Panowanie Aleksandra Wielkiego

Ważne daty

338 r. p.n.e. – bitwa pod Cheroneą, zwycięstwo Filipa II nad Atenami i Tebami.

337 r. p.n.e. – powstanie Związku Korynckiego.

336 r. p.n.e. – śmierć Filipa II Macedońskiego.

334 r. p.n.e. – początek wyprawy przeciw Persom, bitwa nad rzeką Granikos.

333 r. p.n.e. – bitwa pod Issos.

331 r. p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą.

326 r. p.n.e. – bitwa nad rzeką Hydaspes.

323 r. p.n.e. – śmierć Aleksandra Macedońskiego.

Panowanie Filipa Macedońskiego

Macedonia od VII wieku p.n.e. rządzona była przez dynastię Argeadów. Państwo to, choć kulturowo zbliżone do greckich miast‑państw, było jednak traktowane z rezerwą przez Hellenów. Do IV wieku p.n.e. nie odgrywało również istotnej roli. Zdecydowany wzrost znaczenia Argeadów nastąpił za panowania Filipa IIFilip IIFilipa II, który objął władzę nad krajem po nieudanych rządach swojego zmarłego brata Perdikkasa III. Filip rozpoczął swoje rządy od gruntownej reformy armii. Wzorując się na rozwiązaniach greckich, wprowadził m.in. falangę macedońskąFalanga macedońskafalangę macedońską. Charakterystycznym uzbrojeniem piechurów w ramach szyku była 5‑metrowa włócznia - sarissaSarissasarissa, dłuższa od tych, które wcześniej stosowali w falandze Grecy. Macedońska odmiana szyku była bardziej mobilna. Falangę osłaniali również lekkozbrojni piechurzy – peltaściPeltaścipeltaści, wyposażeni w krótkie oszczepy, którymi rzucali w przeciwnika. Z rozkazu Filipa rozwijano także technikę budowy machin oblężniczych oraz flotę. Po tak zasadniczych zmianach w armii, Filip był gotowy do podboju Hellady.

R1V009Byj4tlM

Czarno‑biała ilustracja Edmunda Olliera pod tytułem „Falanga macedońska” przedstawia grupę mężczyzn idących w szyku bojowym, jeden obok drugiego. Pierwszy rząd żołnierzy jest gotowy do walki – ich włócznie skierowane są w kierunku wroga, a tarcze znajdują się blisko ciał. Mężczyźni patrzą przed siebie, są ubrani w szaty sięgające przed kolana. Jeden z nich, wysunięty do przodu, jest odwrócony w stronę towarzyszy. Większość z nich to brodaci mężczyźni. Falanga stoi zwrócona przodem do widza, lekko odwrócona w lewą stronę. Mężczyzna z pierwszego planu odwrócony jest tyłem do obserwatora, zwrócony jest w kierunku falangi.

RGGGHgVpQMnYy

Fotografia przedstawia rzeźbę głowy Filipa II, króla Macedonii. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich kręconych włosach i średniej długości zaroście, jego twarz nie zdradza żadnych emocji. Rzeźba głowy jest uszkodzona, na nosie Filipa obecna jest skaza – odłupany fragment materiału.

Władca Macedonii znał dobrze obyczaje Greków i ich taktykę wojenną, ponieważ przez kilka lat był zakładnikiem w Tebach. Posiadając odpowiednią wiedzę, wszedł w strategiczny sojusz z Tesalią, podporządkował sobie Trację i wkrótce zaczął zagrażać najsilniejszym greckim miastom‑państwom. Rosnące niebezpieczeństwo spowodowało, że Ateny i Teby zawarły sojusz przeciwko Filipowi. Do najważniejszego starcia doszło w 338 r p.n.e. pod Cheroneą. Władca Macedonii pokonał Tebańczyków i Ateńczyków i stał się hegemonem Hellady.

R1dbxXx5u6XCY

Czarno‑biała ilustracja przedstawia falangę macedońską, czyli formację zbrojną wyposażoną w tarcze oraz bardzo długie włócznie. Żołnierze mają na głowach hełmy. W kilku przednich rzędach żołnierze stoją z włóczniami skierowanymi w stronę wroga, reszta formacji włócznie ma uniesione do góry. Mężczyźni stoją bardzo blisko siebie. Falanga zwrócona jest w lewą stronę.

Filip zwołał przedstawicieli państw greckich do Koryntu i powołał symmachięSymmachiasymmachię zwaną Związkiem KorynckimZwiązek KorynckiZwiązkiem Korynckim, której odtąd przewodzić miał on sam. Członkowie związku podjęli również decyzję o zorganizowaniu wyprawy przeciw Persom. Jej oficjalnym powodem miało być pomszczenie zniszczenia Aten przez Kserksesa podczas wojen perskich. W rzeczywistości jednak, plan podboju imperium perskiego stanowił bardziej wyraz wielkich ambicji króla Macedonii niż wspólnej woli sprzysiężonych państw greckich. Ostatecznie Filip Macedoński zginął w zamachu na krótko przed rozpoczęciem kampanii.

Podboje Aleksandra

Syn Filipa, Aleksander objął panowanie w wieku 20 lat, otoczony dworem i dowódcami swojego ojca. Od najmłodszych lat był jednak starannie przygotowywany do objęcia rządów, swoją edukację zawdzięczał m.in. sprowadzonemu do Pelli ArystotelesowiArystotelesArystotelesowi. Początek wyprawy przeciw Persom miał miejsce dwa lata po śmierci Filipa w 334 r. p.n.e. Podczas tych dwóch lat Aleksander potwierdził swoje prawo do panowania i kierowania Związkiem Korynckim. Stłumił także bunt Tebańczyków i dla przykładu doszczętnie zniszczył miasto.

