Pierwsza pomoc w przypadku krwotoku
Różnego rodzaju rany stanowią nieodłączną część naszego życia. Im szybciej i intensywniej żyjemy, tym bardziej jesteśmy narażeni na wszelkie urazy w szkole, podczas uprawiania sportu lub po prostu w domu. Najskuteczniejszą metodą postępowania przy zranieniu jest zachowanie spokoju, zadbanie o własne bezpieczeństwo oraz wykorzystanie swoich umiejętności i wiedzy.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, dowiedz się z dostępnych Ci źródeł lub przypomnij sobie:
co to jest aseptyka;
jakie czynności z zakresu pierwszej pomocy należy wykonać w pierwszej kolejności;
w jaki sposób należy zabezpieczyć siebie przed potencjalnymi zakażeniami.
Możesz skorzystać z innych e‑materiałów, np. Pierwsza pomoc - podstawyPierwsza pomoc - podstawy.
opisywać, czym jest rana i czym różni się krwawienie od krwotoku;
opatrzyć właściwie ranę i zatamować krwotok;
rozpoznawać wstrząs i z nim walczyć;
postępować odpowiednio z ciałem obcym, które utkwiło w ranie.
1. Rodzaje ran
Zranienie lub rana to urazy powstające w wyniku przerwania ciągłości skóry, a często również głębiej położonych tkanek i narządów (mięśni, nerwów i naczyń krwionośnych). Rany można dzielić ze względu na: rodzaj uszkodzonych naczyń (tętnicze, żylne i włosowate), miejsce gromadzenia się krwi (zewnętrzne i wewnętrzne) lub ze względu na mechanizm urazu rany (cięte, kłute, szarpane, tłuczone, kąsane i postrzałowe). Małe krwawienia nie wymagają zwykle specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie. Z kolei duże rany muszą być natychmiast zatamowane, ponieważ może dojść do krwotoku, a w konsekwencji do wstrząsu i śmierci w wyniku wykrwawienia.
Każdy rodzaj ran ma charakterystyczny wygląd oraz unikalne cechy odróżniające je od pozostałych. Trzeba jednak zaznaczyć, że nierzadko powstają one w wyniku działania kilku czynników i trudno je dopasować do konkretnego rodzaju.
Otarcie naskórka to uraz o niedużej sile, uszkadzający wierzchnią warstwę skóry. Nawet niewielkie otarcia są zazwyczaj bolesne i mogą prowadzić do zakażenia, dlatego trzeba je dokładnie umyć chłodną wodą z mydłem, zdezynfekować, a następnie założyć opatrunek. Otarcia goją się szybko i nie pozostawiają blizn.
Rana kłuta zadana jest długim przedmiotem o ostrym zakończeniu, jak np.: nóż, sztylet, igła, dłuto, widły, bagnet itp. Rany te mogą być bardzo głębokie, ale brzegi są zwykle blisko siebie (zajmują niewielką powierzchnię). Ryzyko zakażenia jest duże. Szczególnie niebezpieczne są rany kłute klatki piersiowej i brzucha – ich powikłaniem może być uszkodzenie organów wewnętrznych (płuca czy jelita). Jeżeli w ranie tkwi ciało obce, to nie należy go wyjmować, lecz umocować w taki sposób, aby się nie przemieszczało i nie powodowało dalszych obrażeń. Wyciągnięcie ciała obcego z rany grozi uszkodzeniem naczyń krwionośnych i krwotokiem wewnętrznym, który jest bardzo trudny do zatamowania.
Rana szarpana ma nieregularny kształt i poszarpane, nierówne brzegi. Powstaje w wyniku działania zakrzywionego narzędzia o tępej krawędzi (hak, bosak), godzącego w skórę pod kątem mniejszym niż kąt prosty. Powoduje zazwyczaj powstawanie płata uszkodzonych tkanek. Rana zajmuje większą powierzchnię, widoczne są ubytki tkanek. W przypadku niewielkich ran krwawienie nie musi być intensywne, ale przy rozległych ranach może wystąpić utrata dużej ilości krwi, prowadząca do rozwoju wstrząsu. Ryzyko zakażenia jest duże, a blizny powstające w wyniku gojenia się tego typu ran są bardziej rozległe.
