Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RjhFEOMhWPjmd1
Ilustracja przedstawia baletnice w odpowiednim stroju: spódniczka tutu, pointy, rajstopy. Tytuł lekcji: Piotr Czajkowski i jego balety.

Piotr Czajkowski i jego balety

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Ważne daty

1840 – 1893 – lata życia Piotra Czajkowskiego

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RSfSJxJCYpWgm
Scenariusz zajęć do pobrania

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości): reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności);

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:

3) form muzycznych: balet

6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (romantyzm) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej;

2) zna i wymienia instytucje upowszechniające kulturę muzyczną we własnym regionie, kraju i na świecie oraz ich działalność, a także śledzi wydarzenia artystyczne;

Nauczysz się

wymieniać tytuły baletów Piotra Czajkowskiego;

rozpoznawać słuchem fragmenty utworów i przyporządkowywać do tytułu baletu;

opowiadać treść literacką baletów.

Piotr Czajkowski

Piotr Czajkowski (1840 – 1893) uchodzić może za najwybitniejszego rosyjskiego twórcę romantycznegoRomantyzmromantycznego. Studia odbył w Petersburgu u Rubinsteina, w latach 1866 – 1877 uczył sam w konserwatorium moskiewskim, oddając się równocześnie intensywnie kompozycji. Czajkowski znany jest w dziejach muzyki przede wszystkim jako autor operOperaoper (m.in. „Eugeniusz Oniegin”, „Dama Pikowa”), baletówBaletbaletówsymfoniiSymfoniasymfonii. Wielkie znaczenie mają jego balety: „Jezioro łabędzie”, „Śpiąca królewna”, „Dziadek do orzechów”. One to całkowicie przeobraziły ten gatunek muzyki służącej do tańca na scenie w muzykę dramatyzowaną, liryczną, często na podłożu ulubionego przez kompozytoraKompozytorkompozytora walcaWalcwalca. W sześciu symfoniach kompozytor poszedł śladem twórców zachodnich. […]Czajkowski jest także autorem koncertówKoncertkoncertów instrumentalnych […] oraz muzyki kameralnejKameralna muzykamuzyki kameralnej, fortepianowej, dzieł chóralnych i 112 pieśniPieśńpieśniromansówRomansromansów.[…]

Czajkowski przez długie lata uważany był za kompozytora kosmopolitycznego, być może dlatego, że nie deklarował się po stronie rosyjskich ideologów muzyki. Ale mimo tego jego muzyka stała się z czasem wzorem dla przyszłych twórców rosyjskich i radzieckich. […] Czajkowski należy dziś do najpopularniejszych kompozytorów świata, a jego muzyka stanowi tzw. żelazny repertuar operowy, baletowy i symfoniczny.

Źródło: Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983.

R1fJyvsAXRrS1
Ćwiczenie 1
Określ czy wymieniony tytuł jest tytułem opery czy baletu. Tytuły utworów: 1. Śpiąca królewna, 2. Dama Pikowa, 3. Dziadek do orzechów, 4. Eugeniusz Oniegin, 5. Jezioro łabędzie
R1YIR6XfYQg34
Ćwiczenie 2
W tekście pojawiło się określenie „żelazny repertuar”. Wskaż właściwą definicję tego sformułowania. Możliwe odpowiedzi: 1. Żelazny repertuar to taki, który jest bardzo często wykonywany i mimo upływu czasu ciągle cieszy się niesłabnącą popularnością wśród publiczności., 2. Żelazny repertuar to taki, który jest ciężki w odbiorze, dlatego nie cieszy się popularnością wśród ogółu publiczności., 3. Żelazny repertuar to taki, który już dawno zszedł z afiszy i nie jest ponownie podejmowany przez artystów.

