Plemiona germańskie na gruzach Cesarstwa

Germanie na gruzach Cesarstwa

Upadek Rzymu nie oznaczał zniszczenia wyższej kultury i cywilizacji przez barbarzyńców. Nie musiał też powodować powszechnego odrzucenia norm moralnych, które obowiązywały na Zachodzie w późnej starożytności. Najeźdźcy
nie mogli i nie chcieli pogrzebać Rzymu. Ponadto byli mało liczną grupą, by narzucić swoją wizję świata wszystkim obywatelom Imperium. Musieli wybrać: czy chcą z nimi współpracować i tolerować ich, czy też z nimi walczyć. Władcy germańscy byli pragmatyczni: interesowało ich utrzymanie władzy. Stosowali jednak w tym celu różne strategie współżycia z miejscową ludnością. Przyjrzyjmy się, jakie były tego skutki dla każdej ze stron oraz całej Europy.

Ważne!

Poniżej zamieszczono nagranie, w którym przedstawionokontekst zmian zaprowadzonych przez plemiona barbarzyńskie na gruzach cesarstwa rzymskiego. Zapoznaj się z nim.

R1eRSPdouUmLF

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Rządzić czy współpracować? Jak Germanie zmienili Zachód”. Następnie pojawia się prof. Przemysław Wiszewski z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszony na niej fragment grafiki, regał z książkami, fragment roślinki. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. Przemysław Wiszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", wrzesień 2014.

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Rządzić czy współpracować? Jak Germanie zmienili Zachód”. Następnie pojawia się prof. Przemysław Wiszewski z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszony na niej fragment grafiki, regał z książkami, fragment roślinki. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. Przemysław Wiszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", wrzesień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1eRSPdouUmLF

Nagranie video. Na początku wyświetla się plansza z tytułem: „Rządzić czy współpracować? Jak Germanie zmienili Zachód”. Następnie pojawia się prof. Przemysław Wiszewski z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszony na niej fragment grafiki, regał z książkami, fragment roślinki. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił prof. Przemysław Wiszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", wrzesień 2014.

Choć w całej wędrówce ludówtYXo5u98Dk_000tp001wędrówce ludów brały udział plemiona o różnych kulturach, językach i pochodzeniu, jednak to GermanieGermanieGermanie w największym stopniu zadecydowali o losach Europy. To oni, jako sojusznicy Rzymu, umożliwili Cesarstwu przetrwanie
w IV–V wieku. Oni także doprowadzili do gruntownej – politycznej, społecznej i kulturowej – zmiany Zachodu. Zmianę tę uznano za początek kolejnej epoki w dziejach Europy – średniowiecza. Ostatecznym wynikiem działań germańskich wodzów i wojowników V–VI wieku była Europa, w której dziś żyjemy.

Polecenie 1

Poniżej znajduje się obraz z 1890 roku, na którym autor przedstawił swoje wyobrażenie o zachowaniu WizygotówtYXo5u98Dk_000tp002Wizygotów w zdobytym Rzymie. Wyjaśnij, czym różnią się postacie zdobywców i posągowe przedstawienie rzymskiego cesarza. Dlaczego Wizygoci oplątują posąg sznurem?

RPxOefyeCoiwd

Półnadzy mężczyźni wchodzą na białą rzeźbę mężczyzny z tarczą stojącą na cokole i zakładają jej na głowę grubą linę. W tle wykonane z białego kamienia kolumny i portyki zabudowań miasta.

RNNzDfUDUvh9X

(Uzupełnij).

Pokaż rozwiązanie

Barbarzyńcy przedstawieni na obrazie charakteryzują się częściowym lub całkowitym brakiem odzienia, jak i dzikim wyrazem twarzy. W przeciwieństwie do nich figura Rzymianina, ubrana w togę, jest statyczna i wyważona. Miało to służyć podkreśleniu wyobrażenia artysty o przełomie w dziejach cywilizacji, jakim było złupienie i spalenie Rzymu.

