RRxk8KLBTHiAr1

Performance jako działanie artystyczne

Ważne daty

1959 – wystawa Kaprowa 18 Happenings in 6 parts w Galerii Reuben w Nowym Jorku

1963‑1981 – sympozjum Artystów, Naukowców i Teoretyków Sztuki w Osiekach

1978 – festiwal I AM International Artists Meeting w Galerii Remont w Warszawie

1979 – powstanie grupy Łódź Kaliska; organizowanie happeningów, akcji, fotografii inscenizowanej

1981 – festiwal Performance/Manifestacje w Krakowie

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RkNEzXpUe08P9

Pobierz załącznik

Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik PDF o rozmiarze 61.33 KB w języku polskim

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.

7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie.

Nauczysz się

rozpoznawać i charakteryzować działania artystyczne, których nie zalicza się do tradycyjnych wypowiedzi artystycznych;

opowiadać o rozwoju sztuki performance w Polsce;

charakteryzować twórczość czołowych przedstawicieli polskiego performance’u.

mab2a485b433219b9_0000000000029

Performance - próba definicji

Performance to rodzaj ulotnych działań wykonywanych przez artystę w obecności widzów bądź przed kamerą. Ciało performera staje się zarówno podmiotem, jak i przedmiotem w kreowanej przez niego sytuacji artystycznej. Podczas wystąpienia performer jest zarazem twórcą, narzędziem jak i materią sztuki. Psychika i cielesność – ruch, mimika, gest- łączą się ze sobą tworząc spójną całość. Działanie odbywa się w ściśle określonym kontekście czasu i przestrzeni, czasem z wykorzystaniem jakiś rekwizytów, realizowane według wcześniej przygotowanego scenariusza. Tematem performance’u może być każde dowolne zagadnienie, które zainteresuje artystę. Cechami charakterystycznymi tego działania artystycznego są procesualność, jednorazowość, ulotność i osobiste zaangażowanie artysty.

RRh52hPVOYuny1
Marina Abramovic, „Artystka obecna”, fot. Andrew Russeth, 2010, Muzem Sztuki Nowoczesnej (MoMA), Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, CC BY 2.0

Dwa źródła Performance'u

Performance jest gatunkiem artystycznym, który ma podwójne korzenie. Z teatru wywodzi się jego widowiskowy i zbliżony do scenicznego charakter.

R1MJnn1n9hsB11
Spektakl baletowy, fot. André Cros, 1968, Théâtre du Capitole, Tuluza, Francja, wikimedia.org, CC BY 4.0

Drugim źródłem powstania performance’u są sztuki plastyczne, zwłaszcza malarstwo gestu, konceptualizmKonceptualizmkonceptualizm i body art, w których akcent przesunięty jest z dzieła sztuki, czyli efektu pracy, na sam proces twórczy.

RvTnkFiEUWDgl1
Jackson Pollock w czasie pracy nad swoim dziełem, Kolekcja Peggy Guggenheim, inferno-magazine.com, CC BY 3.0
RWG9c1GWHnZas1
Alastair MacLennan, „Performance artystyczny”, fot. Rolf Broberg, 2006, „Live Action Gothenburg”, Gothenburg, Szwecja, wikimedia.org, CC BY 3.0
Rk9usnCuEqO9B1
Czarno-białe zdjęcie przedstawia czterech mężczyzn w garniturach stojących na scenie. Każdy z nich ma w dłoni bagietkę. Dwóch mężczyzn znajdujących się w środki je bagietkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pierwsze performance wykonywano już w latach 60-tych XX wieku. Artystami uznanymi za pionierów sztuki performance są Joseph Beuys, Wolf Vostell, grupa Fluxus, czy akcjoniści wiedeńscy.
Manifestacja „Fluxusu”, „Concert for submarine sandwiches” („Koncert dla kanapki z bagietki”), fot. Hugo van Gelderen, 13 listopada 1964, Kurhaus of Scheveningen, Den Haag, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