R1YOakwkhNaSg

Dzieło autorstwa Charlesa de Bruna pod tytułem „Bitwa pod Granikiem” przedstawia tytułową bitwę, w której starły się ze sobą dwie armie – macedońska i perska. Armią macedońską dowodził Aleksander, który jest widoczny w centrum obrazu. Aleksander siedzi na brązowym koniu, ubrany jest w srebrną zbroję i hełm z białym pióropuszem. W jednej dłoni trzyma miecz. Na jego plecach wisi bladoróżowa peleryna. Aleksander walczy z przeciwnikiem na koniu, który tratuje leżącego pod nim człowieka. Scena dzieje się nad rzeką, która widoczna jest na pierwszym planie. Za plecami Aleksandra odbywa się walka o jego życie. Jeden z Persów unosi w jego kierunku miecz, a macedoński żołnierz walczący u boku macedońskiego wodza odpycha perskiego napastnika i zadaje mu cios toporem. Otaczają ich inni walczący na zboczu wzgórza. Z prawej strony widoczne jest drzewo o zielonych liściach, a za walczącymi przedstawiono szczyty gór. Niebo jest zasnute jasnymi chmurami.

W początkowym etapie wyprawy wojska Aleksandra opanowały zachód Azji Mniejszej po zwycięskim starciu nad rzeką Granikos (334 r. p.n.e.). Podczas bitwy nieobecny był król perski Dariusz IIIDariusz IIIDariusz III, który dopiero w 333 r. p.n.e. wyruszył z Babilonu. Na jesieni do spotkania obu władców doszło pod Issos, gdzie armia perska, wspomagana siłami greckich najemników, miała z początku zdecydowaną przewagę. Wówczas Aleksander, wraz z oddziałem hetajrówHetajrowiehetajrów (doborowej jazdy) podjął próbę bezpośredniego ataku na samego Dariusza, co zmusiło perskiego władcę do ucieczki z pola bitwy. Wywołane w ten sposób zamieszanie spowodowało odwrót armii perskiej i doprowadziło do zwycięstwa Macedończyków.

R1dwghSd8KyLh

Dzieło autorstwa Jana Bruegela Starszego pod tytułem „Bitwa pod Issos” przedstawia tytułową bitwę, w której starły się ze sobą dwie armie – macedońska z perską. Dzieło przedstawia tumult bitewny. Armią macedońską dowodził Aleksander, a perską, król Dariusz III, który znajduje się w centrum obrazu – siedzi na koniu. Dariusz został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany w srebrny hełm, złotą zbroję, jasny płaszcz. W jednej dłoni trzyma miecz, a drugą trzyma lejce. Koń, na którym siedzi Dariusz jest białej maści, stoi na dwóch tylnych nogach, odwraca się w popłochu. Aleksander ubrany jest w szarą zbroję, w ręce trzyma tarczę oraz włócznię. Siedzi na czarnym koniu. Obok Dariusza obecni są jego żołnierze, każdy z nich walczy z napierającymi Macedończykami. Część walczących ma na sobie grafitowe zbroje, osłaniające przed ciosami. Grupa przeciwna odziana jest w szaty i hełmy. Z prawej strony przedstawiono jasny wysoki namiot.

RjN79JrGd6otr

Mozaika pod tytułem „Bitwa pod Issos przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, odnaleziona w 1831 roku podczas wykopalisk w Pompejach. Stanowi prawdopodobnie rzymską kopię obrazu Filoksenosa z Eretrii, który w czasach hellenistycznych przedstawił spotkanie dwóch władców na polu bitwy. Ilustracja interaktywna przedstawia uszkodzoną mozaikę nieznanego autora pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Z lewej strony dzieła obecny jest Aleksander jadący konno w kierunku Dariusza III. Aleksander został przedstawiony jako młody mężczyzna o długich brązowych włosach i bokobrodach, ubrany jest w srebrną zbroję z czerwonymi akcentami. Dariusz został sportretowany jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany jest w złoty hełm, brązową koszulę. Dariusz siedzi na rydwanie i wydaje rozkazy swoim żołnierzom. Na polu bitwy leżą zwłoki poległych żołnierzy. W tle ukazane jest drzewo bez liści. Dodatkowo na ilustracji zostały umieszczone interaktywne warstwy. Pierwsza z nich: Aleksander Macedoński. Aleksander Macedoński razem z oddziałem hetajrów dokonuje szarży w kierunku rydwanu Dariusza. Władca został przedstawiony w pancerzu, ozdobionym głową Gorgony. Detal przedstawia zbliżenie na twarz i ciało Aleksandra Wielkiego. Kolejna interaktywna warstwa to: Dariusz III. Król perski Dariusz, ukazany został na rydwanie, który dokonuje gwałtownego zwrotu. Władca spogląda w kierunku Aleksandra i ginących żołnierzy perskich, którzy starają się bronić Dariusza. Detal przedstawia zbliżenie na twarz Dariusza III. Mężczyzna sprawia wrażenie przerażonego, gestykuluje dłońmi i wskazuje kierunek ataku wojskom. Następna warstwa brzmi: Drzewo bez liści, w interpretacji badaczy wskazuje na porę roku, w której stoczono bitwę. Stąd wniosek, że na mozaice przedstawiono bitwę pod Issos, która miała miejsce w listopadzie 333 roku p.n.e. Detal przedstawia widok na suche drzewo pozbawione liści. Ostatnią interaktywną warstwą jest: Na mozaice przedstawiono dynamiczny zwrot kwadrygi Dariusza. Za postacią Dariusza widzimy woźnicę, który wykonuje ryzykowny manewr.

