R4SCuaE3YdYGZ
Fotografia rzeźby autorstwa Vangelisa Moustakasa pod tytułem „Pomnik Aleksandra Wielkiego” przedstawiającej siedzącego na koniu, tytułowego młodego mężczyznę o długich włosach. Aleksander ubrany jest w zbroję, do której została doczepiona peleryna. Koń, na którym siedzi mężczyzna staje dęba, jego pysk jest otwarty. Pomnik jest szary, a na jego przednią część z lewej strony zdjęcia pada ciepłe światło, nadając mu żółtawy odcień. Fotografia pomnika została wykonana po zachodzie słońca, przy ciemnoniebieskim niebie, stanowiącym jej tło.

Panowanie Aleksandra Wielkiego

Vangelis Moustakas, „Pomnik Aleksandra Wielkiego”, 1974 r., Saloniki, Grecja, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: Vangelis Moustakas, Pomnik Aleksandra Wielkiego, 1974, Rzeźba, Saloniki, Grecja, dostępny w internecie: https://stock.adobe.com/pl/images/night-view-of-the-statue-of-alexander-the-great-in-thessaloniki-greece/245016062 [dostęp 3.10.2022], licencja: CC BY 3.0.

Ważne daty

338 r. p.n.e. – bitwa pod Cheroneą, zwycięstwo Filipa II nad Atenami i Tebami.

337 r. p.n.e. – powstanie Związku Korynckiego.

336 r. p.n.e. – śmierć Filipa II Macedońskiego.

334 r. p.n.e. – początek wyprawy przeciw Persom, bitwa nad rzeką Granikos.

333 r. p.n.e. – bitwa pod Issos.

331 r. p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą.

326 r. p.n.e. – bitwa nad rzeką Hydaspes.

323 r. p.n.e. – śmierć Aleksandra Macedońskiego.

Nauczysz się
  • Umiejscawiać w czasie okres panowania Aleksandra Wielkiego.

  • Wskazywać na mapie zasięg imperium Aleksandra.

  • Opowiadać o znaczeniu podbojów Aleksandra Wielkiego dla późniejszych dziejów Europy.

  • Wyjaśniać specyfikę kultury hellenistycznej.

Panowanie Filipa Macedońskiego

Macedonia od VII wieku p.n.e. rządzona była przez dynastię Argeadów. Państwo to, choć kulturowo zbliżone do greckich miast‑państw, było jednak traktowane z rezerwą przez Hellenów. Do IV wieku p.n.e. nie odgrywało również istotnej roli. Zdecydowany wzrost znaczenia Argeadów nastąpił za panowania Filipa IIFilip IIFilipa II, który objął władzę nad krajem po nieudanych rządach swojego zmarłego brata Perdikkasa III. Filip rozpoczął swoje rządy od gruntownej reformy armii. Wzorując się na rozwiązaniach greckich, wprowadził m.in. falangę macedońskąFalanga macedońskafalangę macedońską. Charakterystycznym uzbrojeniem piechurów w ramach szyku była 5‑metrowa włócznia - sarissaSarissasarissa, dłuższa od tych, które wcześniej stosowali w falandze Grecy. Macedońska odmiana szyku była bardziej mobilna. Falangę osłaniali również lekkozbrojni piechurzy – peltaściPeltaścipeltaści, wyposażeni w krótkie oszczepy, którymi rzucali w przeciwnika. Z rozkazu Filipa rozwijano także technikę budowy machin oblężniczych oraz flotę. Po tak zasadniczych zmianach w armii, Filip był gotowy do podboju Hellady.

R1V009Byj4tlM
Edmund Ollier, „Falanga macedońska”, 1882 r., ilustracja z: „Cassell's illustrated universal history”, s. 469, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Edmund Ollier, Falanga macedońska, 1882, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Macedonian_phalanx.jpg [dostęp 13.04.2021], domena publiczna. Skan z książki, wersja elektroniczna: https://archive.org/details/cassellsillustr02olligoog/page/n491/mode/1up.
RGGGHgVpQMnYy
Gunnar Bach Pedersen (fotograf), Rzeźba głowy Filipa II, króla Macedonii, ok. 336 r. p.n.e., Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, Dania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Gunnar Bach-Pedersen, Popiersie Filipa II, króla Macedonii, 336, Rzeźba, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Filip_II_Macedonia.jpg [dostęp 13.03.2021], domena publiczna.

Władca Macedonii znał dobrze obyczaje Greków i ich taktykę wojenną, ponieważ przez kilka lat był zakładnikiem w Tebach. Posiadając odpowiednią wiedzę, wszedł w strategiczny sojusz z Tesalią, podporządkował sobie Trację i wkrótce zaczął zagrażać najsilniejszym greckim miastom‑państwom. Rosnące niebezpieczeństwo spowodowało, że Ateny i Teby zawarły sojusz przeciwko Filipowi. Do najważniejszego starcia doszło w 338 r p.n.e. pod Cheroneą. Władca Macedonii pokonał Tebańczyków i Ateńczyków i stał się hegemonem Hellady.

