Obraz przedstawia mężczyzn siedzących przy stole. Każdy z nich ma na głowie siwą perukę. Ubrani są we fraki w kolorach: czarny, brązowy, błękitny, kremowy. Mężczyźni siedzą przy stole i wpatrują się w gościa w błękitnym fraku, który trzyma w dłoniach białą kartkę. Z lewej strony obrazu stoi lokaj w kremowym fraku. W tle, za mężczyznami, brązowy parawan, dwuskrzydłowe drzwi oraz obraz i lustro wiszące na ścianie pomiędzy drzwiami.
R5modAJ4HxUPK
Antonio Lucio Vivaldi (1678‑1741) był włoskim muzykiem, wirtuozem gry na skrzypcach i kompozytorem. W 25. roku życia otrzymał święcenia kapłańskie, a ponieważ był rudy, stąd przydomek 'Rudy Ksiądz'. Należał do najbardziej popularnych muzyków swoich czasów, jednak po jego śmierci jego twórczość została zapomniana. Ponownie odkryto ją w XX wieku.
Początkowo Vivaldi prowadził działalność duszpasterską w weneckim sierocińcu dla dziewcząt, gdzie stworzył chór i organizował koncerty, które stały się elementem ówczesnego życia artystycznego Wenecji. Miasto zaś w XVIII w. wprawdzie utraciło swoje znaczenie polityczne i gospodarcze, było jednak celem podróży turystycznych i edukacyjnych elit całej Europy (tzw. grande tourt2LXdq1eew_000tp001grande tour – czyli wielki objazd). Publiczne koncerty w sali i na dziedzińcu sierocińca z pewnością rozpropagowały twórczość Vivaldiego w Europie.
Po wyjeździe w 1718 r. zatrzymał się w Mantui na dworze tamtejszego gubernatora cesarskiego, księcia Filipa Heskiego. Stamtąd podróżował z koncertami po różnych miastach włoskich i środkowoeuropejskich, koncertując publicznie. Po powrocie do rodzinnej Wenecji kierował teatrem 'Sant Angelo', w którym sam też występował. Teatr stał się niemal miejscem pielgrzymek muzyków z całej Europy, jeszcze bardziej rozsławiając artystę.
Po roku 1700 nastąpiła zmiana gustów muzycznych i Vivaldi zaczął tracić swoją popularność, a próby pozyskania wsparcia ze strony cesarza okazały się bezowocne. Wkrótce kompozytor zmarł. Pochowany został w Wiedniu.
inkwizycja
inkwizycja
inkwizycja [łac. inquisitio ‘poszukiwanie w określonej sprawie’, ‘przesłuchanie’], procedura prawna mająca na celu udowodnienie słuszności oskarżenia, wypracowana w prawodawstwie rzymskim w I w. n.e., przejęta w wiekach średnich przez Kościół katolicki i zastosowana w sprawach dotyczących herezji. Począwszy od XV w. przekształcona w stałe, kościelne i kościelno‑państwowe trybunały, działające jeszcze do przełomu XVIII i XIX w.
Gallileusz
Gallileusz
(1564‑1642), włoski uczony: astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier‑wynalazca i filozof, pionier nowożytnej fizyki i astronomii oraz popularyzator tych nauk
Polecenie 1
Wyjaśnij, ile lat była zapomniana twórczość Vivaldiego.
R1Da2R5TUyagC
Twórczość Vivaldiego zapomniana była prawie 200 lat.
Ćwiczenie 1
RI6vcavHDusvq1
Polecenie 2
Określ, jak zmiany w poszukiwaniu środków finansowych wpłynęły na twórczość artystów.
RJcOtdfDt6vhW
Poszukiwanie mecenasów sztuki to największa zmiana, która w dużej mierze przyczyniła się do rozwoju twórczości artystów.
t2LXdq1eew_000tp001
typ podróży w jaką wyruszali młodzi arystokraci i intelektualiści europejscy, w celu dokształcenia się, zdobycia wiedzy o świecie i kulturze
Cywilizacja oświecenia
Wiek XVIII przyniósł wiele zmian w Europie. Odnosiły się one do sfer określanych jako kultura, ale objęły także szereg innych obszarów, takich jak demografia, rodzina, przemysł, rolnictwo, komunikacja. Zakres tych przeobrażeń pozwala mówić o zmianach wręcz cywilizacyjnych, czyli dotyczących całokształtu życia społecznego.
