RC8prCzJdqJcE1

Ważne daty

73/63‑8 p.n.e. – lata życia Mecenasa

70‑19 p.n.e. – lata życia Wergiliusza

65‑8 p.n.e. – lata życia Horacego

23 IX 63 p.n.e. – narodziny Oktawiana

44 p.n.e. – śmierć Cezara

31 p.n.e. – bitwa pod AkcjumAkcjumAkcjum

13 p.n.e. – uroczystości na Polu Marsowym po powrocie Oktawiana Augusta z Hiszpanii

9 p.n.e. – ukończenie Ara Pacis

14 – śmierć Oktawiana

Scenariusz dla nauczyciela

R1QeGLg9usrvs1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

10) formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi, participium futuri passivi (gerundivum)

Nauczysz się

tworzyć participium i infinitivus futuri activi;

rozpoznawać ich formy w tekście;

opowiadać na jakich ideach i wartościach August budował fundamenty pryncypatu.

Participium futuri activi – imiesłów czasu przyszłego w stronie czynnej

Participium futuri activi oznacza czynność późniejszą, przyszłą. Tworzy się je od tematu czwartej formy podstawowej (supinum) przez zamianę -um na -ūrus, -ūra, -ūrum, np. scriptum → scriptūrus, scriptūra, scriptūrum.

Participium futuri activi wyraża zamiar, chęć, cel, przeznaczenie. Participium scriptūrus, scriptūra, scriptūrum możemy tłumaczyć na różne sposoby:

mając (-y, -a, -e) (zamiar) (na)pisać,
chcąc (-y, -a, -e) (na)pisać,
aby (na)pisać.

Participium futuri activi czasownika esse brzmi futurus, futura, futurum.

RBSJxIeZgqio2

Ćwiczenie 1

RCSFyNzGC28nw

Ćwiczenie 2

Zaznacz poprawny przekład poniższego zdania.
Ave Caesar, morituri te salutant.

Witaj, Cezarze, oddają Ci cześć ci, którzy muszą umrzeć.
Witaj, Cezarze, oddają Ci cześć ci, którzy umrą.
Witaj, Cezarze, oddają Ci cześć, aby umrzeć.

RRaW9UdGF3DN7

Ćwiczenie 3

Zaznacz poprawny przekład poniższego zdania.
Cicero Syracusas venit Archimedis sepulcrum visurus.

Cyceron po obejrzeniu grobu Archimedesa przybył do Syrakuz.
Cyceron przybył do Syrakuz z zamiarem obejrzenia grobu Archimedesa.
Cyceron przybył do Syrakuz obejrzeć grób Archimedesa.

RyYr6erRmnrAB

Ćwiczenie 4

Zaznacz poprawny przekład poniższego zdania.
Augustus res a se gestas memoriae traditurus indicem rerum a se gestarum confecit.

August sporządził spis swoich czynów, aby je upamiętnić.
August sporządził spis swoich czynów, chcąc je upamiętnić.
August sporządziwszy spis swoich czynów, upamiętnił je.

Nowy porządek

Przyszły cesarz August urodził się w Rzymie 23 września 63 r. p.n.e. w roku konsulatu Cycerona. Jego ojciec nie zdążył rozpocząć starań o konsulat, zmarł, gdy mały Oktawiusz miał cztery lata, jednak zdążył wejść do senatu – jako pierwszy w rodzinie, był zatem homo novus. Matka przyszłego cesarza była spokrewniona z Pompejuszem i Cezarem. Młodość Oktawiusza upływała w czasie wojen domowych. Miał trzynaście lat, gdy Cezar przekroczył Rubikon, a osiemnaście – gdy został zamordowany w Idy Marcowe 44 r. p.n.e. Wcześniej Cezar pod wrażeniem zdolności i energii wnuka siostry adoptował go, nie miał zresztą naturalnego syna. Oktawiusz nosi odtąd nazwisko Caius Iulius Caesar Octavianus. Na wieść o śmierci przybranego ojca Oktawian postanawia pomścić go i utrzymać w mocy jego zarządzenia (Swetoniusz, Boski August 10).