R1dbxXx5u6XCY
Falanga macedońska, online‑skills, CC BY 3.0; opracowano na podstawie: Macedonian phalanx, 1984 r., ilustracja z May, Elmer; Stadler, Gerald; Votaw, John; Griess, Thomas, „Ancient and Medieval Warfare: The History of the Strategies, Tactics, and Leadership of Classical Warfare”, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: online-skills, Falanga macedońska, 1984, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Makedonische_phalanx.png [dostęp 13.04.2021], domena publiczna. opracowano na podstawie: Macedonian phalanx, 1984 r., ilustracja z May, Elmer; Stadler, Gerald; Votaw, John; Griess, Thomas, „Ancient and Medieval Warfare: The History of the Strategies, Tactics, and Leadership of Classical Warfare.

Filip zwołał przedstawicieli państw greckich do Koryntu i powołał symmachięSymmachiasymmachię zwaną Związkiem KorynckimZwiązek KorynckiZwiązkiem Korynckim, której odtąd przewodzić miał on sam. Członkowie związku podjęli również decyzję o zorganizowaniu wyprawy przeciw Persom. Jej oficjalnym powodem miało być pomszczenie zniszczenia Aten przez Kserksesa podczas wojen perskich. W rzeczywistości jednak, plan podboju imperium perskiego stanowił bardziej wyraz wielkich ambicji króla Macedonii niż wspólnej woli sprzysiężonych państw greckich. Ostatecznie Filip Macedoński zginął w zamachu na krótko przed rozpoczęciem kampanii.

Podboje Aleksandra

Syn Filipa, Aleksander objął panowanie w wieku 20 lat, otoczony dworem i dowódcami swojego ojca. Od najmłodszych lat był jednak starannie przygotowywany do objęcia rządów, swoją edukację zawdzięczał m.in. sprowadzonemu do Pelli ArystotelesowiArystotelesArystotelesowi. Początek wyprawy przeciw Persom miał miejsce dwa lata po śmierci Filipa w 334 r. p.n.e. Podczas tych dwóch lat Aleksander potwierdził swoje prawo do panowania i kierowania Związkiem Korynckim. Stłumił także bunt Tebańczyków i dla przykładu doszczętnie zniszczył miasto.

R1YOakwkhNaSg
Charles de Brun, „Bitwa pod Granikiem”, 1665 r., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Charles de Brun, Bitwa pod Granikiem, 1665, Olej na płótnie, Luwr, Paryż, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Charles_Le_Brun,_Le_Passage_du_Granique,_1665.png [dostęp 13.04.2021], domena publiczna.

W początkowym etapie wyprawy wojska Aleksandra opanowały zachód Azji Mniejszej po zwycięskim starciu nad rzeką Granikos (334 r. p.n.e.). Podczas bitwy nieobecny był król perski Dariusz IIIDariusz IIIDariusz III, który dopiero w 333 r. p.n.e. wyruszył z Babilonu. Na jesieni do spotkania obu władców doszło pod Issos, gdzie armia perska, wspomagana siłami greckich najemników, miała z początku zdecydowaną przewagę. Wówczas Aleksander, wraz z oddziałem hetajrówHetajrowiehetajrów (doborowej jazdy) podjął próbę bezpośredniego ataku na samego Dariusza, co zmusiło perskiego władcę do ucieczki z pola bitwy. Wywołane w ten sposób zamieszanie spowodowało odwrót armii perskiej i doprowadziło do zwycięstwa Macedończyków.

R1dwghSd8KyLh
Jan Bruegel Starszy, „Bitwa pod Issos” (detal), 1602 r., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Jan Bruegel Starszy, Bitwa pod Issos, 1602, Olej na płótnie, Luwr, Paryż, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:0_La_Bataille_d%27Issus_-_Jan_Brueghel_l%27Ancien_(d%C3%A9tail).JPG [dostęp 13.04.2021], domena publiczna.
RjN79JrGd6otr
Mozaika pod tytułem „Bitwa pod Issos przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, odnaleziona w 1831 roku podczas wykopalisk w Pompejach. Stanowi prawdopodobnie rzymską kopię obrazu Filoksenosa z Eretrii, który w czasach hellenistycznych przedstawił spotkanie dwóch władców na polu bitwy. Ilustracja interaktywna przedstawia uszkodzoną mozaikę nieznanego autora pod tytułem „Starcie Aleksandra z Dariuszem”. Z lewej strony dzieła obecny jest Aleksander jadący konno w kierunku Dariusza III. Aleksander został przedstawiony jako młody mężczyzna o długich brązowych włosach i bokobrodach, ubrany jest w srebrną zbroję z czerwonymi akcentami. Dariusz został sportretowany jako mężczyzna w podeszłym wieku, ubrany jest w złoty hełm, brązową koszulę. Dariusz siedzi na rydwanie i wydaje rozkazy swoim żołnierzom. Na polu bitwy leżą zwłoki poległych żołnierzy. W tle ukazane jest drzewo bez liści. Dodatkowo na ilustracji zostały umieszczone interaktywne warstwy. Pierwsza z nich: Aleksander Macedoński. Aleksander Macedoński razem z oddziałem hetajrów dokonuje szarży w kierunku rydwanu Dariusza. Władca został przedstawiony w pancerzu, ozdobionym głową Gorgony. Detal przedstawia zbliżenie na twarz i ciało Aleksandra Wielkiego. Kolejna interaktywna warstwa to: Dariusz III. Król perski Dariusz, ukazany został na rydwanie, który dokonuje gwałtownego zwrotu. Władca spogląda w kierunku Aleksandra i ginących żołnierzy perskich, którzy starają się bronić Dariusza. Detal przedstawia zbliżenie na twarz Dariusza III. Mężczyzna sprawia wrażenie przerażonego, gestykuluje dłońmi i wskazuje kierunek ataku wojskom. Następna warstwa brzmi: Drzewo bez liści, w interpretacji badaczy wskazuje na porę roku, w której stoczono bitwę. Stąd wniosek, że na mozaice przedstawiono bitwę pod Issos, która miała miejsce w listopadzie 333 roku p.n.e. Detal przedstawia widok na suche drzewo pozbawione liści. Ostatnią interaktywną warstwą jest: Na mozaice przedstawiono dynamiczny zwrot kwadrygi Dariusza. Za postacią Dariusza widzimy woźnicę, który wykonuje ryzykowny manewr.
Mozaika pod tytułem „Bitwa pod Issos” przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, odnaleziona w 1831 roku podczas wykopalisk w Pompejach. Stanowi prawdopodobnie rzymską kopię obrazu Filoksenosa z Eretrii, który w czasach hellenistycznych przedstawił spotkanie dwóch władców na polu bitwy. Pierwotny obraz został wykonany na zlecenie Kasandra, jednego z diadochów. Mozaika ma prawie trzy metry szerokości i ponad pięć metrów długości, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Magrippa, Mozaika pod tytułem „Bitwa pod Issos” przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, Mozaika, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alexandermosaic.jpg [dostęp 1.02.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Uzasadnij w krótkiej notatce celowość zamieszczenia na pancerzu Aleksandra Wielkiego głowy Gorgony.

