Fotografia przedstawia księgę w starodruku. Widać tam trochę tekstu napisanego ozdobną czcionką i jedną ilustracje. Na ilustracji znajduje się mężczyzna w czarnym płaszczu. Ilustracja jest bogato zdobiona kolorowymi zawijasami.
Ważne daty
ok. 1535 – po 30.04.1591 – lata życia Mikołaja Gomółki
1545‑1563 – pobyt na dworze królewskim w Krakowie
1578 – ukończenie pracy nad przekładem Księgi psalmów przez Jana Kochanowskiego
1579 – wydanie drukiem Psałterza Dawidowego w przekładzie Jana Kochanowskiego w krakowskiej Oficynie Łazarzowej
1580 – wydanie drukiem Melodii na Psałterz Polski w krakowskiej Oficynie Łazarzowej
1609 – przypuszczalny rok śmierci Mikołaja Gomółki w Jazłowcu
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RdCuFz206pPRk1
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
4. Renesans. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę renesansową, jej odniesienia do starożytnych ideałów i wartości;
2) wymienia formy muzyki wokalnej i instrumentalnej;
3) omawia cechy wybranych form muzycznych (madrygał, pieśń, kanon);
5) zna kompozytorów renesansowych (Guillaume Dufay, Orlando di Lasso, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Marcin Leopolita, Mikołaj Zieleński, i in.) i podaje przykłady ich twórczości;
6) charakteryzuje „Złoty wiek muzyki polskiej”;
7) zna pojęcia: tabulatura, polifonia wokalna, a cappella, polichóralność, imitacja, kapela.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię.
Nauczysz się
przedstawiać życie i twórczość wybitnego kompozytora polskiego późnego renesansu – Mikołaja Gomółki
opowiadać o genezie powstania Melodii na Psałterz polski
określać styl kompozycji zawartych w zbiorze Melodii na Psałterz polski
Wpływ reformacji na przemiany w muzyce europejskiej XVI wieku
Wiek XVI określany bywa złotym wiekiem kultury polskiej. Na tle szarganej wojnami religijnymi Europy Zachodniej wielonarodowa Rzeczpospolita Obojga Narodów była oazą spokoju i tolerancji. Sprzyjało to rozwojowi gospodarki. Z kolei wzrost zamożności państwa i jego mieszkańców przyczyniał się do rozwoju nauki i sztuki.
Znaczący wpływ na sztukę, w tym muzykę XVI w., miała reformacja, która szybko rozprzestrzeniła się w Europie, docierając także do rządzonej przez Jagiellonów Rzeczypospolitej. Wprowadzenie języków narodowych do liturgii oraz uproszczenie warstwy muzycznej wykonywanych śpiewów miały umożliwić członkom nowych Kościołów czynny udział w nabożeństwach.
Nowe trendy zauważali także kompozytorzy katoliccy. Komponując utwory religijne do tekstów w językach narodowych starali się dostarczyć wartościowy repertuar, który wprawdzie nie miał miejsca w liturgii Kościoła katolickiego sprawowanej po łacinie, aczkolwiek stanowił znakomity materiał do muzykowania domowego. Takiego zadania podjął się w II poł. XVI w. Mikołaj Gomółka – niezwykle zasłużona postać dla kultury polskiej.
Mikołaj Gomółka – zarys biografii
R1B5V62yy6MtR1
ROiNeGKOazalY1
Mikołaj Gomółka przyszedł na świat około 1535 r. w nadwiślańskim mieście – Sandomierzu, w rodzinie mieszczańskiej. W roku 1545 został zaangażowany jako chłopiec‑śpiewak na dworze królewskim ostatniego z Jagiellonów – Zygmunta Augusta. Pobyt w Krakowie dawał możliwość rozwoju talentów młodego Mikołaja. Jednakże w przeciwieństwie do wielu mistrzów frankoflamandzkich kształcił się on głównie w zakresie gry na instrumentach. W 1548 r. został uczniem nadwornego fistulatoraFistulatorfistulatora Jana Klausa, a następnie instrumentalistą kapeli królewskiej. Muzyka instrumentalna zyskiwała w tym czasie znaczącą pozycję, co było także skutkiem przemian zachodzących w sztuce wytwarzania instrumentów.