Senat z Cyceronem na czele udzielił mu wsparcia, przyznał mu także urząd konsula – mimo bardzo młodego wieku. Jedną z ważniejszych decyzji Oktawiana było zawarcie układu z Markiem Antoniuszem i Markiem Lepidusem w 43 r. p.n.e. (II triumwirat). Oktawian i Antoniusz natychmiast rozprawili się z przeciwnikami politycznymi, ogłaszając listy proskrypcyjne, których ofiarą stał się m.in. Cyceron. Młody Oktawian okazał się niezwykle skuteczny, eliminując po kolei swoich wrogów, aż wreszcie porażka Antoniusza w bitwie pod Akcjum położy kres wojnom domowym.

RY9jbOJ95uifx1

Ilustracja przedstawia posąg z marmuru, przedstawiająca Gajusza Iuliusza Cezara Oktawiana Augusta. Jest to młody mężczyzna, w krótkich włosach i gładko ogolony. Rzeźba ma uszkodzony nos. — Autor nieznany, „Oktawian August”, 29 r. p.n.e., Muzeum w Luwrze, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Italia tych czasów tęskniła za pokojem. Od 100 lat przemoc jest obecna w polityce: bezpardonowe pozbywanie się przeciwników politycznych, spiski, proskrypcje, konfiskaty, prywatne armie, ubóstwo i niepokój to cechy charakterystyczne ostatniego stulecia republiki. Bitwa pod Akcjum zmieniła ten stan rzeczy głównie za sprawą zręcznej polityki Oktawiana. W 27 r. p.n.e. senat skłonił Oktawiana, by zachował dotychczasowe uprawnienia, a nawet nadał mu nowe. Uhonorował go także w sposób szczególny, nadając mu zaszczytny przydomek August i podkreślając cnoty Oktawiana: męstwo, sprawiedliwość, pobożność i łaskawość. Reakcją na długi okres chaosu jest zatem silnie scentralizowana polityka nowego władcy Rzymu. Nowy ustrój zachowa charakter republikański, ale pełnia władzy będzie spoczywać w rękach Oktawiana. August wysuwa kandydatury nowych urzędników, wybierają je zaś zgromadzenia. Senat zachowuje swoje kompetencje. August m.in. dowodzi armią, kontroluje prowincje graniczne oraz Egipt. Zakres władzy princepsa (taki tytuł Oktawian nosi od 29 r. p.n.e.) jest bardzo duży.

RQ68YQfcnOYYa1

Obraz autorstwa Petera Paula Rubensa pod tytułem „Świątynia Janusa”, który został wykonany 1635 roku. Ukazuje ona starożytną świątynię przed, którą kłębią się ludzie. W centrum świątyni znajdują wrota prowadzące do wnętrza budynku. Fasada świątyni jest bogato zdobiona. Na kolumnach widoczne są figury węży. Nad nimi widoczne są płaskorzeźby z twarzami mężczyzn (po lewej) oraz kobiet (po prawej). Na samym szczycie świątyni widoczne są figury świętych. Duża kopuła znajdująca się na dachu budynku zdobiona jest figurą przypominającą szkielet człowieka. — Peter Paul Rubens, „Świątynia Janusa”, 1635, Muzeum Ermitażu, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna

