Pamiętaj o śmierci. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
![Rycina przedstawia pochód królów i dostojników kościoła. Każdego z nich za rękę prowadzi kościotrup znajdujący się po prawej stronie idących w pochodzie. Z lewej strony idzie zgarbiony biskup. Ma brodę. Jest ubrany w sutannę. Jego ramiona otula płaszcz spięty z przodu. Głowę zdobi tiara. Na nogach ma buty. Prawą dłoń ma zgiętą i trzyma blisko ciała. Lewą rękę ma wyciągniętą do przodu, za którą trzyma kościotrup. Za biskupem podąża król. Ma brodę. Głowę zdobi korona, spod której wystają włosy z grzywką opadającą na czoło. Jest ubrany w szatę do kolan. Przy boku ma szablę. Na stopach ma buty. Obok niego idzie kościotrup. Za królem idzie kolejny władca z krótkimi włosami i wąsami. Na głowie ma koronę. Jest ubrany w szatę do kolan. Na stopach ma buty. Przy boku ma szablę. Jego prawą dłoń trzyma szkielet. Ma twarz zwróconą w kierunku widza. Za królem idzie dostojnik kościoła. Jest ubrany w sutannę. W lewej ręce trzyma pastorał, na którym się wspiera. Na głowie ma kapelusz. Jego prawą dłoń trzyma kościotrup. Za dostojnikiem kościoła idzie władca. Ma brodę. Głowę zdobi korona. Jest ubrany w długą szatę. Ramiona otula płaszcz z gronostajem u góry. Lewą rękę ma zgiętą w łokciu, a prawą trzyma za rękę kościotrupa. Za królem idzie biskup. Ma na głowie mitrę. Jest ubrany w ornat. Ramiona otula płaszcz spięty z przodu. W lewej ręce trzyma pastorał, na którym się wspiera. Prawą dłoń trzyma szkielet. Pochód podąża po piaszczystej drodze. Obok ścieżki rośnie trawa. W tle jest widoczny pagórek.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OtDAYZI4Hcg/1642760981/vZ4kTwjYRra6OeZ2Zc7bTDyCjhhC7YU2.jpg)
Motyw śmierci w średniowieczu miał ogromne znaczenie w teologii, filozofii i sztuce. Temat dość powszechnie eksponowano, aby wpoić ludziom myśl o nieuchronnym końcu życia.
Narysuj, jak wyobrażasz sobie śmierć.
Jak opisałbyś swoje wyobrażenie śmierci?
Śmierć jako element egzystencji
W średniowieczu śmierć postrzegano jako niezwykle istotny moment egzystencji człowieka. Zgon nie kończył wszystkiego, lecz był początkiem wieczności.
Teologia uczyła, że po śmierci następuje albo niebo, albo piekło. Do takiej chwili należy się więc odpowiednio przygotować, bo złe umieranie (np. narzekanie na ból, brak zgody z rodziną) może udaremnić trud dobrego życiażycia.
Aby nauczyć wiernych, jak powinno się umierać, księża i zakonnicy stosowali kilka metod. Wygłaszano kazania, np. pogrzebowe. Układano pieśni, w których była mowa o rzeczach
eschatologicznycheschatologicznych. Modlono się o dobrą śmierć. Powstały odrębne gatunki sztuki, w których umieranie było podstawowym tematem. A tematy te to danse macabre i ars moriendi.
taniec śmierci; jeden z najpopularniejszych motywów w sztuce plastycznej i literaturze średniowiecznej, powstały pod koniec XIII wieku; taniec śmierci przedstawiał korowód tytułowej postaci (zwykle kościotrupa) i reprezentantów różnych płci, wieku, zawodów, funkcji itd.; zadaniem danse macabredanse macabre było uzmysłowienie równości wszystkich ludzi wobec śmierci
W Polsce motyw odzyskał popularność w baroku. Z tego okresu pochodzi jedna z najciekawszych realizacji tematu, czyli obraz z kościoła Bernardynów w Krakowie.