Cechą charakterystyczną epoki było znaczące powiększenie się liczby mieszkańców Europy. Najmniej ludności przybyło na i tak już gęsto zaludnionych terenach, takich jak Holandia czy Francja, ale w pozostałych państwach liczba mieszkańców zwiększyła się od 50 do blisko 300%. Wynikało to z polepszenia warunków bytowych – lepszego wyżywienia, mniej destrukcyjnych sposobów prowadzenia wojen, lepszych warunków mieszkaniowych i wreszcie znaczącej poprawy stanu zdrowia ludzi.
Rozwój ludności niektórych krajów europejskich w XVIII w. (w tys.)
Kraj
1700
1750
1800
Stuletni przyrost w %
Finlandia
300
420
830
277
Norwegia
500
600
880
76
Szwecja
1450
1800
2350
66
Dania
700
800
1000
43
Czechy
1700
1900
3000
76
Śląsk
1000
1200
1800
80
Prusy Wschodnie (d. Książęce)
400
600
930
132
Rosja (cz. europejska)
18000
-
29000
61
Anglia i Walia
5500
6000
9000
64
Irlandia
2500
3000
5000
1000
Szkocja
1000
12000
1700
70
Belgia
1800
-
3000
70
Holandia
2000
-
2100
5
Francja
20000
23000
27000
35
Szwajcaria
1200
-
1700
42
Niemcy
15500
-
22000
47
Włochy
11500
15000
18000
57
Hiszpania
7000
8500
10500
50
Portugalia
2000
-
2200
45
Źródło: E. Rostworowski, Historia powszechna wiek XVIII, Warszawa 1984, s. 20
Szczególne znacznie miał ten ostatni czynnik. Wynikało to z postępu w medycynie – wprowadzenia pierwszych szczepień, wyraźnego polepszenia stanu sanitarnego miast, znacznego poprawienia higieny i porządku. Możliwe to było m.in. dzięki ingerencji władz centralnych, które mogły administracyjnie narzucić, a co ważniejsze, egzekwować nowe porządki.
RdDqv6vznNPrR
R1R740twT4rnh
R1OBud7NPw9q8
R1Zni161PqYBg
R1JtFDcGwuYzY
RH0akRdACpAaY
Polecenie 3
Wymień na podstawie powyższych ilustracji trzy główne grupy przyczyn wzrostu liczby ludności w XVIII w. w Europie.
R1NUnUaM7AuWS
Przyczyny wzrostu liczby ludności:
poprawa stanu sanitarnego miast,
uprawa ziemniaków,
szczepienia.
Problem definicji 'oświecenia'
Nazwa 'oświecenie' pochodzi od słowa 'światło'. Światło umożliwia postrzeganie, a ono jest pierwszym krokiem do rozumienia. To w sposób oczywisty wiązano z nauką i nauczaniem (czyli z edukacją i kształceniem). Oświecać znaczyło uczyć, stąd nacisk na rozwój powszechnego szkolnictwa i zainteresowań naukowych.
W tradycyjnym społeczeństwie stanowym szkolnictwo od czasów średniowiecza 'przypisane' było do zadań Kościoła. Zatem każda chęć oddziaływania na system szkolny oraz zakres i sposób nauczania siłą rzeczy wiązała się w cywilizacji zachodniej z problemem religii i kultu. Silne oparcie na tradycji i niechęć do wszelkiego 'nowinkarstwa' powodowały powstawanie wielu obszarów konfrontacji między zwolennikami idei oświecenia a Kościołami. Szczególnie odnosiło się to do najbardziej sformalizowanego i zhierarchizowanego z nich, czyli Kościoła katolickiego. Krytyka papiestwa, wielu instytucji kościelnych, zakonów kontemplacyjnych czy nauczających (np. jezuitów) stała się elementem krytyki całego systemu społecznego i politycznego: stanowości, absolutyzmu, braku równości społecznej, braku demokracji.