Rana postrzałowa powstaje w wyniku postrzału pociskiem z broni palnej. Ze względu na losy pocisku w ciele poszkodowanego wyróżniamy:
rany postrzałowe styczne, kiedy uszkodzona jest tylko zewnętrzna powierzchnia ciała;
rany postrzałowe ślepe, gdy pocisk pozostaje w tkankach, a rana ma wlot i kanał (nie ma wylotu);
rany postrzałowe przelotowe (przestrzałowe), jeśli pocisk przebija tkanki na wylot (ma wlot, kanał i wylot); rana wylotowa w tym przypadku jest większa niż rana wlotowa i ma poszarpane brzegi (ma wygląd rany szarpanej).
Rany postrzałowe są bardzo niebezpieczne, gdyż nigdy nie wiadomo, jakie organy wewnętrzne zostały uszkodzone. Pierwsza pomoc przy ranie postrzałowej najczęściej polega na wezwaniu pogotowia i próbie zahamowania krwotoku.
Rana tłuczona (miażdżona) powstaje w wyniku bezpośredniego działania siły (kamień, młotek itp.) na powierzchnię skóry pod kątem prostym, powodując jej zmiażdżenie oraz uszkodzenie skóry i tkanej leżących poniżej. Jest wypełniona krwią, także skrzepłą, często zawiera ciała obce (grudki ziemi, fragmenty ubrania, metalu, plastiku, włosy itp.) Charakterystyczny dla tego typu rany jest obrzęk, zasinienie i bolesność. Ulgę przynosi schłodzenie okolicy rany.
Rana kąsana powstaje po ugryzieniu przez zwierzę lub człowieka. Może mieć postać szeregu ran kłutych (odwzorowanie szczęki) lub rany tłuczonej. Czasem dochodzi do wyszarpania fragmentu tkanek. Rany kąsane są siedliskiem bardzo dużej liczby rożnych bakterii, w związku z tym istnieje wysokie ryzyko zakażenia rany, a gojenie jest często przedłużone. Powinien je zawsze ocenić i oczyścić chirurg.
Rana cięta powstaje zwykle w wyniku kontaktu z ostrym przedmiotem, jak np.: nóż, blacha czy szkło. Rany te mają gładkie, rozchodzące się brzegi. Głębokość zazwyczaj jest trudna do ustalenia i zależy od tego, jakim narzędziem oraz z jaką siłą została zadana. Ranom ciętym towarzyszy zazwyczaj bardzo silne krwawienie – przy rozległych ranach istnieje niebezpieczeństwo utraty dużej ilości krwi oraz powstania wstrząsu, ale wypływająca krew wypłukuje z rany bakterie i ewentualne ciała obce, więc ryzyko zakażenia jest stosunkowo niewielkie.
2. Krwawienie a krwotok
Z krwawieniem mamy do czynienia wtedy, gdy zostają uszkodzone małe, drobne naczynia krwionośne (żylne i miąższowe). Nie wymagają one zwykle specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie, gdy w miejscu rany utworzy się skrzep. Z kolei o krwotokach mówimy, gdy uszkodzeniu ulegają naczynia tętnicze, bądź duże naczynia żylne. Silny wypływ krwi musi zostać natychmiast zatamowany, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do wstrząsu i nawet śmierci w wyniku wykrwawienia.
Za niebezpieczną dla życia uznaje się utratę ok. 1/3 objętości krążącej krwi
(u dorosłego mężczyzny jest to ok. 1,5‑2 l). Uszkodzenie takich naczyń jak tętnica ramienna, udowa lub szyjna może spowodować śmierć w ciągu kilku minut.
Rany wymagające natychmiastowej pomocy to krwotoki.
