Państwo

Co już wiesz o państwie? Przekonaj się, wykonując krótki test.

Po co nam państwo?

R1WuLVFEiVDTx

Na ilustracji przedstawione są elementy państwa - mapa Polski w kolorze zielonym, w środku mapy 8 postaci (kobiety, mężczyźni, młodzi, starsi, dziecko). Każda z osób różni się od siebie.

Pojęcie państwa

Od starożytności do czasów współczesnych zmieniał się sposób rozumienia, czym jest państwo. Przekształceniom podlegały również poglądy na temat pochodzenia i zadań państwa. Różnorodnie rozumiano zakres jego działania, relacje między instytucjami państwowymi a społeczeństwem oraz kształt instytucji zajmujących się gospodarką, sądownictwem, stosunkami z innymi państwami, obronnością, kulturą, edukacją itd.

Różne rozumienia państwa miały swoje odzwierciedlenie w stosowanym nazewnictwie.

W starożytnej Grecji używano nazwy ***polis***, w znaczeniu państwo‑miasto.

W starożytnym Rzymie stosowano pojęcie res publica [czyt.: publika], rozumiane jako wspólnota obywateli.

W średniowieczu upowszechniła się nazwa ***terra***, oznaczająca ziemię, kraj.

W XVI w. pojawiło się określenie ***stato***; (od stato pochodzą obecne nazwy: angielska – State [czyt.: stejt], francuska – l`État [czyt.: leta], niemiecka – der Staat [czyt.: der sztat] odwołujące się racji stanu, czyli jakiejś fundamentalnej zasady tworzącej państwo, na przykład prawa.

Za powszechnie uznawane przyjmuje się pojęcie państwa, które sformułował Georg Jellinek [czyt.: georg jelinek] (1851–1911). Słynny niemiecki uczony wskazał trzy zasadnicze jego składniki:

• terytorium;

• ludność;

• zwierzchnia władza (rząd).

Państwo jest organizacją zamieszkałej na pewnym terytorium ludności (narodu, ludu), kierowanej przez zwierzchnią władzę.

Współcześnie uzupełnia się tę definicję, wskazując na dodatkowe elementy państwa, np. uznanie na arenie międzynarodowej.

Państwo

Państwo uważane jest za jedną z najważniejszych organizacji służących osiąganiu zbiorowych celów społeczeństwa.

Wybrane cechy państwa

Polityczny charakter
Polityczny charakter państwa jest związany z procesem sprawowania władzy w społeczeństwie, z podziałem na rządzących i rządzonych. Uprawnieniem szczególnym – charakterystycznym tylko dla władzy państwowej – jest możliwość stosowania legalnego przymusu, w tym przemocy. Władza państwowa wykonywana jest w Polsce przez różnorodne instytucje, np.: Sejm RP, Radę Ministrów czy sądy powszechne. Każda z tych instytucji posiada pewne uprawnienia władcze i w ich ramach pełni określone funkcje.

Terytorium
Warunkiem istnienia państwa jest sprawowanie suwerennej władzy na określonym terytorium. W skład terytorium wchodzi przestrzeń lądowa, morska i powietrzna.
Za składnik terytorium państwowego uważa się także statki powietrzne i morskie oraz placówki dyplomatyczne danego państwa. W sytuacjach zagrożenia państwo ma obowiązek obrony swojego terytorium, włącznie z zastosowaniem siły militarnej.

Suwerenność
Suwerenność wewnętrzna państwa polega na wyłączności stanowienia i wykonywania prawa przez organy państwa oraz możliwości decydowania o zjawiskach i procesach składających się na życie społeczeństwa. Suwerenność zewnętrzna oznacza zdolność organów państwa do podejmowania decyzji niezależnie od woli i interesów innych państw oraz organizacji międzynarodowych.

Przymus
Każde społeczeństwo jest wewnętrznie zróżnicowane. Wpływa to na pojawianie się konfliktów politycznych, ekonomicznych, kulturowych, religijnych itd. Część tych konfliktów zagraża porządkowi społecznemu i bezpieczeństwu państwa. W takich sytuacjach przymus państwowy jest środkiem utrzymywania i przywracania ładu. Niekiedy może stać się jednak siłą działającą na szkodę obywateli.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Jak powstały państwa?

Istnieje na ten temat wiele różnorodnych poglądów. Najpopularniejsze teorie powstania państwa:

Koncepcja teistyczna
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwo było wytworem woli Boga i stanowiło przejaw jego panowania nad ludźmi. Jednym z twórców koncepcji był żyjący w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu.

Koncepcja umowy społecznej
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwo jest rezultatem woli społeczeństwa, nie zaś woli boskiej. Koncepcja ta odwołuje się do idei równości ludzi oraz prawa do wolności, które powinny być chronione przez instytucje państwa. Koncepcja powstała w XVII i XVIII w. Do jej twórców należał oświeceniowy myśliciel Jean‑Jacques Rousseau [czyt.: żan żak ruso].

Koncepcja podboju
Zwolennicy tej koncepcji uważają, że państwa powstają jako rezultat zastosowania przemocy. Silniejsze grupy etniczne podbijały grupy słabsze i narzucały im swoją władzę. Jednym ze zwolenników tej koncepcji był żyjący w XIX w. Ludwik Gumplowicz.