R1N6cIPdZRPP6
Ćwiczenie 2
RWIyxmywWH3Rg1
R17o0NlsOKnkC
R1GgrxpPicb1m
R175LfyXlw6BB
W poszukiwaniu nowej religijności i nowego Kościoła – masoneria
W poszukiwania sił, które mogłyby zastąpić Kościoły w ich dotychczasowych funkcjach – przede wszystkim funkcji etycznego kształtowania człowieka oraz budowy więzi wspólnotowych – powstawały takie idee, jak religia naturalna (wyznanie, które miałoby cechy wspólne dla wszystkich, swoisty synkretyzmt2LXdq1eew_000tp002synkretyzm), deizmt2LXdq1eew_000tp003deizm, stosunkowo rzadziej ateizm. W tych kategoriach należy też postrzegać gwałtowny rozwój wolnomularstwa, czyli masonerii. Szczególnie ten ostatni ruch wydał się Kościołowi groźny, gdyż stanowił próbę budowy poczucia wspólnotowości wśród elit i to – co wydawało się szczególnym zagrożeniem – przy pomocy tych samych narzędzi, którymi posługiwał się Kościół.
Wolnomularstwo powstało na Wyspach Brytyjskich na początku XVIII w. i stało się płaszczyzną spotkań ludzi wykształconych oraz zamożnych, określanych mianem 'gentelman'. Członkami masonerii mogli być ludzie wywodzący się z różnych stanów, co było możliwe za sprawą specyfiki angielskiego systemu stanowego. Taki wzorzec po przeniesieniu na grunt Europy kontynentalnej miał już posmak 'rewolucji', gdyż przełamywał bariery stanowe. W dodatku nadanie tym spotkaniom atmosfery tajemniczości (często związanej z orientalizmem, co wówczas uważano nie tylko za interesujące, ale też uduchowione), mało zrozumiałe rytuały, zrównanie członków (demokratyzacja) oraz ścisła hierarchizacja, choć zbudowana w oparciu o inne na pozór kryteria, zapewniły masonerii triumfalny pochód przez Europę i Amerykę.
Rj1vfTDXLkHxL
RpwmNoY5VUmtv
RYvgbSK8cQX3n
R1ObrigTEZodK
RmjyGplEopZCM
t2LXdq1eew_000tp002
połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów; wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących odległe od siebie elementy pozornie lub rzeczywiście wzajemnie sprzecznych
t2LXdq1eew_000tp003
nurt religijno‑filozoficzny, którego cechą wspólną jest przekonanie, że racjonalnie można uzasadnić istnienie jedynie Boga bezosobowego
Akademie, towarzystwa naukowe i salony literackie
Tradycyjne ramy nauczania i zakres badań naukowych były ściśle określone przez Kościoły. Ich funkcje cenzorskie oraz stanie na straży istniejących i aprobowanych przez władców porządków społecznych utrudniały rozwój nauki. Przekonali się o tym Kopernik, Galileusz czy Kartezjusz. Stąd w XVIII w., podobnie jak w przypadku szkolnictwa czy nowego typu wspólnotowości, podjęto próbę uniezależnienia nauki od Kościołów i prowadzonych przez nie instytucji, tworząc akademie i towarzystwa naukowe.
Już wcześniej pewną formą odejścia od Kościoła w dziedzinie nauki było powołanie instytucji państwowych, takich jak angielskie Towarzystwo Królewskie (1660) czy francuska Akademia Nauk (1666). Podobne instytucje powstawać zaczęły w innych krajach (np. Berlin – 1700, Petersburg – 1724).
Ważną rolę w upowszechnianiu, ale też kreowaniu kierunków badań odegrał znany już z poprzedniego stulecia 'salon literacki'. Wprawdzie jego geneza była francuska, ale stał się on elementem kultury elit europejskiego kręgu cywilizacyjnego. Do najbardziej znanych salonów należał paryski salon pani de Geoffrin, która korespondowała nawet ze Stanisławem Augustem Poniatowskim.
R1AzkYUyBU7CZ
Rhz8zx6xvbR3V
R1Q5mkzl1G1Oj
R1RGeekh3A4c8
R4gXakUBROkge
Polecenie 4
Wyjaśnij, jakie zasady funkcjonowania wolnomularstwa świadczą o jego nowoczesnym (w tamtej epoce) charakterze.