Powodem wystąpienia krwotoku tętniczego jest uszkodzenie naczynia tętniczego. W naczyniach tych panuje wysokie ciśnienie, dlatego też krew tryska z rany z siłą tym większą, im większą średnicę ma uszkodzone naczynie. Krew tętnicza jest żywo czerwona (ze względu na dużą zawartość tlenu) i wypływa z rany pulsacyjnie, co zostało zobrazowane na pierwszej grafice poniższej galerii. Takie krwotoki są trudne do zatamowania i zawsze wymagają fachowej pomocy medycznej.
Krwotok żylny natomiast powstaje w wyniku uszkodzenia żyły. Krew jest ciemnoczerwona, (duża zawartość dwutlenku węgla) i wypływa z rany jednostajnym strumieniem, którego szybkość uwarunkowana jest wielkością uszkodzonego naczynia. Uszkodzenie dużej żyły może być bardziej niebezpieczne niż uszkodzenie tętnicy, ponieważ ściany naczyń żylnych są wiotkie i mogą się rozszerzać, zwiększając utratę krwi.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem opracowania autorów T. Sanak, R. Brzozowski, M. Dąbrowski, A. Podlasin, A. Dąbrowska, K. Sałapa, „Ocena i utrzymanie zdolności żołnierzy do zabezpieczenia masywnych krwotoków”.
„Krwotoki w warunkach przedszpitalnych dzieli się na widoczne (zewnętrzne) oraz niewidoczne (wewnętrzne). Masywnym krwotokiem określa się utratę pełnej objętości krwi w ciągu 24 godzin lub 50% objętości krwi w ciągu 3 godzin, lub skumulowaną utratę krwi wynoszącą 150 ml/min. Krwotok to również utrata 1,5 ml krwi/kg/min przez 20 min lub utrata 150 ml krwi/min w ciągu jednej godziny”.
(źródło: https://journals.indexcopernicus.com/api/file/viewByFileId/273996.pdf)
Na jego podstawie wyjaśnij jakiego rodzaju krwotok określamy jako masywny.
Z naczyń tętniczych krew wypływa pod dużo większym ciśnieniem, dlatego zatamowanie krwotoku żylnego jest zdecydowanie łatwiejsze od tamowania krwotoków tętniczych.
Krwotoki można podzielić również ze względu na miejsce gromadzenia się krwi:
krwotok zewnętrzny – jest łatwy do rozpoznania i dobrze widoczny, ponieważ krew wypływa z rany bezpośrednio na zewnątrz; objawami ogólnymi krwotoku są: bladość skóry, zimny pot, przyspieszenie akcji serca, ogólne osłabienie, szum w uszach i niepokój, a w przypadkach dużego krwotoku – wstrząs i utrata przytomności;
krwotok wewnętrzny – w takiej sytuacji nie widać krwi, ponieważ wylewa się ona wewnątrz ciała człowieka; można go rozpoznać tylko po ogólnych objawach krwotoku, które są identyczne jak w przypadku krwotoku zewnętrznego.
3. Postępowanie przy zranieniach
Pierwsza pomoc w przypadku zranienia polega na:
osłonięciu rany przed światem zewnętrznym – uszkodzona skóra stanowi otwarte wrota dla drobnoustrojów chorobotwórczych;
zatamowaniu krwotoku – człowiek posiada ograniczoną ilość krwi, która pełni wiele bardzo ważnych funkcji; znaczna jej utrata stanowi zagrożenie zdrowia i życia osoby poszkodowanej.
Małe krwawienia nie wymagają zwykle specjalistycznej pomocy i ustępują samoistnie. Taką ranę należy przemyć chłodną, bieżącą wodą, zdezynfekować, a następnie nałożyć opatrunek osłaniający, który zabezpieczy ranę przed zabrudzeniem.
Załóż rękawiczki ochronne.
Przemyj ranę chłodną bieżącą wodą.
Przyłóż w miejscu rany jałową gazę. W przypadku gdy jej nie posiadasz, użyj czystej, najlepiej wyprasowanej bawełny lub bielizny osoby poszkodowanej.
Zabandażuj miejsce zranienia.
Pamiętaj, by bandaż nie był zbyt ciasno założony, gdyż może wtedy stać się opaską uciskową.
