Pierwsza pomoc – podstawy
Być może zdarzyło ci się przejść obok osoby, która leżała bezwładnie na ławce w parku czy na dworcu i pomyśleć, że to bezdomny lub człowiek będący pod wpływem alkoholu. Czasem zbyt pochopnie oceniamy innych, nie pamiętając o tym, że od naszego zachowania może zależeć czyjeś zdrowie lub życie. Ratowanie ludzi to nie przywilej służb ustawowo do tego powołanych, lecz obowiązek Twój i każdego z nas!
Przed rozpoczęciem lektury poniższego e‑materiału zastanów się lub przypomnij sobie z innych lekcji, w jakich miejscach najczęściej może przytrafić się wypadek oraz co może być jego przyczyną. Spróbuj sporządzić listę najczęstszych w Twoim przekonaniu zdarzeń tego typu oraz dopisać obok przykładowe metody reagowania. Postaraj skupić się w szczególności na sytuacjach związanych z Twoim codziennym życiem i otoczeniem.
odróżniać, czym jest pierwsza pomoc, kwalifikowana pierwsza pomoc i medyczne czynności ratunkowe;
wymieniać numery alarmowe i opisywać zasady wzywania służb ratowniczych;
wyjaśniać pojęcia „złota godzina” i „platynowe minuty”;
opisywać „łańcuch przeżycia”.
1. Ratowanie życia i zdrowia ludzkiego w Polsce
W Polsce, zgodnie z Ustawą z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, ratowanie życia i zdrowia ludzkiego odbywa się na trzech poziomach:
pierwsza pomocpierwsza pomoc,
kwalifikowana pierwsza pomockwalifikowana pierwsza pomoc,
medyczne czynności ratunkowemedyczne czynności ratunkowe.
Pierwszą pomocą nazywamy czynności podejmowane w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnegostanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wykonywane przez ludzi znajdujących się w miejscu zdarzenia (świadków). Udzielający pierwszej pomocy nie muszą mieć żadnych kwalifikacji, ukończonych szkoleń czy kursów. Każdy, kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ma obowiązek udzielenia pomocy. Za nieudzielenie pomocy Kodeks karnyKodeks karny przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3. Oczywiście, udzielając pierwszej pomocy, nie musimy narażać swojego życia i zdrowia.
Czynność, którą każdy z nas powinien wykonać widząc osobę potrzebującą pomocy, to wezwanie odpowiednich służb ratowniczych.
Osoby udzielające pierwszej pomocy nie muszą obawiać się odpowiedzialności karnej za nieumiejętne jej udzielenie bądź popełnienie błędu podczas niesienia pomocy poszkodowanym. Ratowanie życia i zdrowia to stan wyższej konieczności, a życie jest zawsze cenniejsze od zdrowia. Ponadto jeżeli osoba udzielająca pierwszej pomocy poniesie szkodę na mieniu, przysługuje jej roszczenie o jej naprawienie od skarbu państwa, reprezentowanego przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce powstania szkody.
Czynności podejmowane wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywane przez ratownika to kwalifikowana pierwsza pomoc. Ratownikiem zostaje osoba, która ukończyła kurs w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP). Kurs KPP trwa 66 godzin i kończy się egzaminem. Po zaliczeniu egzaminu otrzymuje się zaświadczenie ważne 3 lata od dnia jego wydania; aby nie stracić uprawnień, egzamin należy powtarzać. Kwalifikowanej pierwszej pomocy udzielają m.in. strażacy, ratownicy wodni, górscy itp.
Medyczne czynności ratunkowe to świadczenia zdrowotne podejmowane wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, udzielane przez lekarzy, pielęgniarki i ratowników medycznych. Mają oni obowiązek doskonalenia zawodowego w różnych formach kształcenia.
2. System Państwowego Ratownictwa Medycznego
W Polsce ratowanie życia i zdrowia ludzkiego reguluje Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym, która w celu zapewnienia pomocy wszystkim osobom będącym w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wprowadziła system Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM). System PRM składa się z jednostek systemu oraz jednostek współpracujących.
Jednostkami systemu są zespoły ratownictwa medycznego oraz szpitalne oddziały ratunkowe.
Zespoły ratownictwa medycznego są to podstawowe jednostki tworzące system ratownictwa medycznego w Polsce. Wykonują one medyczne czynności ratunkowe w warunkach pozaszpitalnych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Są wyposażone w specjalistyczny środek transportu sanitarnego
– karetkę. W ramach systemu wyróżniamy zespoły:
specjalistyczne (oznaczane literą S),
podstawowe (oznaczane literą P),
lotnicze zespoły ratownictwa medycznego.
