Pan od historii

Książka „Sposób na Alcybiadesa” autorstwa Edmunda Niziurskiego opowiada o uczniach pewnej warszawskiej szkoły. Główni bohaterowie książki, czyli Marcin Ciamciara, Zenon Zasępa, Jacek Słabiński (Słaby) i Józio Pędzelkiewicz (Pędzel), to ósmoklasiści, którzy szukają sposobu na to, aby przechytrzyć nauczycieli i jak najmniej się uczyć. Udaje im się od starszych kolegów kupić pomysł na to, jak uzyskać dobre stopnie na lekcjach historii u profesora Misiaka zwanego Alcybiadesem. Zastosowanie „sposobu na Alcybiadesa” całkowicie zmienia przebieg lekcji historii i przynosi niespodziewane efekty.

Edmund Niziurski Sposób na Alcybiadesa

Postać starego profesora historii, Misiaka, zwanego Alcybiadesem, o pobrużdżonejpobrużdżonepobrużdżonej łysinie, obwisłych ramionach i wiecznie wygniecionym ubraniu, patrzącego w milczeniu zza grubych okularów, była w naszej szkole uosobieniem niezaradności i poczciwości gogicznejgogicznygogicznej. [...]

– Niech wam się nie zdaje, iż wystarczy być moim uczniem, aby nabyć mądrości. Alcybiades też był uczniem Sokratesa, a jednak pozostał lekkomyślny i zepsuty.

Zrozumieliśmy wtedy, że biedak uważał siebie za Sokratesa, lecz nadzwyczajna złośliwość i małpia przekora jego uczniów ochrzciła go Alcybiadesem właśnie dlatego, iż nie cierpiał tego męża greckiego. Oczywiście wiedział o tym przezwisku i z pewnością napełniało go ono goryczą. Jednakże nie dawał tego po sobie poznać. Było ogólnie znaną rzeczą, że nasz Alcybiades zachowywał formę nawet w najgorszych przeciwnościach życiowych. Być może świadczyło to o jego sile moralnej, my jednak byliśmy raczej skłonni widzieć w tym zwykłą obojętność na sprawy współczesnego świata i niechęć do jakiegokolwiek działania. Nie byliśmy odosobnieni w tych poglądach. Również DyrdyrDyr uważał Alcybiadesa za psorapsorpsora, który minął się z powołaniem. Powołaniem Alcybiadesa, według powszechnej opinii, miała być praca naukowa w gabinecie, medytacje filozoficznemedytacje filozoficznemedytacje filozoficzne, ewentualnie zacisze klasztorne i habit mnichahabit mnichahabit mnicha. [...]

Gdy tylko chodziło o poprowadzenie młodzieży do muzeum, do teatru, na wycieczkę, gdy tylko chodziło o zastępstwo pedagogiczne czy o uspokojenie młodzieży na korytarzach i inne tego rodzaju niewdzięczne funkcje, Dyr wysyłał zawsze na pierwszy ogień Alcybiadesa. Rzecz jasna, Alcybiades padał we wstępnym boju, co z kolei znów wyzwalało u Dyra falę goryczy, przygnębienia i narzekań. Cóż bowiem wart był goggoggog, którego się nie bano, na którego lekcji, jak wieść głosiła, grywano w makaomakaomakao i pokerapokerpokera lub odpisywano od kolegów inne „ważniejsze lekcje”? Cóż jest wart gog, który nie podnosi głosu i nie usuwa z klasy?

01 Źródło: Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa, Warszawa 2006, s. 103–108.

Edmund Niziurski Sposób na Alcybiadesa

– Obserwuję także u was fenomenfenomenfenomen aktywizacjiaktywizacjaaktywizacji naukowej, która – acz niepozbawiona skłonności do dygresjidygresjadygresji – to przecież zdumiewa swą głębią i dociekliwością, że wspomnę tylko wasze poszukiwania archeologiczne oraz zagadnienia z epoki Piastów nurtujące tak żywo kolegów Pędzelkiewicza i Słabińskiego.

Przyznam się, że od lat ponad trzydziestu nie byłem świadkiem tak gwałtownych, powiedziałbym: rewolucyjnych przemian w postawie młodzieży.

Ta dociekliwość historyczna, która ujawniła się w waszych wątpliwościach, świadczy bezsprzecznie o zjawisku myślenia. Zjawisko to – nader rzadkie w szeregach moich uczniowskich legii – zwykłem cenić. Tak, zwykłem cenić. Dlatego… – tu Alcybiades zrobił denerwującą przerwę – dlatego pragnąłbym przedstawić wam pewną… propozycję. Co byście powiedzieli, gdybyśmy zawarli triumwirat?

- Triumwirat? – poruszyliśmy się niespokojnie.

– Tak, nie widzę przeszkód, dla których nie moglibyśmy zawrzeć triumwiratu. A prawda, nie przerabialiśmy jeszcze czasów rzymskich i na pewno nie wiecie, co znaczy triumwirat. Jest to umowa trzech mężów znakomitych, że będą się wzajemnie wspomagać w dążeniu do swych politycznych celów. Innymi słowy – pakt trzech.

