RjnQS8LZEVEZb
Ilustracja banerowa przedstawia biało‑czerwoną flagę. Jej górna część jest biała, dolna zaś - czerwona. Na materiale widoczne są marszczenia.

Piękne, bo polskie!

Piękne, bo polskie, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Piękne, bo polskie, licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Nauczysz się
  • Określać charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka.

  • Łączyć taniec z ubiorem.

  • Odróżniać poszczególne tańce od siebie.

  • Wymieniać najważniejsze przykłady muzyczne reprezentujące dany taniec.

Prezentacje polskich tańców ludowych

Taniec jest obecny w naszym życiu od wieków niemal codziennie. W dawnych cywilizacjach taniec pełnił funkcje obrzędowe, czyli takie, które związane były z narodzinami, ślubem, pogrzebem czy na przykład porami roku. Nie można tańca oddzielić również od ceremonii religijnych. Potrzebę tańca odczuwają wszyscy bez względu na wiek, zdrowie czy status społeczny. Dlatego przez stulecia narody wypracowywały swoje własne tańce, które stanowiły o istocie państwowości. Taniec przybierał różne formy w środowiskach wiejskich, a inne na dworach. Na wsi taniec był odbierany jako rodzaj zabawy, czynnego odpoczynku czy rodzaj uprawiania kultury fizycznej – w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. W wyższych sferach taniec odbierano jako znakomitą okazję do konwersacji czy element nauki dobrych manier.

Poniżej prezentowany materiał przedstawi rozwój polskich tańców narodowych i pokaże jej kontekst historyczno‑kulturowy w połączeniu ze sztuką i oczywiście z samą muzyką.

Tańce ludowe, a polskie tańce narodowe

Tańce prezentowane w lekcji, nazywane polskimi tańcami narodowymi, wywodzą się z tańców ludowych z terenów całej Polski.

Bohdan Muchenberg
Bohdan Muchenberg Pogadanki o muzyce 1

Do takich tańców ludowych, które dzięki swym właściwością muzycznym i ruchowym stały się polskimi tańcami narodowymi, należą: krakowiak, polonez, mazur, oberek i kujawiak.

cyt1 Źródło: Bohdan Muchenberg, Pogadanki o muzyce 1, Kraków 1989.

Podobnie jak pieśni, w kulturze ludowej, przekazywane z pokolenia na pokolenie nabierały odrębnych cech charakterystycznych dla regionu i z czasem urozmaicane rozpowszechniły się w kraju, stając się własnością całego narodu. Pierwsze próby klasyfikacji tańców narodowych podejmowano w XIX w.

Trochę z historii tańca

W dawnych czasach (średniowiecze) taniec nie był postrzegany jako przejaw religijności, a takie zachowania traktowano jako niemoralne. Zbyt często kojarzony jedynie z pijaństwem czy rozwiązłym ubiorem, taniec stanowił w oczach duchowieństwa rodzaj grzechu i rozpusty.

Dopiero czasy Stanisława Augusta Poniatowskiego (XVIII wiek) wykształciły tendencje rozwoju szkolnictwa tanecznego. Jednym z takich ośrodków stała się Szkoła Rycerska, czyli tak zwany Korpus Kadetów, w którym przygotowywano młodzież głownie do służby wojskowej i pełnienia różnych cywilnych zadań publicznych. Częścią wpajania szerokiej wiedzy ogólnej był również taniec.

W epoce romantyzmu taniec odegrał szczególna rolę, jednocząc polską kulturę. Polacy bez Ojczyzny, której trudno szukać wówczas na mapie potrzebowali elementów dziedzictwa kulturowego, które da poczucie zakorzenienia, ciągłości i własnej wartości.

I to właśnie tańce narodowe, posiadające tak wiele części kultury ludowej, stały się czynnikiem warunkującym zachowanie tożsamości narodowej.

