Fotografia przedstawia fragment rzeźby ukazującej Cycerona. Mężczyzna patrzy przed siebie z lekko rozchylonymi ustami, ze zwojem papirusu trzymanym w lewej ręce i przyciśniętym do klatki piersiowej oraz z wyciągniętą prawą dłonią. Ma na sobie luźną szatę, na jego głowie widoczna jest łysina, a na twarzy głębokie zmarszczki świadczące o jego wieku. Tło jasnej rzeźby stanowi nieregularna struktura brązowo-szarej ściany zewnętrznej budynku.
Fotografia przedstawia fragment rzeźby ukazującej Cycerona. Mężczyzna patrzy przed siebie z lekko rozchylonymi ustami, ze zwojem papirusu trzymanym w lewej ręce i przyciśniętym do klatki piersiowej oraz z wyciągniętą prawą dłonią. Ma na sobie luźną szatę, na jego głowie widoczna jest łysina, a na twarzy głębokie zmarszczki świadczące o jego wieku. Tło jasnej rzeźby stanowi nieregularna struktura brązowo-szarej ściany zewnętrznej budynku.
Pisma filozoficzne Cycerona
Rzeźba przedstawiająca Cycerona, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Rzeźba przedstawiająca Cycerona, licencja: CC BY 3.0.
Nauczysz się
omawiać życie i twórczość Marka Tuliusza Cycerona;
przedstawiać dokonania Cycerona na polu filozofii;
wyjaśniać znaczenie twórczości Cycerona;
wymieniać i charakteryzować najważniejsze filozoficzne dzieła Cycerona.
Cyceron - filozof
Marek Tulliusz Cyceron, urodzony w 106 r. p.n.e. w Arpinum, znany jest dziś przede wszystkim jako polityk i mówca. Poświęcił on swoje życie działalności publicznej. O filozofii zaczął pisać bardzo późno, zdecydowały o tym okoliczności polityczne. Podczas dyktatury Juliusza Cezara Cyceron postanowił wycofać się z życia publicznego i powrócić do swojego dawnego zamiłowania – studiów filozoficznych. W młodości odebrał bardzo staranne wykształcenie. Jako młody mężczyzna przebywał w Atenach, słuchając najznakomitszych nauczycieli. Wielki wpływ wywarli na niego między innymi stoik Posejdonios z ApameiPosejdonios z ApameiPosejdonios z Apamei (uchodzący za jednego z największych erudytów swoich czasów) oraz Filon z LarysyFilon z LarysyFilon z Larysy. Ten drugi miał prawdopodobnie największy wpływ na myśl Arpinaty.
R1ICSTyv2IpJQ
Fotografia fresku przedstawia młodego chłopca o delikatnych rysach twarzy, który siedząc, czyta z otwartej księgi trzymanej w lewej ręce. Prawa ręka spoczywa na jego udzie, na fragmencie czerwonej szaty wierzchniej. Pod spodem widoczne jest odzienie w kolorze jasnoniebieskim oraz zielonym. Stopy chłopca są bose, jedna z nich spoczywa na kamiennej posadzce, a druga na ławie, na której widoczne są dwa rzędy napisów, z których można wyróżnić litery „M.T. CI./CERO”. Z lewej strony znajdują się ściany budynku, a z prawej ułożone księgi. Tło stanowi ciemniejące niebo zasnute chmurami oraz wierzchołki zazielenionych drzew.
Vincenzo Foppa, „Młody Cyceron podczas nauki”, około 1464 r., Kolekcja Wallace, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Vincenzo Foppa, Młody Cyceron podczas nauki, Fresk, Kolekcja Wallace, Londyn, Wielka Brytania, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:The_Young_Cicero_Reading.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Cyceron, podobnie jak Filon, był eklektykiemEklektyzmeklektykiem. Skłaniał się ku sceptycyzmowiSceptycyzmsceptycyzmowi, jednak nie cechował go radykalizm. Uważając, że w wielu aspektach dojście do prawdy nie jest możliwe, miał zwyczaj omawiać prawdopodobieństwo różnych koncepcji (probabilizm). Wyraźnie był też pod dużym wpływem stoicyzmuStoicyzmstoicyzmu, jednak jego stosunek do tego kierunku zmieniał się na przestrzeni lat. Nie przeszkadzało mu to wykorzystywać stoickich nauk. Był natomiast zdecydowanym krytykiem epikureizmuEpikureizmepikureizmu. Dążenie do przyjemności uważał za właściwe zwierzętom, nie ludziom.
RXVl12HGJEKiH
Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą Marka Tulliusza Cycerona – mężczyznę o krótkich włosach, dużym prostym nosie oraz lekko otwartych ustach. Na twarzy, wokół nosa oraz zmarszczkami widocznymi wokół nosa, ust i na czole zmarszczkami. Jego twarz jest odwrócona w bok. Obszerne szaty mężczyzny ukrywają jego sylwetkę. Tło stanowi czarna ściana.
Augurmm (fotograf), „Rzeźba przedstawiająca Marka Tulliusza Cycerona”, I w. n.e., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Augurmm, Rzeźba przedstawiająca Marka Tulliusza Cycerona, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marek_Tuliiusz_Cyceron_(enhanced).jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Oddając się w dojrzałym wieku filozofii pragnął, by nowe zajęcie zapewniło mu spokój od trosk, wywołanych sytuacją w kraju. Był zagorzałym obrońcą ustroju republikańskiego. Teraz musiał obserwować upadek państwa w obliczu rządów Juliusza Cezara. Liczył, że uda mu się osiągnąć coś w dziedzinie filozofii, na tym polu Rzymianie nie mieli bowiem dotąd właściwie żadnych dokonań.
Miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona
Zapoznaj się z mapą, następnie wykonaj polecenia.
RbNTTOSEvSTcm
Ilustracja przedstawia mapę interaktywną zatytułowaną: "Miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona". Na mapie kolorem szarym zaznaczono lądy, od Hiszpanii po Azję, a kolorem białym - wody. W prawym górnym rogu znajduje się legenda. Czerwonym tekstem oznaczono miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona, a cienką linią - rzeki. Po prawej stronie znajduje się panel interaktywny. Po kliknięciu w nazwę miasta, na mapie zostaje ono wyróżnione, a inne miasta - znikają. Po kliknięciu na napis Arpinum wyświetla się tekst: Dzisiejsze Arpino, miasto w Lacjum, miejsce narodzin Marka Tulliusza Cycerona. Dodatkowo na mapie podświetla się położenie Arpinum – rejon dzisiejszych centralnych Włoch. Po kliknięciu na napis Rzym wyświetla się tekst: Ojciec Cycerona przeniósł się do Rzymu, gdy młody Marek miał około dziesięciu lat. Jednym z powodów była chęć zapewnienia synom dobrego wykształcenia. Tutaj młody Cyceron zetknął się z nauczaniem filozofa Filonem z Larysy, zaprzyjaźnił się również ze stoikiem Diodotem. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Rzymu – rejon dzisiejszych zachodnich Włoch. Po kliknięciu na napis Ateny wyświetla się tekst: Po pierwszych sukcesach w roli obrońcy sądowego, niespełna trzydziestoletni Cyceron udał się do Aten. Tutaj słuchał wykładów Antiocha z Askalonu. Podobnie, jak Filon z Larysy, Antioch był nauczycielem Akademii Platońskiej doby eklektyzmu. W tamtym okresie Akademia była pod dużym wpływem stoicyzmu. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Aten – dzisiejsza południowa Grecja. Po kliknięciu na napis Rodos wyświetla się tekst: Podczas podróży po Grecji na wyspie Rodos Cyceron słuchał nauk Posejdoniosa z Apamei – jednego z największych erudytów tamtych czasów. Posejdonios był stoikiem, ale jego zainteresowania obejmowały również historię, astronomię i kosmografię. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Rodos – wyspa leżąca pomiędzy dzisiejszą Grecją i Turcją. Po kliknięciu na napis Syrakuzy wyświetla się tekst: Podczas sprawowania urzędu kwestora i pobytu na Sycylii, Cyceron odkrył zapomniany grób filozofa Archimedesa. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Syrakuz – dzisiejsza wschodnia wyspa Sycylia leżąca na południe od Włoch. Po kliknięciu na napis Tuskulum wyświetla się tekst: W tej oddalonej zaledwie kilka kilometrów od Rzymu miejscowości znajdowała się posiadłość Cycerona. To tutaj miało dojść do szeregu dysput filozoficznych, których spisany przebieg został następnie wydany jako „Rozmowy tuskulańskie”. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Tuskulum – współczesne zachodnie Włochy.
