęciu stara strona z napisem Akt powstania obywatelow mieszkancow wojewodztwa krakowskiego 1794 r. Marca 23 dnia w Krakowie w Zamku.

R1NH9jQK9mU1E

Na obrazie plan bitwy pod Racławicami (4.04.1794). Przed Dziemierzycami ułożyły się wojska polskie. Po północnej stronie drogi ustawiła się piechota polska i kawaleria polska Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej oraz gen. J. Zajączek. Po południowej ustawił się gen. T. Kościuszko, gen. Madaliński. Dwa rzędy piechoty po dwa zgrupowania w każdym. Za nimi dwa zgrupowania kosynierów i pikinierów. najbardziej na południe było wysunięte zgrupowanie kawalerii (Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej). Rosyjskie wojska zgrupowały się w Górce Kościejowskiej (gen. A. Tomasow) i w okolicach Lelowic (gen. F. Denisow). Dwa zgrupowania Piechoty ruszyły w kierunku wojsk polski - po obu stronach drogi (płk Muromcew). Jedno ze zgrupowań piechoty i kawalerii (ppłk Pustawalow) ruszyło od północy na zgrupowanie gen. J. Zajączka. Piechota po północnej stronie drogi ruszyła na rosyjską piechotę z północy. Kawaleria z północnej strony drogi ruszyła na kawalerię rosyjską i wróciła. Do pomocy ruszyło jeno zgrupowanie piechoty z południowej strony drogi. Dwa zgrupowania piechoty ruszyły w kierunku piechoty rosyjskiej nadchodzącej od strony Górki Kościejowskiej. Najbardziej wysunięta na południe kawaleria ruszyła w stronę Górki Kościejowskiej i zawróciła. Wojska polskie także ruszyły w kierunku wojsk gen. F. Denisowa, który po pewnym czasie wycofał się do miejscowości Podgaje. Piechota płk Muromcewa również się wycofała (do Janowiczki). Wojska ppłk Pustawalowa także wycofały się do pobliskiego lasu.

R1JfOt0z0zGer

Na obrazie widok po bitwie. Zabici i rani. Widać opłakujących mężczyzn i zakonnika modlącego się. Wokół żołnierze. Kilku na koniach . Niektórzy opierają się o armaty albo trzymają kosy. W tłumie widoczna jest flaga oraz święty narysowany na płótnie.

RJNGLgSYBqXjR

Na obrazie mężczyzna jadący na koniu. Jest ubrany w jasny strój, prawą dłonią wskazuje maszerujących żołnierzy z długą bronią i bagnetami. Za nim żołnierz na koniu z długą czapką i w mundurze.

RRVW79zAh9RQB

Rotunda Panoramy Racławickiej we Wrocławiu. Okrągły budynek z wystającymi do góry elementami. Po lewo szklane wejście z siwym dachem. Przed wejściem schody, na których są ludzie.

R1NUkUHZYQqmU

Na rysunku ludzie z bronią, a w tle budynki. Widać długie kształty przypominające broń palną. Przed budynkiem widoczny dym.

R1bPsFQefoiDF

Na zdjęciu pomnik mężczyzny. W prawej dłoni ma miecz, ręka jest podniesiona do góry. Lewa ręka jest zaciśnięta. Nogi są w rozkroku. Postać ma czapkę i długi płaszcz.

R1KBVDctawFn5

Na obrazie stojący mężczyzna. Ubrany jest w białą koszulę z wysoką, przylegającą do szyi, stójką, białe spodnie oraz czarny frak z niebieskimi wykończeniami i złotymi guzikami. Przez ramię przewieszoną ma błękitną szarfę, a na szyi zawieszony czerwony medal. Z lewej strony zwisa mu szabla. Na lewo od niego jest popiersie z jego podobizną. Ręka leży na płótnie, które ma napis: Ignacy Wysso... (urwane słowo) Zakrzewski, Prezy. War.

R14AbQyD0t03B

Na obrazie żołnierz stojący na kamieniach i drewnianych belkach. Ma wysokie buty, płaszcz z naramiennikami. W prawej dłoni szabla, a lewą dłonią pokazuje kierunek. W tle budynek i żołnierze.

Radykalizacja powstania

RB8CmT3zAdMhH1

Portret mężczyzny w średnim wieku. Ma długie bujne i kręcone siwe włosy oraz zakola. Na szyi wysoki kołnierz ze zdobieniami. W rogach Szymon Kossakowski Hetman W. N. Litt.