RFDNRamjhMDz3
Zasady funkcjonowania wolnomularstwa świadczące o jego nowoczesnym charakterze:
stosowanie metod pokojowych w celu wprowadzenia solidarności ludzkiej i powszechnej pomyślności,
członkowie lóż niezależnie od pozycji społecznej i majątkowej, narodowości i rasy oraz poglądów spotykały się na zasadzie równości i braterstwa,
kierowanie się wartościami oświeceniowymi, np. kwestionowanie feudalnego porządku świata, deizm, równorzędne traktowanie wszystkich wyznań chrześcijańskich, równość, wolność, braterstwo,
organizacje wolnomularskie występowały przeciwko szowinizmowi, nierówności prawnej, nietolerancji i stosowaniu przemocy w stosunkach międzyludzkich,
w lożach zaczęto uprawiać alchemię, magię i 'wiedzę tajemną'.
Polecenie 5
Podaj przykłady powstałych w XVIII w. europejskich instytucji naukowych.
RlwGJ9KaFpZGc
Europejskie instytucje naukowe:
Biblioteka Załuskich, Collegium Nobiliume, Szkoła Rycerska, Uniwersytet w Berlinie, College Royale.
Kartezjusz
Kartezjusz
właściwe: René Descartes, [czyt.: rene dekart] forma spolszczona Kartezjusz, francuski uczony: matematyk, fizyk i filozof, jeden z najwybitniejszych intelektów XVII wieku, uznawany również za ojca filozofii nowożytnej.
Triumf doświadczenia i logiki
Potępienie GalileuszaGallileuszGalileusza przez inkwizycjęinkwizycjainkwizycję w 1633 r. uznane zostało przez większość uczonych za znak zaostrzenia cenzorskiej roli Kościoła katolickiego. Pod wpływem tych wydarzeń KartezjuszKartezjuszKartezjusz miał zniszczyć część swoich prac. W kręgach uczonych utrzymujących ze sobą ściśle kontakty sprawa została odebrana bardzo źle, choć zakres represji, jakie zastosowano wobec Galileusza, był więcej niż 'skromny'.
Po tych wydarzeniach i 'propagandowym' zdyskredytowaniu cenzorskich zapędów Kościoła inkwizycja zaczęła działać wyjątkowo ospale, niejako 'spoczęła na laurach'. Uczeni jednak zaczęli powstrzymywać się od tworzenia wielkich, spekulatywnych teorii, które mogły uderzać w tradycyjne modele społeczne i światopoglądowe. Podejmowano mnóstwo 'małych' doświadczeń i można wręcz powiedzieć, że zaczęto składać świat z drobnych kawałków. Dobrym przykładem takich działań była francuska Encyklopedia, odznaczająca się logiką i racjonalnością objaśnień.
Ram metodologicznych prowadzenia tych badań dostarczyły dzieła najwybitniejszego filozofa francuskiego XVII w., Kartezjusza. Uznał on, że najważniejszym elementem procesu poznania jest samo myślenie. Stąd jego słynna maksyma 'Cogito ergo sum' - 'Myślę więc jestem'. Idee racjonalizmu, który miał kierować uczonymi, i rozumu ludzkiego jako miary wszechrzeczy zostały oczywiście potępione przez wszystkie Kościoły (także protestanckie).
Myśliciele angielscy dostarczyli Europie drugiego narzędzia do badań, tzn. zasadę oparcia się na doświadczeniu, czyli empiryczności poznania. Isaac Newton [czyt.: niuton] podkreślał, że 'wszystko, co nie wynika ze zjawiska, jest hipotezą'. Myśl tę rozwinął John Locke [czyt.: dżon lok], który uważał, że każda racjonalna teoria winna zostać potwierdzona przez eksperyment.
Owe dwie ścieżki – racjonalizm i empiryzm - miały stać się podwaliną nowoczesnej nauki europejskiej.
RYIQ57ilsMINq
R1dijTxUwbBSv
RNpXrG8xJRcTZ
RGUzuGmISD387
RuFzueK9i3pqn
Ćwiczenie 3
R1H6N6QBa38QB1
zadanie interaktywne
zadanie interaktywne
Przyporządkuj do podanych poglądów lub stwierdzeń postać myśliciela epoki oświecenia.
Immanuel Kant, Izaak Newton, Kartezjusz, John Locke
„myślę więc jestem”-racjonalizm
rola eksperymentu – empiryzm
rola doświadczenia – empiryzm
„Sapere Aude!”