Szpitalne oddziały ratunkoweSzpitalne oddziały ratunkowe to komórki organizacyjne szpitali udzielające świadczeń opieki zdrowotnej.
Oznaczenia środków transportu medycznego nie są przypadkowe, o czym można się przekonać, zapoznając się z galerią poniżej.
Jednostkami współpracującymi z systemem są służby ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego oraz społeczne organizacje ratownicze. Osoby zatrudnione lub pełniące służbę w tych jednostkach udzielają kwalifikowanej pierwszej pomocy. Oznakowane pojazdy jednostek współpracujących z systemem prezentuje następna galeria. Kolejno są to pojazdy Państwowej Straży Pożarnej, Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Zastanów się i wskaż, gdzie w okolicach twojego domu i szkoły mógłby wylądować śmigłowiec ratowniczy i jakie warunki muszą zostać spełnione, aby lądowanie było bezpieczne.
3. Numery alarmowe
Wezwanie służb ratunkowych określa się jako czynność, którą powinien wykonać każdy z nas, widząc osobę potrzebującą pomocy. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym w art. 4 stwierdza, że każdy kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Kontaktując się z służbami ratunkowymi, mamy do dyspozycji kilka numerów alarmowych, które przedstawia pierwsza ilustracja poniżej.
Numer 112 jest jednolitym numerem alarmowym obowiązującym na terenie Unii EuropejskiejUnii Europejskiej. Służy do powiadamiania w sytuacjach zagrożenia zdrowia, życia lub mienia. Kierowanie połączeń na numer alarmowy 112 jest bezpłatne (zarówno dla telefonów stacjonarnych, jak i komórkowych) i można go wybrać nawet w telefonie komórkowym bez karty SIM. Numer ten służy wyłącznie do powiadamiania w nagłych sytuacjach zagrożenia zdrowia, życia lub mienia, takich jak:
pożary,
wypadki drogowe,
kradzieże i włamania,
użycie przemocy,
rozpoznanie osoby poszukiwanej przez policję,
nagła utrata przytomności,
zatrzymanie krążenia i oddechu,
inne nagłe sytuacje zagrażające zdrowiu, życiu lub bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu.
Kiedy pojawił się numer 112?
Ogólnoeuropejski numer alarmowy 112 został wprowadzony uchwałą Rady Europy z dnia 29 lipca 1991 r., a obowiązek ten usankcjonowano postanowieniami Dyrektywy 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowników.
Dzwoniąc pod numer alarmowy bez potrzeby, blokujesz linię telefoniczną osobie, która właśnie w tej chwili może potrzebować natychmiastowej pomocy!
4. Wzywanie służb ratunkowych
Zgłoszenia z numerów alarmowych 112 i 997 trafiają do operatorów numerów alarmowych zatrudnionych w centrach powiadamiania ratunkowego. Operatorzy przekazują drogą elektroniczną, wszystkie zebrane o zdarzeniu informacje do odpowiednich dyspozytorów Państwowej Straży Pożarnej i Policji, którzy decydują o zaangażowaniu odpowiednich jednostek.
1W 2021 roku rozpoczęło się przełączenie numeru alarmowego 998 do 112. Oznacza to, że dzwoniąc na numer alarmowy 998 zostaniemy połączeni z operatorem CPR, który przyjmie zgłoszenie i przekaże je do właściwej jednostki Państwowej Straży Pożarnej oraz innych służb, jeśli będzie taka potrzeba. Dążąc do zapewnienia jednolitości systemu w Polsce, docelowo również numer alarmowy 999 będzie obsługiwany w centrach powiadamiania ratunkowegoIndeks górny 11 Indeks górny koniec11.
Wezwanie powinno być wykonane przez osobę znajdującą się bezpośrednio w miejscu zagrożenia lub inną, będącą świadkiem danego zdarzenia.
Wzywając służby ratunkowe:
mów spokojnie – pamiętaj, że osoba przyjmująca wezwanie musi cię zrozumieć,
powiedz, gdzie nastąpiło zdarzenie,
poinformuj, co się stało, krótko opisz zdarzenie lub sytuację,
podaj swoje imię, nazwisko i numer telefonu,
odpowiadaj ściśle na pytania dyspozytora,
po podaniu wszystkich informacji nie rozłączaj się pierwszy, poczekaj, aż zrobi to dyspozytor.