Wydarzenia w Wilnie ujawniły wzrost radykalizmu. Jasiński domagał się represji i karania targowiczantargowiczanietargowiczan oraz przeciwników powstania. Zaprzedanego Rosjanom hetmana Szymona Kossakowskiego po krótkim procesie skazano i powieszono (25 kwietnia).

W Polsce pod koniec XVIII w. krążyło pisemko ulotne skierowane przeciwko Kossakowskiemu:

Przypomnij sobie informacje o bitwie pod Termopilami w starożytności i napisie, jakim uhonorowano poległych spartan: 'Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny' (popularne tłumaczenie na polski).

W Warszawie podobne wydarzenia miały miejsce 9 maja, gdy tłum kierowany przez radykalnych jakobitów, zwanych też od przywódcy Hugona Kołłątaja 'hugonistami', na plotkę o ucieczce króla rzucił się do wymierzania sprawiedliwości. Po naprędce zorganizowanych procesach powieszono kolejnych zdrajców: hetmanów targowickich Piotra Ożarowskiego i Józefa Zabiełłę, marszałka Rady Nieustającej Józefa Ankiewicza i biskupa inflanckiego Józefa Kossakowskiego.

RCgaBMvTL4N6L

Na rysunku tłumy ludzi zgromadzeni wokół szubienic, na których wiszą ludzie. W tle wąskie kamienice oraz wysoki budynek z wieżą.

RDTPgMJZUfuOH

Na obrazie budowa szubienicy. Na górze dwóch mężczyzn, którzy wieszają obraz z podobizną mężczyzny. Po drabinie wchodzi mężczyzna z obrazem. Wokół żołnierze.

Także Kościuszko, który zdawał sobie sprawę, że musi przesunąć swoje wojska do stolicy, stanął w obozie pod Połańcem, czekając na koncentrację sił polskich. Tu 7 maja wydał słynny Uniwersał połaniecki, który poprawiał sytuację chłopów, szczególnie tych, którzy zdecydowaliby się na służbę w szeregach powstańczych wojsk. Ustępstwa były jednak raczej symboliczne. Uniwersał znosił przywiązanie do ziemi, ale pod warunkiem spłaty wszelkich zadłużeń, poprawił też nieco prawną sytuację chłopów. Oczywiście o prawach własności do uprawianej ziemi nie wspomniano. Ograniczono też wymiar pańszczyzny, a żołnierzom zawieszano jej wykonywanie. Stąd też odzew na Uniwersał był minimalny, ale i tak stanowił on radykalny krok w sprawie 'uobywatelnienia' stanu włościańskiego.

Ru8EAEXj2nVoI

Na zdjęciu stara kartka z nagłówkiem: Rada Naywyzsza Narodowa odebrała od Naywyższego Siły Zbroyney Narodowejy Naczelnika Uniwerfał Urządzający Włościan i fkuteczną dla nich opiekę Rządową zapewniający w Ofnowie następującey Tadeusz Kościuszko Naywyzszy Naczelnik Siły Zbroyney Narodowey. Do Komisjyi Porządkowych wszystkich ziem i powiatów.

Klęska militarna

Z obozu pod Połańcem nie udało się zapobiec połączeniu wojsk rosyjskich i pruskich, a wydana pod Szczekocinami bitwa (6 czerwca 1794 r.) zakończyła się dotkliwą porażką powstańców. Resztkom wojska szczęśliwie udało się przebić do Warszawy. Prusacy zajęli Kraków bez walki. Wprawdzie wybuchło jeszcze powstanie w Wielkopolsce, ale losy insurekcji miały rozstrzygnąć się w Warszawie.

Sytuacja stała się szczególnie ciężka gdyż praktycznie rozpoczęło się oblężenie miasta. Wycofanie się Prusaków do tłumienia walk w Wielkopolsce dało jedynie chwilowy oddech. Pozwoliło jednak wojsku i patriotycznie nastawianemu mieszczaństwu na dokończenie budowy umocnień broniących stolicy. Marsz na Warszawę wycofanych z Ukrainy oddziałów rosyjskich pod dowództwem Suworowa, które trzymano tam w obawie przed zbrojnym wystąpieniem Turcji, jeszcze bardziej pogorszyło sytuację Polaków. Próba rozbicia korpusu rosyjskiego pod Maciejowicami (10 października 1794 r.) zakończyła się klęską i wzięciem rannego przywódcy powstania gen. Tadeusza KościuszkiTadeusz KościuszkoTadeusza Kościuszki do niewoli.