Mozaika pod tytułem „Bitwa pod Issos przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, odnaleziona w 1831 roku podczas wykopalisk w Pompejach. Stanowi prawdopodobnie rzymską kopię obrazu Filoksenosa z Eretrii, który w czasach hellenistycznych przedstawił spotkanie dwóch władców na polu bitwy. Ilustracja interaktywna przedstawia uszkodzoną mozaikę nieznanego autora pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Z lewej strony dzieła obecny jest Aleksander jadący konno w kierunku Dariusza III. Aleksander został przedstawiony jako młody mężczyzna o długich brązowych włosach i bokobrodach, ubrany jest w srebrną zbroję z czerwonymi akcentami. Dariusz został sportretowany jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany jest w złoty hełm, brązową koszulę. Dariusz siedzi na rydwanie i wydaje rozkazy swoim żołnierzom. Na polu bitwy leżą zwłoki poległych żołnierzy. W tle ukazane jest drzewo bez liści. Dodatkowo na ilustracji zostały umieszczone interaktywne warstwy. Pierwsza z nich: Aleksander Macedoński. Aleksander Macedoński razem z oddziałem hetajrów dokonuje szarży w kierunku rydwanu Dariusza. Władca został przedstawiony w pancerzu, ozdobionym głową Gorgony. Detal przedstawia zbliżenie na twarz i ciało Aleksandra Wielkiego. Kolejna interaktywna warstwa to: Dariusz III. Król perski Dariusz, ukazany został na rydwanie, który dokonuje gwałtownego zwrotu. Władca spogląda w kierunku Aleksandra i ginących żołnierzy perskich, którzy starają się bronić Dariusza. Detal przedstawia zbliżenie na twarz Dariusza III. Mężczyzna sprawia wrażenie przerażonego, gestykuluje dłońmi i wskazuje kierunek ataku wojskom. Następna warstwa brzmi: Drzewo bez liści, w interpretacji badaczy wskazuje na porę roku, w której stoczono bitwę. Stąd wniosek, że na mozaice przedstawiono bitwę pod Issos, która miała miejsce w listopadzie 333 roku p.n.e. Detal przedstawia widok na suche drzewo pozbawione liści. Ostatnią interaktywną warstwą jest: Na mozaice przedstawiono dynamiczny zwrot kwadrygi Dariusza. Za postacią Dariusza widzimy woźnicę, który wykonuje ryzykowny manewr.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PEZXVY9zm

Następnie Aleksander podążył na południe, zajmując Tyr oraz Egipt, będący wcześniej perską satrapiąSatrapiasatrapią. Wówczas założył także pierwszą z wielu AleksandriiAleksandriaAleksandrii, nadając miastu swoje imię. Aleksandria w Egipcie miała stać się w późniejszych wiekach jednym z najważniejszych ośrodków hellenistycznej kultury, głównie za sprawą założonej tam później słynnej biblioteki.

Do kolejnego wielkiego starcia dwóch armii doszło w roku 331 p.n.e. pod Gaugamelą, gdzie Aleksander jeszcze raz był górą, ponownie zmuszając króla Dariusza do ucieczki. Zwycięzca nie podążył od razu za uciekającym perskim władcą. Najpierw wojska Aleksandra zajęły kolejno ośrodki – Babilon, Suzę i Persepolis. Dopiero potem syn Filipa udał się do wschodnich satrapii w poszukiwaniu Dariusza. Zanim go odnalazł, wielki król Persji został zdradzony i zabity przez jednego ze swoich poddanych.

R1YcV9ao3LzRc

Obraz przedstawia Aleksandra stojącego nad ciałem Dariusza. Aleksander został namalowany jako młody mężczyzna o długich ciemnych włosach, ubrany w czerwoną szatę, do której przyczepiona została złota peleryna. Mężczyzna ma spuszczony wzrok, skierowany na Dariusza, zaczerwienioną twarz, a swoje dłonie opiera o łoże, na którym leży bezwładnie król perski Dariusz - mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości brązowych włosach i krótkim zaroście. Tors leżącego jest nagi, a jego dolne partie ciała okryte są szarym materiałem. Na drugim planie są dwaj żołnierze, towarzysze Aleksandra, którzy obserwują jego reakcję. Tło jest biało‑niebieskie.