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Edukacja
R1aBXNTmF71XW1
Podstawowym celem elit intelektualnych epoki było ukształtowanie 'nowoczesnego człowieka'. Wielkim osiągnięciem było dostrzeżenie dziecka jako osobowości, którą można, a nawet trzeba ukształtować. Najbardziej poczytnym dziełem wskazującym na takie potrzeby była powieść Jana Jakuba (Jean‑Jacques) Rousseau [czyt.: żą żak rusu], pt. 'Emil, czyli o wychowaniu' (1762). W praktyce jego ideały zastosował Johann HeinrichPestalozzi [czyt.: johan hańdrich pecceloci] (1746‑1827) ze Szwajcarii, który od 1773 do 1779 r. prowadził rodzaj szkoły dla ubogich dzieci. W specjalnie założonym gospodarstwie rolnym chłopcy uczyli się nowoczesnej uprawy ziemi, poznawali m.in. tajniki nawożenia. Natomiast dziewczęta uczyły się zajęć gospodarskich i domowych – gotowania, szycia, tkania, prowadzenia gospodarstwa. Oczywiście dbano także o umiejętność pisania i czytania oraz uczono zasad moralnych. Dzięki nowatorskiemu podejściu do kształcenia zakład ten zyskał europejski rozgłos.
Idea powszechnego nauczania uznana została za ważną z punktu widzenia władz. W Prusach wprowadzono ją już w 1717 r., ale realizacja 'powszechności' okazała się niemożliwa. Nawet powtórzenie w tzw. 'generalnym porządku szkolnym' w 1763 r. przez Fryderyka II obowiązku nauczania dzieci nie usunęło podstawowych problemów upowszechnienia oświaty: braku środków, szkół i odpowiednio wykształconych kadr nauczycielskich. W Prusach jedną z przyczyn wprowadzenia powszechnego nauczania było dążenie władców do pozyskania lepszej jakości żołnierzy. Jednak nadal w większości krajów posiłkowano się tradycyjnym szkolnictwem parafialnym i Kościołem jako organem nadzorującym i organizującym oświatę.
RSdKZpmQcYjXp
RimNNHGrmeAK0
RZoPRsprxc0xZ
RBVqjD33vh5nj
Szkoła użyteczna dla państwa
System szkolny, według pojęć oświeceniowych, powinien rozwijać człowieka, wskazując mu jego możliwości, a nie z góry ustalone miejsce w społeczeństwie, ale powinien też uczyć rzeczy przydatnych.
Wskazywać zaczęto na wady tradycyjnych gimnazjów klasycznych, które kładły nacisk na znajomość łaciny, greki i tekstów starożytnych. Zaczęły się pojawiać gimnazja realne, gdzie uczono języków współczesnych, rachunków, historii i literatury kraju ojczystego, wreszcie także podstaw nauk przyrodniczych.
Wielką popularnością cieszyły się tzw. Akademie Rycerskie, skierowane do młodzieży szlacheckiej i przygotowujące ją do funkcji, jakie miała pełnić w społeczeństwie. Szczególnie chętnie takie szkoły zakładano w we Francji, Niemczech i Austrii. Uczono tam, oprócz wspomnianych wcześniej przedmiotów z gimnazjów realnych, także zajęć 'żołnierskich': jazdy konnej, szermierki, ale też umiejętności przydatnych w życiu towarzyskim np. tańca czy śpiewu. W Polsce znane były Collegium Nobilium czy Szkoła Rycerska, w Niemczech - Akademia w Wiedniu czy w Legnicy na Śląsku (z powodu bliskości granicy uczęszczało do niej wielu Polaków).
R1D1XG683jnyF
RVXukCHIk8z5w
R3bDa04lgxcmS
R19AfCDHenOWc
Polecenie 6
Podaj, jacy dwaj myśliciele epoki oświecenia zwrócili uwagę na dziecko i znaczenie jego edukacji.
RQS0O8RZIpC3Q
W oświeceniu uwagę na dziecko i znaczenie jego edukacji zwrócili John Locke i Jean‑Jacques Rousseau.
Polecenie 7
Jakie szkoły nowego typu tworzono w okresie oświecenia? Jakie zmiany w nauczaniu w nich wprowadzono? Podaj przykłady tych szkół na ziemiach polskich.
