Pierwszy konflikt globalny

Kiedy to było?

Amerykańskie początki

Od 1739 r. w koloniach toczyła się tzw. „wojna o ucho JenkinsaJenkinsaJenkinsa”, w której angielscy kolonizatorzy odnieśli dość spektakularne sukcesy w zmaganiach z Francuzami i Hiszpanami. Pokój akwizgrański (1748), zamykając równolegle prowadzoną wojnę europejską o sukcesję austriacką, pozbawił jednocześnie kolonistów angielskich wszystkich zdobyczy (pokój akwizgrański - m.in. zatwierdzenie Marii Teresy jako władczyni Austrii po śmierci ojca kosztem utraty Śląska na rzecz Prus).

RhoiQdzJ8mwSX

Rycina przedstawia grupę mężczyzn zgromadzonych w pomieszczeniu. W centralnej części jeden z mężczyzn pokazuje swoją okaleczoną, pozbawioną ucha głowę drugiemu mężczyźnie. Siedzi on za biurkiem i odwraca wzrok. Wokół widać kilkanaście osób w pomieszczeniu, dwóch uciekających, jeden klęczy na ziemi obok niego siedzi kobieta, która rozmawia z mężczyzną. Przy stole dostojnik państwowy w peruce na głowie, obok niego stoi inny mężczyzna, który coś mu pokazuje na swojej głowie. Dostojnik odwraca głowę i gestem ręki pokazuje że ma dosyć.

Nie usunięto jednak podstawowych przyczyn starć w Ameryce Północnej, tzn. dążenia mieszkańców 13 kolonii brytyjskich do poszerzenia zasięgu terytorialnego swojego osadnictwa i wkraczania na ziemie podlegające Francji.

Szczególne nasilenie tego konfliktu zaobserwować można było w dolinie rzeki OhioOhioOhio wypływającej w okolicach Appalachów i wpadającej do Missisipi. Inicjatorem starć była założona przez kolonizatorów z Wirginii Kompania Ohio. W celu zablokowania penetracji angielskiej założony został w 1754 r. francuski Ford Duquesne [czyt.: diken]. W 1755 r. regularna armia angielska poniosła kompletną klęskę w starciu z siłami francuskimi i wspomagającą ich rdzenną ludnością.

RY6ZHKqsvQlIL

Na zdjęciu początek rzeki Ohio w Pittsburgh w Pensylwanii. Widać rzekę, która rozlewa się pomiędzy budynkami. Budynki umiejscowione są na wysepkach. Na pierwszym planie most z łukiem łączący dwie strony rzeki , za nim widoczne w tle wieżowce.

Rq93rtl6FDVdN

Na zdjęciu zarys fortyfikacji Fortu. W oddali widać sylwetkę dzisiejszego centrum miasta. Na trawie ceglane lub kamienne fundamenty w oddali widać budynki w centrum miasta, jeden z nich to wieżowiec.

Europejskie uwarunkowania

Najcięższe zmagania miały miejsce w Europie. Zagarnięcie Śląska przez Fryderyka II oraz chęć rewanżu ze strony Austrii stały się sprężyną napędzającą najpierw dyplomację, a później samą wojnę. Dzięki zabiegom uzdolnionego ministra Marii Teresy - Wenzla Antona von Kaunitza [czyt.: wencel anton fon kaunic] doszło do zmiany przymierzy i powstania koalicji, w której po jednej stronie znaleźli się Francuzi wspierający Austrię, a po drugiej Anglicy pomagający Prusom. Rozstrzygające było poparcie Rosji, a mniejsze państwa znalazły się po jednej lub drugiej stronie. Saksonia połączona więzami unii personalnej z Polską opowiedziała się za Marią Teresą,
a to spowodowało, że na nią spadło pierwsze uderzenie Fryderyka w 1756 roku. Błyskotliwym manewrem w okolicach poddrezdeńskiej twierdzy w Pirnie zmusił on do kapitulacji niemal całą saską armię. Znaczna część wziętych do niewoli została wcielona do armii pruskiej, a sama Saksonia przez 6 lat była okupowana i bezprzykładnie eksploatowana.

RUj2nIMGBLZCp

Portret przedstawia Fryderyka II. Mężczyzna w peruce z lokami przepasany szarfą w eleganckim płaszczu, na piersiach zbroja wychodząca spod płaszcza. Miecz wsparty na jego biodrze, prawa ręka oparta na lasce, pod nią płaszcz z leżącą na nim koroną, jabłkiem i berłem. W tle fragment bitwy.

RQOI8n6H5zA8i

Portret Marii Teresy. Kobieta w królewskich szatach bardzo ozdobnych z bardzo wąską talią. Ma na sobie jasną suknię ze złotymi elementami i złotą pelerynę. Przez jej pierś biegnie na skos niebieska szarfa. Kobieta ma jasne, spięte na karku włosy. Na czubku głowy nosi diadem. Jej lewa ręka oparta jest na koronie, która leży przed nią na niebieskiej poduszce. Kobieta w lewej dłoni trzyma berło. W tle widać fragment jasnej ściany pokrytej sztukaterią oraz zawieszonego na niej złotego sukna.