W odróżnieniu od krwawień, krwotoki muszą być natychmiast zatamowane, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do wstrząsu i śmierci w wyniku wykrwawienia. Ran tych nie przemywamy, tylko zakładamy opatrunek uciskowy.
Załóż rękawiczki ochronne.
Przyłóż w miejscu rany jałową gazę. W przypadku gdy jej nie posiadasz, użyj czystej, najlepiej wyprasowanej bawełny lub bielizny osoby poszkodowanej.
Jeżeli to możliwe, unieś zranioną kończynę powyżej poziomu serca – zmniejszysz w ten sposób ciśnienie krwi i pośrednio prędkość jej wypływu.
Dokładnie w miejscu zranienia przyłóż wałek ze zwiniętego bandaża lub inny materiał, który uciśnie miejsce, z którego wypływa krew.
Zabandażuj dokładnie miejsce zranienia.
Jeżeli po jakimś czasie opatrunek przemoknie krwią, nie zdejmuj go, lecz dołóż kolejną jałową gazę i zabandażuj ranę, zwiększając siłę ucisku.
Wyjątkiem przy tamowaniu krwotoków są rany głowy, gdzie zawsze należy podejrzewać złamanie kości czaszki. Zakładając opatrunek uciskowy, możemy spowodować przedostawanie się krwi pod czaszkę, dlatego przy urazach głowy zawsze zakładamy opatrunek osłaniający.
Zakładając opatrunek, nie należy zaniedbywać oceny czynności życiowych poszkodowanego, ani kontroli jego ogólnego stanu, aby nie przeoczyć innych zagrożeń. Pamiętaj, że duży ubytek krwi może doprowadzić do wstrząsu.
W sytuacjach, gdy nie możemy założyć opatrunku uciskowego (amputacja czy krwotok w wyniku złamania otwartego kości), należy założyć opaskę uciskowąopaskę uciskową, którą można wykonać np. z chusty trójkątnej i kawałka drewna. Zakłada się ją powyżej zranienia (5‑7 cm), starając się, aby nie uciskała stawów.
Załóż rękawiczki ochronne.
Weź chustę trójkątną lub szeroki bandaż i umieść go powyżej zranienia.
Końce bandaża zawiąż tak, aby można było włożyć w węzeł kawałek drewna (np. gałąź, kij).
Umocowany w węźle kij obracaj tak długo, aż krwawienie ustąpi.
Koniec kija przymocuj tak, aby nie doszło do poluźnienia opaski.
Przyłóż w miejscu rany jałową gazę.
Zabandażuj miejsce zranienia tak, by opaska uciskowa była widoczna.
Zapisz dokładną godzinę założenia opaski uciskowej.
Opaskę stosuje się na kończynach i zakłada w miejscu, gdzie można docisnąć tętnicę do jednej kości (ramię lub udo). Szerokość opaski powinna wynosić co najmniej 4‑5 cm (nie wolno używać drutu czy sznurka).
Opaskę uciskową można stosować tylko w ostateczności, gdy nie można w inny sposób opanować krwotoku. Pamiętaj, że opaska uciskowa upośledza ukrwienie wszystkich tkanek poniżej miejsca jej założenia i dlatego nie powinna być założona na dłużej niż 60‑90 minut.
Wyobraź sobie, że przechodząc przez ulicę tuż przed szkołą, jesteś świadkiem potrącenia młodej kobiety przez samochód. Kierowca po wyjściu z samochodu jest w szoku i krzyczy. Wiesz, że nie możesz liczyć na jego pomoc. Potrącona kobieta jest przytomna, leży na ulicy i bardzo mocno krwawi. Nie masz rękawiczek, apteczki i jesteś praktycznie sam/sama. Opisz swoje postępowanie.
Zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji z 2021 roku procedura zastosowania opaski uciskowej w zagrażającym życiu krwawieniu jest następująca:
„W przypadku zagrażającego życiu krwawienia z rany na kończynie w miejscu, gdzie możliwe jest założenie mankietu (tj. rany w obrębie ramion i nóg, amputacje kończyn spowodowane urazem), należy jak najszybciej rozważyć założenie fabrycznie do tego przeznaczonego mankietu uciskowego:
załóż mankiet na kończynę 5–7 cm powyżej rany. Unikaj zakładania mankietu na stawie;
zaciśnij mankiet do momentu, aż krwawienie się zmniejszy i całkowicie ustąpi. Może to być bardzo bolesne dla poszkodowanego;
utrzymuj ciśnienie w mankiecie;
zanotuj czas założenia mankietu;
nie zwalniaj ciśnienia w mankiecie – może to zrobić dopiero profesjonalny pracownik ochrony zdrowia;
natychmiast zawieź poszkodowanego do szpitala w celu objęcia go dalszą opieką;
w niektórych przypadkach, aby zwolnić lub zastopować krwawienie, konieczne może być założenie dwóch mankietów obok siebie;
jeśli oryginalny mankiet zaciskowy nie jest dostępny lub gdy mimo jego użycia nie udaje się zatamować krwawienia, należy zastosować bezpośredni ucisk dłonią w rękawiczce i z opatrunkiem gazowym lub hemostatycznym, jeśli jest dostępny;
należy rozważyć zastosowanie improwizowanego mankietu tylko wtedy, gdy oryginalny mankiet nie jest dostępny, ucisk bezpośredni (ręką w rękawiczce z opatrunkiem gazowym lub hemostatycznym) jest nieskuteczny w tamowaniu zagrażającego życiu krwawienia, a osoba udzielająca pierwszej pomocy jest przeszkolona w stosowaniu improwizowanych mankietów”.
Gdy typowy opatrunek uciskowy jest niewystarczający lub nie ma możliwości jego założenia, konieczne może być zastosowanie stazy taktycznej. Jest to rodzaj opaski uciskowej stosowanej do tamowania masywnych krwotoków poprzez zamknięcie światła naczyń krwionośnych w przypadku gdy inne metody (uciskanie miejsca krwawienia, opatrunek uciskowy) nie są skuteczne (w szczególności w przypadku wypadków masowych, amputacji urazowych czy zmiażdżeń).
Wstępna kontrola ciężkiego, zagrażającego życiu krwawienia zewnętrznego powinna polegać na zastosowaniu bezpośredniego ucisku na miejsce krwawiące. W miejscach trudnodostępnych, w których nie można zastosować opaski uciskowej, np. pachwina, dół pachowy czy szyja stosuje się ucisk bezpośredni, opatrunki hemostatyczne.
4. Wstrząs
Wstrząs stanowi bezpośrednie zagrożenie życia poszkodowanego. Występuje w momencie dysproporcji między zapotrzebowaniem, a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów, zwłaszcza serca, płuc i mózgu. Najczęstszą przyczyną wstrząsu jest niedobór krwi spowodowany krwotokiem.
Objawy wstrząsu to przede wszystkim:
blada, zimna skóra pokryta potem,
pragnienie i suchość w ustach,
osłabienie,
lęk,
zaburzenia świadomości.
Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu z objawami wstrząsu polega na zatamowaniu wszystkich krwotoków i krwawień, ułożeniu poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej i jak najszybszym wezwaniu służb ratunkowych. Pamiętaj również o komforcie cieplnym i wsparciu psychicznym poszkodowanego. Osoby we wstrząsie należy układać w pozycji leżącej na plecach. Jeśli nie ma śladów urazu, na czas oczekiwania na zaawansowaną opiekę medyczną należy rozważyć bierne uniesienie kończyn dolnych poszkodowanego.
W pozycji przeciwwstrząsowej nie układamy osób nieprzytomnych i z urazami głowy. Najlepszą pozycją dla takich osób jest pozycja boczna bezpieczna.
Zastanów się i uzasadnij, dlaczego w pozycji przeciwwstrząsowej nie wolno układać osób nieprzytomnych i z urazami głowy.
