Pierwiastki narodowe w muzyce Karola Szymanowskiego
Ważne daty
ur. 3.10.1882 - zm. 29.03.1937 - lata życia Karola Szymanowskiego
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności).
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
3) aparatu wykonawczego (solista, zespół kameralny, chór, orkiestra, big‑band, zespół folkowy).
4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze względu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno‑instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna, filmowa, teatralna i inne);
3) form muzycznych: budowa okresowa, AB, ABA, ABA1, kanon, rondo, wariacje, pieśń, opera, balet, operetka, musical, koncert, symfonia;
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
2) wybranych polskich tańców ludowych z uwzględnieniem własnego regionu;
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
7. Porządkuje chronologicznie postacie kompozytorów: np. Mikołaj Gomółka, Jan Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko, Karol Szymanowski, Witold Lutosławski, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki i inni).
8. Potrafi uzasadnić własne preferencje muzyczne, argumentując swoje wybory.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
rozpoznawać słuchem utwory Karola Szymanowskiego inspirowane folklorem polskim;
rozpoznawać słuchem stylizowane utwory Szymanowskiego i przyporządkowywać je do regionów, którego folklorem były inspirowane;
wyjaśniać istotę znaczenia pierwiastków narodowych w muzyce;
opowiadać o wybranych faktach z życia Karola Szymanowskiego związanych z jego twórczością inspirowaną folklorem.
Pierwiastki narodowe w muzyce
Na samym początku warto zadać pytanie, czym są pierwiastki narodowe w muzyce? Ponieważ definicji pierwiastka można doszukać się w wielu często skrajnych dziedzinach nauki, jak np. w chemii, filozofii, literaturze, matematyce, ale także w muzyce. Zapoznaj się zatem z tekstem źródłowym i zastanów się nad istotą tego związku. Następnie wyjaśnij, o jakich elementach możemy mówić jako o pierwiastkach narodowych w muzyce.
Pierwiastek – istotna część składowa jakiejś całości; czynnik, element, składnik: Pierwiastek liryczny, dramatyczny. Pierwiastek piękna, dobra.
Źródło: red. Mieczysław Szymczak, Słownik języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979
Wskaż wszystkie elementy, które możemy określić jako pierwiastki narodowe w polskiej muzyce artystycznej.
- Inspiracje folklorem polskim w muzyce
- Komponowanie utworów w rytmach polskich tańców narodowych
- Przetwarzanie polskiego folkloru muzycznego
- Nawiązywanie do brzmienia polskich kapel ludowych
- Przedstawianie w treściach utworów polskich obrzędów i obyczajów ludowych
- Przedstawianie w treściach wydarzeń dotyczących historii Polski
- Inspiracje folklorem innych narodów
- Komponowanie utworów w rytmach tańców narodowych innych państw
- Przedstawianie w treściach wydarzeń z mitologii i religii
- Nawiązywanie w treściach do legend innych narodów
Pierwiastki narodowe w muzyce Karola Szymanowskiego
Inspiracje polskim folkloremfolklorem to jeden z bardzo wyrazistych okresów w twórczości Karola Szymanowskiego. Mimo tego, że Szymanowski urodził się na Ukrainie i od dzieciństwa stykał się z jej folklorem, nigdy w swojej twórczości z niego nie czerpał. Natomiast jako wielki patriota, zdawał sobie sprawę, jakim spoiwem dla narodu może być sztuka. Już w wolnej Polsce z pełną świadomością zadań stojących przed twórcami zaangażował się w budowanie podstaw nowego programu artystycznego. Stworzył w tym okresie własną koncepcję stylu narodowego, inspirowanego folklorem. Od dziecka odwiedzał Zakopane, z czasem zaś przyjaciele zaczęli namawiać go do wykorzystania folkloru Podhala w muzyce artystycznej. Szymanowski odwiedzał Muzeum Tatrzańskie. Oglądał pierwsze zapisy śpiewanych i granych melodii Podhala dokonywane wtedy przez muzykologówmuzykologów i sam próbował to czynić. Odwiedził teatr regionalny prowadzony przez Helenę Rojównę, gdzie grano widowisko ludowe Góralskie wesele.
Przeczytaj tekst źródłowy, z którego dowiesz się, w jaki sposób przyszły kompozytor baletu Harnasie związał się z Zakopanem.