RLYSlBwO2gDgZ

Na portrecie Wenzel Anton von Kaunitz – jeden z czołowych doradców Marii Teresy. Mężczyzna w peruce z długimi włosami, pod szyją ma koronkę. Ubrany w wąskie spodnie, bufiaste rękawy spod których wychodzą mankiety z koronkami. Ma narzucone bolerko. Jego prawa ręka wskazuje nakrycie głowy leżące na ozdobnym stole.

R1VjnupoetBtf

Na ilustracji plan oblężenia wojsk saskich w twierdzy Pirna w 1756 r. Rysunek przedstawia ustawione w szeregach namioty na pagórkowatym terenie.

Cud domu brandenburskiego

RNkIS5Ho5J2TR

Portret kobiety w obszernej, jasnej, bardzo ozdobnej sukni oraz zdobionym płaszczu podszytym futrem. Kobieta patrzy wprost na widza. Na głowie nosi koronę. W prawej ręce, którą ma opuszczoną wzdłuż ciała, trzyma berło. Lewą ręką wskazuje na jabłko - symbol władzy - które leży na złotej poduszce ułożonej na niskim stołku po prawej stronie obrazu. Tło jest ciemne, widać w nim fragment kolumny.

Wojna przyjęła jednak niezwykle niekorzystny obrót dla Prus. Powszechne oburzenie na poczynania Fryderyka w Saksonii spowodowało, że przeciwko niemu i wspierającemu go Jerzemu II, królowi brytyjskiemu, wystąpiła także Rosja. Francuzi wkroczyli do hanowerskich posiadłości angielskiej dynastii. Prusy atakowane były z trzech stron: od zachodu przez Francuzów, od wschodu przez wojska carycy Elżbiety i od południa przez Austrię. Klęska wydawała się nieunikniona, zwłaszcza
że po spektakularnych zwycięstwach Fryderyka II następowały równie spektakularne klęski (zwycięstwo pod Pragą w 1757 r., klęska pod Kolinem, klęska pod Wrocławiem, triumf pod Lutynią itd.). Berlin był dwukrotnie zajmowany przez wrogie armie, które coraz mocniej zaciskały pętlę wokół wojsk Fryderyka. Zwłaszcza klęska po Kunowicami w 1759 r. wydawała się rozstrzygająca, antypruscy sprzymierzeńcy nie potrafili jednak wykorzystać najbardziej sprzyjających okazji, co już wówczas Fryderyk uznawał za cud.

Prawdziwym cudem okazała się sytuacja po śmierci carycy Elżbiety, kiedy jej następca car Piotr III, zapatrzony we Fryderyka II, opuścił szeregi koalicji antypruskiej i poparł dotychczasowego wroga. Zamach stanu w Petersburgu i przejęcie władzy przez żonę cara Katarzynę II nie zmieniły już układu sił. Na mocy pokoju zawartego w 1763 r. Prusy utrzymały definitywnie Śląsk i wyrosły do rangi regionalnego mocarstwa. August III odzyskał Saksonię, ale bez odszkodowania ze strony Prus za siedmioletnią rabunkową okupację.

R7JlzJBMbqVT8

Na obrazie bitwa pod Pragą w 1757 r. Obraz bitwy, kłęby dymu, z prawej strony mężczyźni na koniach, żołnierze nienaturalnie duzi w porównaniu z innymi wojskami, które są miniaturowe.

RvvxmRcnN5GMW

Skan pocztówki, na której znajduje się zdjęcie zawieszonego na ścianie obrazu. Obraz u góry ma kształt łuku. Ukazani są na nim żołnierze stojący w dwóch szeregach. Pomiędzy nimi stoi mężczyzna z prawą ręką wzniesioną ku górze. Sceneria jest zimowa, na ziemi widać leżący śnieg. Na pocztówce, oprócz obrazu, widoczne jest również jego otoczenie: ściana u góry i na dole pokryta jest płaskorzeźbami, z dwóch stron znajdują się filary. Przy prawym filarze ustawiony jest cokół, a na nim popiersie mężczyzny. Z lewej strony widać fragment metalowego ogrodzenia. Na górnej krawędzi pocztówki znajduje się napis: Zeughaus - Berlin, na dolnej: Leuthen, 6. Dezember 1757. Na lewej krawędzi pocztówki znajduje się napis: Stange & Wagner, Berlin SO 16, 1908

RMY5oXbqFTyyH

Portret mężczyzny ubranego w granatowy płaszcz ze złotymi zdobieniami, przepasanego biegnącą na skos przez klatkę piersiową błękitną szarfą. Spod płaszcza wystaje czerwona kamizelka oraz koronka białej koszuli. Koronkowe są również mankiety, które wystają spod rękawów. Mężczyzna ma białe włosy zaczesane w loki na wysokości uszu. W prawej ręce trzyma berło, które opiera o czerwoną poduszkę, na której leżą jabłko i korona oraz rękojeść miecza. Lewa ręka mężczyzny wsparta jest na jego lewym biodrze. Tło jest ciemne i niewyraźne, widać drzewa i inną roślinność, a także ruiny zamku.

