Parki narodowe to obszary niezwykle cenne nie tylko dla samej Polski, ale też dla Europy czy świata. Są one siedliskiem wielu zagrożonych wyginięciem roślin, zwierząt i grzybów, zachwycają pięknem przyrody ożywionej i krajobrazu. Musimy je chronić, aby przyszłe pokolenia również mogły podziwiać różnorodność naturalnych krajobrazów Polski oraz zwierząt.

RxPGLgd9Ny5wF
Narwiański Park Narodowy
Źródło: Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • dlaczego należy chronić przyrodę;

  • jakie są formy ochrony przyrody;

  • na czym polega ochrona ścisła i częściowa.

Twoje cele
  • Przedstawisz znaczenie przyrodnicze, edukacyjne i turystyczne parków narodowych.

  • Wskażesz na mapie rozmieszczenie parków narodowych w Polsce.

  • Uzasadnisz konieczność odpowiedniego zachowania na terenie parków narodowych.

  • Omówisz walory krajobrazowe i różnorodność biologiczną wybranych parków narodowych.

i2WY1OmSVt_d5e184

1. Parki narodowe w Polsce

Parki narodowe to obszary chronione o powierzchni powyżej 1000 ha, których przyroda jest unikalna o wybitnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Służą zachowaniu różnorodności biologicznej, a także tworów przyrody nieożywionej, jak głazy, źródła i jaskinie. Mają duże znaczenie kulturowe i edukacyjne. Pozwalają nam obserwować dziką przyrodę i uczą szacunku dla niej. Są chętnie odwiedzane przez turystów. W Polsce utworzono 23 parki narodowe. Dwa z nich leżą w pasie pobrzeży, 5 w pasie pojezierzy, kolejne 5 w pasie nizin, 3 na wyżynach i 8 w górach.

Terytorium całego parku narodowego podlega ochronie. Jest ono jednak podzielone na obszary, na których obowiązuje ochrona ścisłaochrona ścisłaochrona ścisła, częściowaochrona częściowaczęściowa lub krajobrazowaochrona krajobrazowakrajobrazowa. Dookoła parku narodowego wyznacza się otulinęotulina parkuotulinę. Jest to obszar, którego zadaniem jest ochrona parku przed działalnością człowieka.

W parkach narodowych działalność gospodarcza człowieka jest znacznie ograniczona, a czasem nawet całkowicie zakazana. Są one udostępniane turystom, ale mogą oni poruszać się po parkach tylko w wyznaczonych do tego miejscach.