![Obraz przedstawia kilka scen. Na pierwszym planie znajdują kobiety z różnych warstw społecznych, które, ustawione w kółku, tańczą na przemian z powyginanymi kościotrupami. W oddali jest ukazana scena ukrzyżowania Chrystusa. Jezus wisi na krzyżu. Pod krzyżem klęczy Matka Boża i św. Jan. W górnym prawym rogu centralnej sceny obrazu jest usytuowana pieczara, z której wydobywa się ogień. Na kamieniach siedzą dwie osoby. W dolnym lewym rogu obrazu znajdują się nadzy Adam i Ewa. Oboje trzymają w jednej ręce jabłko. Za ich plecami rośnie drzewo, na którym wije się wąż. Obok są dwaj mężczyźni, którzy w towarzystwie dwóch szkieletów grają na instrumentach. Jeden z nich gra na skrzypcach, a drugi na pianie. Za ich plecami znajduje się otchłań piekielna, w której giną dusze ludzkie. Wokół głównego obrazu są umiejscowione mniejsze. Od prawego górnego rogu przedstawiają one kościotrupa z ludźmi w strojach z epoki: papież, cesarz król, kardynał, biskup, duchowni i zakonnicy, książę, senator, szlachcic, kupiec, chłop, polityk i żebrak, Turcy i Żydzi oraz błazen i dziecko. Na górze, w centralnej części znajduje się zegar na czaszce, a na dole, w centralnej części jest umieszczona klepsydra na czaszce. Nad poszczególnymi scenami są umieszczone staropolskie sentencje w formie wiersza. Nad sceną środkową widnieje napis: „Roznych stanow piękne grono Gęstą śmiercią przepleciono Zyiąc wszystko tańcujemy Aże obok śmierc niewiemy”](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RkkW8npUYWxoG/1642760983/nAiUba7UZyz8cTJJ6wR8Djku97oY6aCn.jpg)
Przyjrzyj się dziełu i poszukaj jak najwięcej elementów uzasadniających tytuł Taniec śmierci.
Wymień elementy, które kojarzą się z motywem tańca śmierci.
sztuka umierania; popularny w średniowieczu gatunek literatury i sztuki, realizowany również w postaci traktatów teologicznych; Zzadaniem ars moriendi (inna nazwa: ars bene moriendi – „sztuka dobrego umierania”) było uzmysłowienie umierającemu (moribundus) i jego otoczeniu, np. rodzinie, jak dramatycznym momentem jest śmierć; to w czasie zgonu diabeł przypuszczał ostatni atak
![Rycina przedstawia umierającego mężczyznę, przy którym są zgromadzeni ludzie. Na łóżku leży nagi mężczyzna z zamkniętymi oczami. Jest przykryty kołdrą do wysokości klatki piersiowej. Jego głowa spoczywa na poduszce. W lewej dłoni trzyma zapaloną świecę. Druga ręka, zgięta w łokciu, leży na kołdrze. Przy łóżku mężczyzny stoi kobieta. Jest ubrana w sukienkę. Jej głowę zdobi welon. Podtrzymuje ona świecę. Drugą ręką dotyka poduszki zmarłego. Za kobietą stoi niewiasta. Ma na sobie sukienkę. Obejmuje ona małe, nagie dziecko. Znajduje się ono na poduszce mężczyzny. Jego noga dotyka twarzy leżącego. Za niewiastą znajduje się dziewczyna. Jest ubrana w sukienkę. Ręce ma złożone do modlitwy. Za plecami matki z dzieckiem i dziewczyny stoją dwa anioły. Ich ręce są złożone do modlitwy. Anioły patrzą na siebie nawzajem. Mają pochylone głowy. W pobliżu aniołów znajdują się ludzie. Nad ich głowami są aureole. Patrzą oni w kierunku krzyża, na którym wisi Chrystus. Pod krzyżem stoi Maryja. Jest pochylona. W rękach trzyma chustę. Po drugiej stronie stoi św. Jan. Na jego głową znajduje się aureola. Ma złożone ręce do modlitwy. Patrzy na Chrystusa. Za jego plecami stoi człowiek. Jego twarz zasłania św. Jan. Nad głową ma aureolę. Przed łóżkiem zmarłego znajdują się diabły przypominające wyglądem zwierzęta.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RF8fU3nnNcv8P/1642760983/1yGkDfYOtvbzqBBfGzLyhuxq2ShnWtWA.png)
Jak pewien mistrz spotkał śmierć…
