Państwo
Co już wiesz o państwie? Przekonaj się, wykonując krótki test.
Pierwsze państwa powstały w...
- IV tysiącleciu p.n.e.
- I tysiącleciu p.n.e.
- VIII wieku p.n.e.
Najstarsze starożytne państwo to:
- Rzym.
- Egipt.
- Ateny.
Tytuł cesarza wywodzi się z państwa...
- niemieckiego.
- karolińskiego.
- rzymskiego.
Najpóźniej powstałe państwo to:
- Polska.
- Litwa.
- Francja.
W XIV wieku Polska była monarchią...
- stanową.
- konstytucyjną.
- absolutną.
Twórca państwa polskiego Mieszko I był...
- królem.
- księciem.
- cesarzem.
Słowo demokracja pochodzi z języka...
- łacińskiego.
- greckiego.
- angielskiego.
Pojęcie republika powstało w...
- starożytności.
- średniowieczu.
- czasach nowożytnych.
Po co nam państwo?
scharakteryzować najważniejsze funkcje polityki;
określić, na czym polega władza i w jaki sposób wywiera wpływ na człowieka;
budować argumenty, zajmować stanowisko, uczestniczyć w dyskusji.
wymieniać podstawowe cechy państwa;
poznawać różne poglądy dotyczące powstania państwa;
charakteryzować podstawowe funkcje państwa.
Pojęcie państwa
Historycznie ukształtowana organizacja terytorialna, określająca normy i sposoby funkcjonowania społeczeństwa.
Od starożytności do czasów współczesnych zmieniał się sposób rozumienia, czym jest państwo. Przekształceniom podlegały również poglądy na temat pochodzenia i zadań państwa. Różnorodnie rozumiano zakres jego działania, relacje między instytucjami państwowymi a społeczeństwem oraz kształt instytucji zajmujących się gospodarką, sądownictwem, stosunkami z innymi państwami, obronnością, kulturą, edukacją itd.
Różne rozumienia państwa miały swoje odzwierciedlenie w stosowanym nazewnictwie.
W starożytnej Grecji używano nazwy polis, w znaczeniu państwo‑miasto.
W starożytnym Rzymie stosowano pojęcie res publica, rozumiane jako wspólnota obywateli.
W średniowieczu upowszechniła się nazwa terra, oznaczająca ziemię, kraj.
W XVI w. pojawiło się określenie stato; (od stato pochodzą obecne nazwy: angielska – State, francuska – l`État, niemiecka – der Staat), odwołujące się racji stanu, czyli jakiejś fundamentalnej zasady tworzącej państwo, na przykład prawa.
Za powszechnie uznawane przyjmuje się pojęcie państwa, które sformułował Georg Jellinek (1851–1911). Słynny niemiecki uczony wskazał trzy zasadnicze jego składniki:
TERYTORIUM,
LUDNOŚĆ,
ZWIERZCHNIA WŁADZA (RZĄD).
Państwo jest organizacją zamieszkałej na pewnym terytorium ludności (narodu, ludu), kierowaną przez zwierzchnią władzę.
Współcześnie uzupełnia się tę definicję, wskazując na dodatkowe elementy państwa, np. suwerenność.
Państwo
Państwo uważane jest za jedną z najważniejszych organizacji służących osiąganiu zbiorowych celów społeczeństwa.
Wybrane cechy państwa
POLITYCZNY CHARAKTER
Polityczny charakter państwa jest związany z procesem sprawowania władzy w społeczeństwie, z podziałem na rządzących i rządzonych. Uprawnieniem szczególnym – charakterystycznym tylko dla władzy państwowej – jest możliwość stosowania legalnego przymusu, w tym przemocy. Władza państwowa wykonywana jest w Polsce przez różnorodne instytucje, np.: Sejm, rząd, wójtów, sądy. Każda z tych instytucji posiada pewne uprawnienia władcze i w ich ramach pełni określone funkcje.
TERYTORIUM
Warunkiem istnienia państwa jest sprawowanie suwerennej władzy na określonym terytorium. W skład terytorium wchodzi przestrzeń lądowa, morska i powietrzna. Za składnik terytorium państwowego uważa się także statki powietrzne i morskie oraz placówki dyplomatyczne danego państwa. W sytuacjach zagrożenia państwo ma obowiązek obrony swojego terytorium, włącznie z zastosowaniem siły militarnej.