Ilustracja przedstawia mapę interaktywną zatytułowaną: "Miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona". Na mapie kolorem szarym zaznaczono lądy, od Hiszpanii po Azję, a kolorem białym - wody. W prawym górnym rogu znajduje się legenda. Czerwonym tekstem oznaczono miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona, a cienką linią - rzeki. Po prawej stronie znajduje się panel interaktywny. Po kliknięciu w nazwę miasta, na mapie zostaje ono wyróżnione, a inne miasta - znikają. Po kliknięciu na napis Arpinum wyświetla się tekst: Dzisiejsze Arpino, miasto w Lacjum, miejsce narodzin Marka Tulliusza Cycerona. Dodatkowo na mapie podświetla się położenie Arpinum – rejon dzisiejszych centralnych Włoch. Po kliknięciu na napis Rzym wyświetla się tekst: Ojciec Cycerona przeniósł się do Rzymu, gdy młody Marek miał około dziesięciu lat. Jednym z powodów była chęć zapewnienia synom dobrego wykształcenia. Tutaj młody Cyceron zetknął się z nauczaniem filozofa Filonem z Larysy, zaprzyjaźnił się również ze stoikiem Diodotem. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Rzymu – rejon dzisiejszych zachodnich Włoch. Po kliknięciu na napis Ateny wyświetla się tekst: Po pierwszych sukcesach w roli obrońcy sądowego, niespełna trzydziestoletni Cyceron udał się do Aten. Tutaj słuchał wykładów Antiocha z Askalonu. Podobnie, jak Filon z Larysy, Antioch był nauczycielem Akademii Platońskiej doby eklektyzmu. W tamtym okresie Akademia była pod dużym wpływem stoicyzmu. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Aten – dzisiejsza południowa Grecja. Po kliknięciu na napis Rodos wyświetla się tekst: Podczas podróży po Grecji na wyspie Rodos Cyceron słuchał nauk Posejdoniosa z Apamei – jednego z największych erudytów tamtych czasów. Posejdonios był stoikiem, ale jego zainteresowania obejmowały również historię, astronomię i kosmografię. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Rodos – wyspa leżąca pomiędzy dzisiejszą Grecją i Turcją. Po kliknięciu na napis Syrakuzy wyświetla się tekst: Podczas sprawowania urzędu kwestora i pobytu na Sycylii, Cyceron odkrył zapomniany grób filozofa Archimedesa. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Syrakuz – dzisiejsza wschodnia wyspa Sycylia leżąca na południe od Włoch. Po kliknięciu na napis Tuskulum wyświetla się tekst: W tej oddalonej zaledwie kilka kilometrów od Rzymu miejscowości znajdowała się posiadłość Cycerona. To tutaj miało dojść do szeregu dysput filozoficznych, których spisany przebieg został następnie wydany jako „Rozmowy tuskulańskie”. Dodatkowo na mapie wyświetla się położenie Tuskulum – współczesne zachodnie Włochy.
Miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Miejsca, które odegrały kluczową rolę w życiu Cycerona, Ilustracja, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie, w jakiej miejscowości Cyceron spotykał się z przyjaciółmi, aby prowadzić dysputy filozoficzne? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R1Hknpfbaqebx
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie, gdzie mieściła się posiadłość Cycerona.
Polecenie 2
Wymień wszystkie miejsca związane z filozoficzną edukacją Cycerona. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
RV0ucYPLJJpMx
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Miasta, w których Cyceron zdobywał wykształcenie, to Rzym, Ateny i Rodos.
Polecenie 3
Wypisz w polu odpowiedzi nazwiska nauczycieli Cycerona.
RaEWutyp0Hk3r
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Nauczycielami Cycerona byli: Filon z Larysy, Diodot, Antioch z Askalonu, Posejdonios z Apamei.
W poszukiwaniu grobu Archimedesa
W związku z wykonywaniem urzędu kwestora Cyceron przez pewien czas przebywał na Sycylii. Jak sam opowiada w Rozmowach Tuskulańskich, przebywając w Syrakuzach intensywnie poszukiwał grobu Archimedesa – greckiego filozofa przyrody i naukowca.
Kazimierz Kumaniecki
Kazimierz KumanieckiCyceron i jego współcześni
Kiedy byłem kwestorem na Sycylii, odkryłem grób Archimedesa zarosły cierniem i ostem. Sami Syrakuzanie nie znali zupełnie tego grobu i sądzili, że go w ogóle w Syrakuzach nie ma. Prowadziłem poszukiwania według znanych mi trymetrów, o których wiedziałem, że były wyryte na grobowcu; wiersze te głosiły, że nad nimi znajduje się kula z walcem. Rozglądając się uważnie koło bramy Achradyńskiej, gdzie znajduje się wiele grobowców, spostrzegłem kolumienkę niewiele wznoszącą się nad ciernie, a na niej kulę z walcem. Zaraz też oświadczyłem towarzyszącym mi Syrakuzańczykom, że znalazłem zapewne to, czego szukałem. Kiedy sprowadzeni ludzie siekierami wyrąbali drogę poprzez ciernie, przystąpiliśmy do kolumny i odczytaliśmy umieszczony na jej podstawie napis, którego połowę zatarł już czas. I tak najznakomitsze i najuczeńsze niegdyś miasto Grecji nie znałoby nagrobku swego genialnego obywatela, gdyby go nie pokazał człowiek z Arpinum.
cyt0 Źródło: Kazimierz Kumaniecki, Cyceron i jego współcześni, Warszawa 1959, s. 101.
R4VSNVsEu0q5E
Ilustracja interaktywna przedstawiająca odnalezienie grobu Archimedesa przez Cycerona. Na pierwszym planie stoi młody, ciemnowłosy mężczyzna odziany w szaty w kolorze białym oraz czerwonym, wyciągający rękę w stronę wykopaliska w ziemi. Wokół niego są zgromadzeni ludzie, z których większość go obserwuje. Są to dwaj starsi mężczyźni z brodami oraz długimi, siwymi włosami, młodzi mężczyźni o bladych twarzach, młode kobiety przedstawione samotnie lub z dziećmi oraz jeden nagi mężczyzna siedzący na kamieniu, ukazany tyłem. Obok wykopaliska leży narzędzie przypominające młot lub kilof. Tło stanowią fragmenty muru starego budynku oraz górzysty krajobraz i niebo. Pod ilustracją znajdują się interaktywne hasła: Cyceron orator. Po kliknięciu w hasło na ilustracji postać Cycerona zostaje oznaczona pomarańczową linią. Wyświetla się treść: „Pełniąc urząd kwestora na Sycylii Cyceron miał około 30 lat.” Symbole. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona kolumna starego muru. Wyświetla się treść: „Wśród symboli widocznych na kolumnie są m.in. wspomniane przez Cycerona „kula i walec”. Podstawa kolumny. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona podstawa tej samej kolumny. Wyświetla się treść: „Napis na podstawie, o którym wspomina w swoim dziele Cyceron, na obrazie brzmi „Enthade Archimedes” (z greckiego: „W tym miejscu [spoczywa] Archimedes”).”