R1QJw3GAUgEpn
W okresie oświecenia stworzono świeckie szkoły elementarne. Odsunięto tym samym Kościół od nauczania,
Wprowadzone zmiany:
Prusy, Wielka Brytania, Francja i Austria, zaczęto stosować język ojczysty jako wykładowy, zastępując łacinę,
położono nacisk na naukę przedmiotów przyrodniczych; w programach uwzględniono zdobycze nauk ścisłych i przyrodniczych,
w Prusach wprowadzono obowiązek szkolny dla chłopców, w niektórych krajach szkolnictwo podporządkowano państwu,
wykorzystując majątek rozwiązanego zakonu jezuitów – np. w Rzeczpospolitej Obojga Narodów,
tworzono szkoły specjalistyczne – kolegia nauczycielskie, szkoły rycerskie (przeznaczone dla szlachty), które miały kształcić oficerów i urzędników,
uczelnie wyższe – uniwersytety nastawiono na kształcenie urzędników; powstawały szkoły specjalistyczne: akademie wojskowe, wyższe uczelnie techniczne i akademie naukowe (rozwój badań z zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych) finansowane przez państwo.
Przykłady szkół na ziemiach polskich:
1775 r. - Towarzystwo Ksiąg Elementarnych,
1740 r. - Collegium Nobilium.
Architektura odczytywana na nowo
Przez znaczną część XVIII w. dominował styl barokowy, z tym jednak, że w architekturze można było dostrzec jego ewolucję w kierunku swoistego wariantu stylistycznego, nazwanego przez historyków 'rokoko'. Nazwa ta pochodzi od chętnie używanego ornamentu w kształcie muszli (fr. rocaille – muszla). Rokokowa stylistyka przejawiała się głównie w zdobnictwie. We Francji – we wnętrzach, natomiast w Niemczech ornament ów wychodził niejako na zewnątrz, w przestrzeń ogrodu czy placu.
Do najbardziej udanych realizacji rokokowych z pewnością należy zaliczyć pałacyk letni 'Petit Trianon', wzniesiony w Wersalu przez króla Ludwika XV dla swojej metresyt2LXdq1eew_000tp004metresy markizy de Pompadour. Swoistymi rokokowymi klejnotami były pałace: Zwinger w Dreźnie czy Sanssouci w Poczdamie. Miały one charakter siedzib prywatnych, zapewniających maksimum wygody i dalekich od pompatycznej reprezentacyjności, która nadal posługiwała się językiem monumentalnego baroku dworskiego.
Pod koniec epoki pod wpływem wykopalisk w Pompejach (od 1748) i Herkulanum (od 1711) raz jeszcze odkryto starożytność. Upowszechniać zaczęto elementy architektury nawiązujące do budowli klasycznych, np.: wspomniany Petit Trianon, wzniesiona w Berlinie przez śląskiego architekta Langhansa Brama Brandenburska czy paryski Panteon. Innym wielkim odkryciem oświecenia było średniowiecze. Dość niespodziewanie sztuka gotycka uznana została za ciekawą inspirację. W przestrzeni parków pojawiać się zaczęły romantyczne 'średniowieczne' ruiny.
R1Iov6lPF46ht
R7Dr1w3QJdm8K
R1MjuAzU6wRTO
R1Wxgxd86ywBZ
Polecenie 8
Wymień kierunki w architekturze XVIII w. i przykładowe realizacje.
Rsum8t25KMNL8
Rokoko: Poczdam, Pałac Sanssouc; Rezydencja w Würzburgu, Balthasar Neumann; Rokokowe wnętrze Kościoła Wizytek w Warszawie; Pałac Branickich w Białymstoku.
Klasycyzm: Warszawa, Łazienki Królewskie; Panteon w Paryżu; Świątynia Sybilli w pałacu Czartoryskich w Puławach; Lwów, dawna siedziba biblioteki Ossolineum.
t2LXdq1eew_000tp004
w społeczeństwach, w których małżeństwa zawierano z powodów ekonomicznych czy też politycznych, metresy spełniały rolę dobrowolnie wybranej, nieumówionej partnerki, nie tylko w życiu seksualnym
W pogoni za przyjemnością – nowe oblicza sztuki
Podobnie jak w przypadku architektury również inne dziedziny sztuk plastycznych poszukiwały przyjemności, subtelności, radości życia a nawet smaku.