Najważniejsze bitwy Aleksandra Macedońskiego z Persami

RNllR5OVMROkt

Mapa interaktywna przedstawiająca pola bitew Aleksandra Macedońskiego z Persami. Na mapie w formie graficznej i tekstowej zaprezentowane zostały tereny Europy oraz Azji, które zostały podbite przez Aleksandra Macedońskiego. Mapa zawiera także zwięzły opis sytuacji poszczególnych bitew. Lądy ukazane w środku mapy są pomarańczowe, pozostałe zaznaczono na szaro. Morza, podpisane niebieskimi literami, są białe. Miasta oraz tereny są podpisane pogrubioną czcionką, a trasy zaznaczone strzałkami oraz okrągłymi znacznikami. Po prawej stronie znajdują się interaktywne pola tekstowe: „Bitwa pod Cheroneą”, po naciśnięciu pojawia się opis: w drugiej połowie IV wieku p.n.e. władca Macedonii Filip wszedł w strategiczny sojusz z Tesalią, podporządkował sobie Trację i wkrótce zaczął zagrażać najsilniejszym greckim miastom‑państwom. Ateny i Teby zawarły sojusz w walce z Filipem. Do najważniejszego starcia doszło w 338 r p.n.e. pod Cheroneą. Król Macedonii pokonał Tebańczyków i Ateńczyków i stał się hegemonem Hellady. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Granikiem”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W początkowym etapie wyprawy przeciw Persom wojska Aleksandra opanowały zachód Azji Mniejszej po zwycięskim starciu nad rzeką Granikos (334 p.n.e.). Podczas bitwy nieobecny był król perski Dariusz III, który dopiero w 333 r. p.n.e. wyruszył z Babilonu. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Issos”, po jego naciśnięciu pojawia się następujący opis: na jesieni 333 r. p.n.e. do spotkania obu władców doszło pod Issos, gdzie armia perska, wspomagana siłami greckich najemników, miała z początku zdecydowaną przewagę. Wówczas Aleksander, wraz z oddziałem hetajrów (doborowej jazdy) podjął próbę bezpośredniego ataku na samego Dariusza, co zmusiło perskiego władcę do ucieczki z pola bitwy. Wywołane w ten sposób zamieszanie spowodowało odwrót armii perskiej i doprowadziło do zwycięstwa Macedończyków. Następnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Gaugamelą”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W październiku 331 roku doszło do starcia armii Aleksandra Wielkiego z wojskami Dariusza III. Według wielu źródeł armia Aleksandra Macedońskiego dysponowała 47000 żołnierzami, zaś armia Dariusza III była ponad cztery razy większa, liczyła około 200000 żołnierzy. Armia Aleksandra Macedońskiego zdołała osłabić perską jazdę, a następnie piechotę. W wyniku zamieszania i druzgocącej porażki wojsk perskich Dariusz kolejny raz uciekł z pola bitwy. Ostatnim interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Nikają”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: Wojsko Aleksandra dotarło do Pendżabu, gdzie nad rzeką Hydaspes w roku 326 p.n.e. pokonano tamtejszego władcę Porosa. Pokonany król miał uciekać przed Macedończykami na słoniu. Bitwa nad Hydaspesem stanowiła wspaniałe taktyczne zwycięstwo Aleksandra.

Mapa interaktywna przedstawiająca pola bitew Aleksandra Macedońskiego z Persami. Na mapie w formie graficznej i tekstowej zaprezentowane zostały tereny Europy oraz Azji, które zostały podbite przez Aleksandra Macedońskiego. Mapa zawiera także zwięzły opis sytuacji poszczególnych bitew. Lądy ukazane w środku mapy są pomarańczowe, pozostałe zaznaczono na szaro. Morza, podpisane niebieskimi literami, są białe. Miasta oraz tereny są podpisane pogrubioną czcionką, a trasy zaznaczone strzałkami oraz okrągłymi znacznikami. Po prawej stronie znajdują się interaktywne pola tekstowe: „Bitwa pod Cheroneą”, po naciśnięciu pojawia się opis: w drugiej połowie IV wieku p.n.e. władca Macedonii Filip wszedł w strategiczny sojusz z Tesalią, podporządkował sobie Trację i wkrótce zaczął zagrażać najsilniejszym greckim miastom‑państwom. Ateny i Teby zawarły sojusz w walce z Filipem. Do najważniejszego starcia doszło w 338 r p.n.e. pod Cheroneą. Król Macedonii pokonał Tebańczyków i Ateńczyków i stał się hegemonem Hellady. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Granikiem”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W początkowym etapie wyprawy przeciw Persom wojska Aleksandra opanowały zachód Azji Mniejszej po zwycięskim starciu nad rzeką Granikos (334 p.n.e.). Podczas bitwy nieobecny był król perski Dariusz III, który dopiero w 333 r. p.n.e. wyruszył z Babilonu. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Issos”, po jego naciśnięciu pojawia się następujący opis: na jesieni 333 r. p.n.e. do spotkania obu władców doszło pod Issos, gdzie armia perska, wspomagana siłami greckich najemników, miała z początku zdecydowaną przewagę. Wówczas Aleksander, wraz z oddziałem hetajrów (doborowej jazdy) podjął próbę bezpośredniego ataku na samego Dariusza, co zmusiło perskiego władcę do ucieczki z pola bitwy. Wywołane w ten sposób zamieszanie spowodowało odwrót armii perskiej i doprowadziło do zwycięstwa Macedończyków. Następnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Gaugamelą”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W październiku 331 roku doszło do starcia armii Aleksandra Wielkiego z wojskami Dariusza III. Według wielu źródeł armia Aleksandra Macedońskiego dysponowała 47000 żołnierzami, zaś armia Dariusza III była ponad cztery razy większa, liczyła około 200000 żołnierzy. Armia Aleksandra Macedońskiego zdołała osłabić perską jazdę, a następnie piechotę. W wyniku zamieszania i druzgocącej porażki wojsk perskich Dariusz kolejny raz uciekł z pola bitwy. Ostatnim interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Nikają”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: Wojsko Aleksandra dotarło do Pendżabu, gdzie nad rzeką Hydaspes w roku 326 p.n.e. pokonano tamtejszego władcę Porosa. Pokonany król miał uciekać przed Macedończykami na słoniu. Bitwa nad Hydaspesem stanowiła wspaniałe taktyczne zwycięstwo Aleksandra.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PEZXVY9zm

Wielkie imperium Aleksandra

Po wojnie z Dariuszem III, Aleksander był władcą Macedonii, Hellady, Egiptu i obszarów dawnego imperium Achemenidów. Do sprawnego zarządzania tak wielkim obszarem potrzeba było odważnych decyzji politycznych. Król nie bał się czynić śmiałych gestów - przyjmował obyczaje swoich nowych poddanych, dopuścił do orientalizacji ceremoniału. Włączał również irańskich żołnierzy do swoich oddziałów. Z czasem wśród otoczenia władcy zaczęły pojawiać się głosy krytyki i sprzeciwu. Aleksander poślubił nawet Roksanę, córkę jednego ze wschodnich magnatów. Jednocześnie planował dalszy pochód na wschód, do Indii. Wojsko dotarło do Pendżabu, gdzie nad rzeką Hydaspes w roku 326 p.n.e. pokonano tamtejszego władcę PorosaPorosPorosa. Pokonany król miał uciekać przed Macedończykami na słoniu. Bitwa nad Hydaspesem stanowiła wspaniałe taktyczne zwycięstwo Aleksandra.