Rozwój Zakopanego jako uzdrowiska datuje się od około 1860 roku, kiedy to malarz Walery Eljasz i warszawski lekarz Tytus Chałubiński odkryli jego walory. Wśród kuracjuszy znaleźli się m.in. H. Sienkiewicz, S. Żeromski, M. Karłowicz, W. Żeleński, Z. Noskowski i wielu innych przedstawicieli polskiej elity, którzy ulegli panującej ówcześnie modzie na Zakopane.
Wieść o zaletach Zakopanego dotarła także do państwa Szymanowskich, zamieszkałych w Tymoszówce na Ukrainie. Matka Szymanowskiego – Dominika Teodora Anna – bardzo lubiła podróże. Zapewne uległa też reklamie leczniczych zalet klimatycznych i postanowiła podkurować małego Karola, który od wczesnego dzieciństwa chorował na gruźlicę. W swoją pierwszą daleką, kilkudniową podróż do Zakopanego wyruszył Karol wraz z rodzeństwem i matką w 1894 roku […].
O następnych śladach pobytu kompozytora w Zakopanem dowiadujemy się z pamiętników wielkiego pianisty Artura Rubinsteina. Pobyt Szymanowskiego na Podhalu w 1904 roku był znaczący i ważny dla młodego kompozytora: zaprzyjaźnił się z wybitnym pianistą, zawarł bliższą znajomość z Żeromskim […] mocno emocjonalnie związał się z Witkiewiczem. Zakopane stało się więc miejscem debiutu Szymanowskiego jako pianisty i kompozytora.
Lata 1922 – 1927 to czas, kiedy Szymanowski wielokrotnie przyjeżdżał do Zakopanego z zamiarem poświęcenia się pracy twórczej. O rozrywki dbali jego zakopiańscy przyjaciele. Razem z nimi aktywnie uczestniczył niemal we wszystkich góralskich weselach i chrzcinach. Na weselach, mimo swej niesprawności, tańczył z panną młodą, a także pełnił zaszczytne obowiązki „pytaca” i drużby. W wolnych chwilach zapisywał melodie wygrywane przez kapelę Bartusia Obrochty. To właśnie dzięki niemu poznał tajniki góralskiego grania, obrzędową przynależność przyśpiewekprzyśpiewek i rytmiczność podhalańskich tańców. Wpłynęło to na fascynację kompozytora oryginalnością i niezwykłą ekspresją muzyki górali.
Szymanowski, jako jeden z pierwszych analizował muzykę góralską pod względem formalnym, wydobywał z niej idiom, dzięki któremu otrzymywał brzmienie podhalańskie. Na różne sposoby artystyczne przetwarzał folklor, na przykład wykorzystywał w harmoniiharmonii zdwojenia tercjitercji i kwintkwint, w instrumentacji nawiązywał do brzmienia kapel góralskich, w treści przedstawiał obrzędy i obyczaje. Dłuższe cytaty z muzyki góralskiej można odnaleźć tylko w planie melodycznym w Harnasiach. Denerwował się, gdy przypisywano mu sięganie do pieśni ludowej. Mówił, że w takich twierdzeniach jest „zbyt dużo przesady, bo folklor jest dla niego jedynie czynnikiem inspirującym”.
Szymanowski z czasem zameldował się w Atmie […]. W Atmie przede wszystkim pracował. To tam zakończył kilkuletnią pracę nad baletem Harnasie, skomponował 12 pieśni kurpiowskich, IV Symfonię na fortepian i orkiestrę, którą poświęcił Rubinsteinowi.
5 listopada 1935 roku wyjechał do Paryża na premierę Harnasiów. Do Atmy nigdy już nie powrócił. Kilkakrotnie przebywał na leczeniu w sanatoriach. W końcu pogarszający się stan zdrowia sprawił, że Szymanowski udał się na leczenie do kliniki w Lozannie. Tam zmarł 29 marca 1937 roku, tęskniąc do zakopiańskich przyjaciół i do widoku ukochanego Giewontu.
red. Magdalena Janik, Karol Szymanowski – edukacyjne inspiracje, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, Lublin 2008
Wskaż wszystkie odpowiedzi, które wskazują, w jaki sposób Szymanowski bezpośrednio stykał się z folklorem podhalańskim.
- Razem z przyjaciółmi z Zakopanego uczestniczył w góralskich weselach i chrzcinach.
- Na weselach tańczył z panną młodą, a także pełnił obowiązki „pytaca” i drużby.
- W wolnych chwilach zapisywał melodie wygrywane przez kapelę Bartusia Obrochty.
- Wyjeżdżał do Włoch, Afryki, Londynu.
