Pejzaż w klasycyzującym stylu – malarstwo Claude’a Lorraina
Ważne daty
ok. 1600‑1682 – lata życia Claude Lorraina
ok. 1622‑1625 - pełnienie przez Lorraina funkcji pomocnika u pejzażysty Agostina Tassi'ego
1625‑1626 – nauka u Claude'a Derueta
1627 – osiedlenie się na stałe w Rzymie
1634 – wstąpienie do rzymskiej Akademii św. Łukasza
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
11. rozpoznaje gatunek artystyczny, który dzieło reprezentuje;
12. wskazuje w dziele sztuki symbol i alegorię, potrafi wytłumaczyć ich znaczenie;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
16. rozpoznaje podstawowe motywy ikonograficzne, świętych chrześcijańskich, bogów greckich i alegorie wybranych pojęć na podstawie atrybutów;
17. analizuje dzieła pod względem ikonograficznym, z wykorzystaniem słowników symboli;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować cechy twórczości Lorraina;
określać motywy obecne w obrazach malarza;
wskazywać rolę pejzażu w obrazach artysty;
wyjaśniać rolę postaci w dziełach Lorraina;
dokonywać analizy dzieł malarza.
Weduta, sztafaż i marina –pejzaż w twórczości Lorraina
W malarstwie francuskim XVII wieku szczególnie widoczne są wpływy włoskie. Stosunki artystyczne pomiędzy Francją a Półwyspem Apenińskim zaistniały już w XV wieku, dzięki wyprawom wojennym trwały przez cały wiek XVI i XVII. Większość artystów udawała się do Włoch na studia, a część z nich osiadła tam na stałe. Prawie całe życie spędził we Włoszech Claude Lorrain (właściwie Claude Gellée), jeden z najsłynniejszych barokowych twórców pejzażu. W 1613 roku, jeszcze jako dziecko, wyprowadził się z Lotaryngii. Duże wrażenie na artyście wywarł dwuletni pobyt w Neapolu. Pod wpływem dzieł Annibale Carraciego styl artysty coraz bardziej kierował się w kierunku klasycyzmu widocznym w elegancji i wywarzeniu. Jego pejzaże oparte są na podobnym schemacie: zatoka morska, okręt w centrum, architektoniczna zabudowa po bokach oraz drzewa tworzące dalsze plany. Na pierwszym planie marynistycznychmarynistycznych widoków zazwyczaj umieszczał postacie ludzkie, tworząc sztafaższtafaż, który zawiera temat dzieła. Można doszukać się w jego malarstwie, podobne jak u Poussina, łączenia elementów realistycznych z treściami pochodzącymi z mitologii i historii. Krajobrazy malarza często są heroizowane. Cechą jego obrazów jest stosowanie stonowanych efektów świetlnych i subtelnej gamy barwnej. Po przybyciu do Rzymu uległ urokowi miasta i często spędzał czas na obserwacji natury, zwłaszcza zmian oświetlenia uwarunkowanych porami dnia i roku . Spostrzeżenia te wykorzystywał w obrazach w różnych wariantach, tworząc liryczne krajobrazy o charakterze teatralnym. Nadrzędną rolę w wedutachwedutach: Port morski z Villa Medici Widok portu o zachodzie słońca pełnią światło i kolor. Mimo iż dzieła przedstawiają scenę w stylu włoskim, nie oddają rzeczywistości, architektura i łodzie są zestawieniem scen widzianych przez malarza, lecz w innym miejscu i innym czasie.
Sceny mitologiczne i biblijne jako pretekst do ukazania pejzażu
Wizja rzymskiego pejzażu Claude'a Lorraina opierała się na uważnej obserwacji natury, ale przekształcił krajobraz w ponadczasowy, wyidealizowany świat poprzez mistrzowskie oddanie światła słonecznego i ścisłą strukturę przestrzeni. W dziełach Lorraina często pojawiają się sceny zaczerpnięte z mitologii oraz Starego i Nowego Testamentu. Nie zdominowały jednak obrazu – postacie są małe i, chociaż zamieszczone na pierwszym planie, uzupełniają krajobraz natury bądź pejzaż architektoniczny.
W Sądzie Parysa malarz ukazuje scenę z początku opowieści, gdy boginie przyszły do Parysa. Jako scenerię malarz wybrał krajobraz Kampanii, obszar nizinny w środkowych Włoszech, w regionie Lacjum, wokół Rzymu. Oprócz Parysa, który w tym regionie żył, trzy boginie Hera (Moc), Atena (Mądrość) i Afrodyta (Miłość) stoją przed nim, twierdząc, że są najpiękniejsze. Malarz skomponował scenę tak, że oko widza skupia się na drzewie na pierwszym planie i prowadzone jest do masywnych zielonych drzew pośrodku, następnie przez krętą rzekę w tle, aż do znikających we mgle gór. Podobnie jak Nicolas Poussin, Claude Lorrain uporządkował naturę przez równoległe, połączone ze sobą płaszczyzny przestrzeni.
Hermes przyprowadził do Parysa trzy boginie i wyjaśnił jaką rolę przypisał mu Zeus. Parys nie mógł się zdecydować, której bogini podarować jabłko. Te widząc jego niezdecydowanie postanowiły go przekupić. Pierwszy krok uczyniła Hera. Obiecała Parysowi, że jeśli ją wybierze, to jako królowa nieba uczyni go wielkim władcą, najbogatszym z ludzi. (…) Atena obiecała mu, że uczyni go najmądrzejszym z ludzi i zawsze zwycięskim wojownikiem (…) Afrodyta obiecała mu za żonę najpiękniejszą kobietę na ziemi – Helenę. (…) Parys wybrał Afrodytę i jej dar. Uznał ją za najpiękniejszą boginię. Hera i Atena znienawidziły Parysa i całą jego ojczyznę – Troję.