![Obraz przedstawia pięć szkieletów, w tym trzy tańczące kościotrupy. Po lewej stronie stoi szkielet, który ma na ramionach białą szatę spadającą na ziemię. Gra na flecie. Obok niego tańczą dwa wygięte szkielety. Mają otwarte usta. Ich twarz wyraża radość. Trzymają się za jedną rękę, a druga jest uniesiona do góry. Po prawej stronie znajduje się tańczący szkielet z zawieszoną na ramieniu białą tkaniną, trzyma za rękę środkowego kościotrupa. Ma długie blond włosy. Jego ciało się rozkłada. Na środku siedzi na trawie jeszcze jeden kościotrup z uniesioną ręką do góry, który ma na głowie część białej szaty grającego na flecie szkieletu. Kościotrupy tańczą na polanie. Przez jej środek przebiega ścieżka. Tło jest jasne. u góry obrazu jest widoczny fragment nieba.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RgvG6KJx2zN5f/1642760984/fyjyNhoPnLTELsmnh6yEN2hs072m3B2M.jpg)
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią) to jedno z najważniejszych dzieł polskiego średniowiecza. Żyjący w XV wieku nieznany autor przekształcił anonimowy łaciński Dialogus magistri Polycarpi cum morte z XIII wieku. Przeróbka ma wyższą jakość niż oryginał: polega ona nie tylko na przeniesieniu z łaciny na polszczyznę i z prozy na wiersz, ale też na nadaniu utworowi charakteru satyrycznego. Nudny wykład o umieraniu polski twórca zastąpił dialogiem, w którym Śmierć wyjaśnia Polikarpowi swoje pochodzenie i tajniki swego fachu.
Utwór nie zachował się w całości. Znamy tylko 498 wersów. O popularności dzieła świadczy fakt, że aluzje do niego poczynił w połowie XVI wieku Mikołaj Rej. W tym samym stuleciu Rozmowę… przetłumaczono na język ruski. Wiersz ma charakter dramatyczny i prawdopodobnie prezentowano go w przykościelnych teatrach.
Dialog Mistrza Polikarpa ze ŚmierciąDe Morte. PrologusDe Morte. Prologus
GospodzinieGospodzinie wszechmogący,
Nade wszytko stworzenie więcszy,
Pomoży mi to działodziało słożyć,
Bych je mogł pilnie wyłożyćwyłożyć
Ku twej fałyfały rozmnożeniu,
Ku ludzkiemu polepszeniu!
Wszytcy ludzie, posłuchajcie,
Okrutność śmirci poznajcie! –
Wy, co jej nizacznizacz nie macie,
Przy skonaniu ją poznacie.
Bądź to stary albo młody,
Żadny nie ujdzie śmiertelnej szkody;
Kogo koliKogo koli śmierć udusi,
Każdy w jej szkole być musi;
Dziwno się swym żakom stawi,
Każdego żywota zbawi.
Przykład o tem chcę powiedzieć,
Słuchaj tego, kto chce wiedzieć!
[...]Źródło: Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Podziel przywołany fragment utworu na części.
Po lekturze wiersza wyjaśnij, jaki jest, zdaniem autora, warunek powstania dobrego dzieła.
Na podstawie tekstu określ rolę twórcy (pisarza, malarza, rzeźbiarza).
Określ, w jaki sposób utwór docierał do odbiorców. Wskaż właściwy cytat.
Napisz, czego z przywołanego fragmentu można dowiedzieć się na temat Śmierci.
![Na rycinie znajduje się kościotrup i mnich. Kościotrup ma tiarę na głowie. W ręku trzyma pastorał. Ciągnie mnicha za habit. Lewa dłoń zakonnika spoczywa na ramieniu szkieletu. Mnich w prawej ręce trzyma brewiarz. Opiera się on o drzewo. Między gałęziami stoi klepsydra.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1eXKInzSY4qy/1642760985/xjs4A1rQsNwMcCdqb7wmfxHU9JZhKKKI.jpg)
Dialog Mistrza Polikarpa ze ŚmierciąPolikarpus, tak wezwanywezwany,
Mędrzec wieliki, mistrz wybranywybrany,
Prosił Boga o to prawieprawie,
By uźrzał śmierć w jej postawiew jej postawie.
Gdy się moglił Bogu wiele,
Ostał wszech ludziOstał wszech ludzi w kościele,
Uźrzał człowieka nagiego,
Przyrodzenia niewieściegoPrzyrodzenia niewieściego,
Obraza wielmi skaradegoskaradego,
ŁoktusząŁoktuszą przepasanego.
