Pierścienice – bezkręgowce, które mają ciało podzielone na segmenty
Do grupy pierścienic zaliczamy głównie zwierzęta wodne, które zamieszkują wody słone, rzadziej słodkie. Przedstawicielką pierścienic, która drąży podziemne korytarze, jest dżdżownica. Czy wiesz, że pierścienice zaskakują różnorodnością kształtów i barw, dzięki czemu mogą przypominać niezwykłe, kolorowe kwiaty?
cechy poznanych wcześniej grup zwierząt bezkręgowych (parzydełkowców, płazińców i nicieni);
jakie środowiska zasiedlają poznane wcześniej grupy bezkręgowców (parzydełkowce, płazińce i nicienie).
Przedstawisz charakterystyczne cechy pierścienic pozwalające przyporządkować je do królestwa zwierząt.
Przedstawisz środowisko życia, cechy morfologiczne oraz przystosowania pierścienic do trybu życia.
Dokonasz obserwacji poznanych przedstawicieli pierścienic i przedstawisz cechy wspólne tej grupy zwierząt.
Wyjaśnisz znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka.
1. Gdzie żyją pierścienice?
Pierścienice zamieszkują głównie wody słodkie i słone. Znane są też gatunki lądowe, żyjące w glebie i ściółce. Większość prowadzi aktywny tryb życia – drąży podziemne korytarze, pełza po dnie zbiorników wodnych, ryje w nich albo pływa pod powierzchnią lustra wody.
Niektóre gatunki prowadzą osiadły tryb życia. Tylnym końcem ciała przyczepiają się do kamieni znajdujących się na dnie. Mogą także osiedlać się na pancerzach innych organizmów. Ich ciało często jest schowane w specjalnych rurkach, zwanych także domkami. Rurki te są zbudowane ze śluzu wydzielanego przez ciało pierścienicy i materiałów dostępnych w otoczeniu zwierzęcia, takich jak muł czy ziarna piasku.
2. Ogólna budowa ciała pierścienic
Pierścienice mają wydłużone, walcowate, robakowate lub lekko spłaszczone ciało podzielone na wiele podobnych do siebie segmentów, zwanych też pierścieniamipierścieniami;
Ich ciało pokryte jest cienkim oskórkiem oraz warstwą śluzu, który pełni funkcję ochronną;
U wielu pierścienic występują szczecinki – cienkie twarde wyrostki, które umożliwiają odpychanie się od podłoża i ruch całego ciała.
Nie mają twardego szkieletu. Zastępuje go płyn, który wypełnia niezajęte przez narządy przestrzenie wewnątrz ciała, wraz z mięśniami nadaje ciału kształt oraz umożliwia poruszanie się;
Układ pokarmowy pierścienic jest prosty, zawiera otwór gębowy i odbytowy.
Pierścienice mają układ krwionośny typu zamkniętego: krew krąży w naczyniach i nie wylewa się do jamy ciała. Nie mają serca.
3. Przedstawiciele pierścienic
Dżdżownica – pierścienica środowisk lądowych
Ciało dżdżownicy osiąga długość 35 cm. Odcinek głowowy dżdżownicy jest delikatnie zaostrzony i pozbawiony wyrostków, co ułatwia drążenie korytarzy w glebie. Dżdżownica nie ma oczu, jest jednak wrażliwa na światło dzięki obecności komórek światłoczułych występujących na całej powierzchni jej ciała. Kilka pierścieni w przedniej części ciała u dorosłych dżdżownic jest wyraźnie grubszych i tworzy tzw. siodełkosiodełko.
Ponieważ dżdżownica nie ma pranóżypranóży, porusza się, kurcząc i rozkurczając na zmianę przeciwstawne grupy mięśni. Efektem tych ruchów jest wydłużanie i skracanie kolejnych segmentów ciała. Każdy z nich na brzusznej stronie ma cienkie, twarde wyrostki – szczecinkiszczecinki, które zaczepiają się o podłoże i dają oparcie ciału podczas pełzania.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R17yWohEL3W21
Film pod tytułem "Dżdżownica ziemna".
Ciało dżdżownicy pokryte jest śluzem, który chroni ją przed wysychaniem i urazami mechanicznymi w trakcie poruszania się i drążenia podziemnych tuneli. Utrzymanie wilgotnej powierzchni ciała jest ponadto koniecznym warunkiem, by przez skórę zachodziła wymiana gazowa.