5. Ciało obce w ranie
Jeżeli w ranie utkwiło jakieś ciało obce (np. kawałek metalu, drewna, pręt itp.), nie wyciągaj go z rany. Ciało obce wbite w nasze ciało działa jak korek: uciska uszkodzone naczynia krwionośne i tamuje krwawienie. Nieumiejętne usunięcie takiego ciała grozi silnym krwotokiem i możliwością uszkodzenia nieuszkodzonych dotychczas naczyń krwionośnych i nerwowych sąsiadujących z ciałem obcym. Dlatego wokół ciała obcego ułóż jałową gazę, ustabilizuj je poprzez obłożenie z obu stron opatrunkami (np. zrolowanymi bandażami) i zabandażuj ranę wraz z ciałem obcym w sposób, jaki prezentuje poniższa galeria.
Obejrzyj film, który prezentuje prawidłowy sposób zachowania podczas wypadku w szkole.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R13GLmUlNNuN8
Film przedstawia prawidłowy sposób udzielenia pierwszej pomocy w przypadku ciała obcego w ranie.
5. Podsumowanie
Rany to urazy spowodowane uszkodzeniem skóry, a często również głębiej położonych tkanek i narządów (mięśni, nerwów, czy naczyń krwionośnych). Obok bólu najczęstszym, choć nie zawsze występującym, objawem zranienia jest krwawienie lub silne krwawienie nazywane krwotokiem.
Najprościej rany można podzielić na małe i duże. Małe to najczęstsze urazy w obrębie skóry, takie jak otarcia, skaleczenia i zadrapania. Takie drobne urazy najlepiej przemyć chłodną, bieżącą wodą, zdezynfekować i osłonić przed światem zewnętrznym gazą lub plastrem z opatrunkiem. Rany duże, mocno krwawiące, należy opatrzyć opatrunkiem uciskowym.
Opatrunek uciskowy najlepiej wykonać przykładając na ranę jałową gazę oraz zrolowany bandaż lub inny materiał, który uciśnie uszkodzone naczynia krwionośne, a następnie wszystko mocno zabandażować.
Tamowanie krwawień zależy w dużym stopniu od odpowiedniej siły nacisku i długości jego trwania. Do przymocowania gazy można również wykorzystać specjalną siatkę opatrunkową.
Wykazano, iż opaski zaciskowe zatrzymują zagrażające życiu krwawienie z ran na kończynach, a ich stosowanie poprawia przeżywalność pacjentów.
Znaczna utrata krwi może doprowadzić do wstrząsu, czyli dysproporcji między zapotrzebowaniem, a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów, zwłaszcza serca, płuc i mózgu. Udzielając pomocy poszkodowanemu z objawami wstrząsu, należy zatamować wszystkie krwawienia i krwotoki, ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej i jak najszybciej wezwać służby ratunkowe.
Ciała obcego, które utkwiło w ranie, nie wyciągamy. Za pomocą materiałów opatrunkowych stabilizujemy je i bandażujemy ranę.
Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychnumerach alarmowych.
6. Praca domowa
Ustal, co to są opatrunki hydrokoloidowe i do jakich ran można je zastosować.
Udzielając pomocy osobie, u której w wyniku pęknięcia żylaka na nodze doszło do dużego krwotoku, zostałeś/zostałaś mocno zabrudzony/zabrudzona krwią poszkodowanego. Wyjaśnij, jakimi chorobami możesz się zarazić i co zrobić, by ich uniknąć.
Odwiedź stronę Polskiej Rady Resuscytacji i odnajdź najnowsze Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji. Co ten dokument mówi w kwestii tamowania krwawień? Zrób listę najważniejszych wytycznych.
7. Słowniczek
rodzaj opatrunku chroniący mózgoczaszkę w przypadku rany głowy, wykonuje się go przy użyciu dwóch kawałków bandaża
pomaga zatrzymywać silne krwawienia (zagrażające życiu) poprzez dociśnięcie tętnicy do kości i całkowite zamknięcie jej światła.
odzaj opatrunku wzbogacony o środki hemostatyczne – substancje hamujące krwawienie.