RD6VaojxoZoDv
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie, skąd badacze mozaiki wysnuli wniosek, że ukazuje ona batalię pod Issos?

RWq0dOuLwzT5x
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Na podstawie multimedium dokonaj krótkiego opisu przebiegu końcowego etapu bitwy pod Issos.

R16hNPEIaNoro
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Następnie Aleksander podążył na południe, zajmując Tyr oraz Egipt, będący wcześniej perską satrapiąSatrapiasatrapią. Wówczas założył także pierwszą z wielu AleksandriiAleksandriaAleksandrii, nadając miastu swoje imię. Aleksandria w Egipcie miała stać się w późniejszych wiekach jednym z najważniejszych ośrodków hellenistycznej kultury, głównie za sprawą założonej tam później słynnej biblioteki.

Do kolejnego wielkiego starcia dwóch armii doszło w roku 331 p.n.e. pod Gaugamelą, gdzie Aleksander jeszcze raz był górą, ponownie zmuszając króla Dariusza do ucieczki. Zwycięzca nie podążył od razu za uciekającym perskim władcą. Najpierw wojska Aleksandra zajęły kolejno ośrodki – Babilon, Suzę i Persepolis. Dopiero potem syn Filipa udał się do wschodnich satrapii w poszukiwaniu Dariusza. Zanim go odnalazł, wielki król Persji został zdradzony i zabity przez jednego ze swoich poddanych.

R1YcV9ao3LzRc
Giovanni Antonio Pellegrini, „Aleksander i ciało Dariusza”, 1708 r., Muzeum Kunstpalast, Düsseldorf, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Giovanni Antonio Pellegrini, Aleksander i ciało Dariusza, 1708, Olej na płótnie, Muzeum Kunstpalast, Düsseldorf, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Giovanni_Antonio_Pellegrini_-_Alexander_at_the_Corpse_of_the_Dead_Darius_-_Google_Art_Project.jpg [dostęp 13.04.2021], domena publiczna.