Polecenie 1

R1dYplVXY5PLH1

zadanie interaktywne jednokrotnego wyboru: Wskaż właściwe dokończenie zdania: W XX wieku obalenie posągu przez tłum oznaczało... a) chęć zastąpienia go nowym, ładniejszym przedstawieniem tej samej osoby. b) chęć polepszenia estetycznego wyglądu miasta. c) uznanie osoby przedstawionej na pomniku za niegodną upamiętnienia. Prawidłowa odpowiedź: c

Wskaż właściwe dokończenie zdania: W XX wieku obalenie posągu przez tłum oznaczało...

• chęć zastąpienia go nowym, ładniejszym przedstawieniem tej samej osoby.
• chęć polepszenia estetycznego wyglądu miasta.
• uznanie osoby przedstawionej na pomniku za niegodną upamiętnienia.

Rzymianie różnie postrzegali Germanów. Dla jednych byli nieustraszonymi, dzikimi wojownikami. To w obawie przed nimi zbudowano mur nad Renem, by zapobiec łupieżczym atakom w głąb Galii. Dla innych byli szlachetnymi dzikusami. Ich surowe obyczaje miały przypominać Rzymianom, jak bardzo oni sami oddalili się od cnót przodków. Oba uczucia, lęk i fascynacja, widoczne są w polityce cesarzy wobec Germanów, z których tworzono najlepsze oddziały cesarskie. To ich wodzowie byli najważniejszymi dowódcami wojsk rzymskich. Ale też to ich nienawidzili Rzymianie, ze względu na przyznawane barbarzyńcom przywileje i ich prymitywne zwyczaje.

Germanie w służbie Rzymu zachowywali swoje tradycje. Stopniowo poznawali elementy kultury łacińskiej. Przedstawienie nagrobne germańskiego wojownika Reburrusa w służbie Cesarstwa jest tego świetnym przykładem.

Germanie nigdy nie tworzyli politycznej jedności. PlemionaPlemięPlemiona nie były zwartymi społecznościami, jakimi dziś są narodyNaródnarody. Były to luźne związki mniejszych wspólnot, rodówRódrodów i rodzin. Zmieniła to dopiero wielka wędrówka ludów. Konieczność współpracy wojskowej wzmacniała więzi między poszczególnymi grupami tworzącymi plemię. W tym samym czasie wzrosło również znaczenie królów, których honorowe przywództwo uznawali wszyscy członkowie plemienia. Początkowo królów wybierali wojownicy. Z upływem czasu władzę można było odziedziczyć. Członków rodziny królewskiej zaczęto uważać za posiadających szczególną, nadprzyrodzoną moc      (tzw. charyzmętYXo5u98Dk_000tp003charyzmę).

Ciekawostka

Wybór króla Germanów z perspektywy XIX wieku

W XIX wieku Niemcy postrzegali wczesnośredniowiecznych Germanów jako swoich bezpośrednich przodków. Ich dzieje miały być źródłem dumy narodowej. Współcześni Niemcy szukali wszystkiego, co łączyło ich z wielkimi poprzednikami. Na rycinie z 1852 roku, przedstawiającej wyobrażenie o wyborze germańskiego króla, zawarto tęsknotę za udziałem wszystkich wolnych ludzi w wyborze władcy. Było to ważne, zwłaszcza po 1848 roku, w czasach wprowadzania w Niemczech głosowań na posłów do parlamentów poszczególnych państw niemieckich.

Rx6utolE1JaEk

Grafika przedstawia koronowanego władcę z berłem i płaszczem, stojącego na tarczy, zwracającego się do podległych mu wojów i ludu. Prawą rękę wyciąga ku lewej krawędzi grafiki, w lewej zaś trzyma berło. Okrągła tarcza, na której stoi jest podtrzymywana na rękach i barkach czterech wojów, kroczących i prezentujących władcę. Po prawej stronie biała płachta rzucona na konary drzewa wisi nieregularnie. Pod nią grupa wojowników w hełmach i tarczach przygląda się władcy, na pierwszym planie wojownik z przypasanym mieczem i hełmem na głowie zwraca się w stronę króla w geście uwielbienia, wyciągając przed siebie oba ramiona. Za królem, w tle sceny, widoczny tłum, klęczący i stojący, pochylający głowy i wiwatujący na cześć króla. Tłem są zabudowania miejskie bądź fortu, widoczny łuk pełny bramy, a nad nim na murach strażników z włóczniami. Przy lewej krawędzi widoczny fragment okrągłej wieży.