Wyszukane sceny rodzajowe, odpoczynek w ogrodzie, codzienne zajęcia w salonie stawały się motywami malarskimi takich artystów jak Jean Antoine Watteau [czyt. żą atłan watu], François Boucher, [czyt.: fransuła burszie] a w Anglii Thomas Gainsborough [czyt. tomas gensburg]. Innym modnym nurtem sztuki, niejako korespondującym z wręcz naukowym zacięciem wnikliwego obserwatora, było malarstwo wedutowe, czyli pokazujące widoki miast. Wśród twórców wedut zasłynęli dwaj o przydomku Canaletto [czyt.: kanaletto]: starszy (Giovani Antonio Canal) [czyt.: dżiowani antonio kanal] i jego siostrzeniec Bernardo Bellotto [czyt.: bernardo bellotto], zwany Canaletto.
Pod koniec epoki moda na antyk zaczęła oddziaływać na sztuki plastyczne – malarstwo i rzeźbę. W opozycji do barokowych tendencji epatowania emocjami, uczucia podporządkowane zostały racjonalnemu spokojowi. Postacie z malarstwa Jacques’a Louis’a Dawida [czyt.: żak lui dawid] cechuje chłodny spokój i stonowane emocje.
Niezwykle popularnym elementem sztuki staje się rzemiosło artystyczne, a surowcem wyjątkowo wręcz cenionym – porcelana. Opanowanie sztuki produkcji porcelany w saskiej Miśni błyskawicznie rozprzestrzeniło się w całej Europie. Porcelanowe wyroby stały się w pewnym sensie kwintesencją nowej sztuki – tworzonej dla przyjemności, elitarnej, kruchej, o wysublimowanym smaku, ale w motywach chętnie nawiązującej do wzorów orientalnych (chińskich) lub rustykalnych (wiejskich).
R1CVTNbp5GAaP
R1a4sBYwQHuVj
Opera – między muzami a polityką
Szczególną rolę w okresie oświecenia odegrał teatr, a zwłaszcza opera. To pierwsza z epok, w której muzyka zajęła tak poczesne miejsce. Dominowali kompozytorzy włoscy: Antonio Vivaldi, Alessandro ScarlattiAlessandro ScarlattiAlessandro Scarlatti [czyt.: alesandro skarlati] i inni. Ich miejsce stosunkowo szybko zaczęli jednak zajmować artyści z Niemiec: Georg Friedrich HändelGeorg Friedrich HändelGeorg Friedrich Händel [czyt.: gijorg fridrich hendel], Johann Sebastian Bacht2LXdq1eew_000tp005Johann Sebastian Bach i wreszcie Wolfgang Amadeusz Mozartt2LXdq1eew_000tp006Wolfgang Amadeusz Mozart.
Muzyka miała kilka nurtów, które się wzajemnie krzyżowały, przenikały i inspirowały. Nadal istotne znaczenie miała muzyka kościelna przeznaczona do upiększenia liturgii. Popularna była zarówno w katolicyzmie, jak i protestantyzmie (który, w przeciwieństwie do sztuk plastycznych, nie oskarżał jej o zbędne odwracanie uwagi wiernego od skupienia się na Bogu). Kolejnym nurtem była muzyka dworska, w której przodowali kompozytorzy francuscy, poczynając od Jeana Baptiste'a Lully’ego [czyt.: żon baptist lulie], przez Françoisa Couperina [czyt.: fronsła kupera], po Jean‑Philippe’a Rameau [czyt.: żan filip ramu]. Dla dworu tworzyli także tacy wielcy, jak Händel [czyt.: hendel], Haydn [czyt.: hajden], Bach, Mozart. Muzykowi nadzwyczaj trudno było utrzymać się bez pomocy jakiegoś mecenasa.
Trzeci nurt, dworsko‑plebejski, gdyż skierowany do szerokiego grona odbiorców, to opera. Popularność teatru była ogromna, a oddziaływanie muzyki tworzonej na jego potrzeby bardzo silne. Po raz pierwszy pojawili się artyści, których można kreślić współczesnym mianem gwiazd – np. Farinnelli (śpiewak), baletmistrzynie (Barbara Campanini, zwana Barberina, Marie Camargo [czyt.: mari kamargu]).
RZ9RTEzzA431u
R3UsbkCzWTBx2
Polecenie 9
Scharakteryzuj:
tematykę obrazów Watteau,
tematykę malarstwa Canaletto (Starszego i Młodszego).