Balety Piotra Czajkowskiego

Balet to złożony termin, na który składa się kilka powiązanych ze sobą znaczeń. W kontekście dzisiejszego tematu Piotr Czajkowski i jego balety termin ten będziemy omawiać w dwóch kategoriach. Po pierwsze, jako utwór muzyczny komponowany przez Czajkowskiego specjalnie dla widowiska baletowego. Drugie znaczenie to rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec, wykonywany przez zawodowych tancerzy, wg scenariusza, z towarzyszeniem muzyki, w odpowiedniej oprawie plastycznej.

Balety przyniosły Czajkowskiemu miano wybitnego reformatora tego gatunku muzyki w Rosji. W baletach Czajkowski kładł nacisk na symfoniczność partii orkiestrowych, które w jego dziełach nie służyły wyłącznie za akompaniament do tańca, jak u wielu innych kompozytorów, ale stały się symfonicznym programowym podkładem dla akcji scenicznej.

Podczas dzisiejszej lekcji poznasz trzy balety Piotra Czajkowskiego: Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna oraz Dziadek do orzechów. Poznasz ich treść oraz fragmenty muzyki.

RVvsThlMsQtrr
Ćwiczenie 3
Wskaż wszystkie poprawne odpowiedzi. Możliwe odpowiedzi: 1. Balet to utwór muzyczny pisany przez kompozytora specjalnie dla widowiska baletowego, 2. Balet to rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec, wykonywany przez zawodowych tancerzy, wg scenariusza, z towarzyszeniem muzyki, w odpowiedniej oprawie plastycznej, 3. Balet to muzyczne widowisko sceniczne z grą aktorską oraz dominacją partii wokalnych i chóralnych, 4. Balet to zamienne określenie opery.

Jezioro łabędzie

RruNBekx6AzEu
sergejf (fot.), Jezioro łabędzie odgrywane w Teatrze Maryjskim, Sankt Petersburg, Rosja, wikimedia.org, CC BY 2.0

AktAktAkt I. W parku na festynie zorganizowanym dla księcia Zygfryda z okazji jego pełnoletniości, matka informuje go, że następnego dnia będzie musiał wybrać dla siebie narzeczoną spośród przedstawionych mu na balu panien, ale Zygfryd nie cieszy się z takiego rozwiązania. Jego przyjaciele zabierają księcia na polowanie, aby oderwać go od tego zmartwienia.

Akt II. Przyjaciele o północy dotarli nad jezioro, aby polować z łuków na łabędzie. Nagle staje przed nimi niezwykle piękna królowa Odetta. Zygfryd zabrania przyjaciołom strzelać do ptaków. Odetta wyjawia Zygfrydowi tajemnicę dotyczącą łabędzi: zły czarownik Rotbart zamienił ją i jej przyjaciółki w ptaki, które tylko o północy nad brzegiem jeziora mogą przybierać ludzką postać. Zaklęcie może być zdjęte tylko przez szczerą miłość drugiego człowieka. Oczarowany Zygfryd przysięga Odetcie wieczną miłość. O świcie łabędzie muszą odejść.

Akt III. Przed Zygfrydem w sali balowej staje sześć panien, z których Zygfryd ma wybrać narzeczoną, jednak żadna z nich mu się nie podoba. Nagle pojawiają się niespodziewani goście. To Rotbart w ludzkiej postaci ze swą piękną córką Odylią, łudząco przypominającą Odettę. Podczas balu czarownik nakłania córkę, aby zdobyła słowo księcia, ponieważ jeżeli ten wyzna miłość innej, złamie przysięgę daną Odetcie. Plan czarownika spełnia się, Zygfrydowi ukazuje się zrozpaczona Odetta i książę pojmuje, ze był to podstęp Rotbarta. Zrozpaczony Zygfryd opuszcza zamek.

Akt IV. Nad brzegiem jeziora królowa Odetta opowiada łabędziom o zdradzie Zygfryda. Skruszony książę zapewnia Odettę o swej miłości. Nagle nadlatuje czarownik pod postacią czarnego ptaka i grozi Zygfrydowi śmiercią. Książę nie chce uciekać, on i Odetta giną w toni jeziora. Ginie też Rotbart zwyciężony potęgą miłości Odetty i Zygfryda.