Przywrócenie pokoju wewnętrznego i wizja nowego porządku mają poważne konsekwencje dla życia intelektualnego Rzymu, zwłaszcza dla poezji, dziejopisarstwa, architektury i sztuki. Polityka i sztuka będą teraz ściśle ze sobą splecione. Pochwała odrodzenia religii i moralności oznacza powrót do mores maiorum (obyczajów przodków), które w przeszłości stały się podwalinami wielkości Rzymu. W literaturze pojawiają się bohaterowie będący wzorami: fides – wierności, pietas – pobożności, iustitia – sprawiedliwości, clementia – łaskawości i concordia – zgoda. Nie byłoby to możliwe bez udziału wielkich poetów i prozaików: Wergiliusza, Horacego i Liwiusza. Liwiusz w każdej księdze dzieła Ab Urbe condita (Dzieje Rzymu od założenia Miasta) wyraża przekonanie o boskiej misji Rzymu, który został powołany do rządzenia światem. WergiliuszWergiliuszWergiliusz jest bardziej subtelny. Najważniejsze dla nowego porządku wartości chwali, tworząc niezwykłego bohatera – Eneasza, który stanie się wzorem człowieka, mężczyzny, męża, ojca i przywódcy.

RWevgmSZVH2wY1

Ilustracja przedstawia obraz Federico Barocciego pod tytułem „Ucieczka Eneasza z Troi”. Ukazuje ona Eneasza niosącego na ramieniu swojego sędziwego ojca. Za nim podąża kobieta i dziecko. — F. Barocci, Ucieczka Eneasza z Troi, 1598, Galeria Borghese, Villa Borghese, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

Infinitivus futuri activi

Participium futuri activi łączymy ze słowem esse, by utworzyć infinitivus futuri activi (bezokolicznik czasu przyszłego w stronie czynnej) , np. futurus esse, futura esse, futurum esse (od czasownika esse), scripturus esse, scriptura esse, scripturum esse (od czasownika scribere).

Używając tego bezokolicznika w składni accusativus cum infinitivo, pamiętajmy, by imiesłów stawiać w akuzatiwie oraz uzgodnić jego rodzaj i liczbę, np.:

Poetam Musas invocaturum esse constat.
Poetas Musas invocaturos esse constat.
Cras amicam meam ad me venturam esse gaudeo.
Cras amicas meas ad me venturas esse gaudeo.

RMNC1KfGeHXL8

Ćwiczenie 5

Uzupełnij zdania właściwą formą participium futuri activi.

lecturus, victurus, auditurus, necaturi

Supra LX viri coniurationem fecerunt Caesarem ..................
Octavianus bellum apud Actium commisit Cleopatram et Antonium ..................
Poeta Vergilius saepe Octavianum visitabat Aeneidis libros ei ..................
Caius Maecenas Horatium invitavit novum poetam ..................

Pax Augustae

RJBO8w5ar9O5v1

Ilustracja przedstawia ołtarz Pokoju Augustowego. Składa się z usytuowanego na podniesieniu ołtarza i okalającego go ścianami z przejściami we wschodnim i zachodnim boku. Do jej konstrukcji użyto bloków marmuru z Luna. Całość jest zdobiona płaskorzeźbami. — Ołtarz Pokoju Augustowego, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

August w swojej polityce propagował ideologię pokoju (Pax Augustaa), czego dowodem jest wspaniały ołtarz wzniesiony w Rzymie na Polu Marsowym – Ara Pacis Augustae. Echo uroczystości, które odbyły się tam, gdy Oktawian wrócił po wojnach w Hiszpanii i Galii, oraz dążeń princepsa do zaprowadzenia pokoju znajdujemy w Eneidzie Wergiliusza:

… Wtedy
ustaną wojny, szorstkie wieki zmiękną,
gdy siwa Wierność, Westa i Kwirynus
z bratem Remusem będą głosić prawa.
Straszne żelazem i szczelną zaworą
Wrota się Wojny zamkną…. (Eneida, I 398 i n.)