RCGQWFivN1e5W1
Interaktywna, zielona mapa Polski z zaznaczonymi, różnokolorowymi emblematami Parków Narodowych, każdy z nich ma własne logo i symbol. Na zielonej mapie widnieją 23 parki narodowe: Babiogórski Park Narodowy z białym okrzynem jelenim na brązowym tle, Białowieski Park Narodowy, z brązową głową żubra, Biebrzański Park Narodowy, z pomarańczowo‑biało‑czarnym ptakiem batalionem, Bieszczadzki Park Narodowy, z pomarańczową głową rysia, Park Narodowy ,,Bory Tucholskie", z brązowym ptakiem głuszcem, stojącym na gałęzi drzewa, Drawieński Park Narodowy z brązową wydrą, Gorczański Park Narodowy, z czarną salamandrą plamistą, Park Narodowy Gór Stołowych z białą skałą Szczelinca Wielkiego, Kampinoski park narodowy z logiem brązowego łosia, Karkonoski Park Narodowy z dzwonkiem karkonoskim i goryczką trojeściową, Magurski Park Narodowy z czarnym orlikiem krzykliwym, Narwiański Park Narodowy z czarnym błotniakiem stawowym, Ojcowski Park Narodowy z czarnym nietoperzem, Pieniński Park Narodowy z trzema zielonymi trójkątami, oznaczającymi góry Trzy korony, Poleski Park Narodowy z biało‑czarnym żurawiem, Roztoczański Park Narodowy z logiem białego konia, Słowiński Park Narodowy z biało‑czarną mewą, Świętokrzyski Park Narodowy z czarnym jeleniem, Tatrzański Park Narodowy z logiem czarnej kozicy tatrzańskiej, Park Narodowy "Ujście Warty" z brązową gęsią zbożową, Wielkopolski Park Narodowy z brązową sową, Wigierski Park Narodowy z brązowym bobrem, Woliński Park Narodowy z brązowym ptakiem bielikiem.
Polskie parki narodowe. Każdy park narodowy ma własne logo i symbol. Białowieski Park Narodowy został utworzony jako pierwszy, Biebrzański Park Narodowy zajmuje największy obszar, Park narodowy "Ujście Warty" jest naszym najmłodszym parkiem, a Ojcowski Park Narodowy - najmniejszym.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Jerzy Opioła, Ludwig Schneider, Przykuta, User:M_k, Hubert Bartkowiak, Pleple2000, Wojsyl, Semper_lupus, Krzysztof Dudzik, Janmad, Von.grzanka, Hans Pama, Joanna Karnat, Jakub Hałun, Indrik myneur, Jan Jerszyński, Przemysław Malkowski, Lilly M, Pit1233, Wikimedia Commons, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.5.
Ruc1hO3glZVC8
Na planszy widnieją fotografie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Na pierwszym zdjęciu przedstawione są biebrzańskie bagna. Na ciemnym akwenie, zauważalne są niewielkie wysepki porośnięte żółtą trawą oraz tekst: Biebrza jest rzeką nizinną w północno‑wschodniej Polsce. Jej źródła znajdują się w pobliżu Nowego Dworu na Podlasiu, a uchodzi ona do Narwi w okolicach Wizny. Jest to jedna z ostatnich w Europie rzek, które zachowały swój pierwotny charakter. Biebrza nie została uregulowana i co roku na wiosnę wylewa, zmieniając swoje koryto. Na drugiej fotografii widoczna jest kotlina biebrzańska oraz rozwidlenia ciemno‑niebieskiej rzeki, a także zielony tereny łąk. Przedstawiony jest tekst: Szeroka dolina w większości stanowi zalewowy teren bagienny, zwany Bagnami Biebrzańskimi. Stanowią one największy w Europie niezmieniony kompleks przyrodniczy tego typu. Dla ich ochrony w 1991 roku został powołany Biebrzański Park Narodowy. Na trzeciej fotografii widnieje wodniczka. To niewielki ptak o delikatnej budowie ciała oraz brązowym upierzeniu. Przedstawiony jest tekst: Park jest ostoją rozlicznych gatunków zwierząt. Stwierdzono tu występowanie około 280 gatunków ptaków, zwłaszcza związanych ze środowiskiem bagiennym. Wśród tutejszych ptaków lęgowych są gatunki rzadkie lub zagrożone, takie jak orlik grubodzioby i wodniczka. Typowym dla doliny Biebrzy ssakiem jest łoś, zamieszkujący lasy i bagna. Wśród żyjących tu bezkręgowców znajduje się kilka gatunków endemicznych. Na czwartej fotografii ukazany jest gnidosz królewski oraz tekst: Bardzo interesujące i bogate są nadbiebrzańskie zbiorowiska roślinne; wśród nich torfowiska niskie i wysokie oraz bagienne lasy, głównie olchowe i brzozowe. Bagna Biebrzańskie każdej wiosny stają się celem pielgrzymek miłośników ptaków, którzy zjeżdżają tu z całej Europy. Biebrza jest również popularnym szlakiem kajakowym. Na terenie Parku znajduje się wiele szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych. Na ostatniej planszy znajduje się wirtualny spacer, gdzie widoczna jest: wysoka, drewniana wieża widokowa, brązowa rzeka Biebrza oraz leśna ścieżka przyrodnicza.
Panorama Biebrzański Park Narodowy
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R10puT3evI0b9
Na planszach ukazane jest kilka fotografii Białowieskiego Parku Narodowego. Na pierwszym zdjęciu widnieje zalany las. Woda porośnięta jest zieloną, drobną roślinnością. Widoczne są również niewielkie rośliny, przebijające się przez taflę wody oraz pnie drzew, a także tekst: Białowieski Park Narodowy utworzony został w 1932 roku dla ochrony tego wyjątkowego obszaru w skali europejskiej - ostatniego w Europie lasu naturalnego. Takie lasy wieki temu pokrywały całą niemal Europę, a obecnie zachowały się jedynie na terenie Puszczy Białowieskiej. Park jest ostoją bioróżnorodności. Na drugiej fotografii widoczny jest wizerunek żubra. Ma on masywne ciało, porośnięte ciemno‑brązową sierścią oraz wielką głowę z dwoma rogami. Widoczny jest tekst: Występuje tu ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych, 3000 gatunków grzybów, 200 gatunków mchów i 400 gatunków porostów. Liczba gatunków zwierząt szacowana jest na ponad 20 000. Na trzeciej fotografii widoczna jest bujna roślinność oraz przewalony pień drzewa, który w całości porośnięty jest zielonym mchem oraz tekst: Najcenniejszą częścią Parku jest Obręb Ochronny Rezerwat, którego większa część objęta jest ochroną ścisłą. Życie lasu toczy się tam bez jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Na terenie rezerwatu udostępniony jest tylko jeden szlak turystyczny, który można zwiedzać z przewodnikiem. Teren Parku jest też interesujący pod względem historycznym i kulturowym. Dość wspomnieć, że Puszcza Białowieska była ulubionym miejscem polowań królów polskich, a w XIX wieku car rosyjski zbudował w Białowieży rezydencję i założył park, który można podziwiać do dzisiaj. Na ostatniej planszy znajduje się wirtualny spacer, na którym zauważyć można: las pierwotny parku z zielonymi drzewami liściastymi, teren parku przy muzeum z wielkim, szarym głazem oraz muzeum z przedstawieniami zwierząt i elementów lasu.
Białowieski Park Narodowy - panorama
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
RMFodddU8w82M
Na planszy umieszczone jest kilka fotografii Słowińskiego Parku Narodowego. Pierwsza z nich ukazuje zdjęcie jasno‑żółtej, piaszczystej wydmy, w której lekko zakopany jest ciemno‑brązowy konar drzewa oraz tekst: Słowiński Park Narodowy Słowiński Park Narodowy został utworzony w 1967 roku dla ochrony unikalnych ekosystemów Mierzei Słowińskiej i sąsiadujących z nią jezior oraz wód. Na drugiej fotografii widoczne jest zdjęcie drobnej, o intensywnym różowym kolorze maliny moroszki, wokół której, widoczne są drobne, zielone rośliny oraz tekst: Na terenie parku znajdują się rozległe ruchome wydmy, przemieszczające się powoli z zachodu na wschód i stanowiące niezwykłą atrakcję turystyczną. W obręb Parku wchodzą także lasy, łąki, jeziora oraz bagna i torfowiska. Na obszarze Parku można zaobserwować pasowy układ roślinności powstający w wyniku naturalnych procesów sukcesji pierwotnej, czyli zarastania nadmorskich wydm. Występuje tu wiele gatunków roślin, wśród których znajduje się objęty ochroną przybysz z dalekiej północy - malina moroszka. Na trzeciej fotografii widoczny jest mroczek posrebrzany, znajdujący się na liściu. Ma on pociągłe, drobne ciało, pokryte jasno‑szarą sierścią oraz duże uszy i rozłożyste, czarne skrzydła. Przedstawiony jest tekst: Słowiński Park Narodowy jest również miejscem bytowania rozlicznych gatunków zwierząt- między innymi skrajnie zagrożonych gatunków nietoperzy. Ze względu na liczne siedliska związanych z wodą ptaków uznano go za Międzynarodową Ostoję Ptaków. Część siedlisk znajdujących się na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego wchodzi w skład ogólnoeuropejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Ostatnią planszą jest wirtualny spacer po słowińskim parku narodowym, możliwe do zobaczenia jest: piaszczysta plaża, morze bałtyckie, wydmy oraz porastająca je roślinność, tablice informacyjną, bór sosnowy oraz martwe drzewa.
Słowiński Park Narodowy - panorama
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 1
RIIP2N8ok1sll
Zaplanowano wycieczkę do najstarszego parku narodowego. Dowiedz się, co na jego terenie warto obejrzeć. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime
Ciekawostka