Stanowiło to punkt zwrotny w prowadzonej walce. Siły rosyjskie ruszyły w kierunku Warszawy i 4 listopada zdobyta została Praga broniona przez gen. Zajączka. Dokonano tam rzezi ludności cywilnej. Przerażone władze Warszawy poddały miasto. Przywódców insurekcji i dowódców wojskowych wywieziono do Petersburga, a króla internowano w Grodnie.

R1IxM58j3BuXc

Mapa działań wojennych podczas insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Granica Rzeczpospolitej w 1794 r. obejmowała: Małopolskę, Lubelszczyznę, Mazowsze, Podlasie, dzisiejsze tereny Litwy, Białorusi, Ukrainy. Ośrodki przygotowania i wybuchu powstania: Kraków, Chełm, Praga, Wilno, Szawle, Libawa. W Krakowie Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę (7 V 1794 r.). Kierunek marszu brygady gen. Antoniego Madalińskiego w marcu 1794 r.: z terenów na północ od Warszawy w kierunku zachodnim od Warszawy. Obok Szczekocin do Krakowa. Główne kierunki działań wojsk gen. Tadeusza Kościuszki: z Krakowa do Racławic, a później do Połańca i Szczekocin. Następnie do Radomia i Warszawy. Główne kierunki działań wojsk innych generałów polskich: z Szawli do Wilna, następnie do Grodna i Warszawy. Oprócz tego z Chełma do Radomia. Kordon wojsk pruskich skupiony na granicy Rzeczpospolitej z 1974. Jedynie na północ od Warszawy kordon przekroczył granice. Kordon wojsk austriackich skupił się na południowej granicy z 1974 po obu brzegach rzeki San. Główne kierunki działań wojsk rosyjskich: za wschodniej granicy do Łucka, następnie podział na kierunek Chełm i Terespol. Z Terespola na Warszawę. Z Racławic do Szczekocin, a następnie na Warszawę. Dwa dodatkowe uderzenia z Dyneburga na Wilno oraz z okolic Mińska na Grodno. Wojska pruskie: z okolic Wielunia na Szczekocin, a następnie podział na Kraków i Warszawę. Ze stolicy odwrót na Gąbin. Wojska austriackie w kierunku Radomia i Lublina. 7 V 1784 ogłoszono Uniwersał połaniecki. Ważniejsze bitwy: Racławice (4.04), Szczekocin (6.06), Maciejowice (10.10), Chełm (8.6), Terespol (19.9), Krupczyce (17.9), Wilno (12.08), Łabiszyn (30.9), Bydgoszcz (2.10). Oblężenie Warszawy przez wojska pruskie i rosyjskie (9‑10 1794 r.). Ośrodki powstania w Wielkopolsce (8‑10 1794 r.): Wieluń, Sieradz, Kalisz, Słupca, Gniezno, Łabiszyn, Bydgoszcz, Toruń, Brześć Kuj., Gąbin, Świecie. Wyprawa Henryka Dąbrowskiego na pomoc powstańcom wielkopolskim (9‑10 1794 r.): ze stolicy do Gąbina, Słupca, Gniezno, Łabiszyn. Z Bydgoszczy do Torunia i Płocka. Rzeź Pragi i kapitulacja Warszawy (4‑5 11 1794). Abdykacja króla (25 11 1795 r.). Główne kierunki zsyłki i emigracji: Rosja, Stambuł, Wenecja, Paryż, Drezno. Ziemie zabrane Rzeczypospolitej w 1795 r. w wyniku III Rozbioru przez Prusy: tereny na północ od Warszawy do okolic Kowna. Austria: od małopolski po Lubelszczyznę do Mazowsza. Rosja: dzisiejsze tereny Ukrainy, Białorusi, Litwy.

RrjqH79kgzXA7

Na obrazie bitwa. W prawym górnym rogu pali się zabudowa, a w lewym dolnym rogu nieczytelne napisy. Po środku rzędy wojsk, a przed nimi strzelające armaty. Po bokach konnica.