Uroczystości na Polu Marsowym odbyły się w 13 r. p.n.e. W uroczystej procesji wzięli udział August, jego rodzina, kapłani i senatorowie. Cztery lata później w miejscu drewnianego ołtarza stanęła wspaniała budowla z marmuru. Właściwy ołtarz – choć okazały – pozbawiony jest zdobień, uwagę oglądających musiały zaś przykuwać zewnętrzne dekoracje ścian budowli. W dolnej części Ara Pacis wiją się gałązki akantuAkantakantu będące symbolem trwałości Rzymu, w górnej widzimy uroczystą procesję – rodzinę cesarską, kapłanów i senatorów. Obok schodów prowadzących do środka po prawej i lewej stronie umieszczono cztery płaskorzeźby: małego Romulusa i Remusa wraz z wilczycą, Eneasza składającego ofiarę, boginię Romę oraz italską boginię Tellus – Ziemię.

Mitologia sąsiaduje tu z rzeczywistością, powaga uroczystości z poufałymi spojrzeniami członków rodziny Augusta, wzory greckie z italskimi. Ara Pacis to pomnik państwa, które powstało na wspaniałych fundamentach i którego wielkość właśnie wraca, tak jak odradza się płodność italskiej ziemi.

R18dZMAyMCy0c1

Relief zdobiący Ara Pacis przedstawia kobietę piastującą dwóch chłopców. Po jej bokach znajdują się dwie inne osoby. Wokół niej znajdują się personifikacje żywiołów oraz obraz natury: owoce (na kolanach kobiety), kwiaty, kłosy, wół i owca. — Relief zdobiący Ara Pacis przedstawia kobietę piastującą dwóch chłopców. Obok niej znajdują się personifikacje żywiołów oraz obraz natury: owoce (na kolanach kobiety), kwiaty, kłosy, wół i owca., Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

R1SiZZU8ZfIGa1

Fotografia przedstawia fragment ołtarza Pokoju Augustowego. Zdobiony jest płaskorzeźbą, na której wyrzeźbieni są mężczyźni w togach. — Fragment - Ołtarz Pokoju Augustowego, wikimedia.org, CC BY-SA 2.0

RsLVmIvY1V0q81

„August z Prima Porta”, ok. 20 p.n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna

R1PDcpQ0bB6ik1

Współczesna kopia rzeźby „August z Prima Porta”, Muzea Watykańskie, wikimedia.org, CC BY-SA 2.0

RWnwsJoP2sK4I1

Polykleitos, „Doryphoros”, I w. p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY 2.5

R1THnQBUdwdr01

„August jako pontifex maximus”, ok. 20 r. p.n.e., Muzeum Narodowe w Rzymie, wikimedia.org, domena publiczna

R1QrWNjhNe8tu1

„August z Prima Porta”, ok. 20 p.n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna

RqK0N4lnW6yGM

Ćwiczenie 6

Zapisz w odpowiedniej formie infinitivus futuri activi czasownika podanego w nawiasie.

victuros esse, futurum esse, usturum esse, cantaturas esse

1. Aeneas mox se Carthagine .............................. scit. (sum, esse, fui)
2. Augusti temporibus Romani se in pace .............................. putabant. (vivo, -ere, vixi, victum)
3. Augustum Aeneidis libros non .............................. scimus. (uro, -ere, ussi, ustum – palić)
4. Puellas Carmen Saeculare quoque .............................. puto. (cano, -ere, cecini, cantatum)

RAhvyBObD82F1

Ćwiczenie 7

Zaznacz zdania zgodne z prawdą.

Cyceron po śmierci Cezara zapewnił swoje poparcie jego adoptowanemu synowi.
II triumwirat został zawarty w 40 r. p.n.e.
Bitwa pod Akcjum miała miejsce w 31 r. p.n.e.
Wergiliusz uczynił Romulusa głównym bohaterem swego eposu.
W Rzymie istniał zwyczaj otwierania świątyni Janusa na czas wojny.
Ara Pacis stoi w Rzymie na Campus Martius.

R1VmtUMbeIgaU

Ćwiczenie 8

Uzupełnij zdania, wybierając jedną z trzech form podanych w nawiasie. Używaj tylko małych liter.