Polskie tańce narodowe

Krakowiak

R136Cuqd9fWMV1
Ilustracja przedstawia kobietę i mężczyznę na białym tle. Kobieta, stojąca z lewej strony, ma na sobie białą koszulę z koronkowymi zdobieniami przy rękawach; wiązany z przodu kwiecisty, ciemny gorset; rozkloszowaną, czerwoną spódnicę w różowo-zielone kwiaty, sięgającą poniżej kolan; oraz prześwitujący fartuszek przymocowany w pasie. Na szyi kobieta nosi dwa sznury czerwonych korali, a na głowie – wianek z białych, czerwonych oraz niebieskich kwiatów. Jej jasne włosy zaplecione są w długi warkocz. Jej twarz jest jasna, z delikatnymi rumieńcami oraz uśmiechem. Stojący z prawej strony mężczyzna ma na sobie białą koszulę, z zawiązaną pod szyją czerwoną wstążką, a na niej sięgający do kolan niebieski kaftan bez rękawów z ozdobnymi guzikami, różnymi haftami, oraz chwosty; czerwono-białe, szerokie spodnie w czerwone i białe pionowe pasy oraz czarne buty z wysokimi cholewkami. Na głowie nosi czerwoną czapkę otoczoną na dole czarnym materiałem, do której doszyto kolorowe wstążki, a także pawie pióra. Mężczyzna uśmiecha się, unosząc lewy kącik ust. Dodatkowo, na ilustracji umieszczono interaktywne punkty. 1. Pocztówka prezentuje sześciu mężczyzn ubranych w stroje krakowskie na tle lasu oraz niebieskiego nieba. Mężczyźni uchwyceni są podczas skoku, z wyciągniętymi w górę prawymi dłońmi. Podpis pod ilustracją: Przykład pocztówki prezentującej dynamikę i skoczny charakter krakowiaka, archiwum.allegro.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu). 2. Zdjęcie przedstawia wazę, na której ukazano mężczyznę i kobietę tańczących krakowiaka. Ubrani oni są w tradycyjne stroje do krakowiaka, mężczyzna ma uniesioną prawą rękę, w której trzyma pióra pawia. Podpis pod zdjęciem: Zofia Stryjeńska, „Krakowiak” z kolekcji „Tańce Polskie” - waza jako przykład sztuki użytkowej prezentująca parę tańczącą krakowiaka, connaisseur.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu). 3. "Taniec krakowiak oznacza lud jeszcze bliski natury i najwyższą wesołość; używany jest u ludu. Daleki od sztuki i zalotności hiszpańskiego tańca Bolero, to ma z nim wspólne, że ze śpiewem jest połączony, i że w obydwu tańczący wbijają takty, w tamtym grzechotkami, w tych mosiężnemi kółkami lub podkówkami. Zresztą krakowiak bynajmniej nie zdolny do tego upięknienia przez sztukę co Bolero (?). Więcej on okazuje entuzjazmu i siły, niżeli zręczności. Brzęczenie kółkami, których wiejscy junacy w Krakowskiem po kilkadziesiąt u pasa zawieszają, zawieszenie u tegoż pasa narzędzi potrzebniejszych, krzesanie ognia podkówkami, przypominają lud wojenny i bliski jeszcze pierwotnego stanu społeczności. Poruszenia, ruch, ubiór i muzyka tego ludu tak są oryginalne, że pewno żadna sztuka, tych wesolych taneczników naśladować nie zdoła. Piękny chociaż pstry ubiór krakowiaków i krakowianek, szczególniéj im do tego tańca przystoi. Długie krakowianek warkocze, po dwa splatane, unoszą się w powietrzu za tanecznicą między kilkadziesiąt wstęgami różnego koloru. Wstęgi takowe oznaczają całą historyję tancerki, gdyż zwykle są podarunkami zalotników, matek chrzestnych, i są nagrodami za żniwa pilnie odbyte, pamiątką odpustu z Częstochowy i t. p. Krakowiak, w formie swojéj usymplifikowany polonez."

Cytat za: Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania..., PWM, Kraków 1977, s. 368., 4. Fotografia przedstawia dużą grupę osób ubranych w regionalne stroje krakowskie na tle krakowskich Sukiennic. Mężczyźni ubrani są w granatowe spodnie, białe koszule oraz czerwono-granatowe kamizelki. Kobiety ubrane są w kolorowe sukienki o kwiecistych wzorach, białe fartuszki, czerwono-brązowe kamizelki oraz koszule - część ma czerwone, część fioletowe, a część zielone. Podpis pod zdjęciem: Zespół Pieśni i Tańca Akademii Górniczo-Hutniczej KRAKUS im. Wiesława Białowąsa na tle krakowskich Sukiennic, krakus.net, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Para w stroju krakowskim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Para w stroju krakowskim, licencja: CC BY 3.0.
Bohdan Muchenberg
Bohdan Muchenberg Pogadanki o muzyce 1

Krakowiak – zwany również: goniony, dreptany, mijany, przebiegany, szopieniak, skalmierzak – jest tańcem notowanym w takcie 2/4 i oznacza się żwawym tempem z charakterystycznym rytmem synkopowanymSynkopasynkopowanym. Pochodzi z regionu krakowskiego, ale rozpowszechnił się w całym kraju. Zaliczany do polskich tańców narodowych.

cyt2 Źródło: Bohdan Muchenberg, Pogadanki o muzyce 1, Kraków 1989, s. 38.
R1FyXw2iuA9eV
Zapis rytmu synkopowego, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Zapis rytmu synkopowego, licencja: CC BY 3.0.

Poniżej przykład uproszczonego zapisu melodii pieśni Stanisława Moniuszki pod tytułem Krakowiaczek

Polecenie 1

Zapoznaj się z oryginalnym brzmieniem utworu „Krakowiaczek”.

R1cGUy2oOG5Do
Utwór pod tytułem „Krakowiaczek” autorstwa Stanisława Moniuszko w wykonaniu barytona Mariusza Godlewskiego oraz Radosława Kurka. Fragment trwający czterdzieści sześć sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na głos ludzki w akompaniamencie fortepianu. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie, jego brzmienie jest wyjątkowo dynamiczne, wesołe oraz eleganckie, bardzo charakterystyczne dla tytułowego polskiego tańca ludowego.
red. Bartłomiej Kaczorowski
red. Bartłomiej Kaczorowski Muzyka. Encyklopedia PWN

Twórcami stylizowanychStylizacjastylizowanych krakowiaków byli m. in. Karol Kurpiński, Fryderyk Chopin (Rondo à la Krakowiak F‑dur op. 14), Ignacy Feliks Dobrzyński, Stanisław Moniuszko, Zygmunt Noskowski, Ignacy Jan Paderewski (Krakowiak fantastyczny) oraz Ludomir Różycki.

cyt3 Źródło: Muzyka. Encyklopedia PWN, red. Bartłomiej Kaczorowski, Warszawa 2007.