ApoteozaApoteozaApoteoza: W złotej łódce, ciągnionej przez białe łabędzie, Odetta i Zygfryd płyną do krainy wiecznej szczęśliwości.

Jezioro łabędzie to piękna historia walki dobra ze złem, ludzkich słabości i namiętności, potęgi miłości.

Ciekawostka

Pierwsza wersja baletu, której prapremiera odbyła się w 1877 roku nie została dobrze przyjęta przez publiczność i nie zdobyła sukcesu.

R1eNt3aHLnkej
Ilustracja interaktywna przedstawia scenę z baletu „Jezioro łabędzie”. Na pierwszym planie ubrany na ciemno, klęczący na scenie tancerz. Z tyłu duża grupa baletnic w białych strojach. Wszystkie baletnice znajdują się w takiej samej pozie: stoją na czubkach palców, nogi skrzyżowane, ręce wyciągnięte do boku, prawa ręka wyżej, lewa ręka niżej. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Jezioro łabędzie, Walc, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór rozpoczyna się wstępem granym przez smyczki pizzicato. Potem instrumenty dęte drewniane, grają charakterystyczny dla walca rytm na trzy. Potem smyczki grają majestatyczną melodię. Muzyka staje się dość głośna. Pojawiają się instrumenty perkusyjne. Następna część jest cicha i trochę tajemnicza. Później powtarza się część pierwsza. Kolejny temat jest delikatny ale pogodny. Końcówka utworu jest bardzo dynamiczna, głośna, niespokojna.
Scena z „Jeziora łabędziego”, ballet.org.uk, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Jezioro łabędzie”, walc, oniline-skills, CC BY 3.0
RIi3BUMFqLRe9
Ilustracja interaktywna przedstawia scenę z baletu „Jezioro łabędzie”. Na pierwszym planie tancerz i tancerka. Tancerka leży na lewej ręce tancerza, jest bardzo wygięta do tyłu. Z tyłu grupa baletnic w białych strojach. Wszystkie baletnice znajdują się w takiej samej pozie: z przodu mają prawą nogę stojącą na całej stopie, z tyłu lewą nogę stojącą na palcach, ręce mają skrzyżowane na wysokości bioder. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Jezioro łabędzie, Temat łabędzi autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór nagrany przez duet muzyków grających na rożku angielskim i fortepianie. Rożek gra spokojną, piękną, wzruszającą, smutną melodię. Akompaniament fortepianowy jest delikatny.
Scena z „Jeziora łabędziego”, teatrwielki.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, temat łabędzi z baletu „Jezioro łabędzie”, online-skills, CC BY 3.0

Śpiąca królewna

R6vVCUJuCTMTS
Tbonny (fot.), Śpiąca królewna, Teatr Maryjski w Sankt Petersburgu, Rosja, wikimedia.org, CC BY 3.0

Śpiąca królewna, balet feeriaBalet feeriabalet feeria w trzech aktach, pięciu obrazach z prologiemPrologprologiem i apoteozą. Akcja rozgrywa się w XVII wieku.

Prolog. Na chrzciny księżniczki Aurory przybyły dobre wróżki, aby złożyć jej dary. W chwili, kiedy do kołyski zbliża się ostatnia z nich, wróżka Bzu, pojawia się obrażona zła wróżka Carabosse, której nie zaproszono na uroczystość. Rzuca na Aurorę zaklęcie, mocą którego królewna zakłuje się w palec i zaśnie na wieki. Wróżka Bzu, która nie zdążyła jeszcze złożyć swojego daru, zapewnia, że z tego snu zbudzi Aurorę pocałunkiem piękny książę.

Akt I. Obraz 1. Minęło 20 lat i Aurora obchodzi urodziny. Na urodzinach pojawiają się pretendenci do ręki królewny, ale Aurora nie myśli jeszcze o małżeństwie. Nagle w tłumie pojawia się staruszka z wrzecionem w ręku. Aurora zaciekawiona przedmiotem, bierze go do ręki, zakłuwa się w palec i osuwa na ziemię. Staruszką okazuje się być zła wróżka Carabosse, która w ten sposób wypełnia zaklęcie rzucone na chrzcinach królewny.