R18X2m3PLw1su
Twórczość Watteau dzieli się na dwa nurty: sceny z komedii przedstawiające aktorskie trupy, włoskie lub francuskie, występujące na dworach oraz przedstawienia wytwornego towarzystwa w romantycznej, nastrojowej scenerii, podczas zabaw parkowych, rozmów, flirtów, ukradkowych spotkań, pikników. Łączył i przetwarzał elementy sztuki flamandzkiej i weneckiej, kształtując własny styl fêtes galantes [czyt.: fet galont], który dał początek malarstwu francuskiego rokoka. Jego dzieła cechuje niezwykła finezja kolorystyczna (był wybitnym kolorystą).
Canaletto Młodszy malował pełne sceny z życia Warszawy, na których przepych arystokratów kontrastował z uliczną biedotą. Jego obrazy cechowały się zachowaniem wielu, nawet najdrobniejszych detali. Zachował obiektywizm pomimo tego, że jako nadworny malarz miał zajmować się upiększaniem stolicy.
Canaletto Starszy - jego wenecka pracownia specjalizowała się w produkcji wedut, czyli widoków miasta.
Polecenie 10
Omów główne osiągnięcia w muzyce okresu oświecenia.
RbvhWinuqZoXI
Oświecenie to epoka wielu stylów – barok, klasycyzm, rokoko nie następowały po sobie wyraźnie oddzielone, ale na ogół współwystępowały i przenikały się w rożnych dziedzinach sztuki. Nie inaczej było w muzyce. Rokoko przejawiało się głównie w muzyce dworskiej, cechowała ją: lekkość, żywość, frywolność i zmysłowość. W oświeceniu nastąpił rozwój opery, która została zreformowana i nobilitowana. Obok muzyki operowej nastąpiła ekspansja utworów instrumentalnych. Królowie, książęta, magnaci utrzymywali na swych dworach własne orkiestry oraz kompozytorów. W Niemczech rozwijała się muzyka kościelna, organowa, której mistrzem był Jan Sebastian Bach.
Do najwybitniejszych twórców epoki zalicza się wielką wiedeńską trójkę: Józefa Haydna, Wolfganga Amadeusza Mozarta i Ludwiga van Beethovena.
Polecenie 11
Wyjaśnij, dlaczego idee Kanta, Kartezjusza i Locke’a stanowią ważny dorobek okresu Oświecenia.
R12XWXOAnPz2h
Wszyscy oni stworzyli teorię poznania świata, która stała się podstawą oświecenia. Są tam zawarte najważniejsze poglądy dotyczące tej epoki. Ich dzieła się uzupełniają i jednocześnie każde z nich wnosi coś nowego do wieku filozofów.
t2LXdq1eew_000tp005
Johann Sebastian Bach
w Polsce Jan Sebastian Bach; kompozytor i organista niemiecki epoki baroku, jeden z najwybitniejszych artystów w dziejach muzyki. Czołowa postać rodu Bachów.
t2LXdq1eew_000tp006
Wolfgang Amadeusz Mozart
niemiecki kompozytor i wirtuoz gry na instrumentach klawiszowych, którego twórczość związana była głównie z austriackim Wiedniem. Razem z Haydnem i Beethovenem zaliczany do trójki klasyków wiedeńskich.
Alessandro Scarlatti
Alessandro Scarlatti
(1660‑1725), kompozytor włoski; czołowy przedstawiciel operowej szkoły neapolitańskiej; 1679–83 był kapelmistrzem nadwornym królowej Szwecji, Krystyny, następnie przebywał na dworach w Neapolu i Rzymie; napisał ponad 100 oper, kilkaset kantat, oratoria, msze, pasje, utwory instrumentalne
Georg Friedrich Händel
Georg Friedrich Händel
(1685‑1759), kompozytor niemiecki, osiadły w Wielkiej Brytanii, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli muzyki późnego baroku, był świetnym klawesynistą, organistą, grał na klawikordzie, skrzypcach i oboju; dużo komponował, zarówno opery , jak i oratoria, kantaty (ok. 150), mniejsze utwory religijne czy instrumentalne, w 1752 r. Händel stracił wzrok i choć nadal prowadził działalność muzyczną — dyrygował, dawał koncerty, przerabiał swe dawniejsze utwory — praktycznie zaprzestał komponowania. Zmarł 14 kwietnia 1759 r. — bogaty i sławny. Pochowano go w opactwie Westminster w obecności wielotysięcznego tłumu wielbicieli