SUWERENNOŚĆ
Suwerenność wewnętrzna państwa polega na wyłączności stanowienia i wykonywania prawa przez organy państwa oraz możliwości decydowania o zjawiskach i procesach składających się na życie społeczeństwa. Suwerenność zewnętrzna oznacza zdolność organów państwa do podejmowania decyzji niezależnie od woli i interesów innych państw oraz organizacji międzynarodowych. Suwerenność wewnętrzna i zewnętrzna państwa może zostać ograniczona bądź w całości utracona.
PRZYMUS
Każde społeczeństwo jest wewnętrznie zróżnicowane. Wpływa to na pojawianie się konfliktów politycznych, ekonomicznych, kulturowych, religijnych itd. Część tych konfliktów zagraża porządkowi społecznemu i bezpieczeństwu państwa. W takich sytuacjach przymus państwowy jest środkiem utrzymywania i przywracania ładu. Niekiedy może stać się jednak siłą działającą na szkodę obywateli.
Wykonajcie ćwiczenie, pracując w parach.
Zastanówcie się, w jakich sytuacjach demokratyczne państwo może zastosować przymus wobec swoich obywateli. Podajcie przykłady takich działań. Uzasadnijcie odpowiedź.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej
Jak powstały państwa?
Istnieje na ten temat wiele różnorodnych poglądów. Najpopularniejsze teorie powstania państwa:
KONCEPCJA TEISTYCZNA
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwo było wytworem woli Boga i stanowiło przejaw jego panowania nad ludźmi. Jednym z twórców koncepcji był żyjący w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu.
KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwo jest rezultatem woli społeczeństwa, nie zaś woli boskiej. Koncepcja ta odwołuje się do idei równości ludzi oraz prawa do wolność, które powinny być chronione przez instytucje państwa. Koncepcja powstała w XVII i XVIII w. Do jej twórców należał oświeceniowy myśliciel Jean‑Jacques Rousseau (wym. Ruso).
KONCEPCJA PODBOJU
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwa powstają jako rezultat zastosowania przemocy. Silniejsze grupy etniczne podbijały grupy słabsze i narzucały im swoją władzę. Jednym ze zwolenników tej koncepcji był żyjący w XIX w. Ludwik Gumplowicz.
KONCEPCJA ROZWARSTWIENIA KLASOWEGO
Jej zwolennicy uważają, że państwo powstało na skutek podzielenia się społeczeństwa na wrogie i walczące ze sobą klasy społeczne: panującą (wyzyskującą, bogatą) i podporządkowaną (wyzyskiwaną, biedną). Państwo zostało powołane przez klasę panującą do ochrony własnych interesów. Twórcami tej koncepcji byli żyjący w XIX wieku Karol Marks i Fryderyk Engels.
Państwa posiadają swoje charakterystyczne symbole: godło – herb państwa, barwy – flagę narodową oraz hymn.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.Art. 28.
Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu.
Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony.
Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dąbrowskiego.
Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej.
Szczegóły dotyczące godła, barw i hymnu określa ustawa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r..
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Mazurek Dąbrowskiego, nasz hymn narodowy Mazurek Dąbrowskiego, nasz hymn narodowy Źródło: domena publiczna.
Przeczytaj materiał informacyjny.
Państwo prawaSokrates: (…) państwo tworzy się dlatego, że żaden z nas nie jest samowystarczalny, tylko mu potrzeba wielu innych. Od początku budujemy państwo [...] a będzie je budowała nasza potrzeba [...]na tośmy założyli państwo.[...] Więc z tego nam się zrobił rynek i pieniądz, znak służący do wymiany (...).
Platon, Państwo prawa.
Polityka[Człowiek] ma zdolność odróżniania dobra od zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości i tym podobnych; wspólnota zaś takich istot staje się podstawą rodziny i państwa (...).
Arystoteles, Polityka.
Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.
Zastanówcie się, po co współczesnemu człowiekowi instytucja państwa.
Zapiszcie wnioski i przedstawcie je pozostałej części klasy.Jak sądzicie, czy wasze wnioski podzieliliby autorzy powyższych cytatów?
Zadaniem armii jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa na arenie międzynarodowej.
Funkcje państwa
Współcześnie państwo realizuje wiele zadań, ale w najbardziej ogólnym ujęciu jego działalność wciąż sprowadza się do dwóch głównych funkcji: wewnętrznej i zewnętrznej.