Polonez

Polonez - (z francuskiego: Polonaise – polski) – nazywany pierwotnie chodzonymChodzonychodzonym, wolnym, starodawnym. To najbardziej znany z tańców polskich. Stylizowane polonezy komponowali między innymi Jan Sebastian Bach, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwik van Beethoven, Piotr Czajkowski oraz rzesza twórców polskich.

RxJHqGnyWDYn31
Ilustracja przedstawia kobietę i mężczyznę na białym tle. Kobieta, stojąca z lewej strony, ma na sobie białą koszulę w drobne, niebieskie kwiaty z koronkowymi zdobieniami przy rękawach; szeroką, sięgającą kostek niebieską spódnicę oraz niebieski, sięgający ud kaftan wykończony białym futerkiem, z rozcięciami na rękawach oraz złotymi zdobieniami. Na głowie nosi niebieską czapkę wykończona białym futerkiem z przymocowanym pawim piórem, a na jej stopach – czarne buty na niskim obcasie. Mężczyzna, stojący z prawej strony, ma na sobie kontusz wiązany z przodu pętelkami, sięgający do połowy ud; żupan; szerokie, brązowe spodnie oraz czarne buty z wysokimi cholewkami. Na głowie nosi niebieską czapkę wykończona czarnym futerkiem, do której przodu przymocowano trzy pióra. Para jest uśmiechnięta. Dodatkowo, na ilustracji umieszczono interaktywne punkty. 1. Fotografia przedstawia głęboki talerz, który od góry zdobiony jest pasem w kolorze złotym. Na dnie naczynia widnieje obraz przedstawiający parę składającą się ze starszego mężczyzny i kobiety w średnim wieku. Mężczyzna ma siwe włosy oraz siwy wąs. Ubrany jest w pomarańczową sukmanę, którą okrywa zielony kontusz. Mężczyzna stoi lekko pochylony nad kobietą, z gestem zaproszenia do tańca. Kobieta ma siwe włosy spięte w kok, ubrana jest w bufoniastą zielono-złotą suknię i czarno-srebrny gorset. Jedną nogę ma uniesioną do góry. Pod zdjęciem umieszczony jest opis: Zofia Stryjeńska, „Polonez” z cyklu „Tańce Polskie” - talerz jako przykład sztuki użytkowej z parą tańczącą poloneza, patyna.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu). 2. Obraz przedstawia wiejski krajobraz - polana, na której stoją konstrukcje słomiane, obok których tańczy szlachta do muzyki przygrywanej przez muzyków siedzących pod drzewem. Na pierwszym planie - muzycy grający melodię do tańca - wyróżnić można flecistę oraz harfistkę, przy których stoi mężczyzna ubrany w różową koszulę, zielony kontusz i czapkę. Z lewej strony cztery pary wspólnie tańczące poloneza - dwie pary wykonują figurę taneczną - tunel. W oddali dwóch szlachciców rozmawia ze sobą. Pod obrazem umieszczony jest opis: Korneli Szlegel „Polonez pod gołym niebem”, [w:] Alina Biała, „Literatura i taniec. Korespondencja sztuk”, Wydawnictwo Popularnonaukowe Sfinks, Częstochowa 2013 r., s. 141, wikimedia.org, domena publiczna.
Para w stroju do poloneza, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Para w stroju do poloneza, licencja: CC BY 3.0.
Bogusław Śmiechowski
Bogusław Śmiechowski Z muzyką przez wieki i kraje

Polonez jako taniec dostojny i godny, był w całej Europie od XVIII wieku, obok menueta, najbardziej znanym tańcem salonowym. W literaturze muzycznej występują jako utwory religijne, czego przykładem może być kolęda Bóg się rodzi a najpiękniejszymi stylizacjami w muzyce mogą się pochwalić Fryderyk Chopin i Stanisław Moniuszko.

cyt4 Źródło: Bogusław Śmiechowski, Z muzyką przez wieki i kraje, Warszawa 1992, s. 303.

Taniec ten cechuje dostojny, raczej powolny charakter, akcent na raz i trójdzielne metrum. Utrzymany w tempie umiarkowanym zachowuje jednostajny, statyczny puls.

Zapoznajmy się z trzema przykładami stylizacji poloneza skomponowanych w różnych epokach:

Polecenie 2

Zapoznaj się z przykładami trzech stylizacji poloneza skomponowanych w różnych epokach, a następnie podejmij dyskusję na temat podobieństw i różnic w przedstawieniu muzycznym poloneza.

RoEhKg1YPmVmX
Utwór pod tytułem polonez „Pożegnanie ojczyzny” autorstwa Michała Kleofasa Ogińskiego w wykonaniu Pianisty Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający jedną minutę i dwie sekundy. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian solo. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie; jego charakter jest różny w zależności od części. W przytoczonym fragmencie brzmienie jest bardziej sentymentalne, nostalgiczne i nieco melancholijne, w późniejszej części bardziej żywe i dramatyczne.
RbZ8PdBXxVXq3
Utwór pod tytułem „Polonez As‑Dur Op. 53” autorstwa Fryderyka Chopina w wykonaniu Pianisty Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający 1 minutę. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian solo. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie. Podczas wstępu jego charakter jest mocno dynamiczny oraz dostojny, natomiast dalej brzmienie staje się o wiele bardziej żywe, nostalgiczne oraz sentymentalne, przywodzące na myśl polską muzykę ludową.
R1UdPSB3bFROt
Utwór pod tytułem „Polonez” z filmu „Pan Tadeusz” autorstwa Wojciecha Kilara w wykonaniu orkiestry China Philharmonic Orchestra. Fragment trwający czterdzieści jeden sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie. Wyraźne trójkowe metrum podkreśla taneczny charakter poloneza; nie jest to jedynie stylizacja, utwór może służyć jako podkład do tańca. Melodia jest podniosła, dumna i majestatyczna, wykonują ją kolejno instrumenty dęte.