Divus Augustus exercitum comparavit rem publicam ...................... .(liberaturam, liberaturus, liberaturum)
Venimus te .................... .(salutaturus, salutaturi, salutaturum)
Catilina haec fecit consulem .................. (necaturus, necatura, necaturum).
Romani sperabant se Carthaginem .................................. .(expugnaturos esse, expugnaturas esse, expugnaturam esse)
Quis scivit Catilinam coniurationem .......................... ? (facturus esse, facturam esse, facturum esse)

Polecenie 1

Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.

RHQqpvKoxRK7i1

Fotografia przedstawia Mauzoleum rodziny Oktawiana Augusta. Jest to kamienny budynek w kształcie okręgu, porośnięty roślinnością. — Mauzoleum rodziny Oktawiana Augusta, Pole Marsowe, Rzym, flickr.com, CC BY-SA 4.0

Funus nobilissimi Romani

Nobilissimus vir Romanus de vita decesserat. Itaque vestibulum domus eius cupressis ornatum est. Mox propinqui et amici convenerunt nomen mortui ut mos erat, conclamaturi eique ultimum Ave atque vale! dicturi. Corpus toga praetexta vestitum in lecto funebri positum est. Caput mortui corona, quae ei in bello donata erat ob magnam virtutem, cinctum est. Propinqui corpus mortui quam plurimis hominibus ostentaturi et quam maxime celebraturi per septem dies expositum tenebant. Scimus propinquos octavo die funus facturos esse. Multi homines confluent, nam dies funeris iam antea per praeconem in Foro pronuntiata erat. Źródłom9fd03c224e1e5c33_0000000000011Źródło

RozJBbTIhGqss

Tłumaczeniem9fd03c224e1e5c33_0000000000012Tłumaczenie

m9fd03c224e1e5c33_0000000000011

m9fd03c224e1e5c33_0000000000012

Słowniki

Słownik pojęć

Akant

roślina rosnąca dziko w strefie śródziemnomorskiej.

Akcjum

miejsce bitwy między Oktawianem i Antoniuszem oraz Kleopatrą (zach. wybrzeże Grecji).

Ara Pacis

Ołtarz Pokoju ukończony na Polu Marsowym w 9 r. p.n.e. Uroczystości w tym miejscu odbyły się w 13 r. p.n.e.

Carmen Saeculare

Pieśń stuletnia (Jubileuszowa) napisana przez Horacego na prośbę Augusta z okazji uroczystości rocznicowych założenia Rzymu.

Eneida

epos narodowy Rzymian napisany przez Wergiliusza.

Horacy

Kwintus Horacjusz Flakkus (65–8 p.n.e.), wspaniały liryk rzymski epoki Augusta, autor pieśni, epod, satyr, listów poetyckich.

Mauzoleum

grobowiec rodu Augusta wzniesiony na Polu Marsowym w Rzymie.

meander

ornament geometryczny, ma postać ciągłej linii, łamanej pod kątem prostym.

Mecenas

Gajusz Cylniusz Mecenas (73/63–8 p.n.e.), polityk rzymski, przyjaciel Augusta, Horacego, Wergiliusza, opiekun utalentowanych poetów.

Wergiliusz

Publiusz Wergiliusz Maron (70–19 p.n.e.), autor Eneidy, Bukolik i Georgik.

Słownik łacińsko‑polski

RzxEBXY9xgSZem9fd03c224e1e5c33_00000000000131

Źródło: online skills, licencja: CC0.

m9fd03c224e1e5c33_0000000000013

m9fd03c224e1e5c33_0000000000254

Galeria dzieł sztuki

RY9jbOJ95uifx1

RQ68YQfcnOYYa1

RWevgmSZVH2wY1

RJBO8w5ar9O5v1

R18dZMAyMCy0c1

R1SiZZU8ZfIGa1

Bibliografia

Colin Wells, Cesarstwo rzymskie, Warszawa 1992

Janusz A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999

Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004

Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.

Hubert Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012