Chuda, blada, żołte lice
Łszczy się jako miednicamiednica;
Upadł ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa;
Przewiązała głowę chustą
Jako samojedźsamojedź krzywousta;
Nie było warg u jej gęby,
Poziewając skrżyta zęby;
Miece oczy zawracającMiece oczy zawracając,
Groźną kosę w ręku mając;
Goła głowa, przykra mowa,
Ze wszech stron skarada postawa –
Wypięła żebra i kości,
Groźno siecze przez lutościprzez lutości.
Mistrz widząc obraz skarady,
Żołte oczy, żywotżywot blady,
Groźno się tego przelęknął,
Padł na ziemię, eżeeże stęknął.
[...]Źródło: Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Określ, co przywołany fragment Rozmowy… mówi o Polikarpie. Scharakteryzuj tę postać.
Napisz, co jest atrybutem śmierci.
Śmierć w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią ma postać...
- szkieletu.
- zwierzęcia.
- abstrakcyjną.
- gnijącego trupa.
- kobiety.
- mężczyzny.
Napisz, dlaczego autor Rozmowy… podkreślił, że Polikarp spotkał Śmierć w kościele.
Przedstaw wygląd Śmierci. Określ, jakich środków stylistycznych użył autor, by zaprezentować Śmierć.
![Rycina przedstawia dwa kościotrupy i dwie osoby. Śmierć przyszła po biskupa i szlachcica. Kościotrup stojący w środku trzyma ich za ręce. Szkielet patrzy w kierunku szlachcica po prawej stronie, który ucieka od śmierci. Jest on ubrany w bogato zdobione szaty i spodnie do kolan. Na szyi ma łańcuszek. Głowę zdobi czapka z piórem. Wystają spod niej długie włosy. Na nogach ma pantofle. Prawą ręką trzyma kościotrupa, lewą ma zgiętą w łokciu. Szlachcic jest odchylony delikatnie do tyłu. Ma lekko odwróconą głowę w lewą stronę. Po lewej stronie znajduje się biskup. Jest ubrany w sutannę. Na ramionach ma pelerynę zapiętą na jeden guzik. W ręce trzyma pastorał, na którym się wspiera. Na głowie znajduje się mitra. Przed biskupem idzie kościotrup z kosą na lewym ramieniu. Trzyma on prawą ręką za połę płaszcza dostojnika kościelnego. Odwraca głowę w kierunku biskupa. Postacie stoją na łące. Nad ich głowami znajdują się łuki. Górna ich część jest ozdobiona ornamentem roślinnym.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1U5VkysFGzFX/1642760987/tfDBUAUnHwwh8PxuUvVMy3OezLG0U6oH.jpg)
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią[...]
Powiem tobie przespiecznieprzespiecznie:
Stworzyciel wszego stworzenia
PożyczyłPożyczył mi takiej mocy,
Bych morzyła we dnie i w nocy.
Morzę na wschod, na południe,
A umiem to działo cudnieumiem to działo cudnie.
Od połnocy do zachodu
Chodzę nie pytając brodunie pytając brodu.
Toć me nawięcsze wiesiele,
Gdy mam morzyć żywych wiele:
[…]
Toć jest mojej mocy znamię –
Morzę wszytko ludzskie plemię:
Morzę mądre i też wiływiły,
W tym skazuję swoje siły;
I chorego, i zdrowego,
Zbawię żywota każdego;
LuboLubo stary, lubo młody,
Każdemu ma kosa zgodzi;
Bądź ubodzy i bogaci,
SzwytkiSzwytki ma kosa potraci;
Wojewody i czestnikiczestniki,
Wszytki świecskie miłostnikiświecskie miłostniki,
Bądź książęta albo grabiegrabie,
Wszytki ja pobierzę k sobie.
Ja s krola koronę semknęsemknę,
Za włosy ji pod kosę wemknę;
Też bywam w cesarskiej sienisieni,
Zimie, lecie i w jesieni.
Filozofy i gwiazdarzegwiazdarze,
Wszytki na swej stawiam sparzena swej stawiam sparze;
Rzemieślniki, kupce i oracze,
Każdy przed mą kosą skacze;
Wszytki zdradźce i lifnikilifniki
Zostawię je nieboszczyki.
