Pawilon Olbricha wzorem architektury secesyjnej
Ważne daty
1867‑1908 – lata życia Josepha Marii Olbricha
1897 – powstaje ugrupowanie Secesja Wiedeńska
1897/8 – wybudowanie Pawilonu (Wiener Secessionsgebäude)
1902 – wykonanie przez G. Klimta fryzu Beethovena z okazji XIV wystawy Secesji
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
f) sztuki przełomu XIX i XX wieku (secesja, symbolizm, protoekspresjonizm),
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
opisywać znaczenie Pawilonu Secesji J. M. Olbricha dla kierunku;
analizować Pawilon Olbricha jako obiekt architektoniczny;
omawiać dekorację Pawilonu Secesji.
Pawilon Olbricha wzorem architektury secesyjnej
Ludwig Hevesi, żydowsko‑węgierski dziennikarz i autor, napisał o Pawilonie Secesji Josepha Marii Olbricha następujące słowa: Biały Pawilon na brzegu rzeki Wiedeń jest obecnie zakończony. W ciągu sześciu miesięcy, zgodnie z planem, młodzi artyści ukończyli swój manifest w postaci okazałego budynku. Bardzo nowy, nowy w każdej linii, w każdym calu […]. I przez te wszystkie miesiące, dzień w dzień, wiedeńczycy przechodzili obok tego dziwnego budynku. Potrząsali głowami, śmiali się, przeklinali, żartowali. Tłumy zbierały się za każdym razem, gdy pojawiało się tam coś zaskakującego, i faktycznie, każdy detal był zaskakujący. Ale wraz z postępem prac coraz więcej krytycznych głosów zamieniało się w uznanie. Nawet jeśli brakowało zrozumienia, zaczynano podejrzewać, że jest to coś, czego nie można po prostu zignorować [za: Janina Nentwig, Wiedeń 1900 Wien, Kolonia 2017, s. 66‑67).
Plan budynku odzwierciedla pełnione przezeń funkcje. Jest to obiekt przeznaczony do celów ekspozycyjnych. Koncept Olbricha polega na zestawieniu ze sobą kilku prostokątnych modułów. Powstała w ten sposób składająca się z dwóch głównych części struktura. Moduły znajdujące się od strony frontu, oddzielone od części głównej – Sali wystawowej, tworzą tzw. w teorii muzealnej śluzę psychologiczną, zawierając pomieszczenia o przeznaczeniu „technicznym”. Dopiero za nimi otwiera się surowa, obszerna przestrzeń sali wystawowej, niemal pozbawiona otworów okiennych, za to doświetlona od góry.
Bryłę Pawilonu, z jednej strony, definiuje dominanta w postaci złotej, ażurowejażurowejkopuły, z drugiej zaś, rygorystyczne operowanie motywami nachodzących na siebie prostopadłościanów, z wyraźnie zaznaczonymi elementami podziału poziomego w postaci cokołu i – szczególnie mocno uwypuklonego – gzymsu koronującego. Znakomicie widać to w partii fasady, gdzie wysoką niszę otworu wejściowego flankują płaszczyzny pozbawionych okien ścian, zaś wieńczy ją prostokątna podstawa kopuły, ujętej z czterech stron przez sześcienne cokoły.
Bryła pełna przesłań
Budowę sfinansował Karl Wittgenstein, ojciec znanego filozofa Ludwiga. Obiekt jest niewielki. Liczy sobie 30x40 m, zaś powierzchnia wystawowa wynosi 1000 m2. Jego bryła i elewacje zasadniczo są przykładem dość surowego klasycyzmu z powściągliwie wykorzystaną dekoracją i zastosowaniem praktycznych z perspektywy wystawienniczej, nowoczesnych, doświetlających wnętrze świetlików w połaci dachowej.
Kopuła – ażurowaażurowa kula wykonana z kutego żelaza, pokryta niezwykle ozdobnym motywem 2500 złoconych liści laurowych. Stanowi ona równocześnie jedno z kilku nader ważnych przesłań symbolicznych umieszczonych przez artystów na zewnątrz i wewnątrz gmachu.
Podobną funkcję symboliczną pełnią napisy i niektóre elementy dekoracji. Na lewo od wejścia znajduje się sentencja Ver Sacrum (Święta Wiosna), będąca także nazwą czasopisma wydawanego przez członków Secesji Wiedeńskiej od 1897, a równocześnie przesłaniem mówiącym o nowym rozkwicie sztuk. Pewność siebie i odwaga, aby szukać tego co nowe, zostały wyrażone w umieszczonym u podstawy kopuły, wymyślonym przez Ludwiga Hevesiego motcie: Der Zeit ihre Kunst, der Kunst ihre Freiheit [Każdemu wiekowi jego sztuka, każdej sztuce – wolność]. WNawet w sowach, wykonanych przez Kolomana Mosera możemy dopatrywać się odniesień symbolicznych. Sowa przecież utożsamiana jest z Ateną, boginią Mądrości.