Puszcza Białowieska występująca na terenie Białowieskiego Parku Narodowego jako jedyny obiekt w Polsce została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na terenie Puszczy występuje najliczniejsza wolna populacja żubra europejskiego, który w Polsce objęty jest ścisłą ochroną gatunkową.

i2WY1OmSVt_d5e225

2. W jakim celu tworzy się parki narodowe?

Parki narodowe tworzy się głównie w celu zachowania roślin, zwierząt i przyrody nieożywionej w postaci niezmienionej przez człowieka. Większość powierzchni parku narodowego objęta jest ochroną ścisłą. Organizmy mają więc zapewniony spokój i nie są niepokojone przez ludzi. Parki narodowe są też ważnym miejscem edukacji. Na ich terenie wyznaczane są szlaki turystyczne i ścieżki przyrodnicze prowadzące przez szczególnie atrakcyjne miejsca. Parki narodowe są też miejscem, w którym żyją gatunki endemicznegatunek endemicznygatunki endemiczne.

RP4S924etjwr6
Na ścieżce przyrodniczej znajdują się tablice, na których umieszczone są informacje o żyjących tu roślinach i zwierzętach, a także o skałach. Podane są też ciekawostki dotyczące historii danego miejsca. Przedstawione na zdjęciu tablice znajdują się na ścieżce "Żółwik" w Poleskim Parku Narodowym
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
i2WY1OmSVt_d5e258

3. Zasady obowiązujące w parkach narodowych

RiaMXndTFAnsT
Przebywając na terenie parku narodowego, należy przestrzegać określonych zasad
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Na terenie niektórych parków narodowych w Polsce, np. Tatrzańskiego Parku Narodowego obowiązuje także zakaz wprowadzania psów.