Funkcja wewnętrzna, realizowana na terytorium państwa, służy utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa. Wynikają z niej działania, które regulują prawne relacje między obywatelami, partiami politycznymi, związkami zawodowymi, organizacjami pozarządowymi oraz między obywatelami a instytucjami władzy państwowej. W ramach funkcji wewnętrznej wskazuje się liczne funkcje szczegółowe.
Funkcje wewnętrzne państwa
EKONOMICZNA
polega na określaniu kierunków rozwoju gospodarczego państwa, np. ustalaniu corocznego budżetu państwa, organizowaniu i kontroli procesów wytwarzania oraz rozdziału dóbr materialnych.
SOCJALNA polega na ochronie i wspieraniu osób i grup społecznych; w odniesieniu do ich podstawowych potrzeb i posiadanych zasobów; w jej ramach podejmuje się działania w zakresie: ochrony zdrowia, opieki społecznej, ubezpieczeń społecznych, ograniczania skali bezrobocia, ochrony środowiska naturalnego itp.
PORZĄDKOWA
polega na podejmowaniu działań związanych z porządkiem i bezpieczeństwem publicznym. Państwo dba o przestrzeganie przez obywateli prawa oraz zwalcza czynniki zagrażające stabilności państwa (np. przestępców, organizacje terrorystyczne).
WYCHOWAWCZA / KULTURALNA
polega na kształtowaniu i rozpowszechnianiu poglądów, postaw wartości i poglądów, zgodnych ze społecznie uznanym systemem wartości. Państwo reguluje działalność szkolnictwa, instytucji nauki i kultury, mediów, organizacji pozarządowych.
Funkcje państwa
Funkcja zewnętrzna, realizowana na arenie międzynarodowej, polega na ochronie suwerenności i bezpieczeństwa państwa. W tym celu podejmowane są zarówno działania pokojowe (w tym dyplomatyczne), jak i militarne.
Jednym z instrumentów służących pokojowej realizacji interesów państwa jest dyplomacja.
Wybrane działania pokojowe realizowane przez państwo polskie na arenie międzynarodowej
Nawiązywanie i utrzymywanie dobrych stosunków z państwami i organizacjami międzynarodowymi.
Współtworzenie międzynarodowych organizacji polityczno‑militarnych, ekonomicznych, kulturalnych, np. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
Rozstrzyganie konfliktów z innymi państwami za pośrednictwem takich metod, jak: negocjacje, mediacje i arbitraż.
Udział żołnierzy polskich w misjach pokojowych w regionach zagrożonych wybuchem konfliktu zbrojnego.
Podsumowanie
Istnieją różne poglądy na temat pochodzenia państwa, jego charakteru i funkcji. W historii ludzkości państwo było jedną z najważniejszych form organizujących życie społeczeństwa. Losy poszczególnych państw są efektem skuteczności i jakości pełnienia funkcji wewnętrznej i zewnętrznej. Współczesny świat znajduje się w dynamicznej fazie przekształceń. Coraz częściej pojawiają się głosy ekspertów mówiące, że w warunkach rosnącej roli ponadnarodowych instytucji (takich jak np. Unia Europejska, pakty militarne, instytucje finansowe) znana nam dotychczas forma państwa ulegnie dalszym, daleko idącym zmianom.
Literatura uzupełniająca
Osiatyński W., Państwo złem koniecznym, „Wiedza i Życie” nr 11/1996
Wojtaszczyk K.A., Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Liber, Warszawa 1999.
Zaznacz przykłady realizowania przez państwo polskie funkcji zewnętrznych.
- Współpraca rozwojowa była jednym z głównych tematów rozmów prowadzonych przez Polskę i Izrael.
- Podpisany został nowy dokument regulujący ocenianie i klasyfikowanie uczniów.
- Policja zintensyfikowała działania służące bezpieczeństwu na szlakach narciarskich.
- Rząd obiecał udzielenie wsparcia osobom, które zaciągnęły kredyty mieszkaniowe we frankach szwajcarskich.
- Przedstawiciel Polski w Bośni i Hercegowinie odwiedził polskich żołnierzy pełniących misję pokojową tym państwie.
Przedstawione na powyższej tablicy informacje ilustrują realizację przez państwo polskie funkcji...
- socjalnej.
- ochronnej.
- ekonomicznej.
- wychowawczej.