Najważniejsze bitwy Aleksandra Macedońskiego z Persami

RNllR5OVMROkt
Mapa interaktywna przedstawiająca pola bitew Aleksandra Macedońskiego z Persami. Na mapie w formie graficznej i tekstowej zaprezentowane zostały tereny Europy oraz Azji, które zostały podbite przez Aleksandra Macedońskiego. Mapa zawiera także zwięzły opis sytuacji poszczególnych bitew. Lądy ukazane w środku mapy są pomarańczowe, pozostałe zaznaczono na szaro. Morza, podpisane niebieskimi literami, są białe. Miasta oraz tereny są podpisane pogrubioną czcionką, a trasy zaznaczone strzałkami oraz okrągłymi znacznikami. Po prawej stronie znajdują się interaktywne pola tekstowe: „Bitwa pod Cheroneą”, po naciśnięciu pojawia się opis: w drugiej połowie IV wieku p.n.e. władca Macedonii Filip wszedł w strategiczny sojusz z Tesalią, podporządkował sobie Trację i wkrótce zaczął zagrażać najsilniejszym greckim miastom‑państwom. Ateny i Teby zawarły sojusz w walce z Filipem. Do najważniejszego starcia doszło w 338 r p.n.e. pod Cheroneą. Król Macedonii pokonał Tebańczyków i Ateńczyków i stał się hegemonem Hellady. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Granikiem”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W początkowym etapie wyprawy przeciw Persom wojska Aleksandra opanowały zachód Azji Mniejszej po zwycięskim starciu nad rzeką Granikos (334 p.n.e.). Podczas bitwy nieobecny był król perski Dariusz III, który dopiero w 333 r. p.n.e. wyruszył z Babilonu. Kolejnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Issos”, po jego naciśnięciu pojawia się następujący opis: na jesieni 333 r. p.n.e. do spotkania obu władców doszło pod Issos, gdzie armia perska, wspomagana siłami greckich najemników, miała z początku zdecydowaną przewagę. Wówczas Aleksander, wraz z oddziałem hetajrów (doborowej jazdy) podjął próbę bezpośredniego ataku na samego Dariusza, co zmusiło perskiego władcę do ucieczki z pola bitwy. Wywołane w ten sposób zamieszanie spowodowało odwrót armii perskiej i doprowadziło do zwycięstwa Macedończyków. Następnym interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Gaugamelą”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: W październiku 331 roku doszło do starcia armii Aleksandra Wielkiego z wojskami Dariusza III. Według wielu źródeł armia Aleksandra Macedońskiego dysponowała 47000 żołnierzami, zaś armia Dariusza III była ponad cztery razy większa, liczyła około 200000 żołnierzy. Armia Aleksandra Macedońskiego zdołała osłabić perską jazdę, a następnie piechotę. W wyniku zamieszania i druzgocącej porażki wojsk perskich Dariusz kolejny raz uciekł z pola bitwy. Ostatnim interaktywnym polem jest: „Bitwa pod Nikają”, po jego naciśnięciu pojawia się opis: Wojsko Aleksandra dotarło do Pendżabu, gdzie nad rzeką Hydaspes w roku 326 p.n.e. pokonano tamtejszego władcę Porosa. Pokonany król miał uciekać przed Macedończykami na słoniu. Bitwa nad Hydaspesem stanowiła wspaniałe taktyczne zwycięstwo Aleksandra.
Najważniejsze bitwy Aleksandra Macedońskiego z Persami, online‑skills. CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Najważniejsze bitwy Aleksandra Macedońskiego z Persami, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Odpowiedz na pytanie, gdzie i kiedy rozegrała się bitwa, w której władca Macedonii Filip pokonał Ateńczyków.

RGyKDtR79yRkw
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 5

Wypisz, które obszary Aleksander Macedoński zdołał opanować przed ostatecznym pokonaniem i śmiercią Dariusza III.

RyViShzzPznet
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Odpowiedz na pytanie, podczas jakiej bitwy spotkali się osobiście królowie Aleksander Wielki i Dariusz?

R1KuXQsXfxWvx
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Wielkie imperium Aleksandra

Po wojnie z Dariuszem III, Aleksander był władcą Macedonii, Hellady, Egiptu i obszarów dawnego imperium Achemenidów. Do sprawnego zarządzania tak wielkim obszarem potrzeba było odważnych decyzji politycznych. Król nie bał się czynić śmiałych gestów - przyjmował obyczaje swoich nowych poddanych, dopuścił do orientalizacji ceremoniału. Włączał również irańskich żołnierzy do swoich oddziałów. Z czasem wśród otoczenia władcy zaczęły pojawiać się głosy krytyki i sprzeciwu. Aleksander poślubił nawet Roksanę, córkę jednego ze wschodnich magnatów. Jednocześnie planował dalszy pochód na wschód, do Indii. Wojsko dotarło do Pendżabu, gdzie nad rzeką Hydaspes w roku 326 p.n.e. pokonano tamtejszego władcę PorosaPorosPorosa. Pokonany król miał uciekać przed Macedończykami na słoniu. Bitwa nad Hydaspesem stanowiła wspaniałe taktyczne zwycięstwo Aleksandra.

ROR7zUCBOK0tG
PHGCOM (fotograf), Moneta przedstawiająca Aleksandra Wielkiego i króla Porosa na słoniu, ok. 322 r. p.n.e., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: PHGCOM, Moneta przedstawiająca Aleksandra Wielkiego i króla Porosa na słoniu, Moneta, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alexander_the_Great_fighting_King_Porus.jpg [dostęp 13.04.2021], domena publiczna.

Niedługo później, w okolicach rzeki Bjas, żołnierze odmówili królowi dalszego marszu, zmuszając go do powrotu do Suzy. Okres podbojów na wschodzie zakończył się w roku 324 p.n.e., lecz Aleksander planował już kolejne kampanie, tym razem na zachód od Macedonii i Hellady. Do wyprawy jednak nigdy nie doszło – wielki zdobywca nagle zachorował i zmarł w 323 r. p.n.e. Do dziś nie jest jasne, co stanowiło przyczynę śmierci.

R1DNrARnbNX9a
Popiersie umierającego Aleksandra Wielkiego, II w. p.n.e., Narodowe Muzeum Azerbejdżanu, Baku, Azerbejdżan, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Urek Meniashvili, Popiersie umierającego Aleksandra Wielkiego, Rzeźba, Narodowe Muzeum Azerbejdżanu, Baku, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dying_Alexander.jpg [dostęp 13.04.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.