Akt II. Obraz 2. Nad rzeką odbywa się polowanie księcia Dêsiré. Rzeką płynie łódź wioząca wróżkę Bzu. Księciu ukazuje się wizja śpiącej Aurory. Książę prosi wróżkę, by zaprowadziła go do śpiącej królewny.

Obraz 3. Książę i Wróżka płyną łodzią do zamku, docierają tam nocą. W świetle księżyca widać tajemniczy zamek zasnuty mgłą.

Obraz 4. Pod baldachimem od stu lat śpi Aurora, a dokoła cały dwór. Książę Dêsiré całuje Aurorę i budzi tym królewnę i jej dwór. Książę prosi ojca Aurory, króla Florestana, o rękę córki. Król wyraża zgodę.

Akt III. Obraz 5. W Wersalu rozpoczyna się wesele Aurory i księcia Dêsiré. Przyjęciu towarzyszą różne tańce uświetniające uroczystość, m.in. tańce postaci z różnych bajek.

Apoteoza. Ukazuje się bóg Apollo w stroju Ludwika XIV, otoczony dobrymi wróżkami.

Ciekawostka

Śpiąca Królewna to bardzo długi balet - trwa niemalże trzy godziny.

R10DZwSwEGoMq
Na zdjęciu projekt kostiumu złej wróżki Carabosse ze spektaklu “Śpiąca Królewna”, który miał miejsca w 1921 roku w Londynie. Na ilustracji obrzydliwa, sucha kobieta, z długimi palcami, paznokciami. Ubarana jest w szpiczastą czapkę z welonem, czarną suknię i bardzo długi, ciągnący się po ziemi pomarańczowo-czarny płaszcz. Wspiera się na kostropatej lasce. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Śpiąca królewna, Prolog, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór jest wykonywany przez orkiestrę symfoniczną. Wstęp jest bardzo dynamiczny i niespokojny. Dominują krótkie urywane akordy, dużą rolę odgrywają instrumenty dęte blaszane. Po wstępie flety i smyczki grają łagodną melodię.
Projekt kostiumu Carabosse - londyńska „Śpiąca Królewna", 1921, baletoweabc.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Śpiąca królewna”, Prolog, online-skills, CC BY 3.0
R15SaEV9YRMGF
Ilustracja interaktywna przedstawia plakat promujący spektakl „Śpiąca królewna”. Na niebieskim tle, białe ozdoby, czarne sylwetki tancerzy i czarne napisy. Na dole na łożu śpi królewna, przy niej klęczący książe. Na górze para tancerzy. Na środku duży napis Śpiąca Królewna. Niżej nazwisko kompozytora i choreografa. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Śpiąca królewna, Walc, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu walc w wykonaniu orkiestry symfonicznej. Muzyka jest dynamiczna, dość szybka, majestatyczna.
Plakat promujący „Śpiącą królewnę”, kulturalna.warszawa.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Śpiąca królewna”, Walc, online-skills, CC BY 3.0

Dziadek do orzechów

R1XkdiE9rX0Ui
Ewa Krasucka RW-ON (fot.), „Dziadek do orzechów i król myszy", Polski Balet Narodowy, Teatr Wielki, Opera Narodowa, Warszawa, wikimedia.org, CC BY 4.0

Dziadek do orzechów, balet feeria w 2 aktach, 3 obrazach z apoteozą. Akcja rozgrywa się w wieczór wigilijny Bożego Narodzenia w połowie XIX wieku.