Ilustracja interaktywna przedstawiająca odnalezienie grobu Archimedesa przez Cycerona. Na pierwszym planie stoi młody, ciemnowłosy mężczyzna odziany w szaty w kolorze białym oraz czerwonym, wyciągający rękę w stronę wykopaliska w ziemi. Wokół niego są zgromadzeni ludzie, z których większość go obserwuje. Są to dwaj starsi mężczyźni z brodami oraz długimi, siwymi włosami, młodzi mężczyźni o bladych twarzach, młode kobiety przedstawione samotnie lub z dziećmi oraz jeden nagi mężczyzna siedzący na kamieniu, ukazany tyłem. Obok wykopaliska leży narzędzie przypominające młot lub kilof. Tło stanowią fragmenty muru starego budynku oraz górzysty krajobraz i niebo. Pod ilustracją znajdują się interaktywne hasła: Cyceron orator. Po kliknięciu w hasło na ilustracji postać Cycerona zostaje oznaczona pomarańczową linią. Wyświetla się treść: „Pełniąc urząd kwestora na Sycylii Cyceron miał około 30 lat.” Symbole. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona kolumna starego muru. Wyświetla się treść: „Wśród symboli widocznych na kolumnie są m.in. wspomniane przez Cycerona „kula i walec”. Podstawa kolumny. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona podstawa tej samej kolumny. Wyświetla się treść: „Napis na podstawie, o którym wspomina w swoim dziele Cyceron, na obrazie brzmi „Enthade Archimedes” (z greckiego: „W tym miejscu [spoczywa] Archimedes”).”
Paolo Barbotti, „Cyceron odkrywający grób Archimedesa”, 1853 r., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Paolo Barbotti, Cyceron odkrywający grób Archimedesa, 1853, Olej na płótnie, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Cicero_discovering_tomb_of_Archimedes_(_Paolo_Barbotti_).jpeg [dostęp 15.09.2022], domena publiczna.
Polecenie 4
Odpowiedz na pytanie, dlaczego Cyceron w latach siedemdziesiątych p.n.e. przebywał na Sycylii? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
RYNmVh5jBXb0D
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Zapoznaj się z tekstem źródłowym znajdującym się nad ilustracją interaktywną.
Polecenie 5
Podaj symbole, na podstawie których Cyceron zidentyfikował grób Archimedesa.
R116OH5oi0Fov
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Zastanów się, jakie mogą być symbole dziedziny nauki, jaką reprezentował Archimedes.
Polecenie 6
Przytocz polskie tłumaczenie napisu, jaki znajdował się na podstawie nagrobka Archimedesa.
R1a6OtR2cddfD
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Polskie tłumaczenie napisu na nagrobku Archimedesa brzmi: „W tym miejscu spoczywa Archimedes”.
Filozofia Cycerona
Za najwcześniejsze dzieło filozoficzne Cycerona zwykle uznaje się dialog O państwie (De re pūblica) [czytaj: de re pūblika]. Autor rozważa w nim kwestie idealnego ustroju państwa. Wpierw omawia formy ustrojowe znane z państw greckich: monarchię, arystokrację oraz demokrację. W każdej z form widzi zagrożenia, sam opowiada się za ustrojem mieszanym. Realizację tej formy widzi naturalnie w republice rzymskiej: stanowi ona połączenie trzech omawianych wcześniej ustrojów. Cyceron nie jest pierwszym autorem, propagującym ustrój republikański. Jego zasługą jest natomiast z pewnością pełne omówienie zalet republiki. Uzupełnieniem dialogu O państwie było inne dzieło Cycerona O prawach (De lēgibus).
Zainteresowanie stoicyzmem obserwujemy czytając Paradoksy stoickie ( Paradoxa stoicorum [czytaj: paradoksa stoikorum]. Ten krótki utwór, pisany już po porzuceniu działalności publicznej, stanowił omówienie najbardziej znanych stoickich twierdzeń. Porównując treść pisma z wcześniejszymi wzmiankami o stoikach, widzimy pewną zmianę stosunku Cycerona do tej szkoły filozoficznej. Wcześniej zdarzało mu się bowiem żartobliwie komentować niektóre stoickie twierdzenia, teraz natomiast część z nich uznaje za „bardzo prawdziwe” („verīssima”).
W Akademikach słynny mówca omawiał i porównywał poglądy różnych przedstawicieli Akademii PlatońskiejAkademia PlatońskaAkademii Platońskiej. Sam miał kontakt ze współczesnym sobie scholarchąScholarchascholarchą Akademii – Antiochem z AskalonuAntioch z AskalonuAntiochem z Askalonu, którego wykładów słuchał, przebywając w Atenach. Równocześnie z tymi rozprawami pisał również obszerne dzieło O najwyższym dobru i złu (De fínibus bonorum et malorum).
W tym samym roku – 45 r. p.n.e. – powstało jedno z najbardziej znanych pism filozoficznych Cycerona – Rozmowy tuskulańskie (Tusculanae disputationes) [czytaj: Tuskulane disputationes]. Pięć ksiąg tego popularnego dzieła zwykło się nazywać potocznie „Tuskulankami”. Autor omawia w nich tutaj możliwość osiągnięcia przez człowieka szczęścia. Dwie osoby dialogu dyskutują o sposobach radzenia sobie z najczęstszymi nieszczęściami – śmiercią, chorobą, cierpieniami fizycznymi i duchowymi. Lekarstwem na wszystkie przeciwności losu jest według rozmówców cnotaCnotacnota (z łacińskiego: virtus). W dziele tym również obserwujemy wyraźne wpływy stoickie. Ze względu na piękną formę, dialog cieszył się niesłabnącą popularnością w starożytności, średniowieczu i epoce nowożytnej.
RCAQ7aRdwKX9G
Fotografia przedstawia stronę księgi – rękopisu, na którym znajdują się drobne, nieczytelne litery składające się w tekst w języku łacińskim. Jest on okolony ozdobną ramką, w której można wyróżnić czerwono‑niebiesko‑zielone symetryczne roślinne wzory oraz nagie postacie ze złotymi skrzydłami. Inicjał spowija zielony ornament przypominający wieniec. Kartka jest mocno pożółkła, jej krawędzie są odbarwione oraz wydają się pogniecione. Pośrodku znajdują są duże brązowe plamy.
Autor nieznany, XV‑wieczny rękopis „Rozmów tuskulańskich”, około 1450 – 1460 r., Kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: XV-wieczny rękopis „Rozmów tuskulańskich”, Fotografia, Kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cicero_-_Tusculanae_Disputationes_illuminated_manuscript.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Za sprawą dialogu O naturze bogów (De natura deorum) Cyceron wywarł również duży wpływ na teologię. W swoim dziele sprawnie podsumował różne poglądy Greków na temat istnienia bóstw. To dzieło do dziś uznawane jest za jedno z najważniejszych w dziejach filozofii religii.
Niesłabnącą popularnością cieszą się również dwa mniejsze dzieła Cycerona: Katon StarszyKaton StarszyKaton Starszy o starości (Cato Maior de senectute), [czytaj: Kato Major de senektute] oraz Leliusz o przyjaźni (Laelius de amicitia) [czytaj: Leljus de amicitia]. Wybór postaci w dialogach nie jest przypadkowy. Rozmówcami są zwykle wybitni Rzymianie z przeszłości, uosabiający określone cechy i zalety charakteru. Katon był dla Rzymian wzorem cnót oraz szacunku dla obyczajów przodków. Cyceron przekonuje czytelnika, że starość nie jest smutnym końcem życia człowieka. W drugim dialogu próbuje odpowiedzieć na pytanie, czym w istocie jest przyjaźń.