ROR7zUCBOK0tG

Fotografia przedstawia srebrną monetę, na której znajdują się podobizny Aleksandra Macedońskiego i Porosa. Władca Macedonii ukazany został na koniu stającym dęba, a Poros siedzi na słoniu po prawej stronie monety. Jej brzegi nie tworzą idealnego okrągłego kształtu, widoczne są liczne ubytki, a cała moneta jest w kolorze jasnej miedzi. Fotografia została wykonana na białym tle.

Niedługo później, w okolicach rzeki Bjas, żołnierze odmówili królowi dalszego marszu, zmuszając go do powrotu do Suzy. Okres podbojów na wschodzie zakończył się w roku 324 p.n.e., lecz Aleksander planował już kolejne kampanie, tym razem na zachód od Macedonii i Hellady. Do wyprawy jednak nigdy nie doszło – wielki zdobywca nagle zachorował i zmarł w 323 r. p.n.e. Do dziś nie jest jasne, co stanowiło przyczynę śmierci.

R1DNrARnbNX9a

Fotografia przedstawia popiersie umierającego Aleksandra Wielkiego, który został ukazany jako młody mężczyzna o długich kręconych włosach. Twarz Aleksandra uniesiona jest ku górze oraz w prawo, jego brwi są ściągnięte, a usta rozchylone. Na jego twarzy nie widać ubytków czy skaz, obecne jest jednak zabrudzenie na lewym policzku. Rzeźba wykonana jest z białego kamienia. Fotografia została wykonana na tle jasnej ściany.

Następcy Aleksandra i kultura hellenistyczna

Po śmierci Aleksandra rozpoczął się okres walki o sukcesję pomiędzy jego dowódcami, określanymi w historii jako diadochowieDiadochowiediadochowie. W wyniku rywalizacji wielkie imperium rozpadło się, a w jego miejscu powstały nowe monarchie, zwane hellenistycznymi. Egipt opanował PtolemeuszPtolemeusz IPtolemeusz z rodu Lagidów (tę monarchię określa się także państwem Ptolemeuszy). Macedonia rządzona była odtąd przez Antygonidów (od imienia dowódcy AntygonosaAntygonos IAntygonosa), natomiast dawna Persja przez Seleukidów (od SeleukosaSeleukosSeleukosa). Funkcjonujące na tych obszarach greckie miasta‑państwa stały się zależne od rządów dziedzicznych dynastii. W ten sposób rozpoczął się czas, nazywany w historii okresem hellenistycznym. W wyniku podbojów Aleksandra, kultura grecka zbliżyła się z cywilizacjami Wschodu (synkretyzm kulturowy), Egipt i Persja zaczęły przyjmować greckie wzorce. W hellenistycznych państwach zaczął dominować jeden język grecki w uproszczonym, wspólnym dialekcie (z greckiego: koinē). Wpływowe ośrodki, takie jak Aleksandria i Pergamon z wielkimi bibliotekami, skupiały twórców nauki i sztuki. Rozwijały się badania nad literaturą (początki filologii jako nauki), studia filozoficzne, pojawili się pisarze eksperymentujący i tworzący nowe gatunki oraz nowe formy wyrazu w sztuce. Bogatą i różnorodną kulturę tego okresu określamy mianem kultury hellenistycznej. Za kres czasów hellenistycznych powszechnie uznaje się podporządkowanie Egiptu przez Rzym, co nastąpiło w roku 30 p.n.e.

Podsumowanie życia Aleksandra Wielkiego – film

Podsumowanie

Postać Aleksandra Wielkiego inspirowała i rozbudzała wyobraźnię ludzi we wszystkich późniejszych epokach. Ten młody następca tronu w ciągu kilkunastu lat swoich rządów dokonał czegoś, co nie udało się nikomu wcześniej i nikomu po nim. Jako dowódca podbił niemal cały znany dotąd świat na wschód od Hellady. Wśród sobie współczesnych i potomnych zasłużył nie tylko na pamięć i uwielbienie. Połączył on Zachód ze Wschodem, trwale wpłynął na rozwój i szerzenie kultury greckiej, doczekał się również ubóstwienia. Odtąd zawsze już wymieniany będzie wśród najwybitniejszych dowódców i władców w historii świata.

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Antygonos I

Antygonos I

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra; założyciel dynastii Antygonidów, która w czasach hellenistycznych rządziła Macedonią.

RGa3C1jGOXp4n

Fotografia przedstawia monetę o kształcie spłaszczonego okręgu. Na awersie monety znajduje się podobizna mężczyzny w średnim wieku, o długich włosach oraz dużym nosie. Widoczny jest jego profil. Na jego twarzy obecny jest uśmiech. Na rewersie monety widoczny jest szczupły mężczyzna siedzący na tronie. Jego lewa ręka jest uniesiona i skierowana do tyłu, a jego wzrok spoczywa na dużym ptaku, siedzącymi na prawej, wyciągniętej przed siebie, dłoni mężczyzny. Po obu stronach tej sceny znajdują się litery.

Arystoteles

Arystoteles

wybitny filozof grecki, uczeń Platona, założyciel szkoły filozoficznej o nazwie Lykejon. Został sprowadzony do Pelli, gdzie stał się nauczycielem młodego Aleksandra.