- Wyjeżdżał z Zakopanego do Warszawy, do Akademii Muzycznej, którą kierował jako rektor.
- Wyjeżdżał na koncerty do Europejskich miast, aby podreperować domowy budżet.
Balet Harnasie
Muzyka podhalańska była ważnym źródłem inspiracji dla Karola Szymanowskiego, zwłaszcza w balecie Harnasie skomponowanym na orkiestrę, chór mieszany i tenortenor solosolo. Fabuła baletu ma kontekst mitologiczny, nawiązuje do porwania Persefony przez Hadesa.
Akt I. Balet rozpoczyna redyk, czyli pędzenie owiec na górskie pastwiska. Na hali tańczą juhasi i młode góralki. Jest też młody góral i góralka, którzy mają się pobrać, ale jest również nieznajomy mężczyzna, który budzi niepokój w sercu przyszłej panny młodej. Nieznajomy znika i niebawem pojawiają się zbójnicy, a w Harnasiu dziewczyna rozpoznaje nieznajomego. Między Harnasiem a dziewczyną rodzi się miłość. Scena kończy się tańcem zbójników przy ognisku.
Akt II. W góralskiej chacie odbywa się wesele. Narzeczona niechętnie przyjmuje czepiec od Narzeczonego, rozpoczyna się porywający góralski taniec przerwany wtargnięciem zbójników i walką. Harnaś porywa pannę młodą. Jeden ze zbójników strzałem z pistoletu gasi światło i chata pogrąża się w ciemnościach.
Epilog. Na tle gór Harnaś i porwana dziewczyna ukazani są jako szczęśliwa para.
W balecie Harnasie ukazana jest poetycka metafora góralszczyzny, obrzędy, obyczaje, muzyka i taniec. Niektóre z melodii góralskich Szymanowski cytuje dosłownie, inne przetwarza a jeszcze inne tworzy na ich wzór. Największym wyzwaniem dla realizacji scenicznej jest bogactwo oryginalnego materiału folklorystycznego wyrażonego poprzez taniec. Na początku i końcu ukazana jest również postać Starego Grajka nawiązującego do Sabałowego bajania.
Obejrzyj grafikę interaktywną przedstawiającą archiwalne fotografie i zdobądź dodatkowe informacje na temat historii baletu.
1. Irena Lorentowicz - projekt kostiumu do baletu Harnasie. Paryż 1936 (ze zbiorów Muzeum Teatralnego w Warszawie), karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
2. Harnasie. Balet-pantomima w 3 obrazach na tenor solo, chór mieszany i orkiestrę op. 55, obraz 1, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
3. Afisz zapowiadający Harnasie Karola Szymanowskiego w Paryżu. Autor plakatu: Z.Czermański. Autor fot.: J. Makowsky. Paryż, 1936, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
4. Harnasie Karola Szymanowskiego. Scena zbiorowa (Obraz II, Scena 8). Paryż, 1936, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
5. Harnasie Karola Szymanowskiego na scenie Teatru Wielkiego w Poznaniu. Autor fot.: Maksymowicz. Poznań, 1947, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
6. Harnasie Karola Szymanowskiego na scenie Teatru Wielkiego w Poznaniu. Barbara Bittnerówna w roli Dziewczyny, Jerzy Kapliński jako Harnaś. Autor fot.: Maksymowicz. Poznań, 1947
7. Harnasie Karola Szymanowskiego na scenie Teatru Wielkiego w Poznaniu. Barbara Bittnerówna w roli Dziewczyny, Jerzy Kapliński jako Harnaś. Autor fot.: Maksymowicz. Poznań, 1947, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
8. Harnasie op. 55, Jacek Schmidt - scenariusz, reżyseria, Witold Gruca - choreografia, Krystyna Szczepańska-May - scenografia, Orkiestra i Chór Filharmonii Narodowej w Warszawie, Balet Teatru Wielkiego w Łodzi, Witold Rowicki - dyrygent, 1987, karolszymanowski.pl, CC BY 3.0
Posłuchaj kilku epizodów z baletu Harnasie, zwróć uwagę na opisy, które pomogą ci w odbiorze dzieła.
Marsz zbójnicki – rozpoczyna go śpiew tenora Hej, idę w las. Mocnym akcentem jest tu różnorodna barwa instrumentów oraz wielość rytmów.
Taniec zbójnicki – oparty na motywach melodii góralskiej W murowanej piwnicy, w którym dominuje rytmika.