Wysłuchajmy fragmentów trzech przykładów stylizacji poloneza skomponowanych w różnych epokach:

Polecenie 2

Wysłuchaj fragmentów trzech przykładów stylizacji poloneza skomponowanych w różnych epokach, a następnie podejmij dyskusję na temat podobieństw i różnic w przedstawieniu muzycznym poloneza.

RnRsYv2xgg4Zw
Utwór pod tytułem polonez „Pożegnanie ojczyzny” autorstwa Michała Kleofasa Ogińskiego w wykonaniu Pianisty Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający jedną minutę i dwie sekundy. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian solo. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie; jego charakter jest różny w zależności od części. W przytoczonym fragmencie brzmienie jest bardziej sentymentalne, nostalgiczne i nieco melancholijne, w późniejszej części bardziej żywe i dramatyczne.
R1TJRiJYjzvrc
Utwór pod tytułem „Polonez As‑Dur Op. 53” autorstwa Fryderyka Chopina w wykonaniu Pianisty Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający 1 minutę. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian solo. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie. Podczas wstępu jego charakter jest mocno dynamiczny oraz dostojny, natomiast dalej brzmienie staje się o wiele bardziej żywe, nostalgiczne oraz sentymentalne, przywodzące na myśl polską muzykę ludową.
R1XfkJipWLnlX
Utwór pod tytułem „Polonez” z filmu „Pan Tadeusz” autorstwa Wojciecha Kilara w wykonaniu orkiestry China Philharmonic Orchestra. Fragment trwający czterdzieści jeden sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w średnio szybkim tempie. Wyraźne trójkowe metrum podkreśla taneczny charakter poloneza; nie jest to jedynie stylizacja, utwór może służyć jako podkład do tańca. Melodia jest podniosła, dumna i majestatyczna, wykonują ją kolejno instrumenty dęte.
Alina Biała
Alina Biała Literatura i taniec. Korespondencja sztuk

Polonezy były też obecne w twórczości Józefa Elsnera, Karola Kurpińskiego, Fryderyka Chopina (p. koncertującego), Stanisława Moniuszki, Henryka Wieniawskiego, Józefa Zarębskiego, Zygmunta Noskowskiego; autorami polonezów są również współcześni kompozytorzy - np. Wojciech Kilar.

cyt5 Źródło: Alina Biała, Literatura i taniec. Korespondencja sztuk, Częstochowa 2013, s. 141.

Mazur

R1Xf1kpuPVyoR1
Para w stroju do mazura, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Para w stroju do mazura, licencja: CC BY 3.0.
RbHKGbvfaT6vE
Zofia Stryjeńska, „Para tańcząca mazura” z cyklu „Tańce polskie”, koneserkrakow.allegromat.pl, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu)
Źródło: Zofia Stryjeńska, Para tańcząca mazura, dostępny w internecie: http://koneserkrakow.allegromat.pl/aukcja_9243264871_Zofia_STRYJE%C5%83SKA_(1894_1976)_%27Mazur%27.html [dostęp 6.10.2021], Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
Polecenie 3

Zapoznaj się z Mazurem z opery Halka Stanisława Moniuszki.

RZ43rE4orC8j2
Utwór pod tytułem „Mazur” z opery „Halka” autorstwa Stanisława Moniuszko w wykonaniu Orkiestry Teatru Narodowego. Fragment trwający pięćdziesiąt osiem sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na głosy męskie w akompaniamencie orkiestry symfonicznej. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma bardzo dynamiczne, ludowe brzmienie.
Polecenie 3

Posłuchaj Mazura z opery Halka Stanisława Moniuszki.

R1P8Xr5NO6Cwt
Utwór pod tytułem „Mazur” z opery „Halka” autorstwa Stanisława Moniuszko w wykonaniu Orkiestry Teatru Narodowego. Fragment trwający pięćdziesiąt osiem sekund. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na głosy męskie w akompaniamencie orkiestry symfonicznej. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma bardzo dynamiczne, ludowe brzmienie.
Bohdan Muchenberg
Bohdan Muchenberg Pogadanki o muzyce 1

Mazur – nazywany tez wyrwas, gniewus, goniony, szumny‑pochodzi z Mazowsza to taniec utrzymany jest w takcie 3/4 lub 3/8 i oznacza się żywym tempem, akcentowaniem słabych (zwłaszcza drugiej) części taktu oraz charakterystycznym rytmem.

cyt6 Źródło: Bohdan Muchenberg, Pogadanki o muzyce 1, Kraków 1989, s. 38.
R1345rfIRUHDh
Zapis rytmu Mazura, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Zapis rytmu Mazura, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

lub

RAq9fsNK77vQf
Zapis rytmu Mazura, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Zapis rytmu Mazura, ilustracja, licencja: CC BY 3.0.

Jednym z najbardziej znanych mazurów jest nasz hymn państwowy, stanowiący symbol narodowy, czyli Mazurek Dąbrowskiego z melodią ludową (anonim) i autorem tekstu Józefem Wybickim.

Oberek

Rk1mxVitBrURJ1
Para w stroju do oberka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Para w stroju do oberka, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Zapoznaj się z przykładem Oberka z repertuaru Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca Mazowsze.