Akt I. Obraz 1. Do salonu swojego domu wchodzi Klara z zaproszonymi dziećmi, rodzice kończą ubieranie choinki. Wszystkie dzieci otrzymują na gwiazdkę lalki. Radca Drosselmeyer daje Klarze lalkę, a jej bratu żołnierzyka. Klara nie chce iść spać, więc dostaje od radcy kolejną zabawkę, dziadka do orzechów. Odkłada go do koszyka i zasypia. Goście opuszczają dom Klary. Jest północ. Do pustego pokoju wchodzi Klara. Sowa na zegarze zmienia się w Drosselmeyera i Klarę otaczają myszy, których dziewczynka bardzo się boi. Nagle ożywa Dziadek do orzechów i wspólnie z ołowianymi żołnierzykami zwycięża myszy. Dziadek do orzechów okazuje się być księciem Kokluszem, zaprasza Klarę w fantastyczną podróż.

Obraz 2. Salon zamienia się w las pokryty śniegiem, który cały czas pada. Gnomy witają Klarę i Księcia.

Akt II. Obraz 3. Klara i Książę znaleźli się w zaczarowanej krainie słodyczy. Wieszczka Cukrowa serwuje zastawiony słodyczami stół. Rozpoczynają się tańce symbolizujące różne smakołyki: czekoladę, kawę, herbatę. Balet kończy się apoteozą na tle kolorowych fontann.

Ciekawostka

Pisząc ten balet, Czajkowski chciał nadać muzyce ilustracyjny charakter oraz przedstawić świat dziecięcy. Kompozytor wprowadził po raz pierwszy do orkiestry  dziecinne trąbki, piszczałki i bębenki.

R1chJiLkcsfSQ
Zdjęcie ze spektaklu “Dziadek do orzechów i król myszy” Na pierwszym planie Klara tańczy z dziadkiem do orzechów - zabawką na rękach. W tle goście. Dziewczynki przyglądają się Klarze, dorośli są zajęci swoimi sprawami. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Dziadek do orzechów, Walc kwiatów, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu piękny, dostojny walc w wykonaniu orkiestry symfonicznej. Wstęp z charakterystyczną partią harfy. Smyczki grają charakterystyczny akompaniament na 3. Waltornie i obój grają pierwszy temat. Drugi temat wykonują instrumenty smyczkowe.
Scena z baletu „Dziadka do orzechów”, 2012, charescole.com, CC BY 3.0 (ilustracja), Piotr Czajkowski, „Dziadek do orzechów”, „Walc kwiatów”, online-skills, CC BY 3.0
R9rYKZgWBzk27
Na ilustracji scena z baletu “Dziadek do orzechów” W centrum sceny Drosselmeyer (w stroju czarnoksiężnika), dziadek do orzechów (w stroju żołnierzyka z nieproporcjonalnie dużą głową) i król myszy. W tle wystrój świąteczny, kominek, choinka. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Dziadek do orzechów Taniec Wieszczki Cukrowej autorstwa Piotra Czajkowskiego, wykonawca: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Nagrany utwór jest bardzo lekki i delikatny. Główną melodię gra czelesta dyskretnie towarzyszy jej fagot.
Scena z „Dziadka do orzechów”, boulderballet.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Dziadek do orzechów”, „Taniec Wieszczki Cukrowej”, online-skills, CC BY 3.0

Podsumowanie

Piotr Czajkowski był kompozytorem rosyjskim, który swoją twórczością wpłynął na rozwój muzyki w całej Europie. Dzieła Czajkowskiego stanowiły połączenie romantycznych założeń programowych oraz klasycznej formy. W swojej twórczości łączył nurty muzyki zachodniej z rosyjskimi pierwiastkami narodowymi. Czajkowski nie należał do Potężnej GromadkiPotężna gromadkaPotężnej Gromadki, czyli szkoły narodowej rosyjskiej, ale jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli nurtu narodowego. Był niezrównanym melodystą. Trzy balety Piotra Czajkowskiego stanowią trzon jego twórczości kompozytorskiej.

Ciekawostka

Czajkowski otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Cambridge.

