Pejzaż wykreowany – problem romantycznego poznania w Świtezi Adama Mickiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna tekst ballady Świteź Adama Mickiewicza,

• wymienia na podstawie tekstu cechy pejzażu romantycznego.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• zinterpretować sposoby przedstawienia pejzażu w wierszu,

• omówić problem poznania romantycznego na przykładzie ballady Świteź.

2. Metoda i forma pracy

Praca z tekstem

Pogadanka

3. Środki dydaktyczne

Tekst ballady Świteź A. Mickiewicza

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zapisuje na tablicy temat lekcji. Podkreśla, że będzie on poniekąd kontynuacją rozważań o romantycznym poznaniu prezentowanym w Romantyczności, z tym że w balladzie Świteź przedmiotem poznania jest tajemniczy świat natury.

b) Faza realizacyjna

Zasadniczą częścią lekcji jest analiza i interpretacja tekstu ballady Świteź. Odbywa się ona według następującego porządku:

1. Głośne odczytanie wiersza przez jednego z uczniów.

2. Opis „nowogródzkiej strony” w I strofie: charakterystyka realiów pejzażu i charakterystyka narratora‑przewodnika – samodzielna praca uczniów. Prezentacja na forum klasy kilku wypowiedzi.

3. Zwrócenie uwagi nauczyciela na „rewelacyjny opis pejzażu jeziora”; „pejzaż ułudny”, momentalny (określenia I. Opackiego); subiektywizm obserwacji narratora w strofach II‑V. Po wykonaniu zadania należy zanotować wnioski w postaci notatki. Pomocny w jej sformułowaniu może być poniższy tekst:

Wskazanie różnicy pomiędzy pejzażem realnym, widzianym za dnia a pejzażem zjawiskowym, obserwowanym nocą, służy do wyciągnięcia wniosku, iż zdaniem romantyków zmysłowa obserwacja konkretnej okolicy nie pozwala ani na precyzyjne określenie świata (wzrok ulega złudzeniom – „Dna nie odróżnia od szczytu”), ani tym bardziej na poznanie najgłębszej istoty natury. Świat okazuje się dla poznającego podmiotu zagadką, widać tu wyraźną polemikę z oświeceniowym empiryzmem i sensualizmem. Bohater czuje się zaskoczony odmiennością nocnego obrazu dobrze znanego mu jeziora.

Do punktów 2‑3 można również zaproponować wypełnienie tabeli (karta pracy ucznia – załącznik a).

4. Następnie prowadzący prosi uczniów, by zwrócili uwagę na świat ludowych wyobrażeń ukazany w balladzie – od VIII strofy. Opowieści ludowe przytaczane przez narratora‑gawędziarza wzmacniają tajemniczość miejsca pozornie oswojonego, odsłaniającego swą zamierzchłą historię. Fantastyka i legenda należą do podstaw świata przedstawionego Ballad i romansów A. Mickiewicza.

c) Faza podsumowująca

Rozmowa podsumowująca wnioski z analizy i interpretacji kończy zajęcia. Uczniowie sporządzają notatkę. Można odczytać kilka na forum klasy.

5. Bibliografia

1. Mickiewicz A., Wiersze, [w:] tegoż Dzieła, t. I, Wydanie Rocznicowe, Czytelnik, Warszawa 1993, s. 57‑64.

2. Opacki I., W środku niebokręga. O balladach i romansach Mickiewicza, [w:] tegoż W środku niebokręga. Poezja romantycznych przełomów, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995, s. 15‑34.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

Świteź w balladzie A. Mickiewicza

b) Zadanie domowe

Napisz wypracowanie pt. „Opisz, na czym polega romantyczna wizja świata w balladzie Świteź Adama Mickiewicza”.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przeznaczona jest dla klasy drugiej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem języka polskiego. Przed realizacją tego tematu należy omówić Romantyczność A. Mickiewicza.