R1b2pXT5Uyql5
Utwór pod tytułem „Oberek opoczyński”, który pochodzi z albumu „The Polish Song and Dance Ensemble Vol. 1” autorstwa Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca Mazowsze w jego wykonaniu. Fragment trwający trzydzieści cztery sekundy. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na głosy męskie oraz damskie w akompaniamencie orkiestry symfonicznej. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma bardzo charakterystyczne, ludowe brzmienie.
Polecenie 4

Posłuchaj przykładu Oberka z repertuaru Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca Mazowsze.

R1HEeonLalIcw
Utwór pod tytułem „Oberek opoczyński”, który pochodzi z albumu „The Polish Song and Dance Ensemble Vol. 1” autorstwa Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca Mazowsze w jego wykonaniu. Fragment trwający trzydzieści cztery sekundy. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na głosy męskie oraz damskie w akompaniamencie orkiestry symfonicznej. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma bardzo charakterystyczne, ludowe brzmienie.

Oberek zwany też obertasem, wyrwas, wykrętacz, zwijacz, drygant, ksebka – najszybszy z tańców narodowych. Jego nazwa pochodzi od obertania, czyli obracania się wkoło. Metrum trójdzielne tańca występowało zazwyczaj z takim rytmem:

R37sgRLezPBe9
Zapis rytmu Oberka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Zapis rytmu Oberka, licencja: CC BY 3.0.

Oberek podobnie jak Kujawiak pochodził z okolic Kujaw. Jako taniec narodowy wzorowany był na wiejskich tańcach również z terenu Mazowsza, gdzie został przyjęty przez warstwy wyższe w XIX wieku i poddany podobnie jak inne tańce - stylizacji. W muzyce można znaleźć przykład takiego zastosowania w twórczości polskiej kompozytorki i wybitnej skrzypaczki XX wieku Grażyny Bacewicz.

Fryderyk Chopin natomiast łączy dwie odmiany tańca, przy czym najbardziej typowe jest zestawienie mazura z kujawiakiem (np. w Mazurku F‑dur op. 7, Mazurkach B‑dura‑moll z op. 17, Mazurku As‑dur op. 50), rzadziej mazura z oberkiem (np. w Mazurku D‑dur op. 33)”.

Polecenie 5

Zapoznaj się z Mazurkiem a‑moll op. 17 nr 4, który został zagrany przez pianistę z Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Jaki charakter według Ciebie ma ten utwór?

REaNQCula4V4n
Mazurek a‑moll op. 17 nr 4 autorstwa Fryderyka Chopina w wykonaniu pianisty z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający cztery minuty i dwadzieścia pięć sekund. Charakteryzuje się powolnym brzmieniem oraz zmieniającym się tempem.

Kujawiak

Zapoznaj się z przykładem Kujawiaka D‑dur ze zbiorów wybitnego etnografa Oskara Kolberga.

R1Tussr9dbHP9
Kujawiak w wykonaniu pianisty z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający dwie minuty i 46 sekund. Charakteryzuje się powolnym, mocnym brzmieniem oraz zmieniającym się tempem.
Polecenie 6

Posłuchaj przykładu Kujawiaka D‑dur ze zbiorów wybitnego etnografa Oskara Kolberga.

R1elJVpQX1rvS
Kujawiak w wykonaniu pianisty z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający dwie minuty i 46 sekund. Charakteryzuje się powolnym, mocnym brzmieniem oraz zmieniającym się tempem.
Polecenie 7

Zapoznaj się ze stylizacją Kujawiaka dokonaną przez Henryka Wieniawskiego w utworze Kujawiak na skrzypce i fortepian.

R7w9wYqZvVZZY
Kujawiak w wykonaniu skrzypka oraz pianisty z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Fragment trwający trzy minuty i czternaście sekund. Charakteryzuje się powolnym, mocnym brzmieniem oraz zmieniającym się tempem - od powolnego do bardzo szybkiego.
RSx2mqzNvZawA1
Ilustracja przedstawia kobietę i mężczyznę na białym tle. Kobieta, stojąca z lewej strony, ma na sobie szeroką, sięgającą kostek niebieską spódnicę; czerwony fartuch w białe, roślinne wzory, oraz niebieski, sięgający bioder niebieski kaftan z długimi rękawami oraz złotymi zdobieniami. Kobieta ubrana jest w kolorowy czepek z marszczonego materiału i czarne buty o wysokich cholewkach na niskim obcasie. Mężczyzna, stojący z prawej strony, ma na sobie czerwony kaftan; niebieską kamizelkę bez rękawów; czerwony wiązany pas; szerokie, niebieskie spodnie oraz czarne buty z wysokimi cholewkami. Męszczyzna nosi czerwoną czapkę wykończoną białym, wełnianym materiałem. Para jest uśmiechnięta.
Strój do kujawiaka, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Strój do kujawiaka, licencja: CC BY 3.0.

Kujawiak – to najwolniejszy z tańców mazurowychTańce mazurowetańców mazurowych, pochodzący jak sama nazwa wskazuje - z Kujaw, z metrum trójdzielnym.