[…]
Ja zabiła GolijaszaGolijasza,
Annasza i Kajifasza,
Ja Judasza obiesiła
I dwu łotru na krzyż wbiła;
[…]
Mam moc nad ludźmi dobremi,
Ale więcej nade złemi;
[…]Źródło: Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Kiedy i gdzie działa Śmierć? Zacytuj odpowiednie fragmenty.
Napisz, skąd Śmierć czerpie siły do działania.
Wyjaśnij, jakiego środka stylistycznego użył autor, aby wskazać osoby podległe władzy Śmierci.
Śmierć wymienia funkcje i zawody osób podległych jej władzy. Napisz, w jakim celu to robi.
Wyjaśnij, kim były osoby, które Śmierć wymieniła z imienia. O czym świadczy fakt, że już nie żyją?
(łac. gdzież są
) skrót łacińskiego pytania: Ubi sunt qui ante nos fuerunt? (Gdzie są ci, którzy byli przed nami?
); stosuje się go, aby nazwać motyw przemijania i marności egzystencji człowieka; zazwyczaj topostopos ten realizowano w postaci wyliczenia (enumeracji) możnych tego świata, którzy musieli uznać wyższość śmierci
Satyra społeczna
![Obraz przedstawia rycerza i kościotrupa. Szkielet ma włosy na głowie i jedno oko. Jest przepasany dziurawą szatą. W ręku trzyma klepsydrę, na którą spogląda. Dotyka on ręki rycerza stojącego naprzeciwko. Ten ma na sobie zbroję oraz czapkę z piórami. W rękach trzyma topór. U jego boku znajduje się miecz. Na ziemi leży kość.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rd8PueO2mQT5G/1642760988/1PM2o44yBdng8fKqctDZOh2wl0XN2v7s.jpg)
Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią[...]
Otoć każdy lekarzlekarz faścifaści,
Nie pomogą jego maści;
Pożywają mistrzostwa swego,
Poki nietu czasu megoPoki nietu czasu mego,
A poki jest wola Boża,
Poty człowiek praw niezbożapraw niezboża.
Nie pomogą apoteki,
Przeciw mnie żadne leki –
A wżdy umrzeć każdy musi,
Kto jich lekarstwa zakusi;
Na mały czas mogą pomoc,
Iż niemocnyniemocny weźmie swą moc.
A wżdy koniec temu będzie,
Gdy lekarz w mej szkole siędzie,
Bowiem przeciw śmirtelnej szkodzie
Nie najdzie ziela na ogrodzie.
[…]
Morzę sędzie i podsędkipodsędki,
Zadam jim wielikie smętki.
Gdy swą rodzinę sądzą,
Często na skazaniu błądzą –
Ale gdy przydzie Sąd Boży,
Sędzia w miech piszczeli włożyw miech piszczeli włoży:
Już nie pojedzie na rokiroki,
Czyniąc niesprawie otwłokiCzyniąc niesprawie otwłoki,
Co przewracał sądy wierne,
Bierząc winy nieumierniewiny nieumiernie,
Bierząc od złostnikow dary,
Sprawiając jich niewiery –
To wszytko będzie wzjawiono
I ciężko pomszczono.
[...]Źródło: Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 268.
Wyjaśnij, co łączy reprezentantów obu przedstawionych tu profesji.
Wylicz zarzuty stawiane lekarzom i urzędnikom sądowym.
Wyjaśnij, czemu służy ten fragment Rozmowy…. Uzasadnij odpowiedź.
Jak sądzisz, czy nieznany nam autor Rozmowy… mógł być przedstawicielem którejś z opisanych tu profesji? Uzasadnij odpowiedź.
Teksty do wyboru
Człowiek oswojony ze śmiercią
Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w.Schyłek średniowiecza był okresem, który w sposób szczególny oswajał ludzi ze zjawiskiem śmierci, czynił śmierć bliską każdemu człowiekowi. Dużą rolę odgrywały tutaj klęski żywiołowe, gnębiące ówczesną ludzkość prawie bez przerwy. Były one uważane za wyraz gniewu Bożego i tylko do Bożej łaskawości mógł się odwołać znękany i przerażony człowiek. Błagał więc Boga o litość, a świadectwo tego znajdujemy w śpiewanych do dzisiaj w Kościele katolickim suplikacjach: „Od powietrza, głodu, ognia i wojny wybaw nas, Panie”. Nieprzypadkowo na pierwszym miejscu wymienia się tu „powietrze”, czyli zarazę, a tuż za nią głód.