Obejrzyj poniższy film dotyczący powiadamiania o wypadku.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RCORGXR0cGVsL
Film prezentuje sposób postępowania podczas powiadamiania służb medycznych o wypadku. Rozpoczyna go ujęcie znaku drogowego. Przejście dla pieszych na tle budynku starej kamienicy. Poniżej napis: Przed szkołą znajdują się oznaczone miejsca przejść dla pieszych, zawsze z nich korzystaj. W przeciwnym razie kierowca może cię nie zauważyć i dojdzie do wypadku. Następuje zainscenizowana scena wypadku. Kamera ukazuje młodą dziewczynę przechodzącą przez jezdnię, która zostaje potrącona przez samochód. Odwraca głowę w kierunku ostro hamującego samochodu. Zbliżenie na przestraszoną twarz dziewczyny i kierowcy. Nastolatka wystawia ręce przed siebie, chcąc „zatrzymać” nadjeżdżające auto. Nie jest pokazany moment uderzenia, następuje rozjaśnienie ekranu, słychać głuche uderzenie, a potem następuje cisza. Zmiana ujęcia, inna dziewczyna podchodzi do tego samego skrzyżowania, a widząc co się stało przestraszona podbiega do leżącej na ulicy przed samochodem koleżanki. Z samochodu wysiada kierowca i również podchodzi do ofiary wypadku, widać, że jest przestraszony. Ofiara wypadku jest przytomna, ma otwarte oczy, mówi, co ją boli. Koleżanka, która dobiegła, prosi kierowcę o zabezpieczenie miejsca wypadku, kierowca potwierdza i odbiega w stronę auta i otwiera bagażnik. Następuje stopklatka, pojawia się tablica informacyjna z napisem: Zawsze zadbaj o swoje bezpieczeństwo, gdyż w przeciwnym razie sam będziesz potrzebował pomocy. Po wypadku miejsce zdarzenia można oznaczyć światłami awaryjnymi pojazdu, trójkątem ostrzegawczym i kamizelką odblaskową ubraną przez kierowcę. Zmiana ujęcia. Potrącona nastolatka leży na drodze, pytając co się stało i powtarzając, że boli ją noga. W międzyczasie kierowca zakłada kamizelkę odblaskową, włącza światła awaryjne i ustawia trójkąt odblaskowy. Zmiana ujęcia, dziewczyna udzielająca pomocy wyciąga telefon wybiera numer 112, co pokazane zostaje na zbliżeniu. Następuje stopklatka, pojawia się tablica z napisem: Numery do służb ratunkowych są bezpłatne i nie trzeba wybierać numerów kierunkowych. Pamiętaj, 999 to pogotowie ratunkowe, 998 to straż pożarna, 997 to policja, 112 to numer alarmowy. Dziewczyna przykłada telefon do ucha i rozmawia z dyspozytorem. Następuje stopklatka, pojawia się tablica z napisem: Pamiętaj, aby skutecznie i szybko wezwać karetkę pogotowia, musisz dyspozytorowi medycznemu podać następujące informacje: co się stało, miejsce zdarzenia, stan i przybliżony wiek poszkodowanego, przybliżony wiek poszkodowanego, swoje dane. Następuje koniec rozmowy, dziewczyna uspokaja ofiarę wypadku.
5. Czas w ratownictwie medycznym
Sprawne ratowanie życia i zdrowia wymaga szybkiego działania, które pozwoli zminimalizować skutki nagłego urazu, a często nawet zapobiec śmierci. Rolą ratownictwa medycznego nie jest leczenie, ale utrzymanie człowieka przy życiu, zmniejszenie powikłań i jak najszybszy transport do właściwego szpitalnego oddziału ratunkowego. Czynnik, który w ratownictwie medycznym jest kluczowy, to czas. Najważniejsza jest tzw. złota godzinazłota godzina, która – na przekór nazwie – nie zawsze stanowi 60 minut. Jest to czas od wystąpienia jakiegoś zdarzenia (wypadku, urazu, utraty przytomności) do znalezienia się poszkodowanego na stole operacyjnym (oddziale intensywnej opieki medycznej). Im krótszy jest ten okres, tym większe szanse ofiar wypadku na przeżycie. Uproszczoną zależność życia od czasu reakcji zaprezentowano na poniższej ilustracji.