Następcy Aleksandra i kultura hellenistyczna

Po śmierci Aleksandra rozpoczął się okres walki o sukcesję pomiędzy jego dowódcami, określanymi w historii jako diadochowieDiadochowiediadochowie. W wyniku rywalizacji wielkie imperium rozpadło się, a w jego miejscu powstały nowe monarchie, zwane hellenistycznymi. Egipt opanował PtolemeuszPtolemeusz IPtolemeusz z rodu Lagidów (tę monarchię określa się także państwem Ptolemeuszy). Macedonia rządzona była odtąd przez Antygonidów (od imienia dowódcy AntygonosaAntygonos IAntygonosa), natomiast dawna Persja przez Seleukidów (od SeleukosaSeleukosSeleukosa). Funkcjonujące na tych obszarach greckie miasta‑państwa stały się zależne od rządów dziedzicznych dynastii. W ten sposób rozpoczął się czas, nazywany w historii okresem hellenistycznym. W wyniku podbojów Aleksandra, kultura grecka zbliżyła się z cywilizacjami Wschodu (synkretyzm kulturowy), Egipt i Persja zaczęły przyjmować greckie wzorce. W hellenistycznych państwach zaczął dominować jeden język grecki w uproszczonym, wspólnym dialekcie (z greckiego: koinē). Wpływowe ośrodki, takie jak Aleksandria i Pergamon z wielkimi bibliotekami, skupiały twórców nauki i sztuki. Rozwijały się badania nad literaturą (początki filologii jako nauki), studia filozoficzne, pojawili się pisarze eksperymentujący i tworzący nowe gatunki oraz nowe formy wyrazu w sztuce. Bogatą i różnorodną kulturę tego okresu określamy mianem kultury hellenistycznej. Za kres czasów hellenistycznych powszechnie uznaje się podporządkowanie Egiptu przez Rzym, co nastąpiło w roku 30 p.n.e.

Podsumowanie życia Aleksandra Wielkiego – film

R1Dk3yMcoKK2o
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany: „Film przedstawiający podsumowanie życia Aleksandra Wielkiego”.
Polecenie 7

Wyjaśnij, jakie były najważniejsze przyczyny sukcesów militarnych Aleksandra Macedońskiego?

RjVRHjG09jZvk
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Podaj wymienione w materiale filmowym możliwe przyczyny śmierci Aleksandra Wielkiego.

Rha3QYgIu9oby
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9

Sporządź krótką notatkę dotyczącą losów syna Aleksandra Wielkiego oraz baktryjskiej księżniczki Roksany – Aleksandra IV.

RRWf3i5Ji05l2
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Podsumowanie

Postać Aleksandra Wielkiego inspirowała i rozbudzała wyobraźnię ludzi we wszystkich późniejszych epokach. Ten młody następca tronu w ciągu kilkunastu lat swoich rządów dokonał czegoś, co nie udało się nikomu wcześniej i nikomu po nim. Jako dowódca podbił niemal cały znany dotąd świat na wschód od Hellady. Wśród sobie współczesnych i potomnych zasłużył nie tylko na pamięć i uwielbienie. Połączył on Zachód ze Wschodem, trwale wpłynął na rozwój i szerzenie kultury greckiej, doczekał się również ubóstwienia. Odtąd zawsze już wymieniany będzie wśród najwybitniejszych dowódców i władców w historii świata.