Epidemie dżumy i innych chorób zakaźnych szczególnie dały się we znaki w XIV i XV w., choć występowały już wcześniej, a także nie skończyły się w XV w., lecz – z mniejszą wprawdzie częstotliwością – pojawiały się w dwóch następnych stuleciach. Jedna z pierwszych epidemii w XIV w. ogarnęła kraje zachodniej Europy ok. r. 1305. Później, średnio co 2–3 lata, zaraza opanowywała bądź część jakiegoś kraju (region, miasto), bądź nawet większą połać Europy obejmującą kilka państw. Zdarzały się jednak okresy, kiedy kolejno rok po roku dany obszar był nawiedzany przez epidemię. W końcu ludzie już tak „zżyli się” z powietrzem morowym, że całkowite jego ustąpienie wydawało się im niepodobieństwem. […] Najgroźniejszą z epidemii średniowiecznych była tzw.
czarna śmierć, która objęła swoim zasięgiem w latach 1348–1350 prawie całą Europę, zabierając blisko połowę (lub, jak podają inne źródła, jedną trzecią) jej ludności. W Krakowie, wedle ówczesnych zapisków, umierało 40–50 osób dziennie. Nikt nie był pewny dnia ani godziny. Śmierć zaskakiwała ludzi nagle: czy to na ulicy, czy w domu, we śnie lub przy pracy. […]Zarazom towarzyszył najczęściej głód i czynił on wcale nie mniejsze spustoszenia wśród ludzi niż
powietrze. Głód też, a właściwie obawa przed nim była jedną z przyczyn zgłaszania się wielkich mas chłopstwa z terenów dotkniętych klęską nieurodzaju na wyprawy wojenne, zwłaszcza na wyprawy krzyżowe. Wojen zaś w średniowieczu nie brakowało. Blisko dwieście lat (1096–1270), oczywiście z przerwami, ciągnęły się zmagania podejmowane przez kolejne wyprawy krzyżowe. W latach 1337–1453 trwała wojna stuletnia między Francją i Anglią. Wcześniej zgniecionych zostało kilka powstań chłopów i mieszczan (1251, 1323–28, 1358, 1381). Początek w. XV przynosi wojny husyckie. Oczywiście każda z tych walk kończyła się śmiercią setek lub tysięcy istnień ludzkich. Dla przykładu: w bitwie pod CrécyCrécy (1346) zginęło 1500 rycerzy francuskich, ale po zduszeniu powstania paryskiego (1358) w ciągu dwóch tygodni wymordowano ponad 20 tysięcy ludzi. […]Teologia duszpasterska, dostrzegając szczególne zagrożenie człowieka w chwili zgonu, szuka zarazem środków zaradczych – tak rodzi się myśl napisania odpowiednich „przewodników”, które wytyczyłyby właściwy kierunek postępowania, ostrzegały i uczyły. Powstają więc zarówno
sztuki życia(artes vivendi) dające wskazówki co do zasad, jakich należy przestrzegać w ciągu całego życia, jak isztuki umierania(artes moriendi) zajmujące się owym tak ważnym dla człowieka momentem granicznym w jego bytowaniu. […]Źródło: Maciej Włodarski, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w, Kraków 1987, s. 7–13.
Przeczytaj zamieszczony fragment opracowania autorstwa Macieja Włodarskiego. Na jego podstawie napisz:
a) notatkę, w której wymienisz przyczyny, dla których motyw śmierci był tak ważny w średniowieczu;
b) temat: Czy i dziś możliwy jest taki lęk przed śmiercią?
. Rozważ problem, odwołując się do:
Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią,
wybranej lektury obowiązkowej,
wybranych kontekstów.
Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 400 wyrazów.
Dobro i zło
Skarga umierającegoA
Ach! Moj smętku, ma żałości!
Nie mogę się dowiedzieci,
Gdzie mam pirwy nocleg mieci,
Gdy dusza z ciała wyleci.
BByłżem s młodości w rozkoszy,
Nie usłałem swojej duszy,
Już stękam, już mi umrzeci,
Dusza nie wie, gdzie się dziecidzieci.
CCom miał jimieniajimienia na dworze,
Com miał w skrzyni i w komorze,
To mi wszytko opuścici,
Na wieki się nie wrocici.
