Schemat interaktywny ilustruje zjawisko synkretyzmu literackiego Pana Tadeusza. Tworzą je cztery elementy. Są to: epopeja (punkty 1-4), elegia (punkty 5-9), gawęda (punkty 10-13) i sielanka (punkty 14-18). Opis punktów znajdujących się na schemacie: 1. Epopeja. Ilustracja przedstawia dwie postaci, młodego, półnagiego mężczyznę z wieńcem na głowie, trzymającego bogato zdobioną lirę i przytuloną do jego pleców muzę ze skrzydłami, jak u anioła. Jest to młoda kobieta w długiej sukni bez rękawów, z upiętymi w kok jasnymi włosami. Muza zbliża głowę do głowy młodzieńca, prawą rękę wysuwa w kierunku jego ręki. Zdaje się instruować młodego wykonawcę. Pod jej nogami leżą kwiaty. W tle znajduje się strome, kamienne wzgórze, na nim biała, grecka świątynia. Na niebie świeci jedna gwiazda._{Gustave Moreau, Hezjod i muza Melpomena w lesie, 1891
Źródło: domena publiczna}

epopeja (gr. epopoiía; épos ‘słowo’, poiéō ‘czynię’, ‘tworzę’) – inaczej epos; także umowne określenie stosowane w odniesieniu do większych utworów powieściowych, przedstawiających szeroki, realistyczny obraz społeczeństwa w przełomowych momentach historycznych; w literaturze polskiej mianem epopei (narodowej) nazwano Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. 2. Epopeja. Cechy gatunkowe epopei: → epickość, czyli rozbudowana opowieść: wielowątkowa, epizodyczna
→ bohater wybitny lub tzw. bohater zbiorowy dokonujący wielkich czynów
→ przełomowy moment dziejowy
→ rozbudowana apostrofa (inwokacja) rozpoczynająca utwór, skierowana do muzy
→ narrator wszechwiedzący trzecioosobowy, obiektywny, zdystansowany wobec opowiadanych wydarzeń
→ współistnienie dwóch płaszczyzn fabularnych – świata bogów i świata ludzi
→ porównania homeryckie
→ patetyczny, czyli wzniosły styl
→ występowanie stałych epitetów
→ heksametr jako miara wierszowa
→ mała rozpiętość czasowa narracji. 3. Przykład: Ilustracja przedstawia fragment Iliady Homera napisany w języku greckim. _{Homer, Iliada, pierwsze słowa eposu
Źródło: domena publiczna}. 4. Epopeja. Przykład:

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 162.} . 5. Elegia. Ilustracja przedstawia niską kamienną kolumnę ozdobioną płasko rzeźbionym wieńcem i girlandą wykonaną z kwiatów. Opiera się o nią naga młoda kobieta, ukazując lewy profil. Ma owalną twarz, jasne brwi, wąskie oczy, prosty nos i usta delikatnie uchylone. Kobieta oparła na szczycie kolumny ręce zgięte w łokciach, głowę położyła na prawym ramieniu, długie, lekko falujące włosy opadły za kolumnę. Przy podstawie kolumny, na ziemi siedzi skrzydlaty Amor z podkulonymi nogami. Jest to nagi chłopiec z mocno kręconymi włosami. Pochyla głowę, trze oczy zaciśniętymi piąstkami. W tle rosną drzewa. _{William-Adolphe Bouguereau, Elegia, 1899
Źródło: domena publiczna}

elegia (łac. gr. elegeía élegos ‘pieśń żałobna’) – w starożytnej poezji gatunek z pogranicza epiki i liryki, wywodzi się z pieśni żałobnej; obejmuje utwory ujęte w formę elegijnego dystychu o różnorodnej tematyce i nastroju. 6. Elegia. Cechy gatunkowe elegii: → utwór liryczny w formie dystychu lub współcześnie bez określonej miary wierszowej
→ o refleksyjnym nastroju
→ utrzymany w tonie skargi
→ w swoim założeniu dotyka spraw osobistych i ważnych, pytań egzystencjalnych
→ nostalgiczny w perspektywie upływającego czasu
→ w antyku miał charakter żałobny. 7. Elegia. Przykład:

Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 162–163.} . 8. Elegia. Przykład:

Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie,
Nie zaburzony błędów przypomnieniem,
Nie podkopany nadziei złudzeniem
Ani zmieniony wypadków strumieniem.

_{Adam Mickiewicz, Epilog, [w:] tenże, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 537.}. 9. Elegia. Przykład:

Wszyscy uklękli; a wtem ozwał się pod progiem
Dzwonek: znak, że przyjechał pleban z Panem Bogiem.

Właśnie już noc schodziła i przez niebo mleczne,
Różowe, biegą pierwsze promyki słoneczne;
Wpadły przez szyby jako strzały brylantowe,
Odbiły się na łożu o chorego głowę
I ubrały mu złotem oblicze i skronie,
Że błyszczał jako święty w ognistej koronie.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 460.} . 10. Gawęda. Ilustracja przedstawia pielgrzymującego szlachcica, w kontuszu na wiejskiej drodze. To dojrzały mężczyzna o szczupłej sylwetce, owalnej twarzy, sumiastych wąsach, zmarszczonym czole. Jego fryzura, to typowy, szlachecki czub, włosy są podgolone na szyi, a na czubku głowy gęste i falujące. Nosi przykurzony drogą kontusz z zawiązanym w talii pasem, z szablą przy lewym boku. W lewej ręce trzyma różaniec w prawej laskę. Za mężczyzną podąża młody jeździec w pelerynie na koniu, prowadzący osiodłanego konia. Ma pociągłą twarz, czapkę na głowie i z wyraziste brwi. Przy drodze stoi dziecko, trzymające słomiany kapelusz oraz kobieta w chustce na głowie. W tle widać wieś, kościół, drzewa i pasące się bydło. _{Juliusz Kossak, Ostatni z Nieczujów na pielgrzymce, 1887
Źródło: domena publiczna}