Ćwiczenia

RVOzS7OMj4EER1
Ćwiczenie 1
Zdecyduj, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. W bitwie pod Cheroneą wojska Filipa II poniosły porażkę w walce z Atenami i Tebami, 2. Filip II dokonał udanej wyprawy przeciw królowi perskiemu Dariuszowi III, 3. Sarissa to długa włócznia, wykorzystywana przez macedońskich piechurów, 4. Filip II zreformował armię i stosował szyk bojowy zwany falangą macedońską FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. W bitwie pod Cheroneą wojska Filipa II poniosły porażkę w walce z Atenami i Tebami, 2. Filip II dokonał udanej wyprawy przeciw królowi perskiemu Dariuszowi III, 3. Sarissa to długa włócznia, wykorzystywana przez macedońskich piechurów, 4. Filip II zreformował armię i stosował szyk bojowy zwany falangą macedońską. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1EE0Hp0J1AQC1
Ćwiczenie 2
Do miejsc walk Macedończyków przyporządkuj odpowiednie daty. Cheronea Możliwe odpowiedzi: 1. 333 r. p.n.e., 2. 338 r. p.n.e., 3. 331 r. p.n.e., 4. 334 r. p.n.e. Granikos Możliwe odpowiedzi: 1. 333 r. p.n.e., 2. 338 r. p.n.e., 3. 331 r. p.n.e., 4. 334 r. p.n.e. Issos Możliwe odpowiedzi: 1. 333 r. p.n.e., 2. 338 r. p.n.e., 3. 331 r. p.n.e., 4. 334 r. p.n.e. Gaugamela Możliwe odpowiedzi: 1. 333 r. p.n.e., 2. 338 r. p.n.e., 3. 331 r. p.n.e., 4. 334 r. p.n.e. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Rgej8t4ETZP7E1
Ćwiczenie 3
Na podstawie wiedzy zdobytej z filmu, wskaż datę oraz miejsce śmierci Aleksandra Wielkiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Babilon, czerwiec 323 r. p.n.e., 2. Aleksandria, październik 233 r. p.n.e., 3. Suza, lipiec 234 r. p.n.e. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RsKH7yJEGQM0x1
Ćwiczenie 3
Do ilustracji dobierz odpowiedni podpis.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RNQTZsXU6dAyn1
Ćwiczenie 4
Hetajrowie to określenie: Możliwe odpowiedzi: 1. Doborowej jazdy, 2. Ciężkozbrojnych piechurów, 3. Lekkozbrojnych piechurów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1YuTwLK0WwG21
Ćwiczenie 5
Wskaż imię greckiego filozofa, nauczyciela Aleksandra. Możliwe odpowiedzi: 1. Sokrates, 2. Platon, 3. Arystoteles. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RCxV13FnXLSTf2
Ćwiczenie 6
Zdecyduj, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. Aleksander poślubił księżniczkę baktryjską Roksanę, 2. W bitwie nad rzeką Hydaspes Macedończycy ponieśli klęskę, 3. Aleksander zginął pchnięty nożem przez jednego ze swoich dowódców FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. Aleksander poślubił księżniczkę baktryjską Roksanę, 2. W bitwie nad rzeką Hydaspes Macedończycy ponieśli klęskę, 3. Aleksander zginął pchnięty nożem przez jednego ze swoich dowódców. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ro5CO3sTNisWH2
Ćwiczenie 7
Połącz opisy wydarzeń, z bitwą, której dotyczą. Cytowane fragmenty pochodzą z „Żywotów sławnych mężów” Plutarcha (Plutarch z Cheronei, „Żywoty sławnych mężów”, tłumaczenie: Tadeusz Sinko, Wrocław 1955). „Tymczasem Aleksander, skoro tylko opanował całą część kraju aż do Eufratu, ruszył bezzwłocznie przeciw Dariuszowi, który także szedł już na jego spotkanie, prowadząc z sobą milionową armię (…) i przyszło między nimi do wielkiej bitwy (…).” Możliwe odpowiedzi: 1. Bitwa pod Hydaspesem, 2. Bitwa pod Cheroneą, 3. Bitwa pod Gaugamelą „Zaraz też zorientował się Poros, że to sam Aleksander przeszedł już na drugą stronę. Ruszył zatem przeciw niemu z całą swą armią, pozostawiając nieliczne oddziały na brzegu celem przeszkadzania Macedończykom w przeprawie.” Możliwe odpowiedzi: 1. Bitwa pod Hydaspesem, 2. Bitwa pod Cheroneą, 3. Bitwa pod Gaugamelą „Brał też [Aleksander] udział w bitwie (…) przeciw wojskom helleńskim i pierwszy — jak podają — uderzył w tzw. święty hufiec tebański (…). Wszystko to zyskiwało mu, jak było widać, niezwykłą miłość ze strony ojca, który cieszył się nawet, że Macedończycy nazywają Aleksandra królem, a jego samego — wodzem.” Możliwe odpowiedzi: 1. Bitwa pod Hydaspesem, 2. Bitwa pod Cheroneą, 3. Bitwa pod Gaugamelą. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 8

Uzasadnij wybór, jakiego dokonałeś w ćwiczeniu 7. Jakie informacje w tekście źródłowym pomogły Ci prawidłowo rozpoznać wydarzenia z poprzedniego ćwiczenia?

Ruhfm9tz32Sz5
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1AOitAtqXxWq2
Ćwiczenie 9
Elementy do uszeregowania: 1. Zajęcie Egiptu przez Aleksandra, 2. Utworzenie Związku Korynckiego, 3. Bitwa nad rzeką Hydaspes, 4. Śmierć Aleksandra, 5. Śmierć Filipa II, 6. Bitwa pod Cheroneą, 7. Śmierć Dariusza III, 8. Początek wyprawy przeciw Persom. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1KAN9XLNlpG42
Ćwiczenie 10
Przyporządkuj postać historyczną do opisu. Dariusz III Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów, 2. Król Macedonii, ojciec Aleksandra, 3. Jeden z dowódców Aleksandra, po jego śmierci zaczął panować w Egipcie, 4. Wybitny filozof grecki, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 5. Władca indyjski, pokonany przez Aleksandra nad rzeką Hydaspes Filip II Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów, 2. Król Macedonii, ojciec Aleksandra, 3. Jeden z dowódców Aleksandra, po jego śmierci zaczął panować w Egipcie, 4. Wybitny filozof grecki, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 5. Władca indyjski, pokonany przez Aleksandra nad rzeką Hydaspes Arystoteles Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów, 2. Król Macedonii, ojciec Aleksandra, 3. Jeden z dowódców Aleksandra, po jego śmierci zaczął panować w Egipcie, 4. Wybitny filozof grecki, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 5. Władca indyjski, pokonany przez Aleksandra nad rzeką Hydaspes Poros Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów, 2. Król Macedonii, ojciec Aleksandra, 3. Jeden z dowódców Aleksandra, po jego śmierci zaczął panować w Egipcie, 4. Wybitny filozof grecki, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 5. Władca indyjski, pokonany przez Aleksandra nad rzeką Hydaspes Ptolemeusz I Możliwe odpowiedzi: 1. Ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów, 2. Król Macedonii, ojciec Aleksandra, 3. Jeden z dowódców Aleksandra, po jego śmierci zaczął panować w Egipcie, 4. Wybitny filozof grecki, uczeń Platona, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, 5. Władca indyjski, pokonany przez Aleksandra nad rzeką Hydaspes. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 11

Wyjaśnij, dlaczego Hektor, Aleksander Macedoński i Juliusz Cezar to trzej bohaterscy poganie. Odpowiedz na pytanie, dlaczego  akurat te trzy osoby były w późniejszych wiekach razem przedstawiane i wspominane?