Koncepcja rozwarstwienia klasowego
Jej zwolennicy uważają, że państwo powstało na skutek podzielenia się społeczeństwa na wrogie i walczące ze sobą klasy społeczne: panującą (wyzyskującą, bogatą) i podporządkowaną (wyzyskiwaną, biedną). Państwo zostało powołane przez klasę panującą do ochrony własnych interesów. Twórcami tej koncepcji byli żyjący w XIX wieku Karol Marks i Fryderyk Engels.

Państwa posiadają swoje charakterystyczne symbole: godło – herb państwa, barwy
– flagę narodową oraz hymn.

ROUA8ZnSMvdW0

Na ilustracji znajduje się orzeł biały z koroną na głowie, umieszczony na tarczy herbowej na czerwonym polu.

Przeczytaj materiał informacyjny.

R1BwIMF2i0Eak

Na zdjęciu jest pokazana defilada Wojska Polskiego. Żołnierze w mundurach maszerują miejską ulicą z karabinami wzniesionymi ku górze, prawą rękę trzymają wyciągniętą w prawo.

Zadaniem armii jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa na arenie międzynarodowej, obrona granic i terytorium, a także w sytuacjach kryzysowych niesienie pomocy humanitarnej.

Funkcje państwa

Współcześnie państwo realizuje wiele zadań, ale w najbardziej ogólnym ujęciu jego działalność wciąż sprowadza się do dwóch głównych funkcji: wewnętrznej i zewnętrznej.

Funkcja wewnętrzna, realizowana na terytorium państwa, służy utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa. Wynikają z niej działania, które regulują prawne relacje między obywatelami, partiami politycznymi, związkami zawodowymi, organizacjami pozarządowymi oraz między obywatelami a instytucjami władzy państwowej. W ramach funkcji wewnętrznej wskazuje się liczne funkcje szczegółowe.

Funkcje wewnętrzne państwa

Ekonomiczna
Polega na określaniu kierunków rozwoju gospodarczego państwa, np. ustalaniu corocznego budżetu państwa, organizowaniu i kontroli procesów wytwarzania oraz rozdziału dóbr materialnych.

Socjalna
Polega na ochronie i wspieraniu osób i grup społecznych w odniesieniu do ich podstawowych potrzeb i posiadanych zasobów; w jej ramach podejmuje się działania w zakresie: ochrony zdrowia, opieki społecznej, ubezpieczeń społecznych, ograniczania skali bezrobocia, ochrony środowiska naturalnego itp.

Porządkowa
Polega na podejmowaniu działań związanych z porządkiem i bezpieczeństwem publicznym. Państwo dba o przestrzeganie przez obywateli prawa oraz zwalcza czynniki zagrażające stabilności państwa (np. przestępców, organizacje terrorystyczne).

Wychowawcza/kulturalna
Polega na kształtowaniu i rozpowszechnianiu poglądów, postaw i wartości zgodnych ze społecznie uznanym systemem wartości. Państwo reguluje działalność szkolnictwa, instytucji nauki i kultury, mediów, organizacji pozarządowych.

Funkcje państwa

Funkcja zewnętrzna, realizowana na arenie międzynarodowej, polega na ochronie suwerenności i bezpieczeństwa państwa. W tym celu podejmowane są zarówno działania pokojowe (w tym dyplomatyczne), jak i militarne.

Jednym z instrumentów służących pokojowej realizacji interesów państwa jest dyplomacja.

Wybrane działania pokojowe realizowane przez państwo polskie na arenie międzynarodowej:

• nawiązywanie i utrzymywanie dobrych stosunków z państwami i organizacjami międzynarodowymi;

• współtworzenie międzynarodowych organizacji polityczno‑militarnych, ekonomicznych, kulturalnych, np. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO);

• rozstrzyganie konfliktów z innymi państwami za pośrednictwem takich metod jak negocjacje, mediacje i arbitraż;

• udział żołnierzy polskich w misjach pokojowych w regionach zagrożonych wybuchem konfliktu zbrojnego.

R64DVjaFuKuP7

Na ilustracji znajduje się czerwona tablica, na której znajduje się biały napis: Ośrodek Pomocy Społecznej.

Podsumowanie

Istnieją różne poglądy na temat pochodzenia państwa, jego charakteru i funkcji. W historii ludzkości państwo było jedną z najważniejszych form organizujących życie społeczeństwa. Losy poszczególnych państw są efektem skuteczności i jakości pełnienia funkcji wewnętrznej i zewnętrznej. Współczesny świat znajduje się w dynamicznej fazie przekształceń. Coraz częściej pojawiają się instytucje ponadnarodowe (jak np. Unia Europejska). w ramach których państwa współpracują ze sobą.

Literatura uzupełniająca

Osiatyński W., Państwo złem koniecznym, „Wiedza i Życie” nr 11/1996 (http://archiwum.wiz.pl/1996/96113800.asp).
Wojtaszczyk K.A., Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Liber, Warszawa 1999.