Bohdan Muchenberg
Bohdan Muchenberg Pogadanki o muzyce 1

Nazywany: śpiącym, niesionym kolebanym. Różni się wolniejszym tempem od mazura i śpiewną, nostalgiczną, molową tonacją. Zazwyczaj rozpoczyna się tańcem powolnym chodzonym, a dopiero potem przechodzi w tzw. odsib – taniec obracany, nieco szybszy, który jest kujawiakiem.

cyt7 Źródło: Bohdan Muchenberg, Pogadanki o muzyce 1, Kraków 1989, s. 39.
Kujawiak

Liczne nazwy wskazują na rodzaj i kierunek wykonywanych figur: ksebka, gdy tańczy się k sobie, czyli w lewo, oraz odsibka, gdy tańczy się w prawo – od siebie. Dlaczego tak? Praworęczny siewca wyrzuca ziarno od siebie w prawą stronę, a na lewo rzuca ruchem ramienia ku ciele, ku sobie. Teksty do kujawiaków mają niewiele strof, stąd też częste są powtórzenia tekstu i charakterystyczne zaśpiewy Oj, dana dana, naśladujące instrumenty

cyt8 Źródło: Kujawiak, dostępny w internecie: https://muzykotekaszkolna.pl/wiedza/gatunki/kujawiak [dostęp 28.09.2021].

Piękne, bo polskie - film

R1AQAJ0tvmZKj
W filmie zawarte są informacje o pięciu tańcach narodowych - krakowiaku, polonezie, mazurze, oberku i kujawiaku.
Polecenie 8
RADTuHk98l9IF
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8
R2ze9heXzbcLL
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9
RZTUolXmhtVZ3
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 9
R1SnxCRfSNE0T
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 10
RQci11GqGbesr
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Podsumowanie

Stefan Friedmann, Jonasz Kofta

Ach, taniec! Międzynarodowy język przyjaźni wystukiwany nogami.

cyt9 Źródło: Stefan Friedmann, Jonasz Kofta Fragment dialogu Stefana Friedmanna i Jonasza Kofty w zapisie audycji radiowej zatytułowanej Dialogi na cztery nogi zarejestrowanej i wydanej na płytach CD przez Polskie Radio Program III. Nagrania pochodzą z lat 1971-1972 i były prezentowane w trójkowym Ilustrowanym Tygodniku Rozrywkowym.

Polskie Tańce Narodowe bogato nakreślone są na kartach literatury jak i w samej muzyce. Każdy z nich: polonez, mazur, kujawiak, krakowiak czy oberek posiadają swoisty charakter i oryginalny urok. Wrażenie artystyczne potęgują piękne, wielobarwne i bogate stroje tańczących. Wigor, życie i wdzięk, które zawsze towarzyszą występom stanowią bogatą inspirację wielu działających w naszym kraju zespołów tanecznych. Prawdziwą markę i jakość docenianą również poza granicami naszego kraju stanowią takie zespołu pieśni i tańca jak Śląsk czy Mazowsze. Oba te zespoły są wyznacznikiem naszej kultury. Mogą śmiało być nazwane ambasadorem podtrzymywania ciągłości naszej kultury i narodowego charakteru w szczególności tańca, jako elementu muzycznego dziedzictwa Polski.

Ćwiczenia

R1aZS8HzEkTUY1
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdanie.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1WHhmz397j091
Ćwiczenie 1
Dopasuj ścieżkę dźwiękową do tańca. Możliwe odpowiedzi: 1. Oberek, 2. Krakowiak, 3. Mazur
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R11LrWXZ7Qn7t1
Ćwiczenie 2
Dopasuj metrum do tańca. Polonez: 1. metrum dwumiarowe, 2. metrum trójmiarowe, 3. metrum trójmiarowe, 4. metrum trójmiarowe, 5. metrum trójmiarowe Krakowiak: 1. metrum dwumiarowe, 2. metrum trójmiarowe, 3. metrum trójmiarowe, 4. metrum trójmiarowe, 5. metrum trójmiarowe Mazur: 1. metrum dwumiarowe, 2. metrum trójmiarowe, 3. metrum trójmiarowe, 4. metrum trójmiarowe, 5. metrum trójmiarowe Kujawiak: 1. metrum dwumiarowe, 2. metrum trójmiarowe, 3. metrum trójmiarowe, 4. metrum trójmiarowe, 5. metrum trójmiarowe Oberek: 1. metrum dwumiarowe, 2. metrum trójmiarowe, 3. metrum trójmiarowe, 4. metrum trójmiarowe, 5. metrum trójmiarowe
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R13ihmOPk7OxQ1
Ćwiczenie 3
Wskaż inne nazwy tańca Krakowiaka. Możliwe odpowiedzi: 1. Chodzony, 2. Dworski, 3. Suwany, 4. Mijany, 5. Przebiegany, 6. Dreptany, 7. Proszowiak, 8. Swijok, 9. Okrąglak, 10. Wyrwas. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3

Ułóż puzzle i określ tytuł powstałego obrazu.

R19Ga2SLlwm3N
Ułóż puzzle i określ tytuł powstałego obrazu.
Puzzle do ćwiczenia
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ru0CJN2yeHV7N
Odpowiedź: Przedstawiony na puzzlach taniec to: Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Rm9BKKFvNMn2J1
Ćwiczenie 4
Połącz taniec z regionem, z którego się wywodzi. Kujawiak: 1. Mazowsze, 2. Kujawy, 3. Małopolska Mazur: 1. Mazowsze, 2. Kujawy, 3. Małopolska Krakowiak: 1. Mazowsze, 2. Kujawy, 3. Małopolska. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 4

Połącz taniec z regionem, z którego się wywodzi.