RpyVCbuPrGFEl1
R139VHaOrEuAi1
R1ONHkTBxErci1
RQdmQnPMfURYl1
RZM9L8dBiJQxh1
Działalność na dworze królewskim stwarzała okazję do licznych podróży, m. in. do Piotrkowa, Gdańska, Wilna, ale także do zapoznania się z wybitnymi ówczesnymi kompozytorami i ich działami, m. in. z Wacławem z Szamotuł i Marcinem Leopolitą. W 1563 r. Gomółka opuścił kapelę królewską. Brak informacji o jego miejscu pobytu i działalności w kolejnych trzech latach.
RDePtAlHgW16I1
W 1566 r. wrócił do rodzinnego Sandomierza. Następną dekadę jego życia wypełnia zupełnie odmienna aktywność – pełni funkcje ławnika oraz zastępcy wójta. Między 1567 a 1570 r. bierze ślub z Jadwigą – córką tarnowskiego rajcy miejskiego. Rodzinne miasto opuszcza w 1578 r. Dalsze losy kompozytora opierają się na wielu przypuszczeniach. Znamienną datą w jego biografii jest rok 1580, kiedy to w krakowskiej Oficynie Łazarzowej wydane zostaje jedyne znane dziś dzieło Mikołaja Gomółki – Melodie na Psałterz Polski, dedykowane biskupowi krakowskiemu Piotrowi Myszkowskiemu, na którego dworze przebywał przez kilka lat jako muzyk. Tym zbiorem wpisał się w popularną w renesansie praktykę opracowywania wielogłosowego tekstów psalmów. Ostatnim znanym mecenasem Gomółki był kanclerz wielki koronny Jan Zamojski, na dworze którego przebywał jeszcze 30 kwietnia 1591 r. – jest to ostatnia znana data z jego biografii. Zmarł prawdopodobnie w Jazłowcu na Kresach Wschodnich w 1609 r., o czym świadczy epitafium na nagrobku znajdującym się w zniszczonym kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w tejże miejscowości.
Rsf1SH5HAfDzH1
Okoliczności powstania Melodii na Psałterz Polski
W 1579 r. w Oficynie Łazarzowej w Krakowie został wydany Psałterz Dawidów będący przekładem Księgi psalmów dokonanym przez Jana Kochanowskiego.
R1RMunwGYPl9n1
Mistrz z Czarnolasu nie dążył do wiernego tłumaczenia całego tekstu oryginału, lecz dokonał parafrazy starotestamentowych tekstów, co było popularną praktyką w XVI‑wiecznej Europie. Zadanie to rozpoczął realizować ok. 1571, a ukończył w 1578 r. W swej pracy zapewne korzystał z Wulgaty i Septuaginty oraz z ówczesnych przekładów i parafraz. Dzieło swe dedykował biskupowi krakowskiemu Piotrowi Myszkowskiemu, który był jego mecenasem. Kochanowski nie wdawał się w spory dogmatyczne między katolikami a protestantami, chciał by jego Psałterz… miał charakter uniwersalny.
Pomnikowe dzieło Gomółki – Melodie na Psałterz Polski zawiera 150 krótkich, czterogłosowych kompozycji do polskiego przekładu Księgi psalmów, dokonanego przez Jana Kochanowskiego.