Źródło: http://www.moja-grecja.pl/kultura/mitologia/wojna-trojanska/sad-parysaa (dostęp z dnia 31.03.2018)
Począwszy od 1640 r. Lorrain zaczął tworzyć bardziej klasyczne i monumentalne kompozycje. W ciągu tego dziesięciolecia opierał dzieła na schemacie: wysokie drzewa po jednej stronie, zrównoważone klasyczną ruiną i mniejszymi drzewami po drugiej; pierwszy plan z postaciami; kręta rzeka prowadząca oko po stopniach przez otwarty krajobraz do horyzontu; odległe wzgórza, często z widokiem morza. Taki wzorzec ma obraz Pejzaż ze znalezieniem Mojżesza, który powstał na zlecenie Filipa IV jako część drugiego cyklu przeznaczonego do Galerii Pejzaży w madryckim pałacu Buen Retiro. Obrazy te prezentowały nowy sposób obrazowania natury, charakteryzujący się świadomością wpływu światła i atmosfery rzymskiej wsi. Epizod ze Starego Testamentu, w którym Mojżesz ocalił od Nilu egipską córkę faraona i jej świtę, stał się pretekstem do ukazania wyidealizowanego krajobrazu z okolic Rzymu.
Postacie na obrazach Lorraina zawsze mają założone klasyczne lub biblijne stroje. Niekiedy są pasterzami, ale zazwyczaj ucieleśniają temat klasycznej mitologii lub opowieści biblijnej. Światło stało się jaśniejsze niż w obrazach we wczesnym okresie twórczości artysty. Przestrzenne, spokojne kompozycje zostały równomiernie rozświetlone, co widoczne jest w Pejzażu z zaślubinami Izaaka i Rebeki. Temat starotestamentowy, zrealizowany dla kardynała Camillo Pamphili, bratanka Innocentego X. Ślub Izaaka i Rebeki był jedynie pretekstem do namalowania idealnego pejzażu, inspirowanego okolicami Rzymu, który zdominował prawie całą kompozycję. Jedyny związek z biblijną historią Izaaka i Rebeki to napis na pniu drzewa pośrodku obrazu.
Krajobrazy Lorraina są zakorzenione w silnym realizmie, ale jednocześnie upiększone i wyidealizowane – nigdy nie pokazują trudnych realiów świata, ale raczej doskonały obraz natury. Zwłaszcza w okresie dojrzałym dzieła malarza charakteryzują się wpływami klasycyzmu, o czym świadczy obecność starożytnych ruin i figur w antycznych togach. Dominującą paletą są błękity, zielenie i szarości. Szczególną rolę pełni jednak uwielbienie światła. Lorrain ukazuje najbardziej poetyckie pory dnia, zamieszcza sceny zazwyczaj o świcie lub zmierzchu.
Do dzieł Lorraina dobierz tytuły.
Pejzaż z zaślubinami Izaaka i Rebeki, Widok portu o zachodzie słońca, Sąd Parysa, Port morski z Villa Medici
Do dzieł przyporządkuj miejsca, w których się znajdują.
Galeria Uffizi, Florencja, Luwr, Paryż, National Gallery, Londyn, Prado, Madryt, National Gallery of Art, Waszyngton
| Pejzaż z zaślubinami Izaaka i Rebeki | |
| Pejzaż ze znalezieniem Mojżesza | |
| Sąd Parysa | |
| Widok portu o zachodzie słońca | |
| Port morski z Villa Medici |
Rozpoznaj wskazane na fragmencie obrazu postacie. Ich imiona wpisz w odpowiednie miejsca.
Wskaż źródło tematyki dzieł.
Mitologia, Stary Testament, Nowy Testament
Dopisz terminy, których dotyczą definicje.
................ – wprowadzenie do niego postaci ludzkich, zwierząt, niewielkich scen rodzajowych w celu ożywienia lub pogłębienia treści obrazu.
............ – z włoskiego "panorama", pejzaż przedstawiający ujęcie całości miasta lub jego fragmenty.
............ – przedstawienie malarskie krajobrazu morskiego; także przedstawienie sceny odbywającej się na morzu, jak bitwa morska.
Do alegorii dopisz imiona bogiń.
Moc – ............
Mądrość – ............
Miłość – ................
Uzupełnij tekst. Wpisz brakujące słowa w puste miejsca.
Pejzaż ze znalezieniem Mojżesza został namalowany na zlecenie króla .................. i przeznaczony był do ................................ w madryckim pałacu .......................
Słownik pojęć
wprowadzenie do pejzażu postaci ludzkich, zwierząt, niewielkich scen rodzajowych w celu ożywienia lub pogłębienia treści obrazu.
przedstawienie malarskie krajobrazu morskiego, jak np. morza z łodziami, okrętami i partią brzegu, ożywionego niekiedy sztafażem; także przedstawienie sceny odbywającej się na morzu, jak bitwa morska (nie zalicza się jej do przedstawień batalistycznych, jeżeli przeważa w niej element krajobrazowy); marina łączy się czasem z wedutą, jeśli przedstawia fragment portu i zabudowań nadbrzeżnych.
[wł. veduta ‘widok’], w malarstwie, rysunku i grafice przedstawienie ogólnego widoku miasta (panorama) lub jego fragmentu, często ze sztafażem
Słownik pojęć powstał na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003, encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
A. Dulewicz, Encyklopedia sztuki francuskiej, WAiF Warszawa, 1997.
Muzea świata, Prado, Świat Książki, Warszawa 2005.
Muzea świata, Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005.
https://www.nga.gov/collection/art-object-page.51095.html (dostęp z dnia 31.03.2018)