RyfyGbyDVNWmb

Na ilustracji portret Katarzyny II w stroju koronacyjnym. Kobieta siedzi na koronacyjnym krześle obitym czerwonym materiałem. Jej lewa ręka wsparta jest na czerwonej poduszce ze złotym zdobieniem, na której leży jabłko koronacyjne. W prawej ręce kobieta trzyma berło, którym wskazuje przed siebie. Postać ukazana jest z lewego profilu. Ma misternie ufryzowane włosy z wieloma cienkimi warkoczami. Ubrana jest w elegancką jasną suknię przepasaną błękitną szarfą z kokardą w okolicy lewego biodra. Tło jest ciemne, widać w nim fragment kolumny.

4,4,4

RiMxHeoStSd5j

Portret mężczyzny ubranego w złotą, bogato zdobioną szatę ze złotym, spiczastym nakryciem głowy. Mężczyzna ma zawieszony na piersi łańcuch z dużym krzyżem, w lewej ręce trzyma jabłko, a w prawej berło. Mężczyzna ma gęstą czarną brodę, czarne włosy i wąsy. Tło portretu jest szaroczarne.

RBs1FLwPgWWOw

Portret mężczyzny ubranego w biało‑złotą, bogato zdobioną szatę ze złotym, spiczastym nakryciem głowy. Mężczyzna ma zawieszony na piersi łańcuch z dużym krzyżem, w lewej ręce trzyma jabłko, a w prawej berło. Mężczyzna ma gęstą czarną brodę, czarne włosy i wąsy. Tło portretu jest ciemne, widać zawieszone na drugim planie szare sukno ze złotym zdobieniem.

R1DCKHJkFVm5a

Na ilustracji portret jasnowłosej kobiety siedzącej na obitym materiałem krześle z drewnianym oparciem. Kobieta ma na sobie obszerną jasną suknię ze złotymi i srebrnymi elementami. Wokół niej rozłożona jest złota peleryna. Lewa ręka kobiety oparta jest swobodnie na podłokietniku, obok, na dalszym planie leży czerwona poduszka, na której znajduje się jabłko. W prawej ręce kobieta trzyma berło, na prawym nadgarstku ma bransoletę z czyimś wizerunkiem. Tło portretu jest ciemne, widać zawieszony za postacią materiał.

Indie

Wojna rozpoczęta w Ameryce Północnej, której główne zmagania toczyły się na polach bitew w Europie, objęła swoim zasięgiem także Amerykę Środkową (Karaiby) i Południową, Afrykę oraz Azję. Była to zatem pierwsza globalna wojna spowodowana przez rywalizację Europejczyków. Dowodzi to, że nowożytny europejski system kolonialny zapoczątkował procesy globalizacyjne trwające do dzisiaj.

R1WmwLB4lOrgY1

Na ilustracji popiersie mężczyzny patrzącego w prawym kierunku. Mężczyzna widoczny jest z lewego profilu. Ma na sobie granatową szatę ze złotymi zdobieniami oraz białą koszulę, która spod niej wystaje. Pierś ma przepasaną czerwoną szarfą. Na jego głowie znajduje się biała peruka z lokami sięgającymi brody. Pod wizerunkiem znajdują się napisy w języku francuskim oraz szkic przedstawiający herb. Drukowanymi literami podane jest nazwisko: Joseph François Marquis Dupleix

Rywalizacja w Indiach między Francuzami i Anglikami, w której teoretycznie obie strony reprezentowane były przez własne Kompanie Wschodnioindyjskie, najbardziej dramatyczny przebieg przyjęła w latach 40. i 50. XVIII w. Francuzom, dowodzonym przez uzdolnionego Josepha François Dupleix [czyt.: żozef fransua dipleks], udało się nawet zdobyć przewagę i na jakiś czas zdominować niemal całe południe półwyspu Indyjskiego z Hajdarabadem, Pondicherry i Cochin.

Po wybuchu wojny siedmioletniej, pomimo drobniejszych sukcesów Francuzom nie udało się odebrać Madrasu, a angielska dominacja na morzu zablokowała wsparcie z Europy. Zaczął się systematyczny demontaż francuskiego imperium przez stojącego na czele angielskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej Roberta Clive’a [czyt.: klaw]. Wojna całkowicie odebrała wpływy Paryżowi, choć Pondicherry zdobyte przez Anglików w 1761 r. później nominalnie powróciło w ich ręce. Na mocy pokoju zawartego w 1763 r. Francja utraciła na rzecz Anglii większość swojego pierwszego imperium kolonialnego.

RtuktZd8Fh5Hf

Na obrazie Robert Clive spotyka się z dowódcą Jafarem po bitwie pod Plessy w 1757 r. Na obrazie kilkunastu mężczyzn. Jeden z nich, żołnierz angielski, rozpościera ręce w geście przywitania obok nich niespokojny koń, po prawej stronie kłaniający się w kierunku angielskiego żołnierza i rozkładający ręce mężczyźni w tradycyjnych strojach hinduskich. Za nimi słoń na nim siedzi mężczyzna.