R2SoDumSvsavy
Połącz taniec z regionem, z którego się wywodzi.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
1
R3T0cQlvLtSV32
Ćwiczenie 5
W którym roku powstał jeden z najsłynniejszych polonezów Polonez As-Dur op. 40 Fryderyka Chopina? Możliwe odpowiedzi: 1. 1793 r., 2. 1838 r., 3. 1848 r. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R179EAVL8YPnt2
Ćwiczenie 5
Określ nazwę tańca po strojach.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RM0MpThcoJCNE2
Ćwiczenie 6
Jak pierwotnie był nazywany polonez? Zaznacz poprawną odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. Mijany, 2. Chodzony, 3. Ścigany, 4. Obertas
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 6

Uzupełnij informacje na temat wysłuchanego fragmentu utworu. Odpowiedź zapisz z dużej litery.

R1DRYrXXLuxyQ
Utwór muzyczny w wykonaniu Orkiestry Filharmonii Narodowej i pod dyrygenturą Antoniego Wita. Prezentowany fragment utworu charakteryzuje się szybkim i wesołym wstępem. Tempo utworu jest zróżnicowane od szybkiego po umiarkowane. W utworze słychać instrumenty perkusyjne, strunowe oraz dęte.
RJATNkOOfNWIU
Rodzaj tańca: Tu uzupełnij. Kompozytor utworu (pierwsze imię, drugie imię i nazwisko): Tu uzupełnij Tu uzupełnij Tu uzupełnij. Tytuł utworu: Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1GBcV9AkzDTA2
Ćwiczenie 7
Do podanych pojęć dopasuj odpowiednie definicje. Etnografia i etnologia muzyczna Możliwe odpowiedzi: 1. Zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu. Metrum trójmiarowe= nieparzyste występuje wtedy, gdy po mierze akcentowanej przypadają dwie miary nieakcentowane., 2. Przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nie akcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną., 3. Nauki zajmujące się badaniem ludowej twórczości muzycznej, czyli folkloru, różnych epok i kultur oraz wszelkich związanych z nią zjawisk kulturowych., 4. Celowe wprowadzenie do dzieła muzycznego charakterystycznych elementów innych stylów, gatunków, skali, rytmiki. Stylizacja Możliwe odpowiedzi: 1. Zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu. Metrum trójmiarowe= nieparzyste występuje wtedy, gdy po mierze akcentowanej przypadają dwie miary nieakcentowane., 2. Przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nie akcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną., 3. Nauki zajmujące się badaniem ludowej twórczości muzycznej, czyli folkloru, różnych epok i kultur oraz wszelkich związanych z nią zjawisk kulturowych., 4. Celowe wprowadzenie do dzieła muzycznego charakterystycznych elementów innych stylów, gatunków, skali, rytmiki. Synkopa Możliwe odpowiedzi: 1. Zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu. Metrum trójmiarowe= nieparzyste występuje wtedy, gdy po mierze akcentowanej przypadają dwie miary nieakcentowane., 2. Przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nie akcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną., 3. Nauki zajmujące się badaniem ludowej twórczości muzycznej, czyli folkloru, różnych epok i kultur oraz wszelkich związanych z nią zjawisk kulturowych., 4. Celowe wprowadzenie do dzieła muzycznego charakterystycznych elementów innych stylów, gatunków, skali, rytmiki. Metrum trójmiarowe Możliwe odpowiedzi: 1. Zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu. Metrum trójmiarowe= nieparzyste występuje wtedy, gdy po mierze akcentowanej przypadają dwie miary nieakcentowane., 2. Przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nie akcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną., 3. Nauki zajmujące się badaniem ludowej twórczości muzycznej, czyli folkloru, różnych epok i kultur oraz wszelkich związanych z nią zjawisk kulturowych., 4. Celowe wprowadzenie do dzieła muzycznego charakterystycznych elementów innych stylów, gatunków, skali, rytmiki.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 7

Wysłuchaj fragmentu utworu i rozpoznaj taniec. Napisz pełny tytuł utworu i podaj jego autora. Odpowiedź zapisz z dużej litery.

RFf8qMXPDWPnn
Utwór muzyczny w wykonaniu pianisty z Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Prezentowany fragment utworu charakteryzuje się szybkim i wesołym tempem. Melodia utworu zmusza do rozmyślań. W utworze występuje fortepian.
R9d2ZiMxf14Vo
Imię i nazwisko autora: Tu uzupełnij Pełny tytuł utworu: Tu uzupełnij
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1KADtXWZougU2
Ćwiczenie 8
Przypisz prawidłowo utwór jego autorowi. Fryderyk Chopin Możliwe odpowiedzi: 1. Krakowiak na fortepian, 2. Rondo à la Krakowiak op. 14, 3. Krakowiak z baletu Iwan Suszanin, 4. Krakowiak fantastyczny, 5. Krakowiak z baletu Pan Twardowski Ignacy Jan Paderewski Możliwe odpowiedzi: 1. Krakowiak na fortepian, 2. Rondo à la Krakowiak op. 14, 3. Krakowiak z baletu Iwan Suszanin, 4. Krakowiak fantastyczny, 5. Krakowiak z baletu Pan Twardowski Karol Szymanowski Możliwe odpowiedzi: 1. Krakowiak na fortepian, 2. Rondo à la Krakowiak op. 14, 3. Krakowiak z baletu Iwan Suszanin, 4. Krakowiak fantastyczny, 5. Krakowiak z baletu Pan Twardowski Ludomir Różycki Możliwe odpowiedzi: 1. Krakowiak na fortepian, 2. Rondo à la Krakowiak op. 14, 3. Krakowiak z baletu Iwan Suszanin, 4. Krakowiak fantastyczny, 5. Krakowiak z baletu Pan Twardowski Michaił Glinka Możliwe odpowiedzi: 1. Krakowiak na fortepian, 2. Rondo à la Krakowiak op. 14, 3. Krakowiak z baletu Iwan Suszanin, 4. Krakowiak fantastyczny, 5. Krakowiak z baletu Pan Twardowski
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 9

Wypisz charakterystyczne cechy Oberka.