RKByTvGZwz5Ga
Fotografia przedstawia rzeźbę popiersia Cycerona – mężczyznę o krótkich włosach, dużym, prostym nosie, lekko otwartych ustach oraz z widocznymi wokół nosa, ust i na czole zmarszczkami. Jego twarz jest odwrócona w bok. Widoczne są obszerne szaty mężczyzny, które ukrywają jego sylwetkę. Tło stanowi jasna ściana z ciemniejszymi zdobieniami oraz dwa małe fragmenty innych rzeźb.
Carole Raddato (fotograf), „Popiersie Cycerona”, około połowa I w., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Carole Raddato, Popiersie Cycerona, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bust_of_Cicero,_Capitoline_Museums_(11250896055).jpg [dostęp 27.10.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.
Wzorując się na Panecjuszu z Rodos, Cyceron napisał także traktat O powinnościach (De officiis). Uznawany jest on za ostatnie wielkie dzieło filozoficzne Arpinaty. Niektóre utwory wielkiego mówcy nie zachowały się do naszych czasów. Wśród nich warto wspomnieć dialog Hortensjusz, który miał stanowić zachętę do studiów filozoficznych. Jeszcze w starożytności cieszył się dużą popularnością. Wiemy to między innymi od świętego AugustynaAugustyn (święty)świętego Augustyna, który w swoich Wyznaniach przyznawał, że przez długi czas był pod dużym wpływem twórczości Cycerona.
RNwcH9IKw3nA7
Ilustracja przedstawia fragment strony księgi, na którym znajdują się czarne oraz czerwone napisy, fragment wzoru roślinnego w kolorze zielonym, niebieskim oraz brązowym. Ozdobny inicjał przedstawia scenę, w której mężczyzna trzymający miecz, stojąc unosi go nad mnichem, który klęczy ze złożonymi dłońmi. Mnich ubrany jest w długie szaty, ma osłoniętą głowę; mężczyzna z mieczem ma na sobie lekką zbroję i kapelusz. Podłoga jest zielona, a ściana czerwona. Inicjał okolony jest niebiesko‑brązową ramą.
Autor nieznany, Śmierć Cycerona przedstawiona w rękopisie, XV wiek, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Śmierć Cycerona przedstawiona w rękopisie, Rękopis, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Assassinat_de_Cic%C3%A9ron.jpg [dostęp 22.09.2022], domena publiczna.
Ciekawostka
Cyceron poniósł śmierć w 43 roku p.n.e. Z inicjatywy Marka Antoniusza został proskrybowany i ścięty
Podsumowanie
Celem Cycerona było zapoznanie Rzymian z myślą Greków. Nowożytna nauka niejednokrotnie krytykowała Arpinatę, odmawiając mu prawa do nazywania siebie filozofem. Traktowano go jako rzymskiego skrybę, który raczej kompilował i przepisywał dorobek Greków, nie wnosząc oryginalnej myśli. Zauważyć jednak należy, że zarówno charakter kompilatorski, jak i eklektyzm Cycerona były zamierzone i przemyślane. Sprawił on, że filozofia – wynalazek Greków, nabrała rzymskiego charakteru.
R1OfaYhvdISyJ
Fotografia przedstawia jasną rzeźbę na podwyższeniu ukazującą Cycerona, umieszczoną na tle jasnego budynku pomiędzy dwoma dużymi filarami. Mężczyzna siedząc, trzyma w lewej dłoni zwój papirusu, który przyciska do piersi. Jego prawa dłoń spoczywa na udzie. Prawa stopa jest wysunięta do przodu; mężczyzna ma na sobie sandały oraz luźne szaty z krótkim rękawem. Ma krótkie włosy, na jego czole widnieją zmarszczki. Kąciki ust mężczyzny skierowane są w dół, patrzy w bok.
Rootology (fotografia), Współczesna rzeźba prezentująca Cycerona, Woolsay Hall, Uniwersytet Yale, New Haven, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Rootology, Współczesna rzeźba prezentująca Cycerona, Rzeźba, Woolsay Hall, Uniwersytet Yale, Stany Zjednoczone, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Newhavenstructure2-statue.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
R19mKU1zo3D9c
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Marek Tuliusz Cyceron - charakterystyka postaci”.
Materiał filmowy do lekcji zatytułowany „Marek Tuliusz Cyceron - charakterystyka postaci”.
Marek Tuliusz Cyceron - charakterystyka postaci, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Marek Tuliusz Cyceron - charakterystyka postaci, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7
W kilku zdaniach scharakteryzuj poglądy filozoficzne Cycerona. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
RckvRoBtyEwty
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Cyceron uznawany jest za najwybitniejszego przedstawiciela filozoficznego eklektyzmu. Wywarł ogromny wpływ na rozwój filozofii rzymskiej. Zestawiał ze sobą poglądy różnych szkół filozoficznych, starając się określić, które z nich są najbardziej prawdopodobne. Cechował go umiarkowany sceptycyzm, co do możliwości jednoznacznego określenia prawdy. Jego najważniejsze dzieła poświęcone były tematyce etycznej. Odrzucał etykę epikurejską, czołowe znaczenie przyznając stoicyzmowi. Dla Cycerona filozofia była pocieszycielką w najcięższych chwilach i najbardziej osobistych przeżyciach człowieka.
Polecenie 8
Na podstawie filmu wytłumacz, jaki był stosunek Cycerona religii. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R118BgY51PPF1
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Cyceron za postępowanie religijne przyjmował kult nieśmiertelnych bogów. Najważniejszym argumentem na rzecz ich istnienia była dla niego tradycja – wiara przodków przekazywana z pokolenia na pokolenie. Był zwolennikiem poglądu, że dusza ludzka jest wieczna i nieśmiertelna. Ten pogląd uargumentował w „Rozmowach Tuskulańskich”. Jego zdaniem było to powszechne przekonanie opierające się na głosie natury. Odrzucał religijne znaczenie snów, wróżb, złowróżbnych znaków, przesądów etc. Uważał, że wola boża jest rozpoznawalna dzięki prawidłowemu rozumowaniu.
Polecenie 9
Oceń, jakie jest znaczenie pism filozoficznych Cycerona na tle całej jego zachowanej twórczości. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
R9NfCCC6hXEnu
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
W swojej wypowiedzi zwróć uwagę na to, jaką część twórczości Cycerona zajmują dzieła filozoficzne; na jaki okres życia przypada jego twórczość filozoficzna; jaki wpływ wywarła twórczość filozoficzna Cycerona na rozwój tej nauki w wiekach późniejszych.
Ćwiczenia
R1Oe55GVEJUBK1
Ćwiczenie 1
Połącz łacińskie tytuły dzieł filozoficznych Cycerona z ich polskimi tłumaczeniami. De re publica Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De legibus Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De senectute Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6.O naturze bogów De officiis Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4.O przyjaźn, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De amicitia Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De natura deorum Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Połącz łacińskie tytuły dzieł filozoficznych Cycerona z ich polskimi tłumaczeniami. De re publica Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De legibus Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De senectute Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6.O naturze bogów De officiis Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4.O przyjaźn, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De amicitia Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów De natura deorum Możliwe odpowiedzi: 1. O powinnościach, 2. O starości, 3. O prawach, 4. O przyjaźni, 5. O państwie, 6. O naturze bogów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R1G8iHLerS7WA2
Ćwiczenie 2
Dopasuj do łacińskich tytułów dzieł Cycerona prawidłowe zdania na ich temat. De re publica – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Tusculanae disputationes– 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Cato Maior de senectute – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
De officiis – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
De natura deorum – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Hortensius– 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Dopasuj do łacińskich tytułów dzieł Cycerona prawidłowe zdania na ich temat. De re publica – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Tusculanae disputationes– 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Cato Maior de senectute – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
De officiis – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
De natura deorum – 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu.