RvRxwxOEYpolm
Ćwiczenie 4
Wskaż balet, w którym znajdują się następujące motywy: Taniec Wieszczki Cukrowej, Taniec chiński, Trepak, Walc kwiatów. Możliwe odpowiedzi: 1. Dziadek do orzechów, 2. Śpiąca królewna, 3. Jezioro łabędzie.
R16Jy13b0DYSn
Ćwiczenie 5
Wskaż balet, w którym występują postacie: Aurora, książę Dêsiré, Wróżka Bzu, Król Florestan. Możliwe odpowiedzi: 1. Dziadek do orzechów, 2. Śpiąca królewna, 3. Jezioro łabędzie.
RJkPQiFVkLgt1
Ćwiczenie 6
Wskaż balet, z którego pochodzi opis akcji. Przed Zygfrydem w sali balowej staje sześć panien, z których Zygfryd ma wybrać narzeczoną, jednak żadna z nich mu się nie podoba. Nagle pojawiają się niespodziewani goście. To Rotbart w ludzkiej postaci ze swą piękną córką Odylią, łudząco przypominającą Odettę. Podczas balu czarownik nakłania córkę, aby zdobyła słowo księcia, ponieważ jeżeli ten wyzna miłość innej, złamie przysięgę daną Odetcie. Plan czarownika spełnia się, Zygfrydowi ukazuje się zrozpaczona Odetta i książę pojmuje, że był to podstęp Rotbarta. Możliwe odpowiedzi: 1. Dziadek do orzechów, 2. Śpiąca królewna, 3. Jezioro łabędzie
R14PFjJH1mGPX
Ćwiczenie 7
Jak nazywała się epoka, której przedstawicielem był Piotr Czajkowski? Odpowiedź: 1. Romantyzm, 2. Średniowiecze, 3. Barok, 4. Renesans
RSUkVTaVRyJJE
Ćwiczenie 8
Wskaż balet, z którego pochodzi Taniec łabędzi. Możliwe odpowiedzi: 1. Dziadek do orzechów, 2. Śpiąca królewna, 3. Jezioro łabędzie

Zadanie domowe

Polecenie 1
R14XRwv5NbnKc

Słownik pojęć

Akt
Akt

[łac. actus ‘czynność’], część akcji dramatu stanowiąca względnie zamknięty, wydzielony z całości i na ogół jednolity tematycznie fragment utworu.

Apoteoza
Apoteoza

[gr. apothéōsis ‘ubóstwienie’], przedstawienie człowieka wyniesionego do rzędu bogów; przedstawienie postaci, idei lub wydarzenia w sposób wyidealizowany; patetyczny utwór pochwalny.

Balet
Balet

widowisko teatralne, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec; też: utwór muzyczny stanowiący kanwę takiego widowiska; scena tańców zbiorowych w operze, operetce itp.; zespół tancerek i tancerzy; instytucja organizująca przedstawienia choreograficzne.

Balet feeria
Balet feeria

widowisko teatralne oparte na wątkach fantastycznych, posługujące się efektami muzycznymi, świetlnymi itp.

Balet klasyczny
Balet klasyczny

divertissement, typ baletu o numerowej budowie. Widowisko podzielone na numery tanecznie i pantomimiczne, eksponujące wirtuozerię primabaleriny (Jezioro łabędzieŚpiąca królewna P. Czajkowskiego).

Kameralna muzyka
Kameralna muzyka

obejmuje kompozycje pisane na niewielkie zespoły (2–9 instrumentów — odpowiednio: duet, trio, kwartet, kwintet, sekstet, septet, oktet, nonet), które w zależności od składu otrzymują dodatkowe nazwy, np. trio fortepianowe, kwartet smyczkowy, kwintet na instrumenty dęte itp. Partie poszczególnych instrumentów są realizowane przez jednego wykonawcę, w przeciwieństwie do orkiestry symfonicznej, gdzie niektóre instrumenty, np. smyczkowe, mają obsadę chóralną. Współcześnie są stosowane również orkiestry kameralne o większej liczbie wykonawców (ponad 10), wykonujących swoje partie w obsadzie solowej.

Kompozytor
Kompozytor

twórca utworów muzycznych.