Ilustracja przedstawia wykres wskazujący czas określany „złota godzina”. Oś pozioma wykresu to czas. Oś pionowa wykresu wskazuje na dole śmierć u góry życie. W miejscu przecięcia osi znak ostrzegawczy. Poniżej znaku napis „uraz, wypadek”. Niebieska linia przebiega ukośnie w dół. Lewy koniec niebieskiej linii sięga górnej granicy z napisem „życie”. Ukośnie niebieska linia skierowana jest w dół. Dwa centymetry nad osią czasu załamuje się i styka się z osią czasu. Powierzchnia pomiędzy osiami i niebieską linią wykresu w kolorze pomarańczowym. Na środku piktogram zegara. Poniżej odległość między osią pionową a załamaniem wykresu zaznaczone czerwoną linią zakończoną grotami. Napis poniżej „złota godzina”.
Edukacja w zakresie pierwszej pomocy pomaga skrócić „złotą godzinę”, a to daje możliwość uniknięcia dużej liczby zgonów.
Najgroźniejszy stan, jaki może spotkać każdego z nas, to nagłe zatrzymanie krążenia (NZK)nagłe zatrzymanie krążenia (NZK). Osoba poszkodowana przestaje wtedy oddychać, a krew krążyć w jej organizmie. Stan ten jest odwracalny przez około 3‑6 min. Jeśli w tym czasie nie nadejdzie pomoc, nastąpi bardzo szybka śmierć mózgu, a tym samym nieodwracalne zmiany w organizmie poszkodowanego. W ratownictwie medycznym ten czas jest nazywany „platynowymi minutamiplatynowymi minutami”. Służby ratunkowe, wezwane nawet natychmiast po zdarzeniu, bardzo rzadko dojadą do osoby poszkodowanej w tak krótkim czasie. Europejska Rada ResuscytacjiEuropejska Rada Resuscytacji szanse na przeżycie osoby z NZK przedstawia jako tzw. łańcuch przeżyciałańcuch przeżycia. Składa się on z czterech ogniw (patrz: ilustracja pod spodem), z których każde jest tak samo ważne.
Ogniwo 1 – szybkie rozpoznanie zagrożenia życia oraz wezwanie pogotowia ratunkowego może zapobiec wystąpieniu NZK.
Ogniwo 2 – szybkie rozpoczęcie resuscytacjiresuscytacji krążeniowo‑oddechowej (RKO) przez świadków zdarzenia może dwu-, a nawet trzykrotnie zwiększyć szanse przeżycia osób z zatrzymaniem krążenia.
Ogniwo 3 – w wielu przypadkach szybka defibrylacja elektryczna zwiększa szanse na przeżycie.
Ogniwo 4 – wczesne wdrożenie specjalistycznych zabiegów resuscytacyjnych, opieka i leczenie poresuscytacyjne mają duży wpływ na jakość życia po NZK.
Trzy pierwsze ogniwa wdrożone przez osoby udzielające pierwszej pomocy jeszcze przed przyjazdem zespołu ratownictwa medycznego stanowią o przeżyciu i niejednokrotnie o jakości życia po NZK – stanie, który kiedyś niewątpliwie spotka każdego z nas.
6. Podsumowanie
W Polsce ratowanie życia i zdrowia ludzkiego odbywa się na trzech poziomach określanych jako: pierwsza pomoc, kwalifikowana pierwsza pomoc i medyczne czynności ratunkowe.
Podstawowe znaczenie dla przeżycia osób poszkodowanych ma pierwsza pomoc, w ramach której m.in. alarmujemy podmioty ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom poszkodowanym. Po przybyciu na miejsce zdarzenia udzielają one kwalifikowanej pierwszej pomocy lub podejmują medyczne czynności ratunkowe.
Kwalifikowanej pierwszej pomocy udzielają ratownicy pełniący służbę w policji, straży pożarnej lub osoby pracujące w takich organizacjach, jak WOPR, GOPR, TOPR, itp.
Medyczne czynności ratunkowe są podejmowane przez zespoły ratownictwa medycznego (w tym specjalistyczne i podstawowe) oraz zespoły lotniczego pogotowia ratunkowego, w których pracują lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni.
Udzielanie pierwszej pomocy jest obowiązkiem każdego z nas, za jej nieudzielenie grozi kara pozbawienia wolności do lat trzech.
W pierwszej pomocy najważniejszy jest czas opisywany jako „złota godzina” i „platynowe minuty”.
Europejska Rada Resuscytacji, podsumowując czynności niezbędne do przeprowadzenia skutecznej resuscytacji, opracowała „łańcuch przeżycia”, składający się z czterech ogniw.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
7. Praca domowa
Dowiedz się, gdzie w twojej okolicy znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego i gdzie stacjonują najbliższe zespoły ratownictwa medycznego. Sprawdź, których zespołów jest więcej – specjalistycznych czy podstawowych.