RegfvDrlXHFrZ

Fotografia przedstawia „Popiersie Arystotelesa” dłuta Lyspiosa. Arystoteles został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o krótkich włosach i przystrzyżonym zaroście. Jego głowa odwrócona jest lekko ku lewej stronie. Na twarzy Arystotelesa widoczny jest delikatny uśmiech oraz liczne zmarszczki, jego usta są rozchylone. Popiersie jest wyraźnie uszkodzone, obecne są liczne ubytki na powierzchni materiału. Tło stanowi jasna ściana z licznymi przebarwieniami.

Dariusz III

Dariusz III

ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów. Został zabity po bitwie pod Gaugamelą przez Bessosa, satrapę Baktrii. Chcąc połączyć rody Achemenidów i Argeadów, Aleksander poślubił jego córkę.

RpPcXIgkl8nuB

Dzieło nieznanego autora przedstawia detal z mozaiki pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Na prezentowanym fragmencie mozaiki widoczny jest Dariusz, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku odziany w złoty hełm, brązową szatę i brązową pelerynę. Dariusz siedzi na rydwanie i patrzy na swoich żołnierzy, kierując do nich prawą dłoń. W tle znajdują się liczni żołnierze perscy z wyciągniętymi do góry włóczniami. Za plecami Dariusza woźnica trzyma lejce i bicz; próbuje wykonać ostry manewr. Tło stanowi jasne, beżowe niebo.

Falanga macedońska

Falanga macedońska

ulepszony przez Filipa II szyk bojowy, stosowany przez macedońską piechotę, wzorowany na sposobie walki Greków.

R1dbxXx5u6XCY

Czarno‑biała ilustracja przedstawia falangę macedońską, czyli formację zbrojną wyposażoną w tarcze oraz bardzo długie włócznie. Żołnierze mają na głowach hełmy. W kilku przednich rzędach żołnierze stoją z włóczniami skierowanymi w stronę wroga, reszta formacji włócznie ma uniesione do góry. Mężczyźni stoją bardzo blisko siebie. Falanga zwrócona jest w lewą stronę.

Filip II

Filip II

król Macedonii, wybitny strateg, któremu udało się podporządkować greckie miasta‑państwa; założyciel Związku Korynckiego, ojciec Aleksandra. Zginął w wyniku zamachu, z ręki jednego z gwardzistów.

RGGGHgVpQMnYy

Fotografia przedstawia rzeźbę głowy Filipa II, króla Macedonii. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich kręconych włosach i średniej długości zaroście, jego twarz nie zdradza żadnych emocji. Rzeźba głowy jest uszkodzona, na nosie Filipa obecna jest skaza – odłupany fragment materiału.

Hetajrowie

Hetajrowie

RUP5uhRwYU3VN1

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa hetajrowie, które w języku greckim brzmi: hetajros.

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa hetajrowie, które w języku greckim brzmi: hetajros.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PEZXVY9zm

Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa hetajrowie, które w języku greckim brzmi: hetajros.

(z greckiego:  ἑτtauαalfaῖρrhoοomicronς ὁ; hetaīros – towarzysz, przyjaciel) doborowa jazda macedońska, stanowiąca przyboczny oddział władcy i dowodzona przez niego.

R146hwWQlROyr

Ilustracja Augusta Pertryla pod tytułem „Hejtarowie podczas szarży” przedstawia pędzącą jazdę konną starożytnej Macedonii. Każdy z czterech żołnierzy ubrany jest w zbroję i hełm z charakterystycznym pióropuszem. Jeźdźcy wyposażeni są w miecze oraz okrągłe tarcze. Koń jeźdźca przedstawionego na środku, pierwszego planu jest najciemniejszym elementem ilustracji. Jego miecz uniesiony jest w górze. Na drugim planie znajdują się pozostali jeźdźcy. Jeden z nich unosi włócznię w górę, pozostali trzymają ją skierowaną do przodu. Pod grafiką widnieje napis: <span lang='en''>The Companions.

Poros

Poros

władca indyjski, który stanął do walki z Aleksandrem nad rzeką Hydaspes i poniósł klęskę. W armii Porosa wykorzystywane były słonie bojowe.

ROR7zUCBOK0tG

Fotografia przedstawia srebrną monetę, na której znajdują się podobizny Aleksandra Macedońskiego i Porosa. Władca Macedonii ukazany został na koniu stającym dęba, a Poros siedzi na słoniu po prawej stronie monety. Jej brzegi nie tworzą idealnego okrągłego kształtu, widoczne są liczne ubytki, a cała moneta jest w kolorze jasnej miedzi. Fotografia została wykonana na białym tle.

Ptolemeusz I

Ptolemeusz I

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra. Po śmierci Aleksandra on i jego potomkowie rządzili Egiptem. Okres rządów dynastii zakończył się wraz ze śmiercią słynnej Kleopatry VII w 30 r. p.n.e., kiedy Egipt opanowali Rzymianie.

R5AQ6UiwpwMMV

Fotografia przedstawia popiersie Ptolemeusza, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich włosach spiętych opaską oraz zaokrąglonej twarzy, niezdradzającej emocji. Autor skupił się na detalach twarzy, wyraźnie podkreślił kości policzkowe, brodę oraz usta i nos. Popiersie Ptolemeusza nie posiada większych ubytków czy odprysków, jedynie niektóre elementy odbiegają od jasnego koloru całości. Tło fotografii jest czarne.

Seleukos

Seleukos

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra; założyciel dynastii Seleukidów, którzy po śmierci Aleksandra rządzili na ziemiach dawnej Persji.