Sztuka Performance'u w Polsce

W Polsce po raz pierwszy użyto terminu performance podczas festiwalu IAM. International Artists Meeting zorganizowanego przez Henryka Gajewskiego w studenckiej Galerii Riwiera–Remont w Warszawie w dniach 28 marca – 6 kwietnia 1978 roku. W 1981 roku w Krakowie odbył się festiwal Performance/Manifestacje, czyli pierwsza szeroka prezentacja polskiego tego typu działania. Od początku lat osiemdziesiątych XX wieku pojawiły się one podczas wystąpień artystów na Międzynarodowych Spotkaniach Artystów, Naukowców i Teoretyków Sztuki w Osiekach. Najbardziej znanymi przedstawicielami performance'u w Polsce są: Zbigniew Warpechowski, Ewa Partum, Jerzy Bereś i Oskar Dawicki.

Zbigniew Warpechowski urodził się w 1938 roku. W latach 1956‑62 studiował architekturę na Politechnice Krakowskiej. Jest jednym z pierwszych polskich artystów, którzy zainteresowali się sztuką performance. Działanie to traktował jako filozoficzne, podyktowane potrzebą duchową bądź intelektualną. Prezentował je zawsze na żywo, w obecności publiczności, dopuszczając element improwizacji i nierzadko balansując na granicy ryzyka i niebezpieczeństwa.

R14zHpWGF4MQD1
Czarno-biała ilustracja przedstawia nagiego mężczyznę w długich włosach, z brodą. Mężczyzna siedzi i w dłoniach trzyma rybę, karpia. Ryba skierowana jest w stronę jego twarzy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W 1971 roku wykonał pierwszy z serii performance z rybą. Artysta rozdał widzom szklanki z wodą, a na planszy podpisanej hasłem „woda” położył żywą rybę. Działanie miało kontekst poetycki. Kolejnym działaniem z rybą był Dialog z rybą oraz Autopsja. Czarno-biała ilustracja przedstawia wypatroszoną rybę, której wnętrzności leżą poukładane obok ryby. 2. Czarno-biała ilustracja, na której ten sam mężczyzna całuje rybę. 3. Czarno-biała ilustracja, na której mężczyzna zbliża rybę w kierunku swoich otwartych ust.
Zbigniew Warpechowski, „Dialog z rybą”, 1973, zacheta.art., CC BY 3.0

Ewa Partum urodziła się w 1945 roku. W latach 1963‑65 studiowała malarstwo w łódzkiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, a w latach 1965‑70 obroniła dyplom na wydziale malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jej twórczość koncentrowała się wokół realizacji konceptualnych. Od początku lat siedemdziesiątych tworzyła tzw. poezję aktywną, będącą przełożeniem języka poetyckiego na działanie artystyczne. Najbardziej znaną jej realizacją jest powtarzany wielokrotnie i w różnych miejscach Poemat Ewy. Podczas działania  artystka wykorzystywała powycinane z białego brystolu szablony liter , które rozrzucane, tworzyły przypadkowe hasła.  Swoje performance wykonywała zarówno w przestrzeni ach zamkniętych, np. w galerii czy muzeum, jak również  w otwartej, na wolnym powietrzu, nadając im wymiar społeczny.Artystka jest uznawana za pionierkę sztuki feministycznejSztuka feministycznasztuki feministycznej w Polsce. Jej realizacje dotykają problemu funkcjonowania kobiet w społeczeństwie, stereotypów związanych z cielesnością, macierzyństwem i małżeństwem.

R1Ms8KViW3h6B
Ewa Partum, „Poezja aktywna”, 1971-1973, Galeria Tate, Londyn, Wielka Brytania, tate.org.uk, CC BY 3.0
RUHF9RDC3oVaZ1
Czarno-białe zdjęcie przedstawia uliczny tłum ludzi, w większości ubranych w płaszcze i nakrycia głowy. W tłumie osób idzie naga kobieta. Jest to fotomontaż. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W pracy Samoidentyfikacja z 1980 roku, artystka prezentuje swoje nagie ciało na tle anonimowego ulicznego tłumu. Zdjęcia są fotomontażem, a nie dokumentacją rzeczywistego działania. Jednak podczas prezentacji fotografii w Galerii Małej w Warszawie Partum opuściła przestrzeń ekspozycji i nago pojawiła się w przestrzeni miasta.
Ewa Partum, „Samoidentyfikacja”, 1980, wikimedia.org, CC BY 3.0