Wejdź na stronę Lotniczego Pogotowia Ratunkowego i sprawdź, gdzie najbliżej twojego miejsca zamieszkania stacjonuje lotniczy zespół ratownictwa medycznego.
8. Słownik
System Powiadamiania Ratunkowego, funkcjonujący na terenie kraju, tworzy
17 centrów powiadamiania ratunkowego – po jednym w każdym mieście wojewódzkim oraz w Radomiu. Centra Powiadamiania Ratunkowego tworzą jednolity system do obsługi zgłoszeń alarmowych, kierowanych do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999, umożliwiający przekazanie zgłoszenia alarmowego w celu zaangażowania właściwych zasobów ratowniczychIndeks górny 22 Indeks górny koniec22
przeszkolona osoba mająca teoretyczne i praktyczne doświadczenie w ratownictwie, która odbiera zgłoszenia w centrum powiadamiania ratunkowego
(ERC, ang. European Resuscitation Council, [czyt.: juropijan resuscitejszyn kansil] organizacja powstała w 1989 roku jako interdyscyplinarny zespół ekspertów do spraw resuscytacji i medycyny ratunkowej; jej celem jest rozwijanie wiedzy na temat ratowania ludzkiego życia przez poprawę standardów resuscytacji; polskim odpowiednikiem ERC jest Polska Rada Resuscytacji (PRC) powstała w 2001 r. z siedzibą w Krakowie, obie Rady ściśle ze sobą współpracują
czynności podejmowane przez ratownika wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego
działania, na które składają się:
szybkie rozpoznanie zagrożenia życia oraz wezwanie pogotowia ratunkowego;
natychmiastowe rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo‑oddechowej (RKO) przez świadków zdarzenia;
wczesna defibrylacja elektryczna (w razie konieczności);
wczesne wdrożenie specjalistycznych zabiegów resuscytacyjnych, opieka i leczenie poresuscytacyjne
pomoc udzielana przez lekarzy, pielęgniarki i ratowników medycznych osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego
stan chorobowy powodujący zatrzymanie czynności serca, i co za tym idzie, ustanie krążenia krwi
czynności podejmowane przez osoby znajdujące się w miejscu zdarzenia (świadków zdarzenia) w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego
pierwsze kilka minut po nagłym zatrzymaniu krążenia, w ciągu których podjęcie działań ratowniczych znacznie podnosi szanse poszkodowanego na przeżycie
przywrócenie funkcji układu krążenia i oddychania u osób z nagłym zatrzymaniem krążenia
stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała albo utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia
organizacja międzynarodowa stanowiąca gospodarczo‑polityczny związek demokratycznych państw europejskich; powstała 1 listopada 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 r. traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej
czas od wystąpienia zdarzenia do przetransportowania poszkodowanego do szpitala i udzielenia mu specjalistycznej pomocy
9. Zadania
Jakie jednostki tworzą system Państwowego Ratownictwa Medycznego w Polsce?
- Karetka specjalistyczna.
- Karetka neonatologiczna.
- Karetka transportowa.
- Karetka podstawowa.
- Lotniczy zespół ratownictwa medycznego.
Jaką karę przewiduje kodeks karny za nieudzielenie drugiemu człowiekowi pierwszej pomocy?
- Do 3 lat pozbawienia wolności.
- 3 lata pozbawienia wolności.
- Nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności.
- Do 5 lat pozbawienia wolności.
- Do 10 lat pozbawienia wolności.
Uporządkuj ogniwa „łańcucha przeżycia”.
- Wczesna defibrylacja – aby przywrócić czynność serca.
- Wczesne rozpoczęcie RKO – aby zyskać czas.
- Opieka poresuscytacyjna – aby przywrócić jakość życia.
- Wczesne rozpoznanie i wezwanie pomocy – aby zapobiec NZK.
Zaznacz jednostki współpracujące z systemem Państwowego Ratownictwa Medycznego.
- Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR)
- Europejska Rada Resuscytacji (ERR)
- Szpitalny oddział ratunkowy (SOR)
- Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR)
- Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR)
Przyporządkuj numery telefonów do odpowiednich służb ratunkowych.
europejski numer alarmowy, straż pożarna, policja, pogotowie ratunkowe
| 997 | |
| 998 | |
| 999 | |
| 112 |