R16JNJkJta4zY

Fotografia przedstawia popiersie Seleukosa, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach. Kąciki jego rozchylonych ust są delikatnie uniesione do góry. Ma duże, wyraźnie zarysowane oczy o brązowych źrenicach. Kontur oczu obramowany jest zielonym kolorem, co może sugerować łzy. Materiał, którego użyto do wykonania dzieła jest ciemnoszary, odbijający światło. Popiersie nie posiada widocznych ubytków, tylko delikatne odpryski na czole.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

Notatki ucznia

Galeria

R1V009Byj4tlM

Czarno‑biała ilustracja Edmunda Olliera pod tytułem „Falanga macedońska” przedstawia grupę mężczyzn idących w szyku bojowym, jeden obok drugiego. Pierwszy rząd żołnierzy jest gotowy do walki – ich włócznie skierowane są w kierunku wroga, a tarcze znajdują się blisko ciał. Mężczyźni patrzą przed siebie, są ubrani w szaty sięgające przed kolana. Jeden z nich, wysunięty do przodu, jest odwrócony w stronę towarzyszy. Większość z nich to brodaci mężczyźni. Falanga stoi zwrócona przodem do widza, lekko odwrócona w lewą stronę. Mężczyzna z pierwszego planu odwrócony jest tyłem do obserwatora, zwrócony jest w kierunku falangi.

RGGGHgVpQMnYy

Fotografia przedstawia rzeźbę głowy Filipa II, króla Macedonii. Został on przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich kręconych włosach i średniej długości zaroście, jego twarz nie zdradza żadnych emocji. Rzeźba głowy jest uszkodzona, na nosie Filipa obecna jest skaza – odłupany fragment materiału.

R1dbxXx5u6XCY

Czarno‑biała ilustracja przedstawia falangę macedońską, czyli formację zbrojną wyposażoną w tarcze oraz bardzo długie włócznie. Żołnierze mają na głowach hełmy. W kilku przednich rzędach żołnierze stoją z włóczniami skierowanymi w stronę wroga, reszta formacji włócznie ma uniesione do góry. Mężczyźni stoją bardzo blisko siebie. Falanga zwrócona jest w lewą stronę.

R1YOakwkhNaSg

Dzieło autorstwa Charlesa de Bruna pod tytułem „Bitwa pod Granikiem” przedstawia tytułową bitwę, w której starły się ze sobą dwie armie – macedońska i perska. Armią macedońską dowodził Aleksander, który jest widoczny w centrum obrazu. Aleksander siedzi na brązowym koniu, ubrany jest w srebrną zbroję i hełm z białym pióropuszem. W jednej dłoni trzyma miecz. Na jego plecach wisi bladoróżowa peleryna. Aleksander walczy z przeciwnikiem na koniu, który tratuje leżącego pod nim człowieka. Scena dzieje się nad rzeką, która widoczna jest na pierwszym planie. Za plecami Aleksandra odbywa się walka o jego życie. Jeden z Persów unosi w jego kierunku miecz, a macedoński żołnierz walczący u boku macedońskiego wodza odpycha perskiego napastnika i zadaje mu cios toporem. Otaczają ich inni walczący na zboczu wzgórza. Z prawej strony widoczne jest drzewo o zielonych liściach, a za walczącymi przedstawiono szczyty gór. Niebo jest zasnute jasnymi chmurami.

R1dwghSd8KyLh

Dzieło autorstwa Jana Bruegela Starszego pod tytułem „Bitwa pod Issos” przedstawia tytułową bitwę, w której starły się ze sobą dwie armie – macedońska z perską. Dzieło przedstawia tumult bitewny. Armią macedońską dowodził Aleksander, a perską, król Dariusz III, który znajduje się w centrum obrazu – siedzi na koniu. Dariusz został przedstawiony jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany w srebrny hełm, złotą zbroję, jasny płaszcz. W jednej dłoni trzyma miecz, a drugą trzyma lejce. Koń, na którym siedzi Dariusz jest białej maści, stoi na dwóch tylnych nogach, odwraca się w popłochu. Aleksander ubrany jest w szarą zbroję, w ręce trzyma tarczę oraz włócznię. Siedzi na czarnym koniu. Obok Dariusza obecni są jego żołnierze, każdy z nich walczy z napierającymi Macedończykami. Część walczących ma na sobie grafitowe zbroje, osłaniające przed ciosami. Grupa przeciwna odziana jest w szaty i hełmy. Z prawej strony przedstawiono jasny wysoki namiot.

R1RgobVnN4XSD

Uszkodzona mozaika nieznanego autora pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Z lewej strony dzieła obecny jest Aleksander jadący konno w kierunku Dariusza III. Macedończyk został przedstawiony jako młody mężczyzna o długich brązowych włosach i bokobrodach, ubrany jest w srebrną zbroję z czerwonymi akcentami. Dariusz został sportretowany jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany jest w złoty hełm, brązową koszulę. Dariusz siedzi na lektyce i wydaje rozkazy swoim żołnierzom. Na polu bitwy leżą zwłoki poległych żołnierzy.

R1YcV9ao3LzRc

Obraz przedstawia Aleksandra stojącego nad ciałem Dariusza. Aleksander został namalowany jako młody mężczyzna o długich ciemnych włosach, ubrany w czerwoną szatę, do której przyczepiona została złota peleryna. Mężczyzna ma spuszczony wzrok, skierowany na Dariusza, zaczerwienioną twarz, a swoje dłonie opiera o łoże, na którym leży bezwładnie król perski Dariusz - mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości brązowych włosach i krótkim zaroście. Tors leżącego jest nagi, a jego dolne partie ciała okryte są szarym materiałem. Na drugim planie są dwaj żołnierze, towarzysze Aleksandra, którzy obserwują jego reakcję. Tło jest biało‑niebieskie.