Hortensius– 1. W tym dziele autor broni zalet ustroju republikańskiego., 2. W tym dziele autor pisze o zaletach dojrzałego wieku., 3. To ważne dzieło dla filozofii religii., 4. To dzieło nie zachowało się do naszych czasów., 5. To dzieło autor wzorował na podobnym traktacie Panecjusza z Rodos., 6. W tym dziele autor poucza, jak radzić sobie w obliczu przeciwności losu. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RZJylWIsiFlS52
Ćwiczenie 3
Zdecyduj, które zdania na temat filozofii Cycerona są prawdziwe, a które fałszywe. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. W twórczości Cycerona wyraźne są wpływy stoicyzmu., 2. Cyceron był zwolennikiem eklektyzmu., 3. Cyceron pisał swoje dzieła filozoficzne w młodym wieku., 4. Cyceron był zwolennikiem epikureizmu., 5. Wszystkie dzieła filozoficzne Cycerona zachowały się do naszych czasów. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. W twórczości Cycerona wyraźne są wpływy stoicyzmu., 2. Cyceron był zwolennikiem eklektyzmu., 3. Cyceron pisał swoje dzieła filozoficzne w młodym wieku., 4. Cyceron był zwolennikiem epikureizmu., 5. Wszystkie dzieła filozoficzne Cycerona zachowały się do naszych czasów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Zdecyduj, które zdania na temat filozofii Cycerona są prawdziwe, a które fałszywe. PRAWDA Możliwe odpowiedzi: 1. W twórczości Cycerona wyraźne są wpływy stoicyzmu., 2. Cyceron był zwolennikiem eklektyzmu., 3. Cyceron pisał swoje dzieła filozoficzne w młodym wieku., 4. Cyceron był zwolennikiem epikureizmu., 5. Wszystkie dzieła filozoficzne Cycerona zachowały się do naszych czasów. FAŁSZ Możliwe odpowiedzi: 1. W twórczości Cycerona wyraźne są wpływy stoicyzmu., 2. Cyceron był zwolennikiem eklektyzmu., 3. Cyceron pisał swoje dzieła filozoficzne w młodym wieku., 4. Cyceron był zwolennikiem epikureizmu., 5. Wszystkie dzieła filozoficzne Cycerona zachowały się do naszych czasów. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RIUKUm9JzS6kp2
Ćwiczenie 4
Zaznacz zdania, które odnoszą się do postaci Cycerona: Możliwe odpowiedzi: 1. urodził się w Rzymie, 2. urodził się w Arpinum, 3. przebywał w Atenach, gdzie słuchał wybitnych nauczycieli, 4. był zwolennikiem jednowładztwa, 5. pisał wyłącznie traktaty filozoficzne. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RBCVux6BYbvDk2
Ćwiczenie 5
Zaznacz prawidłowe zdania, które opisują filozofię Cycerona: Możliwe odpowiedzi: 1. Cyceron był eklektykiem., 2. Duży wpływ na myśl filozoficzną Cycerona miały sceptycyzm i stoicyzm., 3. Cyceron był epikurejczykiem. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
RTPzPqJ3iaJCN2
Ćwiczenie 6
Dopisz nazwy szkół filozoficznych.do odpowiednich twierdzeń. Warunkiem szczęścia jest kierowanie się rozumiem i dążenie do cnoty. Należy ze spokojem przyjmować to, co otrzymujemy od losu. – Tu uzupełnij Niczego nie można stwierdzić z całą pewnością. – Tu uzupełnij Przyjemność prowadzi do szczęścia, które jest celem życia. – Tu uzupełnij. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Dopisz nazwy szkół filozoficznych.do odpowiednich twierdzeń. Warunkiem szczęścia jest kierowanie się rozumiem i dążenie do cnoty. Należy ze spokojem przyjmować to, co otrzymujemy od losu. – Tu uzupełnij Niczego nie można stwierdzić z całą pewnością. – Tu uzupełnij Przyjemność prowadzi do szczęścia, które jest celem życia. – Tu uzupełnij. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z fragmentem tekstu źródłowego. Następnie wyjaśnij, w jaki sposób ustrój republikański łączy elementy monarchii, arystokracji i demokracji.
Cyceron
CyceronO Państwie
Góruje nad nimi czwarta stanowiąca przemyślane i harmonijne połączenie elementów wziętych z trzech wzorcowych postaci ustroju. Chciałoby się mieć w rzeczpospolitej zwierzchność podobną do władzy królewskiej, zachować na stałe wpływy elit, a pewne kwestie pozostawić do rozstrzygnięcia ogółowi. Po pierwsze, taki ustrój daje obywatelom poczucie równości, bez którego ludzie wolni na dłuższą metę nie potrafią żyć. Po drugie, w przeciwieństwie do poprzednich form ustrojowych gwarantuje stabilność, jako że wcześniej opisane postaci łatwo się degenerują.
cyt1 Źródło: Cyceron, O Państwie, t. 1, tłum. Iwona Żółtkowska, Kęty 1999, s. XLV.
RfxDyLqVYLUnD
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie, jak w starożytnej Grecji funkcjonowała monarchia, arystokracja i demokracja. Zastanów się, jakie elementy tych ustrojów możemy wskazać w państwie Rzymian?
Cyceron wskazuje na wyższość ustroju mieszanego (republikańskiego) nad formami państwowości znanymi wcześniej. Uzasadnia to w następujący sposób: monarchia może przerodzić się w tyranię, arystokracja w oligarchię, natomiast demokracja w ochlokrację. Ustrój mieszany jest bardziej stabilny, ponieważ poszczególne instytucje państwa sprawują nad sobą wzajemną kontrolę.
2
Ćwiczenie 7
Przeczytaj fragment tekstu źródłowego. Następnie wytłumacz, w jaki sposób ustrój republikański łączy elementy monarchii, arystokracji i demokracji.
Cyceron
CyceronO Państwie
Góruje nad nimi czwarta stanowiąca przemyślane i harmonijne połączenie elementów wziętych z trzech wzorcowych postaci ustroju. Chciałoby się mieć w rzeczpospolitej zwierzchność podobną do władzy królewskiej, zachować na stałe wpływy elit, a pewne kwestie pozostawić do rozstrzygnięcia ogółowi. Po pierwsze, taki ustrój daje obywatelom poczucie równości, bez którego ludzie wolni na dłuższą metę nie potrafią żyć. Po drugie, w przeciwieństwie do poprzednich form ustrojowych gwarantuje stabilność, jako że wcześniej opisane postaci łatwo się degenerują.
cyt1 Źródło: Cyceron, O Państwie, t. 1, tłum. Iwona Żółtkowska, Kęty 1999, s. XLV.
RfNJLcUHPIuid
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przypomnij sobie, jak w starożytnej Grecji funkcjonowała monarchia, arystokracja i demokracja. Zastanów się, jakie elementy tych ustrojów możemy wskazać w państwie Rzymian?
Cyceron wskazuje na wyższość ustroju mieszanego (republikańskiego) nad formami państwowości znanymi wcześniej. Uzasadnia to w następujący sposób: monarchia może przerodzić się w tyranię, arystokracja w oligarchię, natomiast demokracja w ochlokrację. Ustrój mieszany jest bardziej stabilny, ponieważ poszczególne instytucje państwa sprawują nad sobą wzajemną kontrolę.