Zmieniała się także kultura Germanów. Pod wpływem kontaktów z Cesarstwem część z nich przyjęła chrześcijaństwo. Stało się to w IV wieku, gdy wśród chrześcijan dominowało nauczanie ariantYXo5u98Dk_000tp004arian. Na skutek tego zdecydowana większość Germanów – chrześcijan wkraczających w IV–V wieku w granice Cesarstwa – była arianami.
A tych prawowierni chrześcijanie postrzegali wówczas jako schizmatykówschizmatykschizmatyków, odszczepieńców od prawdziwego Kościoła. Religia, która mogła łączyć, zaczęła dzielić przybyszów i lokalną ludność. Odmienna była też kultura materialna Germanów i Rzymian. Ci pierwsi, choć czasami przejmowali technikę wyrobu ozdób oraz narzędzi, zdobili je zgodnie z własnymi tradycjami. W przypadku rzeczy osobistych, w tym biżuterii, przez wieki trzymali się własnych, tradycyjnych wzorów.

Ważne!

Poniżej zaprezentowano zabytki z czasów germańskich. Przełączaj elementy, aby poznać szczegóły.

R1d4YMEwk0wn7

Na zdjęciu znajduje się zapinka, przypominająca swoim kształtem sztylet. Na "ostrzu" widoczne ornamenty w kolorze zieleni i dwa okrągłe guzki, wystające poza linię "ostrza". W górę zapinka zwęża się do blaszki, łączącej ją z dużym guzkiem na końcu, z którego wystaje siedem wypustek, ułożone niczym promienie słońca. Ornamenty mają charakter nieregularnych, asymetrycznych żłobień.

RHp6lbIDA3f6r

Na zdjęciu znajdują się cztery zapinki położone nieregularnie na marmurowym kamieniu. Zapinka u góry, zdecydowanie dłuższa od pozostałych, cechuje się półkolistym zagięciem głowni zapinki. Pozostałe trzy, ułożone na planie trójkąta, krótsze i bardziej masywne, cechują się walcowatym bolcem na głowni zapinki. Wszystkie cztery wykonane z metalu, widoczne ślady korozji i upływu czasu. Zdjęcie współczesne.

Tak, jak w przypadku cesarzy, podatki od obywateli rzymskich były bardzo ważnym źródłem dochodów królów germańskich. Zamożność obywateli żyjących pod panowaniem nowych germańskich władców gwarantowała stały dopływ pieniądza. Władca, rozdając je, mógł nie tylko zjednać sobie własnych wojowników, ale też przekonać sąsiadów o swojej potędze. Nie oznacza to jednak, że wszyscy korzystali z tej możliwości. Jak zobaczymy, Germanie na różne sposoby układali sobie życie w otoczeniu obywateli rzymskich.

Ostrogoci w Italii

Wiele lat przed rokiem 476, gdy miejsce zdetronizowanego Romulusa Augustulusa zajął król OdoakerOdoakerOdoaker, germańscy wodzowie odgrywali decydującą rolę w polityce Rzymu. Oficjalnie jednak władcami pozostawali cesarze. Odoaker zostawszy królem Italii podjął decyzję o usunięciu cesarza z Rzymu. Oznaczało to, że Germanin może sam sprawować władzę nad stolicą Cesarstwa. Dla władców bizantyńskich była to niebezpieczna sytuacja. Odoaker chciał jednak uniknąć wojny z cesarzem Wschodu. Wystąpił więc z prośbą o uznanie go za rządzącego Zachodem w imieniu cesarza wschodniorzymskiego. Ten jednak nie ufał Odoakerowi i porozumiał się z Ostrogotami.