ROR7zUCBOK0tG

Fotografia przedstawia srebrną monetę, na której znajdują się podobizny Aleksandra Macedońskiego i Porosa. Władca Macedonii ukazany został na koniu stającym dęba, a Poros siedzi na słoniu po prawej stronie monety. Jej brzegi nie tworzą idealnego okrągłego kształtu, widoczne są liczne ubytki, a cała moneta jest w kolorze jasnej miedzi. Fotografia została wykonana na białym tle.

R1DNrARnbNX9a

Fotografia przedstawia popiersie umierającego Aleksandra Wielkiego, który został ukazany jako młody mężczyzna o długich kręconych włosach. Twarz Aleksandra uniesiona jest ku górze oraz w prawo, jego brwi są ściągnięte, a usta rozchylone. Na jego twarzy nie widać ubytków czy skaz, obecne jest jednak zabrudzenie na lewym policzku. Rzeźba wykonana jest z białego kamienia. Fotografia została wykonana na tle jasnej ściany.

R13FV669rsaQF

Czarno‑biała ilustracja nieznanego autora przedstawia trzech znakomitych starożytnych wodzów. Od lewej: Hektora, Aleksandra Wielkiego oraz Juliusza Cezara. Każdy z wodzów ubrany jest w pełną zbroję płytową i kolczugę, są w średnim wieku, na twarzach mają zarost oraz wyraźne zmarszczki. Dwóch z nich - Hektor i Aleksander Wielki noszą na głowach hełmy, a Juliusz Cezar koronę. Każdy z wodzów trzyma tarczę oraz miecz przy pasie. Skierowani są ku sobie, jak gdyby rozmawiali. U góry widoczne są litery, układające się w napis w języku niemieckim.

RGa3C1jGOXp4n

Fotografia przedstawia monetę o kształcie spłaszczonego okręgu. Na awersie monety znajduje się podobizna mężczyzny w średnim wieku, o długich włosach oraz dużym nosie. Widoczny jest jego profil. Na jego twarzy obecny jest uśmiech. Na rewersie monety widoczny jest szczupły mężczyzna siedzący na tronie. Jego lewa ręka jest uniesiona i skierowana do tyłu, a jego wzrok spoczywa na dużym ptaku, siedzącymi na prawej, wyciągniętej przed siebie, dłoni mężczyzny. Po obu stronach tej sceny znajdują się litery.

RegfvDrlXHFrZ

Fotografia przedstawia „Popiersie Arystotelesa” dłuta Lyspiosa. Arystoteles został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku, o krótkich włosach i przystrzyżonym zaroście. Jego głowa odwrócona jest lekko ku lewej stronie. Na twarzy Arystotelesa widoczny jest delikatny uśmiech oraz liczne zmarszczki, jego usta są rozchylone. Popiersie jest wyraźnie uszkodzone, obecne są liczne ubytki na powierzchni materiału. Tło stanowi jasna ściana z licznymi przebarwieniami.

RpPcXIgkl8nuB

Dzieło nieznanego autora przedstawia detal z mozaiki pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Na prezentowanym fragmencie mozaiki widoczny jest Dariusz, który został ukazany jako mężczyzna w podeszłym wieku odziany w złoty hełm, brązową szatę i brązową pelerynę. Dariusz siedzi na rydwanie i patrzy na swoich żołnierzy, kierując do nich prawą dłoń. W tle znajdują się liczni żołnierze perscy z wyciągniętymi do góry włóczniami. Za plecami Dariusza woźnica trzyma lejce i bicz; próbuje wykonać ostry manewr. Tło stanowi jasne, beżowe niebo.

R146hwWQlROyr

Ilustracja Augusta Pertryla pod tytułem „Hejtarowie podczas szarży” przedstawia pędzącą jazdę konną starożytnej Macedonii. Każdy z czterech żołnierzy ubrany jest w zbroję i hełm z charakterystycznym pióropuszem. Jeźdźcy wyposażeni są w miecze oraz okrągłe tarcze. Koń jeźdźca przedstawionego na środku, pierwszego planu jest najciemniejszym elementem ilustracji. Jego miecz uniesiony jest w górze. Na drugim planie znajdują się pozostali jeźdźcy. Jeden z nich unosi włócznię w górę, pozostali trzymają ją skierowaną do przodu. Pod grafiką widnieje napis: <span lang='en''>The Companions.

R5AQ6UiwpwMMV

Fotografia przedstawia popiersie Ptolemeusza, który został ukazany jako mężczyzna w średnim wieku, o krótkich włosach spiętych opaską oraz zaokrąglonej twarzy, niezdradzającej emocji. Autor skupił się na detalach twarzy, wyraźnie podkreślił kości policzkowe, brodę oraz usta i nos. Popiersie Ptolemeusza nie posiada większych ubytków czy odprysków, jedynie niektóre elementy odbiegają od jasnego koloru całości. Tło fotografii jest czarne.

R16JNJkJta4zY

Fotografia przedstawia popiersie Seleukosa, który został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, o średniej długości kręconych włosach. Kąciki jego rozchylonych ust są delikatnie uniesione do góry. Ma duże, wyraźnie zarysowane oczy o brązowych źrenicach. Kontur oczu obramowany jest zielonym kolorem, co może sugerować łzy. Materiał, którego użyto do wykonania dzieła jest ciemnoszary, odbijający światło. Popiersie nie posiada widocznych ubytków, tylko delikatne odpryski na czole.

Bibliografia

• Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

• Kulesza R., Aleksander Wielki, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2009.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

• Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, tłum. Tadeusz Sinko, Wrocław 1955

• Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

• Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.