Jerzy Bereś urodził się w 1930 roku, zmarł w 2012. W 1956 roku ukończył studia z zakresu rzeźby na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierownictwem Xawerego Dunikowskiego. Początkowo zajmował się tylko rzeźbą. Później grubo ciosane, surowe  pnie łączył ze skórą i łańcuchami . Obiekty te przypominały narzędzia rolnicze i gospodarskie przedmioty użytkowe. W połowie lat sześćdziesiątych wykorzystywał je jako rekwizyty do działań artystycznych, opartych na aktywnym kontakcie z publicznością. Swoje performance nazywał manifestacjami, odnoszącymi się do romantycznego mitu tworzenia. W jego działaniach częstym elementem było  własne, nagie ciało, pokryte napisami i malowidłami.

R1JNmfageqkH91
Jerzy Bereś podczas ostatniego wystąpienia, Konteksty 2012 – Międzynarodowy Festiwal Sztuki Efemerycznej w Sokołowsku, fot. Michał Ciesielski, wikimedia.org, CC BY 3.0
R6rpSvznBBWzy1
Pomnik artysty, 1978, fot. I. Wojtkiewicz, za: Ablucje. Jerzy Bereś, Zbigniew Warpechowski. Katalog wystawy, red. Dorota Grubba-Thiede, Miłosz Thiede, Sopot 2014, CC BY 3.0

Oskar Dawicki urodził się w 1971 roku. W 1996 roku kończył malarstwo na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jeszcze w trakcie studiów, w 1994 roku,  po spotkaniu ze Zbigniewem Warpechowskim, zainteresował się performancem. Tworzy również instalacje, fotografie i wideoartyWideoartwideoarty. Jego twórczość cechuje autokreacja, ironia i groteska. Porusza zagadnienia filozoficzne, odnoszące się do własnego bytu, tworzy działania, na potrzeby których wynajmuje śledzącego go  prywatnego detektywa , a następnie prezentuje na wystawie zebrane materiały, prosi ulicznych rysowników o stworzenie portretów pamięciowych.

RROTOPM66BSFD1
Ilustracja przedstawia Oskara Dawickiego. Mężczyzna jest ubrany w błękitną brokatową marynarkę. Stoi na trawniku. Skierowany jest w lewą stronę. W prawej ręce trzyma pistolet wycelowany w przedmiot lub osobę, których na ilustracji nie pokazano. W tle stoją i siedzą na trawniku widzowie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od 1995 roku charakterystycznym elementem garderoby artysty stała się błękitna brokatowa marynarka, którą zakłada na swoich pokazach.
Oskar Dawicki, performance przed Muzeum Archeologicznym, 2001, Kraków, wikimedia.org, CC BY 3.0

Performance a happening

Gatunkiem zbliżonym do performance’u jest happeningHappeninghappening, który - w przeciwieństwie do performance’u - mniej skupia się na cielesności artysty. Jest to wydarzenie artystyczne,  ograniczone czasowo i wykonane według ustalonych wytycznych. Podstawową cechą happeningu jest angażowanie widzów do czynnego udziału w wydarzeniu, dopuszczając pewien element improwizacji.