Ich król, TeodoryktYXo5u98Dk_000tp005Teodoryk, zgodził się wyruszyć wraz ze swoim ludem do Italii, by obalić rządy Odoakera. W latach 488–493 Teodoryk zajął całą Italię, ale nie zamierzał oddać władzy cesarzowi Konstantynopola. Przeciwnie, otrzymał od niego niemal pełnię praw rzymskiego cesarza na Zachodzie i tytuł augusta (augustus z łaciny – dostojny, boski). Teodoryk zorganizował państwo, w którym grupą wyraźnie uprzywilejowaną i oddzieloną od dawnych obywateli rzymskich stali się Ostrogoci. Każda z tych społeczności miała własne odrębne prawo. Ariańscy Germanie pozostali też przy swoich przekonaniach religijnych, tolerując ortodoksyjne chrześcijaństwo rzymskich poddanych.

Z biegiem czasu, zwłaszcza wśród elit, wyraźniejsze stawały się przejawy łączenia obu tradycji kulturowych. Otoczenie króla w większym niż dotąd stopniu przejmowało rzymskie obyczaje. Teodoryk zezwalał członkom elit rzymskich na wejście do grona uprzywilejowanych w swoim państwie. Starał się, by jego stolica, Rawenna, nie różniła się od siedzib cesarzy rzymskich.

Wywołało to sprzeciw wojska germańskiego odrzucającego możliwość współpracy z Rzymianami. Podziały i konflikty wewnątrz Ostrogotów, ale także spory tych ostatnich z elitami rzymskimi, ułatwiły zadanie Bizantyńczykom. Odzyskali oni kontrolę nad Italią w wyniku dwudziestoletniej wojny (535–555).

Ważne!

Poniżej zamieszczono galerię mediów. Najedź kursorem na nią i naciskaj strzałki
za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.

Rh54wFAru0TPn

Na zdjęciu przedstawiono widok współczesny na dwukondygnacyjny obiekt, do którego prowadzi piaszczysta droga otoczona kamiennym murem. Widok na wprost obiektu, widoczne otwory drzwiowe na obu poziomach. Dolna część konstrukcji wzniesiona na planie dziesięcioboku z wapienia, nad nim usytuowana rotunda z kopułą z wapienia. Widoczne także niewielkie otwory okienne w ścianach na kondygnacji mauzoleum. Na szczycie kopuły bloki - strzemiona, które ułatwiły podniesienie konstrukcji w czasach antycznych i usadowienie jej na konstrukcji dziesięcioboku przy pomocy drewnianych dźwigów. Za budynkiem widoczne drzewo, płot i szata roślinna z zagajnikiem usytuowanym bliżej prawej krawędzi fotografii. Widok współczesny, zdjęcie wykonane za dnia.

R4fIeqNB1JTDQ

Na zdjęciu widoczna rotunda parterowa z blankami na szczycie otoku, umiejscowiona na kamiennym podeście, w tle widoczna szata roślinna charakterystyczna dla południowej Hiszpanii - palmy, niskie krzewy. Widoczny ubytek na ścianie rotundy w postaci oderwanych lub wyłupionych płatów kamienia.

Rv4UT5bWmHQmq

Na zdjęciu widok współczesny na konstrukcję Zamku Anioła, na planie kwadratu w centralnej części widoczna rotunda z otworami strzelniczymi, u jej dołu mniejsza, z widocznymi blankami i konstrukcją przypominającą kamienne machikuły. Od niej, ku lewej krawędzi biegnie kamienny mur z blankami. Powyżej konstrukcji centralnej rotundy widoczna wyższa kondygnacja ze wstawionymi współcześnie okiennicami, dzwonem na szczycie i figurą anioła z mieczem o ostrzu skierowanym do dołu. Przy dolnej prawej krawędzi widoczne pojedyncze osoby, idące obok zamku.