Dżdżownice mają duże zdolności do regeneracji. Uszkodzona przez nieuważnego działkowca pierścienica może odtworzyć nawet połowę długości swojego ciała, pod warunkiem, że zachowała pierścienie od 9 do 20.
Dżdżownice, które wiodą podziemny tryb życia, są saprofagami. Ich pożywienie stanowią substancje odżywcze znajdujące się w glebie i przechodzące przez ich układ pokarmowy w trakcie drążenia tuneli.
Dżdżownice są obojnakamiobojnakami – mają jednocześnie męskie i żeńskie narządy rozrodcze. Przechodzą rozwój prosty, czyli bez larwy.
Istotną rolę podczas rozmnażania u dżdżownicy odgrywa siodełko, w którym zlokalizowane są plemniki i komórki jajowe oraz gruczoły wydzielające duże ilości śluzu służącego do połączenia osobników. Śluz tworzy obrączkę, która przemieszcza się wzdłuż ciała dżdżownicy, zbierając plemniki i komórki jajowe. Na koniec obrączka jest zrzucana i zamyka się, tworząc kokon, w którym będą się rozwijały zapłodnione jaja. Liczba jaj w nim zgromadzonych wynosi od 1 do 300. Kokony są składane w glebie, na roślinach i kamieniach.
Nereida różnokolorowa – przedstawiciel wieloszczetów
Nereida to morska pierścienica, która osiąga długość ok. 20 cm i występuje pospolicie w Morzu Bałtyckim. Ma spłaszczone grzbietobrzusznie ciało, silnie zwężające się ku tyłowi. Wszystkie jego segmenty są do siebie podobne. W przeciwieństwie do dżdżownicy ma wyodrębniony odcinek głowowy wyposażony w 2 pary oczu oraz czułki i wąsy, które odbierają bodźce dotykowe i zapachowe. Każdy segment odcinka tułowiowego nereidy jest zaopatrzony w parę pranóży. Kończą się one pęczkami szczecinek, które tworzą powierzchnię służącą do pływania. Na pranóżach znajdują się skrzela – narządy wymiany gazowej.
Nereida jest drapieżnikiem, który aktywnie poszukuje pożywienia, pływając przy morskim dnie oraz poruszając się po jego powierzchni. Jest rozdzielnopłciowarozdzielnopłciowa. Przechodzi rozwój złożony, tzn. z zapłodnionego jaja rozwija się larwa.
Pijawka lekarska – pierścienica wód słodkich
Pijawka lekarska osiąga długość ok. 15 cm. Nie ma wyodrębnionego odcinka głowowego, bocznych wyrostków ani szczecinek. Charakterystyczne są dla niej dwie przyssawki, które powstały z przekształcenia kilku segmentów przedniej i tylnej części ciała. Oddycha całą powierzchnią ciała.
Pijawki w większości są pasożytami zewnętrznymipasożytami zewnętrznymi. Odżywiają się krwią swoich żywicieli. Na przedniej i tylnej części ciała mają przyssawki, za pomocą których przyczepiają się do żywiciela. Następnie nacinają jego skórę ząbkami znajdującymi się w otworze gębowym umieszczonym wewnątrz jednej z przyssawek. Pijawki wpuszczają do ciała ofiary substancję znieczulającą, dzięki której ofiara nie zauważa obecności pasożyta, oraz hirudynęhirudynę, substancję zapobiegającą krzepnięciu krwikrzepnięciu krwi. Pijawki jednorazowo wysysają dużą ilość krwi, a następnie przechowują ją w woluwolu, części przewodu pokarmowego. Trawienie krwi może trwać nawet 2 lata.
Nieliczne pijawki są drapieżnikami. Polują na swoje ofiary, głównie drobne skorupiaki i mięczaki, ścigając je w toni wodnej.
Pijawki są obojnakami. Przechodzą rozwój prosty.
Największym przedstawicielem pijawek jest pijawka amazońska. Osiąga ona długość do 45 cm i może żyć nawet 20 lat. Kiedy jest młoda, atakuje płazy, w wieku dorosłym żywi się krwią kajmanów, anakond, kapibar i bydła.
Problem badawczy: Jak porusza się pijawka?
schemat przedstawiający ruch pijawki.
Przeanalizuj poniższy schemat. Zaobserwuj sposób poruszania się pijawki.