Rm3e4eTGHpE52
Bardzo często zakazy obowiązujące w parkach narodowych przedstawione są na tablicach w formie graficznej
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.
1
Ćwiczenie 2
RnSV9UrKYoOkL
Zapoznaj się z zasadami obowiązującymi na terenie parków narodowych. Zastanów się, czy należy ich przestrzegać tylko na terenie obszarów chronionych. Wykaż, że przynajmniej niektóre z nich warto stosować na co dzień. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Zakazy obowiązujące w parkach narodowych nie we wszystkich krajach są takie same. Na przykład w Polsce nie można wprowadzać psów na teren parków narodowych, w Czechach natomiast można je prowadzić na smyczy. Dlatego wybierając się na obszar chroniony w innym kraju, warto zapoznać się z obowiązującymi tam zasadami.

i2WY1OmSVt_d5e304

Podsumowanie

  • Parki narodowe to obszary chronione o powierzchni powyżej 1000 ha, tworzone w celu zachowania różnorodności biologicznej i tworów przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych.

  • Poszczególne obszary parku narodowego są chronione w różny sposób: wyróżnia się obszary ochrony ścisłej, częściowej i krajobrazowej.

  • W Polsce znajdują się obecnie 23 parki narodowe.

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1
R12snD2o78vd6
Przedstaw znaczenie przyrodnicze i turystyczne najmłodszego parku narodowego w Polsce. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RuhCEJLfWGdeo
Przedstaw, co warto obejrzeć w jedynym polskim parku utworzonym na wyspie. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
i2WY1OmSVt_1444205449987_0

Słownik

gatunek endemiczny
gatunek endemiczny

gatunek żyjący tylko na niewielkim obszarze, charakterystyczny dla danego miejsca; endemitem jest na przykład dziobak dla Australii lub płochacz halny dla obszarów górskich

ochrona częściowa
ochrona częściowa

ochrona dopuszczająca gospodarcze wykorzystanie danego gatunku lub obszaru, np. pozyskiwanie osobników tych gatunków lub udostępnienie turystom ścieżek, po których mogą się poruszać w rezerwacie przyrody

ochrona krajobrazowa
ochrona krajobrazowa

działalność zapewniająca ochronę, utrzymanie lub restytucję naturalnych i kulturowych walorów określonego środowiska geograficznego

ochrona ścisła
ochrona ścisła

w przypadku gatunków zwierząt ochrona ścisła nie dopuszcza jakichkolwiek ludzkich ingerencji, takich jak: umyślne zabijanie, niszczenie jaj i form rozwojowych, przetrzymywanie, chów, jak również zbywanie, nabywanie oraz wywożenie za granicę; zabrania się również niszczenia siedlisk

otulina parku
otulina parku

strefa ochronna parków narodowych, krajobrazowych, rezerwatów

i2WY1OmSVt_d5e408

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
RRnNnuCeyzgBV1
Wskaż, ile parków narodowych znajduje się w Polsce. Możliwe odpowiedzi: 1. 21, 2. 22, 3. 23, 4. 25
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 2
RPxzUtrBF7IQT1
Spośród wymienionych poniżej zasad wybierz te, których należy przestrzegać w parkach narodowych. Możliwe odpowiedzi: 1. Wolno poruszać się pieszo jedynie po wyznaczonych szlakach., 2. Wolno poruszać się dowolnym środkiem transportu jedynie po wyznaczonych szlakach., 3. Nie wolno rozbijać namiotów., 4. Można słuchać głośnej muzyki., 5. Można spacerować z psem., 6. Nie wolno niszczyć roślin i zabijać zwierząt., 7. Można zbierać grzyby., 8. Można zbierać jagody., 9. Nie wolno zbierać skał.
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 3
RutJIfYws9g8t1
Łączenie par. Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń i zaznacz P (prawda) lub F (fałsz).. W parkach narodowych naukowcy prowadzą badania rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Puchacz, ryś, bielik i rosiczka występują w więcej niż jednym parku narodowym.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Żubry żyją tylko w Białowieskim Parku Narodowym.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wokół parku narodowego znajduje się strefa ochronna zwana otuliną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W Polskich górach utworzonych zostało 10 parków narodowych.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Po wszystkich szlakach w parku narodowym można jeździć na rowerze.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
bg‑cyan

Notatnik

RK6yyFvDsNcLu
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.