Pejzaże duszy

Nastrój to stan psychiczny, cechuje się dominowaniem jakichś uczuć.

Wiersz przepełnia nastrój smutku i melancholii.

• Krajobraz – przestrzeń o charakterystycznych cechach.

• Kolorystyka – zestawienie barw.

• Pora – część dnia lub roku.

• W wieczornym mroku unosi się szara mgła nad  łąkami i moczarami. W blasku księżyca widać  trzęsawiska, rozłogi, zapomniane drogi oraz pola.  Rzeki szemrzą, wpadając do morza. Rosną też gaje. Gdzieś na uboczu znajduje się ciemny cmentarz. Stoi tam grób młodej dziewczyny.

• W tekście dominują kolory szarości, bieli, czerni, które podkreślają uczucia osamotnionego człowieka.

• Najbardziej do wiersza pasuje wieczór jesienią.

• Refren – odcinek tekstu powtarzający się po każdej zwrotce.

• Zwróć uwagę na pojawiające się słownictwo w wierszu.

• Refren przypomina powtarzanie słów pacierza przez wiernych. Słowa 'Niech będzie Maria pozdrowiona' odwołują się do Pozdrowienia anielskiego, czyli modlitwy za wstawiennictwem Maryi. Jest też trzonem Anioł Pański. Bicie dzwonów nie tylko wzywa na modlitwę, ale też towarzyszy pogrzebom.

• Utwór Przerwy‑Tetmajera nie ma charakteru religijnego, ponieważ podmiot liryczny nie utożsamia się z modlącymi ludźmi i sam zapewne się nie modli. Dźwięk dzwonu wyzywającego na modlitwę nie budzi w nim skojarzeń religijnych, ale dekadenckie. Potęguje ponury nastrój wiersza. Dzwon przypomina również o przemijaniu.

Przeczytaj uważnie każdą ze strof utworu i określ, co jest tematem każdej z nich.

• Pierwsza zwrotka – część odnosząca się do opisu mroku i mgły, druga zwrotka – pojawia się rzeka, która w pewnym momencie się kończy. Symbolizuje to upływający czas i przemijalność ludzkiego życia. Zwrotka trzecia odwołuje się do pejzażu pokrytego przez mrok i czwarta strofa – samotna duszy skarżąca się na swój los.

• W pierwszej strofie pojawia się ponury krajobraz, którego uosobieniem jest tajemnicza Osmętnica. Podążają za nią żal i tęsknica. Znużenie wywołują pola pokryte śniegiem. Mroczny krajobraz potęguje uczucie smutku. Osmętnica idzie przez ciemny cmentarz, gdzie znajduje się grób młodej dziewczyny. Siada na nim. W kolejnej zwrotce pojawia się szemrząca rzeka. Płynie w mrokach. Ginie gdzieś w górach i obłokach. Wpada do morza i już nie wraca. W trzeciej strofie szare dymy unoszą się nad ciemnymi dachami pokrytymi słomą i giną gdzieś w przestworzach. Mrok niczym lawa zalewa góry i topi lasy. Pochłania ziemię. W czwartej strofie pojawia się samotna dusza, która wędruje wśród pól, lasów. Skarży się na swój los. Towarzyszy jej gwiżdżący wiatr. Dusza jest umęczona, ponieważ nie znajduje nigdzie spoczynku.

• Tematem pierwszej zwrotki jest śmierć i przemijanie wszystkiego, drugiej – upływający czas. Myślą przewodnią trzeciej strofy jest pejzaż spotęgowany przez mrok, a czwartej – samotna dusza, która się skarży.

Podmiot liryczny to osoba mówiąca w wierszu.

Podmiot liryczny obserwuje świat z zewnątrz, opisuje go w sposób subiektywny. Nie ocenia otaczającej rzeczywistości, ale obojętnie przygląda się wszystkiemu, co przemija, w czym przypomina dekadenta. Nie należy do ludzi modlących się. Jest to człowiek osamotniony, uczucie to wzmacnia ponury krajobraz.

Przeczytaj uważnie wiersz. Zwróć uwagę na pojawiające się rzeczowniki określające stany emocjonalne.

Słowa i wyrażenia dotyczące stanów psychicznych: 'zaduma polna', 'smutek', 'Osmętnica', 'zasępienie', 'żal', 'tęsknica', 'skarga', 'zło', 'rozpacz'.

Sprawdź w Słowniku języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego definicję słowa osmętnica.

Tetmajerowska 'Osmętnica' jest kobietą, która sieje smutek i siada na grobie młodej dziewczyny. Określenie to można rozumieć jako uosobienie smutku.

Odwołaj się do założeń filozofii Artura Schopenhauera.

Dekadencka wymowa wiersza wiąże się z filozofią Artura Schopenhauera. Zakładała ona, że człowiek nie jest w stanie zaspokoić wszystkich swoich pragnień, dlatego nie może być szczęśliwy. Pesymizm filozofii Schopenhauera łączy się z cierpieniem, na które jest skazany człowiek. Według tego myśliciela jednostka ludzka umiera, przegrywając z życiem, w czym dopatruje się bezsensu.