Rl8AuDkke4Knw1
Podobnie jak poeta, także Gomółka dedykował swe dzieło biskupowi krakowskiemu Piotrowi Myszkowskiemu. Celem kompozytora było dostarczenie stosunkowo prostych utworów, co pozwoliłby na ich szeroką popularyzację. Świadczą o tym ostatnie wersy dedykacji dla biskupa Myszkowskiego:
Ja też snopek pierworodny Niosęć panie, acz niegodny Twoich rąk wielkiej zabawy. Nie gardź, proszę, lecz łaskawy Okaż wzrok ogierze małej, Którąć daję z chuci całej. Niosęć nowe Melodyje Dawidowe Psalmodyje, Które na nowo wydany Psałterz tobie przypisany Są łacniuchno uczynione Prostakom nie zatrudnione. Nie dla Włochów, dla Polaków, Dla naszych prostych domaków.
Styl psalmów Gomółki
Pragnąc zaoferować przystępne pod względem trudności wykonawczych repertuar, Gomółka rezygnował ze skomplikowanej polifonii imitacyjnejImitacjaimitacyjnej. Dominuje fakturaFakturafaktura akordowa, w stylu nota contra notamNota contra notamnota contra notam. Nie znaczy to jednak, że niższe głosy pełnią jedynie rolę harmonicznej podpory. Jako dowód niech posłuży krótka analiza jednego z najbardziej rozpowszechnionych utworów ze zbioru – opracowanie Psalmu 29 Nieście chwałę, mocarze. Piękna polszczyzna Kochanowskiego łączy się tu z prostą, lecz bardzo sugestywną muzyką Gomółki. Marszowy charakter podkreśla boski majestat opiewany w Psalmie. Wpierw posłuchajmy pełnego brzmienia 4‑głosowego.
R1Zw7dejkNl7m1
R1R71JWiPBP7n1
By ukazać piękno pozostałych głosów kompozycji zrezygnujmy z najwyższego z nich.
RRgFo1vsg9zcx1
Posłuchajmy po raz ostatni Psalmu 29, tym razem redukując obsadę tylko do dwóch niższych głosów.
Rzg5UwkUr0udr1
Powyższe działanie dowodzi, że nie tylko głos najwyższy posiada śpiewną, samodzielną melodię, lecz także pozostałe obdarzone są tym walorem. Stanowiło to i stanowi istotne ułatwienie dla niewykwalifikowanych muzyków, chcących wykonywać te kompozycje.
Opracowanie muzyczne tekstów psalmów jest podporządkowane ich warstwie znaczeniowej i wyrazowej. Taką zależność odnaleźć można przy wyborze modusuModusmodusu, rejestruRejestrrejestru, tempa, kierunku linii melodycznej. Badacz twórczości Mikołaja Gomółki – Mirosław Perz – wskazuje na pewną prawidłowość w doborze modusu: psalmy o charakterze radosnym utrzymane są w tonie jońskim lub miksolidyjskim, natomiast psalmy dramatyczne i smutne utrzymane są zwykle w tonie doryckim lub frygijskim. W psalmach o smutnym wyrazie operuje kompozytor niższym rejestrem, stosuje wolniejsze tempa oraz chętniej sięga po współbrzmienia dysonansowe. Z kolei w psalmach i radosnym charakterze odnaleźć można wpływy muzyki tanecznej. Należy jednak podkreślić, że w przypadku budowy stroficznej psalmów, wpływ na warstwę muzyczną ma tylko pierwsza zwrotka tekstu.
RyLzg0YESKVJZ1
Dzieło Gomółki opublikowane zostało w niezbyt typowej formie. Na każdej stronie widnieje zapis melodii poszczególnych głosów, umieszczonych jeden pod drugim, zgodnie z ich rejestrem: cantus, altus, tenor, bassus. Niezachowane jednakże zostały piony między odpowiednimi wartościami nut.