Wesele – chór wykonuje autentyczną pieśń góralską Ani mi cie nie zol, ani mi cie luto
Cepiny – słychać tu najstarszą polską pieśń Oj chmielu, chmielu.
Popod turnie – pieśń zbójnicka w wykonaniu chóru pochodząca z najbardziej dramatycznej części baletu, w którym następuje napad zbójników i porwanie panny młodej. W dalszej części chór wykonuje jeszcze inne pieśni zbójnickie: Poćciez chłopcy, poćciez zbijać i Spotkołek cie w lesie, widziołek cie w polu.
Wskaż tytuł najstarszej polskiej pieśni obrzędowej, której motywy pojawiają się w balecie Harnasie.
- Oj chmielu, chmielu
- Hej, idę w las
- W murowanej piwnicy
- Popod turnie
Sześć pieśni kurpiowskich
Innym regionem, z którego czerpał Karol Szymanowski były Kurpie. Inspirowany folklorem tego regionu Szymanowski skomponował cykl „Sześciu pieśni kurpiowskich”. Było to zupełnie nowe potraktowanie aparatu wykonawczego, jakim jest chór mieszany a cappellaa cappella dające początki XX - wiecznej literaturze chóralnej. Szymanowski w swym indywidualnym stylu przetworzył pieśni, czerpiąc melodie ze zbioru „Puszcza kurpiowska w pieśni” ks. Władysława Skierkowskiego. Kompozytor wybrał 6 ze 115 pieśni weselnych:
Panie muzykancie, ostatnia z cyklu pieśni to apoteoza ludowego tańca. Szymanowski nawiązuje w niej do stylistyki kapeli ludowej: burczybasaburczybasa, burdonuburdonu, trójdzielnego metrummetrum. W trzeciej części pieśni słychać oberka.
Jak nazywa się specyficzna mowa danego regionu, w której zapisane są teksty Sześciu pieśni kurpiowskich?
Odpowiedź:
............
Mazurki
MazurkiMazurki Szymanowskiego z rytmami muzyki ludowej Mazowsza i Kujaw owiane są duchem muzyki tatrzańskiej. Te utwory na fortepian są na wskroś modernistyczne. Warto przy tej okazji podkreślić, że Szymanowski był współzałożycielem Młodej PolskiMłodej Polski w muzyce, czyli grupy kompozytorów, których celem było wskrzeszenie muzyki polskiej na tle muzyki europejskiej.
Posłuchaj Mazurka nr 1, zwróć uwagę na echa muzyki podhalańskiej.
Tańce polskie na fortepian
Z cyklu Tańce polskie na fortepian wysłuchasz KrakowiakaKrakowiaka. Jest to utwór będący stylizacją tego tańca. Podczas słuchania zwróć uwagę na trzyczęściową budowę utworu, z kontrastową liryczną środkową częścią oraz charakterystyczną dla tego tańca synkopąsynkopą.
Jak nazywa się zjawisko rytmiczne, które polega na przesunięciu akcentu w takcie na dźwięk nieakcentowany, czyli z mocnej na słabą część taktu, poprzez przedłużenie dźwięku nieakcentowanego?
Odpowiedź:
..............
Podsumowanie
Karol Szymanowski operował folklorem na tyle odrębnym (np. góralski, kurpiowski), że przez ten fakt jego muzyka jest do dziś niezwykle oryginalna. Kompozytor podkreślał swoją obojętność wobec wierności cytatu ludowego i uważał, że dosłowne przytaczanie autentycznych melodii ludowych w kompozycji nie jest aż tak istotne.
Zainteresowanie folklorem i wiążące się z tym konsekwencje artystyczne można w muzyce Szymanowskiego zaobserwować o wiele później niż u innych twórców europejskich. Impulsów bardziej bezpośrednich dostarczyło mu zetknięcie się z folklorem góralskim (balet Harnasie, fortepianowe Mazurki) […] Szymanowski potrafił stworzyć oryginalne stylizacje folkloru. Wartość ich jest tym większa, im bardziej oddalają się one od schematów ludowych i im bardziej widoczne są w nich elementy własnego, odrębnego języka muzycznego kompozytora.
Źródło: Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983
Zanim zaczniesz rozwiązywać zadania, odszukaj na mapie regiony, z których czerpał Szymanowski i dowiedz się więcej na temat ich folkloru. Będą to: Podhale, Kurpie, Mazowsze i Kujawy.