- Trzech?

- Mam na myśli was, siebie i Katona.

Pędzel chciał o coś zapytać, ale Alcybiades ciągnął dalej:

- Nie, to nie żarty. Katon będzie naszym milczącym wspólnikiem i świadkiem. Będzie nam przypominał o zasadach naszego przymierza. Muszę wam powiedzieć na marginesie, że od dawna, od bardzo dawna nie zawierałem już z żadną moją legią przymierza – zapatrzył się zmęczonymi oczyma w okno – nie myślałem, że kiedykolwiek je zawrę, ale sądzę, że z wami mogę je zawrzeć… I cóż wy na to?

Mieliśmy bardzo niewyraźne miny. Alcybiades przymrużył dziwnie oczy i nie mogliśmy dociec, co się za tym wszystkim kryje: żart? szaleństwo? czy podstęp? Nim jednak zdołaliśmy coś wybąkać, Alcybiades wrócił znów do swojej przemowy:

- Zapewne jesteście teraz ciekawi, na czym będzie polegał nasz układ? Otóż ja w zamian za waszą dobrą kondycję historyczną będą postępował z wami nie jak ze zwykłymi uczniami, ale jak z wolnymi poszukiwaczami prawdy. Żadnych pytań na stopnie, żadnego kucia. Po prostu mała wymiana poglądów w przyjemnym, naukowym gronie, rozplątywanie wątpliwości, spacery i wycieczki historyczne… Czy wam to odpowiada? [...]

Alcybiades dryfowałdryfowaćdryfował wspaniale. Zrozumieliśmy, że tym razem ominął nas szczęśliwie BabilonBabilonBabilon i ciemne sprawy jego. Słuchaliśmy ciekawie, bez przymusu i tego nieznośnego napięcia nerwów, które psuje każdą lekcję. Bo to w ogólnie nie była lekcja! To był z pewnością najwspanialszy Dryf, jaki kiedykolwiek widziała nasza sławna buda. Sam SzekspirSzekspirSzekspir osłupiałby z wrażenia. Alcybiades mówił sam i czasem tylko zapytał, co sądzimy na ten czy inny temat. Mówił rzeczy, których nie było w podręczniku. Nikt tak do nas jeszcze nie mówił. [...]

Z korytarza dobiegł mnie tupot i gwargwar uczniów wybiegających na pauzę. Pędzel zwijał mapy MezopotamiiMezopotamiaMezopotamii i AsyriiAsyriaAsyrii. Słaby zdejmował plansze pisma klinowegopismo klinowepisma klinowego, fotografie posągów babilońskich i podobiznę Hammurabiego. Znów wszystko było zwyczajnie… Nie, nie całkiem zwyczajnie. Odbywało się oblężenie katedry. Alcybiades daremnie usiłował się wyrwać z pierścienia ciasno otaczających go chłopców. A kiedy mu się wreszcie udało przebić na korytarz, od razu uformował się spontaniczny pochód. Najpierw niesiono mapy, potem podobiznę HammurabiegoHammurabiHammurabiego, potem plansze z rzeźbami i pismem klinowym, potem teczkę Alcybiadesa, a na końcu ponad gęstwiną jasnych i ciemnych czupryn chwiała się dostojna łysina Alcybiadesa. Śmiem twierdzić, że był to pochód triumfalny.pochód triumfalnypochód triumfalny. [...]

Choć nasze zachowanie uległo pewnej poprawie, to jednak stopnie z pozostałych przedmiotów wyglądały jeszcze fatalnie. Same lufy lub, jeśli wolicie, bomby. Na tym tle szczególnie bezwstydnie błyszczały nasze stopnie z historii, jak róże wśród luf, wszystkie powyżej uczciwej normy. Piątki i czwórki.

Był to, rzecz jasna, wielki wstrząs dla CiałaCiałoCiała. Zażądano od Alcybiadesa wyjaśnień i dostosowania ocen do przyzwoitego poziomu. Natrafiono jednak na stanowczy opór.

- Proszę państwa – oświadczył ów mąż nieugięty, wstając. – Te stopnie to są pąki. Nie można przycinać pąków.

- Jakie pąki? – zapytano.

- Pąki odrodzenia – powiedział uroczyście Alcybiades, podnosząc palec do góry. – Zaprawdę, powiadam wam, odrodzenie przyjdzie poprzez historię.

- Dlaczego przez historię?

- Ponieważ natrafiliśmy na klasę historyczną. Raz na trzydzieści lat zdarzają się takie klasy.

- Ależ to klasa matołów!

- Testy nie potwierdziły.

- W każdym razie łobuzów.

- Na historii są spokojni. Powiem więcej, za spokojni. […]

- Może pan zdradzi, w jaki sposób osiągnął pan tak nadzwyczajne wyniki. Doświadczenia pedagogiczne należy upowszechniać.

- Zawsze miałem talent pedagogiczny – oświadczył Alcybiades z właściwym mu brakiem skromności.

02 Źródło: Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa, Warszawa 2006, s. 211–224.