Koncert
Koncert

[łac.], concerto, utwór muzyczny na instrument solo (koncert skrzypcowy, fortepianowy itp.) lub 2–4 instrumenty solowe (koncert podwójny, potrójny itd.) i orkiestrę.

Opera
Opera

[wł. < łac.], dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.

Pieśń
Pieśń

utwór wokalny, na ogół do tekstu lirycznego, solowy lub chóralny, wykonywany: a) z towarzyszeniem instrumentu solo, zwykle strunowego; b) z towarzyszeniem kameralnego zespołu instrumentalnego; c) z towarzyszeniem orkiestry (p. orkiestrowe, symfoniczne);  d) a cappella (p. powszechne, p. chóralne).

Potężna gromadka
Potężna gromadka

grupa kompozytorów ros., działających w 2. poł. XIX w.: M. Bałakiriew, A. Borodin, C. Cui, M. Musorgski, N. Rimski‑Korsakow; dążyli oni do stworzenia narodowego stylu w muzyce rosyjskiej przez nawiązanie do tradycji M. Glinki i A. Dargomyżskiego i połączenie najnowszych zdobyczy muzyki zachodnioeuropejskiej z elementami ludowymi i narodowymi.

Prolog
Prolog

[łac. < gr.], wstępna, wyodrębniona część utworu dramatycznego lub narracyjnego, zawierająca relację o faktach poprzedzających zawiązanie akcji.

Romans
Romans

[fr.], romanza, typ pieśni liryczno‑sentymentalnej, wywodzący się z liryki wokalnej trubadurów, truwerów i z hiszpańskiej romancy, o budowie najczęściej zwrotkowej.

Romantyzm
Romantyzm

europejski prąd ideowy, literacki i artystyczny z początku XIX wieku, odwołujący się do idealizmu, natury, uczucia, wprowadzający motywy ludowe, elementy fantastyki oraz idee patriotyczne.

Symfonia
Symfonia

[gr.], cykliczna forma orkiestrowa, zazwyczaj 4‑częściowa, zbudowana zgodnie z zasadami cyklu sonatowego.

Walc
Walc

[niem.], towarzyski taniec wirowy, pochodzenia niemieckiego, w metrum 3/4, z akcentem na mocnej części taktu, w tempie dość żywym.

Definicje słownikowe opracowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Biblioteka muzyczna