1. Folklor podhalański słynna jest snycerka podhalańska, którą to techniką, oprócz mebli, zdobione były ściany domów. Łyżnik podhalański jest wyrazem najwyższego kunsztu snycerskiego. Charakterystyczny dla regionu jest męski taniec – zbójnicki.
2. Folklor kaszubski Kaszubów wyróżnia język, który jest nie tylko gwarą, ale oddzielnym językiem regionalnym, w którym wydawane są książki i czasopisma, emitowane są programy radiowe i telewizyjne, uczniowie w szkołach uczą się tego języka, a nawet mogą zdawać z niego maturę.
3. Folklor krakowski z Krakowa i okolic wywodzi się krakowiak – polski taniec narodowy. Kraków słynie również z budowy szopek bożenarodzeniowych.
4. Folklor kujawski na Kujawach malowano sprzęty domowe, z których najbardziej charakterystyczną jest skrzynia kujawska.
5. Folklor kurpiowski Kurpie słyną z wycinanek, rozróżniamy dzięki podziałowi: na te pochodzące z Puszczy Białej (miasto Pułtusk) i z terenu puszczy zielonej. Wycinanki, obok tkaniny, były główną ozdobą izby Kurpiowskiej. Kurpie to również tereny licznie występujących drewnianych kapliczek. Najbardziej znane są te z okolic miejscowości Kadzidło. W kapliczkach najczęściej umieszczona jest figurka Św. Jana Nepomucena
6. Folklor Mazowsza z Mazowsza wywodzi się mazur – polski taniec narodowy. Łowicz znany jest z wycinanek z motywami kwiatów i ptaków oraz strojów ludowych w kolorowe pasy.
7. Folklor lubelski Lubelszczyzna jest regionem, w którym krzyżowało się kilka kultur ludowych. W regionie tym powstają piękne pisanki, zdobione gorącym pszczelim woskiem, a następnie barwione.
8. Folklor śląski Śląsk jako region Polski, najczęściej dzielony jest na odrębne części: Dolny Śląsk, Górny Śląsk i Śląsk Opolski. Ślązacy posługują się również gwarą uznaną za dialekt języka polskiego.
9. Folklor wielkopolski obecnie Wielkopolskę zamieszkuje kilka grup etnograficznych: Bambrzy, Biskupianie, Olędrzy, Chazacy, Krajniacy, Pałuczanie, Mazurzy Wieleńscy i Tośtoki. Z Wielkopolską związane są legendy o powstaniu państwa Polskiego.
Z okazji 125. rocznicy urodzin oraz 70. rocznicy śmierci kompozytora, uchwałą z 16 listopada 2006 Sejm RP zdecydował o ustanowieniu roku 2007 Rokiem Karola Szymanowskiego.
W Zakopanem w willi Atma, w której mieszkał Karol Szymanowski, znajduje się muzeum jego imienia.
Sprawdź swoją wiedzę
Wysłuchaj fragmentu utworu i wskaż taniec, w którego rytmie jest napisany
- Polonez
- Mazur
- Kujawiak
- Oberek
- Krakowiak
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Odpowiedz na pytania
Wysłuchaj fragment utworu i przyporządkuj do tytułu, z którego pochodzi.
- Balet Harnasie
- Sześć pieśni kurpiowskich
- Tance polskie na fortepian
- Mazurki op. 50
Podaj nazwę cyklu pieśni na chór a cappella Karola Szymanowskiego inspirowanych folklorem kurpiowskim.
Odpowiedź:
........................................................
Praca domowa
Słownik pojęć
[wł., ‘jak w kaplicy’, ‘w stylu kaplicowym’], śpiew bez akompaniamentu instrumentów, rodzaj muzyki przeznaczonej do wykonania chóralnego; powstał na gruncie muzyki kościelnej (rozkwit w XVI w.); ogólnie — muzyka chóralna bez udziału instrumentów. Można śpiewać solo a cappella.
instrument ludowy zbudowany z beczki, naciągnie tek skóry i włosia końskiego, które się pociera mokrymi rękami.
niezmienny pod względem wysokości dźwięk basowy pełniący funkcję prymitywnego akompaniamentu melodii wykonywanej w wyższym rejestrze.
Folklor w przeszłości był nierozdzielnie związany z życiem wsi. Przez wieki przekaz ustny stanowił wyłączne źródło informacji o czasach minionych, tradycji, obyczajach i obrzędach. Podobne treści zawierały również pieśni, muzyka i taniec. Mieszały się w nich treści pogańskie, ludowe i chrześcijańskie. Materialnym przejawem odrębności jest strój i instrumenty ludowe
sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw.
zespół muzyczny wykonujący muzykę ludową.