RlAbUMUPoqrN91
Zobacz także
Wysłuchaj także utworu:
RZHSjgUxhl0Ap
Komponując muzykę do genialnego przekładu Księgi psalmów autorstwa Jana Kochanowskiego, zapewnił sobie trwałe miejsce w pamięci potomnych. Jego zbiór miał stanowić uniwersalną modlitwę, z której korzystać mieli ludzie różnych wyznań chrześcijańskich. Melodie na Psałterz Polski nie zyskały w XVI w. należytej popularności. Ich renesans nadszedł dopiero w II poł. XIX w., a nazwisko kompozytora stało się symbolem dawnej muzyki polskiej. Wówczas też zwrócono uwagę na narodowy charakter dzieła. Szczególną popularność zyskał Psalm 137 Siedząc po niskich brzegach Babilońskiej wody, wyrażający tęsknotę za utraconą ojczyzną. Tematyka ta była jakże bliska żyjącemu pod zaborami Narodowi Polskiemu.
Zobacz także
Wysłuchaj także utworu:
RvTgmaVV2mn9j
Zadania
R1DvW4KOEx4uw
Ćwiczenie 1
R7xINbgpqXYdt
Ćwiczenie 2
R16VP9M9f2jbz
Ćwiczenie 3
R1QUa95c5HSR7
Ćwiczenie 4
R3iDNrysQNLup
Ćwiczenie 5
Połącz w pary termin z jego krótką definicją. Modus. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Fistulator. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Imitacja. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Rejestr. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych.
Połącz w pary termin z jego krótką definicją. Modus. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Fistulator. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Imitacja. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych. Rejestr. Możliwe odpowiedzi: 1. skala w systemie modalnym, 2. odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, 3. powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, 4. muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych.
Połącz w pary termin z jego krótką definicją.
powtarzanie motywu tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos, odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego, skala w systemie modalnym, muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych
modus
fistulator
imitacja
rejestr
R1e7iQAmAJld0
Ćwiczenie 6
RUOpBELyBarWj
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Uczniowie dzielą się na 4 grupy, zgodnie z możliwościami wokalnymi: soprany, alty, tenory i basy. Następnie następuje wybór psalmu, który zostanie przez nich wykonany, np. Kleszczmy rękoma. Pod opieką nauczyciela, każdy głos uczy się swojej partii. Następnie głosy łączą się w pary w różnych konfiguracjach, np. sopran – bas, alt – tenor. Po opanowaniu materiału muzycznego należy podjąć próbę wykonania kompozycji w pełnym układzie 4‑głosowym.
Po części wokalnej proszę przeprowadzić dyskusję, poświęconą trudnościom wykonawczym śpiewanego wspólnie utworu. Proszę odnieść się do słów samego kompozytora, który przeznaczył ten zbiór dla prostych domaków
Słownik pojeć
Faktura
Faktura
sposób współdziałania melodii i harmonii w utworze, wyróżniamy m. in. fakturę polifoniczną i homofoniczną.
Fistulator
Fistulator
muzyk grający na instrumentach dętych drewnianych.
Imitacja
Imitacja
powtarzanie motywu lub tematu zaprezentowanego w danym głosie przez inny głos.
Modus
Modus
skala w systemie modalnym, obowiązującym w muzyce średniowiecza i renesansu.
Nota contra notam
Nota contra notam
faktura, w której jednej nucie i danemu głosowi przeciwstawiona jest jedna nuta w innych.
Rejestr
Rejestr
odcinek skali instrumentu muzycznego lub głosu ludzkiego.
Źródło: sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
R1R71JWiPBP7n1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (I). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RRgFo1vsg9zcx1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (II). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Rzg5UwkUr0udr1
Utwór muzyczny: M. Gomółka Nieście chwałę, mocarze (III). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
RyLzg0YESKVJZ1
Utwór muzyczny: Mikołaj Gomółka Psalm LXXVII Pana ja wzywać będę. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wirtuozerskim charakterem.
Przewiń
Głośność
Bibliografia
Encyklopedia Muzyczna PWM, pod red. E. Dziębkowskiej, PWM, Kraków 1998.
Perz M., Mikołaj Gomółka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969