Zanotuj swoje odpowiedzi w formularzu. Zweryfikuj hipotezę.
4. Znaczenie pierścienic
Znaczenie pierścienic w przyrodzie
Pierścienice, głównie dżdżownice, uczestniczą w tworzeniu i użyźnianiu gleby oraz poprawie jej struktury, przyczyniają się do powstawania próchnicy.
Drążą podziemne korytarze, spulchniając ziemię, dzięki czemu inne organizmy glebowe oraz korzenie roślin mają lepszy dostęp do tlenu, a luźne podłoże wchłania i zatrzymuje duże ilości wody.
Pierścienice wodne, które prowadzą denny tryb życia i odżywiają się martwą materią organiczną, przyczyniają się do oczyszczania wód.
Pierścienice stanowią cenne źródło pokarmu dla wielu grup zwierząt, np. raków, owadów, ryb, płazów, ptaków i ssaków.
Niektóre drapieżne pijawki i morskie pierścienice wpływają na regulację liczebności innych organizmów, głównie drobnych skorupiaków i mięczaków.
Większość osiadłych pierścienic to filtratoryfiltratory.
Pierścienice takie jak rurecznik pospolity, ryjące w dnie zbiorników wodnych, są mułożercamimułożercami. Pobierając muł wraz ze szczątkami organicznymi i drobnymi organizmami (np. protistami, które stanowią ich pokarm), oczyszczają zbiorniki wodne.
Dżdżownica ma gruczoły wapienne, których wydzielina neutralizuje kwasy zawarte w glebie, co stwarza idealne warunki dla rozwoju drobnoustrojów, które mają swój udział w tworzeniu próchnicypróchnicy. Im grubsza warstwa próchnicy, tym bardziej żyzna ziemia.
Znaczenie pierścienic dla człowieka
Dżdżownice zjadają liście oraz cząstki obornika, przyspieszając rozkład materii organicznej.
Dżdżownice są wykorzystywane do rozkładu np. odpadów z rzeźni lub przetwórni owocowo‑warzywnych, papieru, trocin, osadów ze ścieków. Przekształcają je w bardzo wartościowy nawóz zwany biohumusembiohumusem.
Dżdżownice żywią się materią organiczną przeznaczoną do kompostowaniakompostowania, przyspieszając ten proces oraz zwiększając jakość kompostukompostu.
Są często stosowane jako przynęta wędkarska lub pokarm dla ryb akwariowych.
Pijawki lekarskie dawniej wykorzystywano w leczeniu wielu schorzeń, jak np.: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, żylaki i obrzęki kończyn.
Pijawki pasożytujące na rybach wyrządzają spore szkody w ich hodowli.
Pierwszym naukowcem, który docenił rolę dżdżownic w poprawie struktury gleby i plonowania roślin, był Karol Darwin. Zachęcał rolników do stwarzania dżdżownicom dobrych warunków i zasiedlania nimi pól uprawnych.
Do celów leczniczych używa się zwykle 4 gatunków pijawek pochodzących z Europy Wschodniej i Azji. Rodzima pijawka lekarska, która była stosowana w celach medycznych, w wielu regionach została wytępiona na skutek przełowienia, zmian siedlisk i malejącej liczby żywicieli. Obecnie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem i objętym całkowitą ochroną.
Podsumowanie
Pierścienice należą do królestwa zwierząt, są cudzożywne.
Pierścienice zamieszkują głównie wody słodkie i słone. Znane są też gatunki lądowe, żyjące w glebie i ściółce.
Pierścienice to zwierzęta o robakowatym ciele złożonym z segmentów (pierścieni).
Pierścienice są: saprofagami (dżdżownice), pasożytami (większość pijawek) lub drapieżnikami (nereida).
Narządy oddechowe i dobrze rozwinięte narządy zmysłów występują jedynie u wolno żyjących pierścienic wodnych.
Pierścienice żyjące pod ziemią nie mają oczu. Ich odcinek głowowy jest delikatnie zaostrzony, pozbawiony wyrostków, co ułatwia drążenie korytarzy.
Pijawki to pasożyty zewnętrzne. Mają dwie przyssawki, za pomocą których przyczepiają się do żywiciela.
Pierścienice przyczyniają się do użyźniania gleby i oczyszczania zbiorników wodnych.