2
Ćwiczenie 8
Odpowiedz na pytania. Z ilu ksiąg składają się „Rozmowy tuskulańskie”? Jakie kwestie poruszane są w tym dziele?
RxqE9x3f9U6GE
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Przeanalizuj ponownie rozdział „Filozofia Cycerona”.
„Rozmowy tuskulańskie” składają się z pięciu tomów. Dzieło porusza kwestię możliwości osiągnięcia szczęścia przez człowieka. W dziele poruszany jest problem przypadłości, które dotykają ludzi - śmierć, choroba, cierpienia fizyczne i religijne.
3
Ćwiczenie 8
Ułóż układankę. Następnie wskaż wydarzenie z działalności politycznej Cycerona, które zostało przedstawione na obrazie.
Rk64kk9iKg8vm
Ułóż układankę. Następnie wskaż wydarzenie z działalności politycznej Cycerona, które zostało przedstawione na obrazie.
Ułóż układankę. Następnie wskaż wydarzenie z działalności politycznej Cycerona, które zostało przedstawione na obrazie.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
R5OqA42a9ZvC8
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Sprawdź, kim był Katylina.
Fresk Cezara Maccariego przedstawia Cycerona przemawiającego przeciwko Lucjuszowi Sergiuszowi Katylinie. Ujawnienie spisku Katyliny w 63 r. p.n.e. stanowiło jedno z najważniejszych dokonań Cycerona.
Słownik pojęć
Akademia Platońska
Akademia Platońska
szkoła filozoficzna założona w IV w. p.n.e. przez Platona w gaju Akademosa w Atenach. Była jednym z najważniejszych ośrodków myśli starożytnej. Rozwijano w nim filozofię Platona, ale również między innymi sceptycyzm oraz neoplatonizm (V w.). Po wielu stuleciach działalności Akademia została ostatecznie zamknięta na skutek edyktu cesarza Justyniana w VI wieku.
Antioch z Askalonu
Antioch z Askalonu
urodzony w około 130 r. p.n.e. – zmarł w około 69 r. p.n.e., filozof grecki, przedstawiciel Nowej Akademii, uczeń Filona z Laryssy. Był propagatorem eklektyzmu w Akademii. W swoim nauczaniu łączył platonizm, arystotelizm i stoicyzm. Jego uczniem był Cyceron.
Augustyn (święty)
Augustyn (święty)
354 – 430 r. n.e., wybitny myśliciel chrześcijański, Doktor Kościoła. Przed nawróceniem na chrześcijaństwo był nauczycielem retoryki w Kartaginie, Rzymie i Mediolanie. Później również biskupem Hippony. W swoich „Wyznaniach” opisuje, jak wielki wpływ miała na niego twórczość Cycerona.
RUpZQ0LWCzklJ
Obraz przedstawia świętego Augustyna, siedzącego na złotym, zdobionym krześle. W pomieszczeniu na podłodze, ławie oraz ścianach znajduje się wiele ksiąg. Mężczyzna ma na sobie złotą szatę liturgiczną z czerwonymi detalami oraz wizerunkami świętych. W prawej dłoni trzyma duże, białe pióro, a w lewej – płonące czerwone serce, którego płomienie zdają się przechodzić na jego łysiejącą głowę oraz na fragment jasnego światła umieszczonego w lewym górnym rogu. W świetlistym okręgu widać napis „VERITAS”, a pod nim otwartą księgę.
Philippe de Champaigne, „Święty Augustyn”, pomiędzy 1645 a 1650 r., Muzeum Sztuk Pięknych (LACMA), Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Philippe de Champaigne, Święty Augustyn, 1645, Olej na płótnie, Muzeum Sztuk Pięknych (LACMA), Los Angeles, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Saint_Augustine_by_Philippe_de_Champaigne.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Cnota
Cnota
R1JbZsa1Ii0Ie1
Nagranie z wymową greckiego słowa „aretē”, które w języku polskim znaczy „cnota”.
Nagranie z wymową greckiego słowa „aretē”, które w języku polskim znaczy „cnota”.
Wymowa słowa cnota w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa cnota w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.
Wymowa słowa cnota w języku greckim, online‑skills, CC BY 3.0
Źródło: online-skills, Wymowa słowa cnota w języku greckim, licencja: CC BY 3.0.
Nagranie z wymową greckiego słowa „aretē”, które w języku polskim znaczy „cnota”.
(z greckiego: ἀρrhoεepsilonτtauή aretē, z łacińskiego virtus) - początkowo zdolność do wypełniania powinności, jaką ma każda jednostka. W czasach Sokratesa „cnotą” określano zaletę moralną. Wedle niektórych koncepcji etycznych ćwiczenie się w cnocie stanowi środek do osiągnięcia szczęśliwego życia. Dla innych osiągnięcie cnoty stanowiło cel wszelkich ludzkich dążeń (stoicyzm). Dla chrześcijan jest to trwała zdolność do czynienia dobra.
Eklektyzm
Eklektyzm
w starożytnej filozofii oznacza łączenie elementów różnych kierunków i szkół filozoficznych. Eklektyzm był popularny wśród myślicieli związanych od II w. p.n.e. z Akademią Platońską. Za najważniejszego przedstawiciela rzymskiego eklektyzmu uznaje się Cycerona.
Epikureizm
Epikureizm
szkoła filozoficzna założona przez Epikura w IV wieku p.n.e. W rozważaniach etycznych epikurejczycy skupiali się na osiągnięciu przez człowieka szczęścia (hedonizm). Szczęście można osiągnąć przez spokój, płynący z naturalnej radości życia, pozbawionego trosk.
Filon z Larysy
Filon z Larysy
około 159 – około 86 r. p.n.e., filozof grecki, przedstawiciel Nowej Akademii, eklektyk. Przeniósł się z Aten do Rzymu, gdzie jego wykładów słuchał Cyceron.
Katon Starszy
Katon Starszy
urodzony w 234 p.n.e., zmarł w 149 r. p.n.e. – polityk i pisarz rzymski, niechętny kulturze greckiej, żył według dawnych italskich obyczajów, uprawiał ziemię i dla późniejszych Rzymian był wzorem cnót obywatelskich. Jego wnukiem był Katon Młodszy, obrońca republiki z czasów wojny domowej Cezara z Pompejuszem. Katon Starszy był zwolennikiem prowadzenia wojny z Kartaginą i miał nawoływać do jej zniszczenia.
Panecjusz z Rodos
Panecjusz z Rodos
około 180 - 110 r. p.n.e., filozof stoicki, przedstawiciel tak zwanej Średniej Stoi. Około 150 r. p.n.e. zamieszkał w Rzymie, gdzie zaprzyjaźnił się ze Scypionem Młodszym. Powrócił do Aten i kierował stoickim nauczaniem od około 120 r. p.n.e. Jego najważniejszym dziełem jest „O powinnościach”, na którym wzorował się Cyceron.
R14ZN6nGxfILP
Ilustracja przedstawia siedzącego na podłodze mężczyznę w luźnych, czerwono‑złoto‑zielonych szatach oraz z czerwoną czapką na głowie. Został on przedstawiony bokiem: czyta księgę trzymaną w dłoniach. Nos mężczyzny jest duży i zakrzywiony, na twarzy obecne są zmarszczki, a spod czapki wystają ciemne włosy. Tło jest beżowe. U góry znajduje się napis „Panetius”.