RfOusk011nqyU

Na ilustracji widoczna konstrukcja antycznej rotundy o dwóch otokach - u dołu większym, u góry mniejszym, z dobudowaną do niej absydą i kamiennym wspornikiem, podpierającym konstrukcję przy pomocy łuku pełnego. W dolnej części konstrukcji widoczne otwory okienne o łukach pełnych. Zostały one uzupełnione o szyby i szklane płytki. Przed absydą kamienna konstrukcja płotu z dachem i współczesną kratownicą. Za główną rotundą widoczny minaret. W tle współczesne zabudowania bloków i osiedlowe zadrzewienie.

Wizygoci w Galii i na Półwyspie Iberyjskim

GociGociGoci w I połowie V w. na południu Galii stworzyli własne państwo ze stolicą w Tuluzie. Lojalnie wspierając legalne władze Rzymu, rozszerzyli swoje wpływy na część Półwyspu Iberyjskiego. Usunęli wówczas z niego wrogich Rzymianom WandalówWandalowieWandalów i podporządkowali sobie lokalną ludność. Ramię w ramię z Rzymianami walczyli przeciw HunomHunowieHunom. Sytuacja zmieniła się radykalnie w II połowie V w. Słabi władcy Rzymu utracili resztki autorytetu w oczach władców Wizygotów. Jeden z nich opanował Galię po Rodan i Loarę, zajął też niemal cały Półwysep Iberyjski. Ani on,
ani jego następcy nie uznawali władzy cesarzy.

Ciekawostka

Symbole władzy

Widoczne na ilustracjach poniżej monety były bite w V wieku. Pierwsza powstała
na zlecenie cesarza Petroniusza Maksymusa, druga – na polecenie nieznanego króla wizygockiego w Galii. Litery na otoku monety wskazują, że miała ona przedstawiać cesarza, w którego imieniu wybijał ją nieznany władca germański.

R13kvKq1GDVtS

Zdjęcie przedstawia dwie złote monety. Na awersie monety, znajdującej się po lewej stronie, sylwetka rzymskiego mężczyzny z profilu, z zapinką na włosach. Oko ukazane nienaturalnie od frontu. Dookoła sylwetki w otoku napis po łacinie. Na rewersie, znajdującym się po prawej stronie, sylwetka wojownika z nienaturalną ludzką twarzą, trzymającego prawą nogę na czaszce. W lewej ręce trzyma berło, w prawej zaś krzyż na długim drzewcu. Na głowie postać nosi koronę. W otoku napis po łacinie.

RpmY8MFIwwMif

Zdjęcie przedstawia dwie złote monety. Na awersie, znajdującym się z lewej strony sylwetka rzymskiego mężczyzny z profilu, z zapinką na włosach i zapinkami togi. Oko ukazane nienaturalnie od frontu. Dookoła sylwetki w otoku napis w języku gockim. Na rewersie, znajdującym się z prawej strony, sylwetka wojownika z nienaturalną ludzką twarzą, trzymającego lewą nogę uniesioną do góry, przed klęczącym przed nim popiersiem innej postaci. W lewej ręce trzyma berło, w prawej zaś na długim drzewcu chorągiew. Na głowie postać nosi długie włosy. W otoku napis w języku gockim.

Początkowo królowie wizygoccy nie starali się współpracować z lokalną, rzymską ludnością na szerszą skalę. Zachowywali odrębność swojego plemienia od Rzymian. Sytuacja zmieniła się, gdy na początku VI wieku Frankowie, poszerzając granice swojego państwa w Galii, pokonali Wizygotów. Gdyby nie interwencja Teodoryka WielkiegotYXo5u98Dk_000tp005Teodoryka Wielkiego, króla Ostrogotów, państwo wizygockie zostałoby wówczas zniszczone. Ziemie w środkowej części Galii zajęli Frankowie, a Prowansję (na południu prowincji) – Ostrogoci. Od tego momentu władcy wizygoccy podjęli starania o zacieśnienie współpracy ze swoimi rzymskimi poddanymi. Ariańscy Wizygoci unikali prześladowania Kościoła ortodoksyjnego. Ostatecznie król RekkaredtYXo5u98Dk_000tp006Rekkared w latach 587–589 doprowadził do uznania za oficjalne nauczanie Kościoła ortodoksyjnego i porzucenia nauki Ariusza.