Wnętrze pełne sztuki
Wnętrze budynku zostało przygotowane do przyjęcia dzieł sztuki. W 1902 w pawilonie odbyła się XIV wystawa Secesji Wiedeńskiej, która została poświęcona Ludwigowi van Beethovenowi. Pawilon został ozdobiony niezwykłymi dziełami, a mianowicie posągiem kompozytora wykonanym przez Maxa Klingera, a przede wszystkim, „Fryzem Beethovena” autorstwa Gustava Klimta. Całość wnętrza jest kolejnym dowodem na wykorzystanie przez twórców zasady GesamtkunstGesamtkunst– jedności wszystkich gałęzi sztuki. W skrupulatnie zaplanowanej przez Josefa Hoffmanna instalacji stoi przykład dzieła rzeźbiarskiego. Główny zaś motyw dekoracyjny stanowi monumentalne malowidło ścienne, co więcej, inspirowane motywami muzycznymi. Nie dość, że tematem przewodnim jest Beethoven, to jeszcze Klimt za podstawę swego przedstawienia malarskiego przyjął interpretację IX symfonii kompozytora dokonaną przez inną sławę muzyczną, Richarda Wagnera. Powstał więc cykl alegorycznych obrazów ukazujących możliwość odkupienia człowieka przez sztukę.
Kto z podanych niżej artystów jest autorem przedstawionego poniżej dzieła?
- Gustav Klimt
- Othmar Schimkowitz
- Koloman Moser
- Max Klinger
Kto z podanych niżej artystów jest autorem przedstawionego poniżej dzieła?
- Gustav Klimt
- Othmar Schimkowitz
- Koloman Moser
- Max Klinger
Kto z podanych niżej artystów jest autorem przedstawionego poniżej dzieła?
- Gustav Klimt
- Othmar Schimkowitz
- Koloman Moser
- Max Klinger
Która z przedstawionych ilustracji nie jest fragmentem Fryzu Beethovena Gustava Klimta?
- 1
- 2
- 3
- 4
Jaki jest tytuł dzieła przedstawionego w poprzednim zadaniu? Wpisz tytuł w puste pole.
..................
Co symbolizuje dzieło, które zostało przedsatawione w zadaniu powyżej?
- malarstwo
- architekturę
- plastykę
Jaki jest tytuł dzieła przedstawionego w poprzednim zadaniu? Wpisz tytuł w puste pole.
............
Na podstawie informacji uzyskanych podczas lekcji, a także znalezionych we własnym zakresie, odpowiedz pisemnie czy Pawilon Secesji J. M. Olbricha spełnia postulat Gesamtkunst?
Słownik pojęć
dekoracyjny układ otworów, których światło stanowi tło dla wzoru utworzonego przez partie nieprzejrzyste tworzywa. Ażur oprócz funkcji dekoracyjnej, pełni czasem funkcję użytkową (np. w przezroczach, maswerkach, kratach); występuje we wszystkich dziedzinach rzemiosł artystycznych i w architekturze.
poziomy pas dekoracyjny, stosowany w architekturze (fryzy płaskorzeźbione, ceramiczne, malowane), i w innych sztukach (malarstwo, grafika, rzemioosło artystyczne)
„wszechsztuka”. Użyty pierwszy raz przez Richarda Wagnera w rozprawie „Das Kunst der Zukunft (Sztuka przyszłości)” w 1850 (1849‑1852) r. postulat najściślejszego zespolenia różnych dziedzin sztuki, w tym architektury, malarstwa, rzemiosła artystycznego, poezji i muzyki. Hasło to przyświecało artystom secesyjnym. Nawiązywał on do idei K. F. E. Trahndorffa z 1827 r.
dzieło artystyczne spełniające wymogi GesamkunstGesamkunst, czyli dzieło sztuki totalnej = wszechsztuki. Jednym z jego sztandarowych przykładów jest Pawilon J. Olbricha.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Koch W., Style w architekturze, Warszawa 2017.
Nentwig J., Wiedeń 1900 Wien, Kolonia 2016.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. S. Kozakiewicza, [różne wydania].
Tschudi Madsen S., Art Nouveau, Warszawa 1987.
Wallis M., Secesja, Warszawa 1984.