Jeden z pięciu polskich tańców narodowych i jednocześnie jest najstarszym, pochodzącym z końcówki XIV wieku, był popularny wśród szlachty w całej Polsce. Krakowiak to dynamiczny i skoczny taniec w metrum parzystym (zwykle 2/4).
interwał między I a V stopniem. Przykładem może być czysta np. (c‑g); w kwintach czystych stroi się wiele instrumentów strunowych.
ogólna nazwa szeregu polskich trójmiarowych tańców ludowych z akcentami na drugą i trzecia miarę. Nazwa mazurka podobnie jak mazura są pochodnymi nazwy regionu – Mazowsza. W etnografii muzycznej wyróżnia się tzw. rytmy mazurkowe charakterystyczne dla różnych tańców i pieśni nietanecznych. Z tego względu mazurki mogą mieć charakter mazura, oberka, kujawiaka, ksebki, odsibki, okrągłego, owczarka i innych tańców ludowych. Różnorodność takich rytmów występuje w stylizowanych mazurkach Fryderyka Chopina.
Mazurek stylizowany posiada duże zróżnicowanie tempa oraz charakteru. W okresie romantyzmu mazurki nabrały melancholijnego charakteru, co często nie pozwalało na wykorzystanie go jako muzyki nadającej się do tańca - w tego typu utworach tempo i dynamika często zmieniały się diametralnie.
podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym.
nazwą Młoda Polska w muzyce określa się grupę kompozytorów działających na przełomie XIX i XX w. (K. Szymanowski, L. Różycki, G. Fitelberg, A. Szeluto oraz zbliżony do grupy Młodej Polski ok. 1906 M. Karłowicz). Łączyli się oni w nowe nurty muzyki europejskiej, nawiązali do osiągnięć neoromantyzmu muzycznego, zwłaszcza do twórczości R. Wagnera, R. Straussa oraz kompozytorów Potężnej Gromadki; kompozytorzy Młodej Polski współdziałali organizacyjnie (m.in. wspólne koncerty i publikacje utworów) do I wojny światowej.
[gr.], dyscyplina nauk, której przedmiotem jest muzyka we wszystkich swych przejawach. Rozróżnia się 3 podstawowe działy muzykologii: historię muzyki, teorię muzyki (muzykologia systematyczna), obejmującą teorię elementów konstrukcji dzieła muz., akustykę, fizjologię, psychologię, estetykę, socjologię muzyki i instrumentologię, oraz etnografię (etnologię) muzyczną. W Polsce pierwszą katedrę muzykologii założono Uniwersytecie Jagiellońskim (1911).
Muzykolog bada historię muzyki, zbiera i wydaje zabytki, bada prawa rządzące rozwojem muzyki; interesuje się jej stroną fizyczną, nie zaniedbując strony psychologicznej.
krótka piosenka ludowa, śpiewana na zabawach wiejskich lub w czasie obrzędów weselnych, dożynkowych itp...
polski taniec ludowy, wyróżniający się wśród tańców 3‑miarowych o rytmach mazurkowych (kujawiak, mazur) szybkim tempem i wirowym ruchem par tancerzy.
orkiestra złożona z instrumentów smyczkowych, dętych, perkusyjnych, harfy, niekiedy fortepianu i innych.
utwór albo jego część przeznaczone do wykonywania przez jednego artystę.
nieprawidłowość metro‑rytmicznego w toku utworu, wykorzystywany jako środek stylistyczny; przesunięcie naturalnego akcentu metrycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej, charakterystyczny dla niektórych tańców np. krakowiaka.
najwyższy głos męski; też: śpiewak o takim głosie.
interwał między I a III stopniem. Tercja głównym interwałem w akordach systemu dur‑moll
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego, PWN, Warszawa, 1969.
http://teatrnn.pl/dziedzictwo-wsi/folklor/
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
red. Mieczysław Szymczak, Słownik języka polskiego, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1979
red. Magdalena Janik, Karol Szymanowski – edukacyjne inspiracje, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, Lublin 2008
Piotr Dahlig, Muzyka ludowa a twórczość kompozytorów, https://pismofolkowe.pl/artykul/muzyka-ludowa-a-tworczosc-kompozytorow-3480
Irena Turska, Przewodnik baletowy, Polskie Wydawnictwa Muzyczne, Kraków 1973