R183s2MZKzMuA
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 11

Na XVI‑wiecznej ilustracji przedstawiono tzw. „trzech bohaterów pogańskich”. Ułóż puzzle i rozpoznaj przedstawione postaci. Wytłumacz, dlaczego akurat te trzy osoby były w późniejszych wiekach razem przedstawiane i wspominane?

Rw6YyclC3jxOg
Na XVI‑wiecznej ilustracji przedstawiono tzw. „trzech bohaterów pogańskich”. Ułóż puzzle i rozpoznaj przedstawione postaci. Wytłumacz, dlaczego akurat te trzy osoby były w późniejszych wiekach razem przedstawiane i wspominane?
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1MklUuuugXiK
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

Aleksandria
Aleksandria

miasto założone przez Aleksandra w 332 r. p.n.e. lub (według niektórych badaczy) rozbudowana na jego rozkaz osada egipska, której nadał swoje imię. W czasach hellenistycznych stanowiła jeden z najważniejszych ośrodków kultury, głównie za sprawą słynnej Biblioteki Aleksandryjskiej. Dziś drugie po Kairze największe miasto w Egipcie.

Antygonos I
Antygonos I

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra; założyciel dynastii Antygonidów, która w czasach hellenistycznych rządziła Macedonią.

RGa3C1jGOXp4n
Moneta Antygonosa I, pomiędzy 306–270 r. p.n.e., forumancientcoins.com, CC BY 3.0
Źródło: Moneta Antygonosa I, 306, Moneta, dostępny w internecie: https://www.forumancientcoins.com/catalog/roman-and-greek-coins.asp?param=71048q00.jpg&vpar=552&zpg=82417&fld=https://www.forumancientcoins.com/Coins2/ [dostęp 15.04.2021], licencja: CC BY 3.0.
Arystoteles
Arystoteles

wybitny filozof grecki, uczeń Platona, założyciel szkoły filozoficznej o nazwie Lykejon. Został sprowadzony do Pelli, gdzie stał się nauczycielem młodego Aleksandra.

RegfvDrlXHFrZ
Lyspios, „Popiersie Arystotelesa”, pomiędzy 390–300 r. p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.5
Źródło: Lyspios, Eric Gaba, Popiersie Arystotelesa, 390, Rzeźba, Luwr, Paryż, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aristoteles_Louvre.jpg [dostęp 15.04.2021], licencja: CC BY-SA 2.5.
Dariusz III
Dariusz III

ostatni władca Persji z dynastii Achemenidów. Został zabity po bitwie pod Gaugamelą przez Bessosa, satrapę Baktrii. Chcąc połączyć rody Achemenidów i Argeadów, Aleksander poślubił jego córkę.

RpPcXIgkl8nuB
Magrippa (fotograf), Mozaika przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem (detal), Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Źródło: Magrippa, Mozaika przedstawiająca starcie Aleksandra z Dariuszem, Mozaika, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alexandermosaic.jpg [dostęp 16.04.2021], licencja: CC BY-SA 3.0.
Diadochowie
Diadochowie
R1LS58yt7Mt9E1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa diadochowie, które w języku greckim brzmi: diadokchos.

(z greckiego:  deltaiotaάdeltaomicronchiomicronς, ὁ; diādochos – następca), najbliżsi i najważniejsi dowódcy Aleksandra, po jego śmierci rozpoczęli rywalizację o podbite ziemie, którą określa się „wojną diadochów”.

Falanga macedońska
Falanga macedońska

ulepszony przez Filipa II szyk bojowy, stosowany przez macedońską piechotę, wzorowany na sposobie walki Greków.

R1dbxXx5u6XCY
Falanga macedońska, online‑skills, CC BY 3.0; opracowano na podstawie: Macedonian phalanx, 1984 r., ilustracja z May, Elmer; Stadler, Gerald; Votaw, John; Griess, Thomas, „Ancient and Medieval Warfare: The History of the Strategies, Tactics, and Leadership of Classical Warfare”, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: online-skills, Falanga macedońska, 1984, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Makedonische_phalanx.png [dostęp 13.04.2021], domena publiczna. opracowano na podstawie: Macedonian phalanx, 1984 r., ilustracja z May, Elmer; Stadler, Gerald; Votaw, John; Griess, Thomas, „Ancient and Medieval Warfare: The History of the Strategies, Tactics, and Leadership of Classical Warfare.
Filip II
Filip II

król Macedonii, wybitny strateg, któremu udało się podporządkować greckie miasta‑państwa; założyciel Związku Korynckiego, ojciec Aleksandra. Zginął w wyniku zamachu, z ręki jednego z gwardzistów.