R1MAamlirAntK

Na obrazie bitwa z lotu ptaka. Na dole widoczny brzeg oraz zabudowania. W dolnym lewym rogu nacierają żołnierze na koniach na ustawione rzędy wojsk. Po środku są namioty. Na górze kolejne wojska. W prawym górnym rogu zamek, a także nieczytelne napisy.

R1DGv7aYGGPb2

Na obrazie żołnierze na koniach. Jeden z koni leży na brzuchu. Wokół niego są zgromadzeni żołnierze, którzy atakują jeźdźca. On próbuje się bronić trzymając miecz w prawej dłoni. W tle widać innych żołnierzy na koniach.

R6OXByJbXcoXp

Na obrazie widok z góry ataku wojsk. Na górze widoczna Wisła, przez środek przechodzi most, który prowadzi do zabudowań. Wokół nich umocnienia, namioty i wojska. Na nich nacierają wojska, które wychodzą z zalesionego terenu. W lewym dolnym rogu nieczytelne napisy.

RESermm9Qz7Bc

Na obrazie żołnierze rosyjscy w domu. Na pierwszym planie upadł mężczyzna z odsłoniętą klatką piersiową. Do piersi ma przystawiony bagnet przez żołnierzy. Jeden z żołnierzy trzyma szable nad jego głową. Obok leży kobieta. W tle żołnierze trzymają na kolanach mężczyznę. Po prawej stronie kobieta jest z dziećmi, którą otaczają żołnierze. Pod dachem wiszą suszące się ubrania.

Trzeci rozbiór i utrata niepodległości

Decyzja o likwidacji państwa polskiego prawdopodobnie zapadła jeszcze w 1793 r., szukano jedynie stosownego pretekstu i momentu. Podobnie jak w przypadku poprzednich rozbiorów głos decydujący należał do Rosji. To ona dopuszczała do 'podziału tortu' swoich niemieckich sojuszników. Żaden z nich nie był gotów do konfrontacji militarnej z Katarzyną. Zakres ich zdobyczy stanowił wypadkową możliwości 'absorpcji' polskich zdobyczy przez Rosję oraz sytuacji międzynarodowej, szczególnie na froncie zmagań z rewolucyjną Francją.

W trzecim rozbiorze to Austria zaczęła proces aneksyjny, obawiając się wykluczenia podobnie jak w poprzednim podziale. Wydawało się to szczególne realne po zajęciu nadgranicznego Krakowa przez Prusaków. Ostatecznie Rosja podpisała porozumienie z Austrią 3 stycznia 1795, a Prusy przystąpiły do tego układu w październiku. Petersburg zadowolił się ziemiami na wschód od Bugu i Niemna, pozostałe zaś tereny rozdzielono między Austrię i Prusy. 25 listopada 1795 r. abdykował Stanisław August Poniatowski. Niepodległe Państwo Polsko‑Litewskie formalnie przestało istnieć.

RlBzGLQnIGH5y

Pomorze od Lęborka do Elbląga, tereny wokół Lidzbarka połączone korytarzem w okolicach Elbląga, Kujawy i Ziemia Dobrzyńska, Wielkopolska, Mazowsze, Galicja, Małopolska, Lubelszczyzna, Podlasie, Podkarpacie, tereny dzisiejszej Ukrainy, Białorusi i Litwy. Ziemie zabrane Rzeczpospolitej w I rozbiorze w 1772 r. Prusy: Pomorze od Lęborka do Elbląga, tereny wokół Lidzbarka połączone korytarzem w okolicach Elbląga, zachodnie Kujawy. Rosja: Inflanty Polskie, pas terenów od Połocka przez Witebsk do Mohylewa. Austria: Galicja. Ziemie zabrane Rzeczpospolitej w II rozbiorze (1793 r.). Prusy: Wielkopolska, Pomorze (Toruń i okolice), Mazowsze (Płock i okolice), Małopolska (Częstochowa i okolice). Rosja: pas ziem od Mińska, przez Piński, Mozyrz, Żytomierz, Bar, Kamieniec Podolski, Bracław, Human, Targowice. Ziemie zabrane Rzeczpospolitej w III rozbiorze. Prusy: Mazowsze z Warszawą i tereny na północ od Bygu z Augustowem. Austria: Małopolska z Krakowem, Lubelszczyzna. Rosja: pas ziemi od Pitlynia, Worni, Kowno, Wilno, Nowogródek, Grodno, Brześć Litewski, Łuck, do Krzemieńca.