R1eNt3aHLnkej
Ilustracja interaktywna przedstawia scenę z baletu „Jezioro łabędzie”. Na pierwszym planie ubrany na ciemno, klęczący na scenie tancerz. Z tyłu duża grupa baletnic w białych strojach. Wszystkie baletnice znajdują się w takiej samej pozie: stoją na czubkach palców, nogi skrzyżowane, ręce wyciągnięte do boku, prawa ręka wyżej, lewa ręka niżej. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Jezioro łabędzie, Walc, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór rozpoczyna się wstępem granym przez smyczki pizzicato. Potem instrumenty dęte drewniane, grają charakterystyczny dla walca rytm na trzy. Potem smyczki grają majestatyczną melodię. Muzyka staje się dość głośna. Pojawiają się instrumenty perkusyjne. Następna część jest cicha i trochę tajemnicza. Później powtarza się część pierwsza. Kolejny temat jest delikatny ale pogodny. Końcówka utworu jest bardzo dynamiczna, głośna, niespokojna.
Scena z „Jeziora łabędziego”, ballet.org.uk, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Jezioro łabędzie”, walc, oniline-skills, CC BY 3.0
RIi3BUMFqLRe9
Ilustracja interaktywna przedstawia scenę z baletu „Jezioro łabędzie”. Na pierwszym planie tancerz i tancerka. Tancerka leży na lewej ręce tancerza, jest bardzo wygięta do tyłu. Z tyłu grupa baletnic w białych strojach. Wszystkie baletnice znajdują się w takiej samej pozie: z przodu mają prawą nogę stojącą na całej stopie, z tyłu lewą nogę stojącą na palcach, ręce mają skrzyżowane na wysokości bioder. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Jezioro łabędzie, Temat łabędzi autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór nagrany przez duet muzyków grających na rożku angielskim i fortepianie. Rożek gra spokojną, piękną, wzruszającą, smutną melodię. Akompaniament fortepianowy jest delikatny.
Scena z „Jeziora łabędziego”, teatrwielki.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, temat łabędzi z baletu „Jezioro łabędzie”, online-skills, CC BY 3.0
R10DZwSwEGoMq
Na zdjęciu projekt kostiumu złej wróżki Carabosse ze spektaklu “Śpiąca Królewna”, który miał miejsca w 1921 roku w Londynie. Na ilustracji obrzydliwa, sucha kobieta, z długimi palcami, paznokciami. Ubarana jest w szpiczastą czapkę z welonem, czarną suknię i bardzo długi, ciągnący się po ziemi pomarańczowo-czarny płaszcz. Wspiera się na kostropatej lasce. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Śpiąca królewna, Prolog, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Utwór jest wykonywany przez orkiestrę symfoniczną. Wstęp jest bardzo dynamiczny i niespokojny. Dominują krótkie urywane akordy, dużą rolę odgrywają instrumenty dęte blaszane. Po wstępie flety i smyczki grają łagodną melodię.
Projekt kostiumu Carabosse - londyńska „Śpiąca Królewna", 1921, baletoweabc.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Śpiąca królewna”, Prolog, online-skills, CC BY 3.0
R15SaEV9YRMGF
Ilustracja interaktywna przedstawia plakat promujący spektakl „Śpiąca królewna”. Na niebieskim tle, białe ozdoby, czarne sylwetki tancerzy i czarne napisy. Na dole na łożu śpi królewna, przy niej klęczący książe. Na górze para tancerzy. Na środku duży napis Śpiąca Królewna. Niżej nazwisko kompozytora i choreografa. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Śpiąca królewna, Walc, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu walc w wykonaniu orkiestry symfonicznej. Muzyka jest dynamiczna, dość szybka, majestatyczna.
Plakat promujący „Śpiącą królewnę”, kulturalna.warszawa.pl, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Śpiąca królewna”, Walc, online-skills, CC BY 3.0
R1chJiLkcsfSQ
Zdjęcie ze spektaklu “Dziadek do orzechów i król myszy” Na pierwszym planie Klara tańczy z dziadkiem do orzechów - zabawką na rękach. W tle goście. Dziewczynki przyglądają się Klarze, dorośli są zajęci swoimi sprawami. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Dziadek do orzechów, Walc kwiatów, autorstwa Piotra Czajkowskiego i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu piękny, dostojny walc w wykonaniu orkiestry symfonicznej. Wstęp z charakterystyczną partią harfy. Smyczki grają charakterystyczny akompaniament na 3. Waltornie i obój grają pierwszy temat. Drugi temat wykonują instrumenty smyczkowe.
Scena z baletu „Dziadka do orzechów”, 2012, charescole.com, CC BY 3.0 (ilustracja), Piotr Czajkowski, „Dziadek do orzechów”, „Walc kwiatów”, online-skills, CC BY 3.0
R9rYKZgWBzk27
Na ilustracji scena z baletu “Dziadek do orzechów” W centrum sceny Drosselmeyer (w stroju czarnoksiężnika), dziadek do orzechów (w stroju żołnierzyka z nieproporcjonalnie dużą głową) i król myszy. W tle wystrój świąteczny, kominek, choinka. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Dziadek do orzechów Taniec Wieszczki Cukrowej autorstwa Piotra Czajkowskiego, wykonawca: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Nagrany utwór jest bardzo lekki i delikatny. Główną melodię gra czelesta dyskretnie towarzyszy jej fagot.
Scena z „Dziadka do orzechów”, boulderballet.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Piotr Czajkowski, „Dziadek do orzechów”, „Taniec Wieszczki Cukrowej”, online-skills, CC BY 3.0

Bibliografia

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Irena Turska, Przewodnik Baletowy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1973

Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983