Hartmann Schedel, „Podobizna Panecjusza z Rodos”, 1493 r., Kronika Norymberska, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Hartmann Schedel, Podobizna Panecjusz z Rodos, Ilustracja, Kronika Norymberska, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Panaetius_Nuremberg_Chronicle.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Posejdonios z Apamei
Posejdonios z Apamei
około 135 – 50 r. p.n.e., filozof stoicki, uczeń Panecjusza z Rodos, jeden z największych erudytów swoich czasów, kontynuator dzieła historycznego Polibiusza. Osiadł na stałe na wyspie Rodos, gdzie nauczał. Cyceron miał słuchać jego wykładów na Rodos i korespondować z nim. Twórczość historiograficzna Posejdoniosa miała ogromny wpływ na późniejszych historyków rzymskich.
R1aCb46KpJfEv
Fotografia przedstawia popiersie Posejdoniosa z Apamei ukazane z półprofilu. Mężczyzna spogląda się przed siebie, ma średniej długości brodę oraz włosy opadające na skronie. Jego brwi są ściągnięte, co ukazuje zmarszczki na jego czole. Mężczyzna ma szczupłą twarz. Jasna powierzchnia rzeźby posiada przebarwienia w kolorze brązowym oraz białym. Tło stanowi biała ściana oraz brązowa podłoga.
Sailko (fotograf), Popiersie Posejdoniosa z Apamei, po 50 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Sailko, Popiersie Posejdoniosa z Apame, Popiersie, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Posidonio,_replica_augustea_(23_ac.-14_dc_ca)_da_originale_del_100-50_ac._ca._6142.JPG [dostęp 27.10.2021], licencja: CC BY 3.0.
Sceptycyzm
Sceptycyzm
kierunek filozoficzny, który w IV w. p.n.e. zapoczątkował Pyrron z Elidy. Sceptycy poddawali w wątpliwość ludzką umiejętność poznania. Niektórzy sceptycy proponowali w związku z tym określanie prawdopodobieństwa (probabilizm). W pewnym okresie sceptycyzm rozwijał się w Akademii Platońskiej. W czasach rzymskich kierunek ten był kontynuowany między innymi przez Sekstusa Empiryka.
Scholarcha
Scholarcha
w starożytności i średniowieczu określenie kierownika szkoły. Tu: kierownik określonej szkoły filozoficznej.
Stoicyzm
Stoicyzm
kierunek filozoficzny, zapoczątkowanego przez Zenona z Kition w III w. p.n.e. Głównym obszarem zainteresowania stoików była etyka. Za najwyższe dobro uznawali oni osiągnięcie cnoty (virtus).
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Świderkówna A. (redakcja), Słownik pisarzy antycznych, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2001.
Winniczuk L. (redakcja), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
Notatki ucznia
R1d9sqt5Iua6p
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Galeria
R1ICSTyv2IpJQ
Fotografia fresku przedstawia młodego chłopca o delikatnych rysach twarzy, który siedząc, czyta z otwartej księgi trzymanej w lewej ręce. Prawa ręka spoczywa na jego udzie, na fragmencie czerwonej szaty wierzchniej. Pod spodem widoczne jest odzienie w kolorze jasnoniebieskim oraz zielonym. Stopy chłopca są bose, jedna z nich spoczywa na kamiennej posadzce, a druga na ławie, na której widoczne są dwa rzędy napisów, z których można wyróżnić litery „M.T. CI./CERO”. Z lewej strony znajdują się ściany budynku, a z prawej ułożone księgi. Tło stanowi ciemniejące niebo zasnute chmurami oraz wierzchołki zazielenionych drzew.
Vincenzo Foppa, „Młody Cyceron podczas nauki”, około 1464 r., Kolekcja Wallace, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Vincenzo Foppa, Młody Cyceron podczas nauki, Fresk, Kolekcja Wallace, Londyn, Wielka Brytania, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:The_Young_Cicero_Reading.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
RXVl12HGJEKiH
Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą Marka Tulliusza Cycerona – mężczyznę o krótkich włosach, dużym prostym nosie oraz lekko otwartych ustach. Na twarzy, wokół nosa oraz zmarszczkami widocznymi wokół nosa, ust i na czole zmarszczkami. Jego twarz jest odwrócona w bok. Obszerne szaty mężczyzny ukrywają jego sylwetkę. Tło stanowi czarna ściana.
Augurmm (fotograf), „Rzeźba przedstawiająca Marka Tulliusza Cycerona”, I w. n.e., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Augurmm, Rzeźba przedstawiająca Marka Tulliusza Cycerona, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Marek_Tuliiusz_Cyceron_(enhanced).jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
Rz7NeBLKwuV5D
Obraz przedstawia odnalezienie grobu Archimedesa przez Cycerona. Na pierwszym planie stoi młody, ciemnowłosy mężczyzna odziany w szaty w kolorze białym oraz czerwonym, wyciągający rękę w stronę wykopaliska w ziemi. Wokół niego są zgromadzeni ludzie, z których większość go obserwuje. Są to dwaj starsi mężczyźni z brodami oraz długimi, siwymi włosami, młodzi mężczyźni o bladych twarzach, młode kobiety przedstawione samotnie lub z dziećmi oraz jeden nagi mężczyzna siedzący na kamieniu, ukazany tyłem. Obok wykopaliska leży narzędzie przypominające młot lub kilof. Tło stanowią fragmenty muru starego budynku oraz górzysty krajobraz i niebo.
Paolo Barbotti, Cyceron odkrywający grób Archimedesa, 1853 r., wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Paolo Barbotti, Cyceron odkrywający grób Archimedesa, Olej na płótnie, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Cicero_discovering_tomb_of_Archimedes_(_Paolo_Barbotti_).jpeg [dostęp 16.11.2021], domena publiczna.
RCAQ7aRdwKX9G
Fotografia przedstawia stronę księgi – rękopisu, na którym znajdują się drobne, nieczytelne litery składające się w tekst w języku łacińskim. Jest on okolony ozdobną ramką, w której można wyróżnić czerwono‑niebiesko‑zielone symetryczne roślinne wzory oraz nagie postacie ze złotymi skrzydłami. Inicjał spowija zielony ornament przypominający wieniec. Kartka jest mocno pożółkła, jej krawędzie są odbarwione oraz wydają się pogniecione. Pośrodku znajdują są duże brązowe plamy.
Autor nieznany, XV‑wieczny rękopis „Rozmów tuskulańskich”, około 1450 – 1460 r., Kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: XV-wieczny rękopis „Rozmów tuskulańskich”, Fotografia, Kolekcja prywatna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Cicero_-_Tusculanae_Disputationes_illuminated_manuscript.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
RKByTvGZwz5Ga
Fotografia przedstawia rzeźbę popiersia Cycerona – mężczyznę o krótkich włosach, dużym, prostym nosie, lekko otwartych ustach oraz z widocznymi wokół nosa, ust i na czole zmarszczkami. Jego twarz jest odwrócona w bok. Widoczne są obszerne szaty mężczyzny, które ukrywają jego sylwetkę. Tło stanowi jasna ściana z ciemniejszymi zdobieniami oraz dwa małe fragmenty innych rzeźb.
Carole Raddato (fotograf), „Popiersie Cycerona”, około połowa I w., Muzea Kapitolińskie, Rzym, Włochy, wikimedia.org, CC BY‑SA 2.0
Źródło: Carole Raddato, Popiersie Cycerona, Rzeźba, Muzea Kapitolińskie, Rzym, włochy, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bust_of_Cicero,_Capitoline_Museums_(11250896055).jpg [dostęp 27.10.2021], licencja: CC BY-SA 2.0.