R1GbRhzIevPai
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RLgLI4oReZ2bZ3
Ćwiczenie 10
Przeczytaj uważnie poniższy tekst. O jaki taniec chodzi? „Pierwotnie wykonywany tylko przez mężczyzn jako taniec rycerski,(…) jest obecnie tańczony zespołowo i składa się z dwóch podstawowych elementów: cwału i z następującej po nim figury wykonywanej przez poszczególne pary. Charakterystycznym krokiem (…) jest cwał bokiem polegający na odsunięciu i dosunięciu nogi z jednoczesnym przeskokiem. Krok ten umożliwia przejścia do kolejnych figur, np. „kaszki...” podczas której tancerze trzymają się za ręce krzyżując je i kręcą cwałem wokół własnej osi. Inna charakterystyczna figura (…) to „hołubiec” czyli wyskok z wyciągniętą do góry ręką i z jednoczesnym łączeniem nóg w powietrzu, czy też figura tzw. „porębiańska”, gdy kobieta i mężczyzna stoją naprzeciwko siebie i albo mężczyzna cofa się, a kobieta na niego napiera, lub odwrotnie, przy czym kobieta kołysze się zalotnie to w prawo, to w lewo, a dodatkowo okręca się. Dynamikę tańca podkreślają liczne skłony, wymachy, naskoki i przytupy”. Odpowiedź: Wyżej widoczny tekst odnosi się do: Tu uzupełnij.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 11

Na podstawie wiedzy zdobytej z lekcji porównaj ze sobą dwa dowolne tańce narodowe.

RgQsC5d5v63A1
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Słownik pojęć

Chodzony
Chodzony

ogólna nazwa dawnych tańców polskich w tempie powolnym, w takcie trójdzielnym.

Etnografia i etnologia muzyczna
Etnografia i etnologia muzyczna

[z języka greckiego: ethnos - naród, lud, grapho - piszę, logos - nauka] nauki zajmujące się badaniem ludowej twórczości muzycznej, czyli folkloru, różnych epok i kultur oraz wszelkich związanych z nią zjawisk kulturowych; etnografia zajmuje się stroną opisową (gromadzenie, rejestrowanie i systematyka materiału), etnologia zaś — stroną analityczną (porównywanie, szukanie związków, wpływów, wyciąganie wniosków.

Metrum trójmiarowe
Metrum trójmiarowe

[z języka greckiego: metron - miara) – zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu. Metrum trójmiarowe= nieparzyste występuje wtedy, gdy po mierze akcentowanej przypadają dwie miary nieakcentowane.

Oskar Kolberg
Oskar Kolberg

właściwie: Henryk Oskar Kolberg – polski etnograf, encyklopedysta, folklorysta i kompozytor; autor monumentalnego dzieła Lud: Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce (1857 – 90) oraz Obrazów etnograficznych (1882 – 91); w dziełach tych zawarł zebrany przez siebie podczas 50 lat wędrówek po kraju olbrzymi materiał ukazujący życie, kulturę i twórczość ludową, czym stworzył podstawy polskiej folklorystyki i etnografii.

Tańce mazurowe
Tańce mazurowe

do odmian mazura należy oberek (szybszy) i kujawiak (powolniejszy).

Stylizacja
Stylizacja

celowe wprowadzenie do dzieła muzycznego charakterystycznych elementów innych stylów, gatunków, skali, rytmiki.

Synkopa
Synkopa

[z języka greckiego: synkope — obcięcie] przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

  • encyklopedia.pwn.pl

  • Habela J., Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1983.

  • sjp.pwn.pl

Notatki ucznia

Rv8vBgq0a4JhA
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Galeria

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

  • Biała A., Literatura i taniec. Korespondencja sztuk, Wydawnictwo Popularnonaukowe Sfinks, Częstochowa 2013.

  • Habela J., Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1983.

  • Muchenberg B., Pogadanki o muzyce 1, PWM, Kraków 1989.

  • Muzyka. Encyklopedia PWN, red. nacz. Bartłomiej Kaczorowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

  • Śmiechowski B., Z muzyką przez wieki i kraje, Polski Dom Wydawniczy Sp. z o.o., Warszawa 1993.

  • Encyklopedia PWN - wersja internetowa: https://encyklopedia.pwn.pl/

  • Finał poloneza w widowisku Kochajmy się w wyk. ZPiT „Suwalszczyzna”, 2010. Fot. K. Mierzejewski fotografia ze strony: http://dziedzictwosuwalszczyzny.soksuwalki.eu/tance/tance-narodowe/polonez/

  • Opis miedziorytu pochodzącego z kolekcji poświęconej polskim ludowym tańcom, przedstawiającego parę tańczącą krakowiaka: https://pik.sklep.pl/product/taniec-krakowiak-obraz-miedziany-18x24-kopia/

  • https://folklorysta.pl/stroj-krakowski/

  • https://muzykotekaszkolna.pl/multimedia/filmy-o-muzyce