Praca domowa
Słownik
nawóz powstający z odchodów dżdżownic kompostowych (Eisenia fetida) po przetworzeniu przez nie substancji organicznej (obornik, torf, odpady z rzeźni lub przetwórni owocowo‑warzywnych, papier) w specjalnych pojemnikach
zwierzęta odżywiające się drobnymi organizmami wodnymi i cząsteczkami organicznymi zawieszonymi w wodzie, po ich odsączeniu z wody
substancja przeciwdziałająca krzepnięciu krwi, znajdująca się w ślinie pijawek
nawóz organiczny wytwarzany głównie z odpadów roślinnych; wzbogaca glebę w próchnicę
przetwarzanie odpadów przez drobnoustroje w celu uzyskania kompostu
zmiana konsystencji krwi z płynnej na galaretowatą
mało ruchliwe zwierzęta wodne, odżywiające się szczątkami organicznymi, które pobierają wraz z mułem
osobnik mający męskie i żeńskie narządy rozrodcze
organizmy cudzożywne żyjące na powierzchni innego organizmu (żywiciela) i żywiące się jego płynami ustrojowymi lub elementami pokrycia jego ciała, np. piórami; są wyposażone w różnorodne narządy czepne umożliwiające przytwierdzenie się do ciała żywiciela, a czasem także wytwarzają substancje znieczulające i przeciwdziałające krzepnięciu krwi; wiele pasożytów zewnętrznych, np. kleszcze, muchy, komary, przenosi drobnoustroje powodujące liczne choroby
inaczej metamery; powtarzające się segmenty, z których składa się ciało pierścienic; są ułożone szeregowo jeden za drugim i oddzielone od siebie poprzecznymi przegrodami
narząd ruchu niektórych pierścienic; uwypuklenia ścian bocznych pierścieni
część składowa niektórych gleb powstała z rozkładu obumarłych substancji organicznych
zróżnicowanie osobników jednego gatunku na żeńskie i męskie
cudzożywne organizmy zwierzęce, które odżywiają się martwą materią organiczną; występują w glebie i ściółce leśnej oraz w wodach i mułach na dnie zbiorników wodnych; należą do nich zwierzęta bezkręgowe, takie jak pierścienice i nicienie
pogrubiały, obrączkowaty odcinek ciała niektórych pierścienic powstały z pierścieni odcinka tułowiowego, w którego nabłonku występują liczne, silnie rozwinięte komórki wydzielające śluz; uczestniczy w procesie rozmnażania płciowego
włosowate, chitynowe struktury występujące u zwierząt bezkręgowych; u pierścienic mają postać cienkich twardych wyrostków, które umożliwiają odpychanie się od podłoża i ruch całego ciała
rozszerzenie lub uchyłek przełyku, który służy do gromadzenia pokarmu; występuje u pijawek, niektórych owadów i większości ptaków
Zadania
Wskaż cechy charakterystyczne dla pijawek.
- ciało złożone z segmentów
- odżywianie się szczątkami organicznymi
- odżywianie się krwią innych zwierząt
- obecność narządów czepnych
- brak układu oddechowego
- brak układu pokarmowego
Wskaż organizm, który jest pasożytem.
- nereida różnokolorowa
- pijawka lekarska
- dżdżownica ziemna
2. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
3. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
4. 1. segmenty, 2. otwór odbytowy, 3. otwór gębowy, 4. siodełko
Połącz w pary cechy pierścienic i funkcje, które pełnią.
śluz, szczecinka, wydzielina gruczołów wapiennych, przyssawka, płyn wypełniający jamę ciała, komórka światłoczuła, siodełko
| uczestniczy w rozmnażaniu płciowym | |
| unieszkodliwia kwasy zawarte w glebie | |
| chroni przed urazami mechanicznymi | |
| ułatwia pełzanie | |
| pełni funkcję szkieletu | |
| pozwala przyczepić się do ciała żywiciela | |
| odbiera informacje o natężeniu światła |
Oceń prawdziwość poniższych zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Ciało pierścienic zbudowane jest z segmentów (pierścieni) i ma kształt robakowaty. | □ | □ |
| Szczecinki znajdujące się na ciele dżdżownicy ułatwiają jej poruszanie się w glebie. | □ | □ |
| Nereida posiada wyraźną głowę, na której znajdują się dwie pary oczu i narządy czuciowe. | □ | □ |
| Pijawki są pasożytami wewnętrznymi. | □ | □ |
| Odchody dżdżownic użyźniają glebę. | □ | □ |