DDziatki s matką narzekają,
Bracia mię w rzkomorzkomo żałują,
Ku jimieniu przymierzają,
Na mą duszę nic nie dbają.
[…]
H
HalerzemHalerzem łakomo zbierał,
Swoj żywot rozpustnie chowałchował:
Prze ty dwa bogi przeklęta
Nie czciłem żadnego święta.
IJałmużnym nędznem nie dawał,
Ofierym Bogu nie czynił,
Ni z pirwiny, ni z nowinyNi z pirwiny, ni z nowiny
Bogum nie dał z siebie winy.
[…]
LLeży ciało, barzo stęka,
Duszyca się barzo lęka,
Bog się z liczby upominaz liczby upomina,
Diabeł na grzechy wspomina.
MMłotem moje pirzsi biją,
Dusza nie śmie wynićwynić szyją;
Widzi niebo zatworzonezatworzone,
Widzi piekło otworzone.
[…]
VWircę się, wołam pomocy,
Nikt za mię nie chce umrzeci,
Nikt przyjaciel na tym świecie,
Jedno w Bodzew Bodze nadzieję mieci.
XKryste, przez twe umęczenie,
Rozprosz diable obstąpienie,
Daj duszycy przeżegnanie,
Daj ciału dobre skonanie!
YJa twoj synek marnotrawny,
Tyś moj ociec miłosierny,
Żal mi tego, iżem cię gniewał,
Ale ciem się nie otrzekałnie otrzekał.
Z
Zażżycie‑żZażżycie‑ż mi świeczkę ale,
Moji mili przyjaciele!
Dusza jidzie z krawym potem;
Co mnie dzisia, to wam potem.
Amen.Źródło: Skarga umierającego, [w:] Wojciech Ryszard Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1995, s. 278–280.
Przeczytaj przytoczone fragmenty XV‑wiecznego polskiego utworu Skarga umierającego. Jest to literacka wersja ars moriendi. Napisz, czego boi się umierający, a czego oczekuje na łożu śmierci.
Zinterpretuj ostatnią strofę Skargi umierającego.
Pani Gość i Mistrz Miron
WywiadMISTRZ MIRON
Puka? Kto?
(uchyla)
Acha...
Chwileczkę... jużPANI GOŚĆ
Pan woli ludność czy bezludność?MISTRZ MIRON
Trochę bez, trochę zPANI GOŚĆ
z z z, to nie przeszkadza?MISTRZ MIRON
jak fruwa – nie, w rurach – nie,
jak za długo siedzi – takPANI GOŚĆ
Tak się rozglądam, dobrze tu panu?MISTRZ MIRON
Przeważnie... przepraszam, pani nazwisko?PANI GOŚĆ
Na „ś”MISTRZ MIRON
Śpiwko... Śpiaw... nie?PANI GOŚĆ
ŚmierćMISTRZ MIRON
(zatkany)
(przez sztuczne zęby)
Ledwie wpuściłem
myślałem, że dziennikaraPANI GOŚĆ
KaraMISTRZ MIRON
Za co?PANI GOŚĆ
Za życieMISTRZ MIRON
Już?
(pada na dobre)
(z kieszeni MISTRZA MIRONA wysuwa się chytrze kartka)
„Nie każcie mi już niczym więcej być!
Nareszcie spokój”Źródło: Wywiad, [w:] Miron Białoszewski, Poezja polska od średniowiecza do współczesności, wybór Jerzy Polanicki, Anna Rajca, Warszawa 2000, s. 626–628.
Przeczytaj zamieszczony utwór Mirona Białoszewskiego zatytułowany Wywiad. Napisz jego interpretację.
Zadaniowo
W parach ułóż wywiad ze śmiercią. Przyjmij rolę dziennikarza lub śmierci.
Francuski mediewista Philippe ArièsPhilippe Ariès pisał w książce Człowiek i śmierć, że śmierć w średniowieczu była oswojona. Wyjaśnij w notatce, jak rozumiesz słowa tego historyka.
Przygotuj krótką prezentację na temat motywu śmierci w tekstach kultury z różnych epok. Wykorzystaj poniższe narzędzie, za pomocą którego możesz dodać zdjęcia, notatki, ważne i ciekawe informacje.
Sporządź notatkę na temat motywu śmierci w tekstach kultury z różnych epok.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: danse macabre, ars moriendi, dialog, topos, ubi sunt.