gawęda – gatunek prozy epickiej wyrosły na gruncie kultury szlacheckiej, ukształtowany w literaturze polskiej w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku, charakterystyczny dla krajowej literatury romantycznej; gawęda szlachecka składa się z obrazków lub szkiców obyczajowych, połączonych postacią narratora wywodzącego się ze środowiska szlacheckiego i będącego typowym jego reprezentantem. 11. Gawęda. Cechy gatunkowe gawędy: → utwór literacki stylizowany na ustną opowieść
→ odznacza się swobodną kompozycją
→ bogaty w dygresje – odstępstwa od tematu
→ napisany językiem zbliżonym do potocznego
→ odtwarzający autentyczną szlachecko-sarmacką mentalność i obyczajowość
→ niedościgły wzór gawędy stworzył Henryk Rzewuski w Pamiątkach Soplicy. 12. Gawęda. Przykład:

Hreczecha na milczenie miał słuch bardzo czuły,
Sam gawęda, i lubił niezmiernie gaduły.
Nie dziw! ze szlachtą strawił życie na biesiadach,
Na polowaniach, zjazdach, sejmikowych radach;
Przywykł, żeby mu zawsze coś bębniło w ucho,
Nawet wtenczas, gdy milczał lub z placką za muchą
Skradał się, lub zamknąwszy oczy siadał marzyć;
W dzień szukał rozmów, w nocy musiano mu gwarzyć
Pacierze różańcowe albo gadać bajki.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 308.} . 13. Gawęda. Przykład:

Ale starce miód piją, tabakierką z kory
Częstując się nawzajem, toczą rozhowory¹.
„Tak, tak, mój Protazeńku” – rzekł klucznik Gerwazy.
„Tak, tak, mój Gerwazeńku” – rzekł woźny Protazy.
„Tak to, tak!” – powtórzyli zgodnie kilka razy,
Kiwając w takt głowami.

<sub>Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 472.

¹ rozhowor (ros.) – gwar, rozmowa, gawęda</sub>. 14. Sielanka. Ilustracja przedstawia dwoje nastoletnich dzieci siedzących wśród wierzb na trawie. Nadchodzi wieczór, na niebie widać sierp księżyca. Chłopiec gra na fujarce, a dziewczynka z uwagą słucha melodii. Po lewej stronie, na niewysokim wzgórku siedzi chłopiec w szarej sukmanie, przepasanej szerokim pasem w butach z cholewami. Na głowie ma słomkowy kapelusz z pawim piórkiem. Długą fujarkę przytknął poziomo do ust. Dziewczynka z prawej strony, położyła się na prawym boku i jest odwrócona profilem. Jest ubrana w białą koszulę, serdak, fartuszek i obszerną spódnicę. Chustka zsunęła się jej z głowy na ramiona. Bose, ubrudzone stopy oparła na leżącej na trawie kraciastej chuście. Obok stoi duży, gliniany dzban. Oboje mają wyraziste, czarne brwi i oczy, zadarte noski i czarne włosy. Być może to rodzeństwo, gdyż są do siebie podobni. _{Witold Pruszkowski, Sielanka w ujęciu malarskim, 1880
Źródło: domena publiczna}

sielanka (bukolika, ekloga, idylla, pastorałka) – gatunek literacki obejmujący utwory o tematyce zaczerpniętej z życia wiejskiego, przedstawiające w sposób wyidealizowany życie pasterzy, rolników, myśliwych, rybaków, opiewające uroki spokojnego i prostego bytowania na łonie natury, nawiązujący do mitycznej Arkadii (nurt arkadyjski). 15. Sielanka. Cechy gatunkowe sielanki: → liryczne monologi pełne ckliwości i czułostkowości
→ fragmenty poprzedzone lub przeplecione opisem bądź dialogiem
→ często ukazany jest świat mitologiczny
→ obok scen rodzajowych ujawnia się czasem w utworach sielankowych temat śmierci. 16. Sielanka. Przykład:

Dziewczyna powiewała podniesioną w ręku
Szarą kitką, podobną do piór strusich pęku;
Nią zdała się oganiać główki niemowlęce
Od złotego motylów deszczu. W drugiej ręce
Coś u niej rogatego, złocistego świeci,
Zdaje się, że naczynie do karmienia dzieci:
Bo je zbliżała dzieciom do ust po kolei,
Miało zaś kształt złotego rogu Amaltei.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 230.} . 17. Sielanka. Przykład:

Był gaj, z rzadka zarosły, wysłany murawą;
Po jej kobiercach, na wskroś białych pniów brzozowych,
Pod namiotem obwisłych gałęzi majowych,
Snuło się mnóstwo kształtów, których dziwne ruchy,
Niby tańce, i dziwny ubior: istne duchy
Błądzące po księżycu. Tamci w czarnych, ciasnych,
Ci w długich, rozpuszczonych szatach jak śnieg jasnych.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 236.} . 18. Sielanka. Przykład:

Wtem gałąź wstrzęsła się trącona
I pomiędzy jarzębin rozsunione grona
Kraśniejsze od jarzębin zajaśniały lica:
To jagód lub orzechów zbieraczka, dziewica;
W krobeczce z prostej kory podaje zebrane
Bruśnice świeże jako jej usta rumiane;
Obok młodzieniec idzie, leszczynę nagina,
Chwyta w lot migające orzechy dziewczyna.

_{Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, oprac. S. Pigoń, Wrocław 2015, s. 260} .