Pisownia „nie” z różnymi częściami mowy

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

1. Uczeń zna:

• zasady pisowni „nie” z różnymi częściami mowy (rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami, zaimkami, liczebnikami, czasownikami),

• niektóre wyjątki dotyczące zasad pisowni różnych części mowy z partykułą „nie”,

2. Uczeń poszerza swoją wiedzę dotyczącą zasad ortograficznych.

b) Umiejętności

1. Uczeń potrafi:

• wyjaśnić pisownię różnych części mowy z partykułą „nie”,

• posługiwać się właściwymi regułami ortograficznymi,

• wskazać błędy w zapisie.

2. Uczeń utrwala nazywanie części mowy i części zdania.

2. Metoda i forma pracy

podająca, ćwiczenia wprowadzające i utrwalające

3. Środki dydaktyczne

tablica, kolorowe flamastry, ksero z krzyżówką obrazującą niektóre wyjątki w pisowni z „nie”, kartki z fragmentami Balladyny Słowackiego

4. Przebieg lekcji

1. Jeden z uczniów uzupełnia na tablicy tabelę obrazującą pisownię „nie” z różnymi częściami mowy (wykorzystuje kolorowe flamastry, aby odróżnić łączną pisownię z „nie” od rozłącznej). Pozostali uczniowie także biorą udział w tym zadaniu. Każda część mowy ma być poparta przykładem.

2. Nauczyciel podaje niektóre wyjątki w pisowni różnych części mowy z „nie”. Rozdaje uczniom ksero z krzyżówką dotyczącą niektórych z nich (uczniowie rozwiązują krzyżówkę samodzielnie, a następnie konsultują rozwiązanie z nauczycielem).

3. Nauczyciel krótko omawia wyjątki z krzyżówki (niejeden – piszemy łącznie, mimo że „jeden” to liczebnik, nie przyjaciel – chodzi o wyraźne lub domyślne przeciwstawienie, dlatego piszemy osobno, mimo że wyraz „przyjaciel” jest rzeczownikiem, itd.)

4. Wyznaczani uczniowie rozwiązują na tablicy kolejne ćwiczenia. (W razie wątpliwości korzystają z wiedzy nauczyciela, kolegów oraz informacji ze Słownika ortograficznego.)

1. Wybierz właściwą formę:

   1. On zostawił (nieporządek, nie porządek) w swoim pokoju.

   2. To (nie ja, nieja) zniszczyłem twój sweter.

   3. Jesteś jakiś (nieswój, nie swój).

   4. (Nie mam, Niemam) aż tyle pieniędzy.

2. Uzupełnij przeczeniem „nie”. Ułóż z tymi wyrazami wypowiedzenia.

   5. ….robił

   6. …pokój

   7. …mój

   8. …dobry

   9. …którzy

   10. …jeden, lecz dwa

3. Niektóre formy wyrazów z partykułą „nie” zostały zapisane niepoprawnie. Odszukaj błędy i popraw je. Z których tekstów literackich pochodzą przywołane cytaty? (samodzielna praca, uczniowie dostają kartki z przygotowanymi fragmentami z Balladyny Słowackiego).

4. Wyjaśnij pisownię:

nie większy

nie ja

nie zawsze

nie dziś

niemoc

Uczniowie zapisują przykłady w zeszytach.

5. Bibliografia

1. Czarniecka‑Rodzik Z., Gramatyka języka polskiego: podręcznik dla gimnazjum, Prószyński i S‑ka, Warszawa 2000.

2. Gierymscy B. i K., Ortografia na bardzo dobry, Gram, Warszawa 1999.

3. Polański E., Słownik ortograficzny, PWN, Warszawa 2002.

4. Słowacki J., Balladyna, Prószyński i S‑ka, Warszawa 1999*.*

6. Załączniki

a) Karta pracy nr 1 (z krzyżówką)

a) Wyraz, który zawiera partykułę „nie”, używany w znaczeniu: „wielu”.

b) Synonim od „chorować”.

c) Uzupełnij:

…….., lecz wróg.

d) Inaczej – „nie móc się doczekać”.

b) Karta pracy nr 2 (z fragmentem Balladyny J. Słowackiego)

„A cień blady

Nieraz tam błądzi, gdzie zawieszone smutnie

Nad grobowcami brzozy, jako lutnie

Od słowikowej trącane gromady,

Płaczą i szumią listkowymi struny”.

„Jak dzieci nie rozumne cieniów się lękacie.

Ten starzec słowa moje łączy, składa, zbiera,

I mówi: być niemoże, ta kobieta młoda

Nie zabiła”.

„Ja nieuboga. ─ Siwa, siwa, siwa

Jak gołąbeczek. ─ Nie wiesz, co się stało?

Grafini, moja córka, wielka pani,

A ja na wietrze z głową taką białą

Mówię piorunom: bijcie! Bijcie we mnie!”

c) Zadanie domowe

Zastąp podane wyrazy synonimami. Nie używaj przy tym przeczenia „nie”.

nieporządek –

nieludzki –

nierozważnie –

nieatrakcyjny –

nieposłuszny –

niedościgniony –

niezbadany –

nieoceniony –

nieprzyjemnie –

nierzadko –

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przewidziana dla I klasy gimnazjum.