RGGGHgVpQMnYy
Gunnar Bach Pedersen (fotograf), Rzeźba głowy Filipa II, króla Macedonii, ok. 336 r. p.n.e., Gliptoteka Ny Carlsberg, Kopenhaga, Dania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Gunnar Bach-Pedersen, Popiersie Filipa II, króla Macedonii, 336, Rzeźba, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Filip_II_Macedonia.jpg [dostęp 13.03.2021], domena publiczna.
Hetajrowie
Hetajrowie
RUP5uhRwYU3VN1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa hetajrowie, które w języku greckim brzmi: hetajros.

(z greckiego:  taualfarhoomicronς ὁ; hetaīros – towarzysz, przyjaciel) doborowa jazda macedońska, stanowiąca przyboczny oddział władcy i dowodzona przez niego.

R146hwWQlROyr
August Pertryl, „Hetajrowie podczas szarży”, 1913 r., ilustracja z: Marshall Monroe Kirkman, „History of Alexander the Great”, 1913 r., s. 107, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Marshall Monroe Kirkman, August Pertryl, Hetajrowie podczas szarży, 1913, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Companions_of_Alexander_the_Great.jpg [dostęp 16.04.2021], domena publiczna. ilustracja z: Marshall Monroe Kirkman, „History of Alexander the Great”, 1913 r., s. 107.
Peltaści
Peltaści
RQqjIVHeh4nwj1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa peltaści, które w języku greckim brzmi: peltastes.

(z greckiego:  piepsilonlambdataualfasigmatauής, ὁ; peltastēs) lekkozbrojna piechota grecka, posługująca się krótkimi oszczepami, rzucanymi z dystansu. Charakterystyczna dla wojsk greckich, stosowana także w armii macedońskiej.

Poros
Poros

władca indyjski, który stanął do walki z Aleksandrem nad rzeką Hydaspes i poniósł klęskę. W armii Porosa wykorzystywane były słonie bojowe.

ROR7zUCBOK0tG
PHGCOM (fotograf), Moneta przedstawiająca Aleksandra Wielkiego i króla Porosa na słoniu, ok. 322 r. p.n.e., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: PHGCOM, Moneta przedstawiająca Aleksandra Wielkiego i króla Porosa na słoniu, Moneta, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Alexander_the_Great_fighting_King_Porus.jpg [dostęp 13.04.2021], domena publiczna.
Ptolemeusz I
Ptolemeusz I

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra. Po śmierci Aleksandra on i jego potomkowie rządzili Egiptem. Okres rządów dynastii zakończył się wraz ze śmiercią słynnej Kleopatry VII w 30 r. p.n.e., kiedy Egipt opanowali Rzymianie.

R5AQ6UiwpwMMV
Marie‑Lan Nguyen (fotograf), „Popiersie Ptolemeusza I”, pomiędzy 300–282 r. p.n.e., Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Marie-Lan Nguyen, Popiersie Ptolemeusza I, 300, Rzeźba, Luwr, Paryż, Francja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ptolemy_I_Soter_Louvre_Ma849.jpg [dostęp 16.04.2021], domena publiczna.
Sarissa
Sarissa
R1SVhvEH6qTy01
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa sarissa, które w języku łacińskim brzmi: sarissa.

(z greckiego: sigmaάrhoiotasigmaalfa, ἡ; sārisa, łacińskie: sarissa) charakterystyczna długa włócznia, wyposażenie hoplitów w falandze macedońskiej. Była dłuższa od włóczni stosowanych wcześniej w falandze Greków.

Satrapia
Satrapia

okręg administracyjny w imperium perskim doby Achemenidów.

Seleukos
Seleukos

jeden z diadochów, dowódców Aleksandra; założyciel dynastii Seleukidów, którzy po śmierci Aleksandra rządzili na ziemiach dawnej Persji.

R16JNJkJta4zY
Massimo Finizio (fotograf), Popiersie Seleukosa, po 281 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Massimo Finizio, Popiersie Seleukosa, Rzeźba, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Seleuco_I_Nicatore.JPG [dostęp 16.04.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.
Symmachia
Symmachia
RfbGbye6LTUxl1
Nagranie dźwiękowe przedstawia wymowę słowa symmachia, które w języku greckim brzmi: symmachija.

(z greckiego: sigmaupsilonmumualfachiίalfa, ἡ; symmachīa - przymierze wojskowe, sojusz, związek), związek zbrojny greckich miast‑państw (porównaj: Związek Morski, Związek Koryncki).

Związek Koryncki
Związek Koryncki

zbrojny sojusz greckich miast‑państw z Macedonią, rządzoną przez Filipa II, utworzony w 337 r. p.n.e. po przegranej przez Greków bitwie pod Cheroneą. Najważniejszym celem utworzenia tej symmachii była organizacja wspólnej wyprawy przeciw Persom.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

  • Władysław Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

Notatki ucznia

RhyvF2tMo9OXX
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

Bibliografia

  • Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003 r.

  • Kulesza R., Aleksander Wielki, Wydawnictwo Mada, Warszawa 2009.

  • Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 r.

  • Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, tłum. Tadeusz Sinko, Wrocław 1955

  • Wolski J., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.

  • Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.