R1ZlUGqR0Okrn1
Czarno-białe zdjęcie przedstawia mężczyznę bez koszulki, z bujnym zarostem. Mężczyzna na rękach ma rękawice, w których trzyma dużą kostkę lodu. Jest uśmiechnięty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Pierwszym happeningiem była wystawa Alana Kaprowa 18 Happenings in 6 parts zrealizowana w nowojorskiej Galerii Reuben w 1959 roku. Był to szereg różnych działań pozbawionych logicznego powiązania, aktywizujących publiczność. 2. Bardzo rozpoznawalnym happeningiem jest Fluids.
Allan Kaprow, „Fluids Happening” (Happening płynów), fot. Dennis Hopper, 1967, pinimg.com, CC BY 3.0
RHRcvBwFyuzG2
Ćwiczenie 1
Wybierz nazwy tych działań artystycznych, których nie zalicza się do tradycyjnych wypowiedzi i dyscyplin sztuki Możliwe odpowiedzi: 1. rzeźba, 2. performance, 3. happening
RNSNk5VjIRDIw
Ćwiczenie 2
Wybierz te dziedziny kultury, z których wywodzi się performance. Możliwe odpowiedzi: 1. sztuki plastyczne, 2. teatr, 3. muzyka
R1VtGzgIXIzEO
Ćwiczenie 3
Wymień trzech poznanych performerów.
Rk5bvdZgjIlcU
Ćwiczenie 4
Który artysta podczas swoich wystąpień zakłada brokatową marynarkę? Możliwe odpowiedzi: 1. Jerzy Bereś, 2. Zbigniew Warpechowski, 3. Oskar Dawicki
RcC0jwt5uFixB
Ćwiczenie 5
Który artysta swoje działania nazywa manifestacjami, mszami i przepowiedniami? Możliwe odpowiedzi: 1. Oskar Dawicki, 2. Jerzy Bereś, 3. Zbigniew Warpechowski
RogwltTBnw4s3
Ćwiczenie 6
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. W 1979 r. powstała grupa Łódź Kaliska. 2. Działania artystyczne, polegające na rozrzucaniu w różnych miejscach szablonów liter alfabetu to Poezja aktywna. 3. Jerzy Bereś traktuje sztukę performance jako uprawianie filozofii.
R13RqSU3ccvzd
Ćwiczenie 7
Który artysta traktuje sztukę performance jak uprawianie filozofii? Możliwe odpowiedzi: 1. Oskar Dawicki, 2. Zbigniew Warpechowski, 3. Jerzy Bereś
1

Słownik pojęć

Happening
Happening

zorganizowane wydarzenie o charakterze artystycznym, aktywizujące publiczność. Często odbywa się w przestrzeni publicznej. W przeciwieństwie do performance’u nie skupia się na cielesności i przeżyciach wewnętrznych artysty, dotyka często zagadnień społecznych.

Konceptualizm
Konceptualizm

nurt w sztuce XX wieku, akcentujący rolę procesu twórczego. Tym, co jest najważniejsze w sztuce jest koncept, idea, które nie muszą zostać zrealizowane w formie materialnego dzieła sztuki. Początki konceptualizmu to połowa lat sześćdziesiątych XX wieku, jego rozwój przypada na przełom lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku.

Performance
Performance

sytuacja artystyczna kreowana przez artystę przy udziale publiczności bądź przed kamerą. Performer wykonuje pewne działania według przygotowanego schematu, wykorzystując swoje ciało jako narzędzie, czasami stosując różnego rodzaju rekwizyty jako uzupełnienie.

Poezja konceptualna/poezja aktywna
Poezja konceptualna/poezja aktywna

działania artystyczne Ewy Partum, związane z jej fascynacją językiem i jego semantyką. Polegają na rozrzucaniu w przestrzeni galerii, miasta, a także nad morzem i w górach powycinanych białych szablonów liter alfabetu. Ten gest jest dla artystki symbolicznym rozbiciem wypowiedzi, dekonstrukcją języka. Jej poezja tworzona jest przypadkowo, poprzez roznoszenie liter przez publiczność, przechodniów czy wiatr.

Sztuka feministyczna
Sztuka feministyczna

nurt w sztuce związany z kulturowo‑społecznym ruchem feministycznym. Porusza problem funkcjonowania kobiet na obszarze sztuki i społeczeństwa, dąży do stworzenia uniwersalnego języka kobiecego w sztuce. Dotyka takich zagadnień jak cielesność (seksualność, macierzyństwo, starzenie, choroba), stereotypy i role kobiet przyjęte w danej kulturze, polemizując z nimi. Prekursorką sztuki feministycznej na gruncie polskim jest Ewa Partum.

Wideoart
Wideoart

jedna ze współczesnych metod działań artystycznych, polegająca na wykorzystaniu możliwości technologicznych i telewizyjnych rejestrujących obraz. Prace artystów prezentowane są w formie filmów bądź dokumentacji filmowych jakiś działań, np. performance’u

Źródło: www.encyklopedia.pwn.pl

mab2a485b433219b9_0000000000228

Galeria dzieł sztuki