RN89qs0KNi1P9
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment strony księgi, na którym znajdują się czarne oraz czerwone napisy, fragment wzoru roślinnego w kolorze zielonym, niebieskim oraz brązowym. Ozdobny inicjał przedstawia scenę, w której mężczyzna trzymający miecz, stojąc unosi go nad mnichem, który klęczy ze złożonymi dłońmi. Mnich ubrany jest w długie szaty, ma osłoniętą głowę; mężczyzna z mieczem ma na sobie lekką zbroję i kapelusz. Podłoga jest zielona, a ściana czerwona. Inicjał okolony jest niebiesko‑brązową ramą.
Śmierć Cycerona przedstawiona w rękopisie, XV wiek, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Śmierć Cycerona przedstawiona w rękopisie, Ilustracja, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Assassinat_de_Cic%C3%A9ron.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
R1OfaYhvdISyJ
Fotografia przedstawia jasną rzeźbę na podwyższeniu ukazującą Cycerona, umieszczoną na tle jasnego budynku pomiędzy dwoma dużymi filarami. Mężczyzna siedząc, trzyma w lewej dłoni zwój papirusu, który przyciska do piersi. Jego prawa dłoń spoczywa na udzie. Prawa stopa jest wysunięta do przodu; mężczyzna ma na sobie sandały oraz luźne szaty z krótkim rękawem. Ma krótkie włosy, na jego czole widnieją zmarszczki. Kąciki ust mężczyzny skierowane są w dół, patrzy w bok.
Rootology (fotografia), Współczesna rzeźba prezentująca Cycerona, Woolsay Hall, Uniwersytet Yale, New Haven, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Rootology, Współczesna rzeźba prezentująca Cycerona, Rzeźba, Woolsay Hall, Uniwersytet Yale, Stany Zjednoczone, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Newhavenstructure2-statue.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
RE2FYnpsANeOz
Fresk przedstawiający zebranych w pomieszczeniu mężczyzn, którzy są ubrani w obszerne, białe szaty. Większość z nich siedzi na czerwonych oraz złotych ławach ułożonych w okręgu, patrząc na przemawiającego mężczyznę, stojącego w środku. Jego ręce są rozłożone, włosy siwe, a twarz skierowana delikatnie do góry. Pozostali patrzą na niego, siedząc blisko siebie. Z prawej strony, odsunięty od pozostałych, został przedstawiony mężczyzna o ciemnych włosach, który schylony spogląda w dół. Tło stanowi marmurowa ściana budynku oraz fragment kolumny znajdujący się po lewej stronie ilustracji.
Cesare Maccari, „Cyceron oskarża Katylinę”, 1889 r., Pałac Madama, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Cesare Maccari, Cyceron oskarża Katylinę, Fresk, Pałac Madama, Rzym, dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Senado_Romano.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
RUpZQ0LWCzklJ
Obraz przedstawia świętego Augustyna, siedzącego na złotym, zdobionym krześle. W pomieszczeniu na podłodze, ławie oraz ścianach znajduje się wiele ksiąg. Mężczyzna ma na sobie złotą szatę liturgiczną z czerwonymi detalami oraz wizerunkami świętych. W prawej dłoni trzyma duże, białe pióro, a w lewej – płonące czerwone serce, którego płomienie zdają się przechodzić na jego łysiejącą głowę oraz na fragment jasnego światła umieszczonego w lewym górnym rogu. W świetlistym okręgu widać napis „VERITAS”, a pod nim otwartą księgę.
Philippe de Champaigne, „Święty Augustyn”, pomiędzy 1645 a 1650 r., Muzeum Sztuk Pięknych (LACMA), Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Philippe de Champaigne, Święty Augustyn, 1645, Olej na płótnie, Muzeum Sztuk Pięknych (LACMA), Los Angeles, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Saint_Augustine_by_Philippe_de_Champaigne.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
R14ZN6nGxfILP
Ilustracja przedstawia siedzącego na podłodze mężczyznę w luźnych, czerwono‑złoto‑zielonych szatach oraz z czerwoną czapką na głowie. Został on przedstawiony bokiem: czyta księgę trzymaną w dłoniach. Nos mężczyzny jest duży i zakrzywiony, na twarzy obecne są zmarszczki, a spod czapki wystają ciemne włosy. Tło jest beżowe. U góry znajduje się napis „Panetius”.
Hartmann Schedel, „Podobizna Panecjusza z Rodos”, 1493 r., Kronika Norymberska, wikimedia.org, domena publiczna
Źródło: Hartmann Schedel, Podobizna Panecjusz z Rodos, Ilustracja, Kronika Norymberska, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Panaetius_Nuremberg_Chronicle.jpg [dostęp 27.10.2021], domena publiczna.
R1aCb46KpJfEv
Fotografia przedstawia popiersie Posejdoniosa z Apamei ukazane z półprofilu. Mężczyzna spogląda się przed siebie, ma średniej długości brodę oraz włosy opadające na skronie. Jego brwi są ściągnięte, co ukazuje zmarszczki na jego czole. Mężczyzna ma szczupłą twarz. Jasna powierzchnia rzeźby posiada przebarwienia w kolorze brązowym oraz białym. Tło stanowi biała ściana oraz brązowa podłoga.
Sailko (fotograf), Popiersie Posejdoniosa z Apamei, po 50 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
Źródło: Sailko, Popiersie Posejdoniosa z Apame, Popiersie, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Posidonio,_replica_augustea_(23_ac.-14_dc_ca)_da_originale_del_100-50_ac._ca._6142.JPG [dostęp 27.10.2021], licencja: CC BY 3.0.
Bibliografia
Cyceron, O Państwie, t. 1, tłum. Iwona Żółtkowska, Wydawnictwo Antyk, Kęty 1999.
Cyceron, Pisma filozoficzne, t. I‑IV, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1961.
Kumaniecki K., Cyceron i jego współcześni, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1959,
Kumaniecki K., Literatura rzymska. Okres cyceroński, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1977.
Świderkówna A. (redakcja), Słownik pisarzy antycznych, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2001.
Winniczuk L. (redakcja), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
Ziółkowski A., Historia powszechna. Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
![Ilustracja interaktywna przedstawiająca odnalezienie grobu Archimedesa przez Cycerona. Na pierwszym planie stoi młody, ciemnowłosy mężczyzna odziany w szaty w kolorze białym oraz czerwonym, wyciągający rękę w stronę wykopaliska w ziemi. Wokół niego są zgromadzeni ludzie, z których większość go obserwuje. Są to dwaj starsi mężczyźni z brodami oraz długimi, siwymi włosami, młodzi mężczyźni o bladych twarzach, młode kobiety przedstawione samotnie lub z dziećmi oraz jeden nagi mężczyzna siedzący na kamieniu, ukazany tyłem. Obok wykopaliska leży narzędzie przypominające młot lub kilof. Tło stanowią fragmenty muru starego budynku oraz górzysty krajobraz i niebo. Pod ilustracją znajdują się interaktywne hasła: Cyceron orator. Po kliknięciu w hasło na ilustracji postać Cycerona zostaje oznaczona pomarańczową linią. Wyświetla się treść: „Pełniąc urząd kwestora na Sycylii Cyceron miał około 30 lat.” Symbole. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona kolumna starego muru. Wyświetla się treść: „Wśród symboli widocznych na kolumnie są m.in. wspomniane przez Cycerona „kula i walec”. Podstawa kolumny. Po kliknięciu w hasło na ilustracji zostaje wyróżniona podstawa tej samej kolumny. Wyświetla się treść: „Napis na podstawie, o którym wspomina w swoim dziele Cyceron, na obrazie brzmi „Enthade Archimedes” (z greckiego: „W tym miejscu [spoczywa] Archimedes”).”](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R4VSNVsEu0q5E/1677051350/19nZ5Db7sf6785c8tPWYk8SfL2PYAwqy.jpg)