Ciekawostka

Źródło reform Kościoła

Król Rekkared wyrzekł się ariańskiej wiary przodków już w 587 roku. Jednak dopiero na synodzie w Toledo w 589 roku oficjalnie ogłoszono przyjęcie nauczania ortodoksyjnego przez cały Kościół w jego państwie. Ilustracja wykonana w X‑wiecznej Hiszpanii przedstawia wizję tego wydarzenia.

RFV1Dpny7lsmJ

Obraz przedstawia scenę dworską, uwspółcześnioną. Centralną postacią na obrazie jest koronowany władca, który wznosi swój wzrok ku górze, prawą dłoń zaś opuszcza ku księdze. Przy nim klęczy w białej szacie postać, obok króla zaś bogato odziana w złoto i klejnoty królowa. Za plecami pary królewskiej trony z umocowanymi do ściany koronami, nad którymi znajduje się złote wyobrażenie Chrystusa. Przy tronie znajduje się podest z duchownym i siedziskiem za jego plecami. Odziany w błękitne szaty mężczyzna składa dłonie w geście modlitwy przy lewym policzku, wzrok swój kieruje ku królewskiej parze. Dookoła tronu królewskiego stoją dworzanie i dwórki, dwoje sług klęczy przy prawej krawędzi obrazu, zwróceni w stronę pary królewskiej. Jeden sługa na złotej tacy trzyma złoty puchar z pokrywą, drugi zaś złoty kielich.

Ciekawostka

Powstałe w VI wieku na terenie hiszpańskiego państwa Wizygotów spinki do ubrań mają kształt orłów. Germanie przywiązywali wielką wagę do symbolicznego znaczenia tego ptaka – króla przestworzy. Spinki prezentowane na zdjęciu poniżej wykonane zostały z zastosowaniem techniki emalii komórkowej (kolorowa masa i szlachetne kamienie wypełniały drobne komórki zrobione ze szlachetnego metalu), zaczerpniętej od rzymskich jubilerów.

R1Aqa4XaRPxvK

Zdjęcie przedstawia dwie wizygockie fibule złożone z kolorowych kamieni w formie mozaiki, ułożonych na kształt wyobrażenia orła, zwrócone do siebie dziobami. Na korpusie widoczny jest owalny otok z geometrycznym układem kamieni i guzkiem z perłą. U dołu fibule mają widoczne metalowe zawieszki w postaci kółeczek. Zdjęcie współczesne przedstawiające artefakty.

Z kolei w połowie VII wieku król RecceswinttYXo5u98Dk_000tp007Recceswint wydał nowy kodeks praw (654), który miał obowiązywać wszystkich poddanych w równym stopniu. Otwierało to przed władcami wizygockimi możliwość zbudowania silnego państwa opartego na spójnej społeczności poddanych, identyfikujących się z jedną – rzymsko‑wizygocką – tradycją. Proces ten był jednak zapoczątkowany dopiero, gdy w pierwszych latach VIII wieku rozpoczęła się inwazja arabska. Przypadła ona na okres osłabienia władzy centralnej. Królowie nie mogli zmobilizować odpowiednich sił do obrony swojej władzy. Około 716 roku armia muzułmańska położyła kres istnieniu państwa Wizygotów.

Ważne!

Gest pobożności, gest władzy

Widoczna na zdjęciu poniżej korona wotywna, wykonana na polecenie króla Recceswinta, prawdopodobnie nigdy nie była przeznaczona do noszenia przez władcę. Przypominała kształtem prawdziwe insygnium władzy królów wizygockich. Ale miała służyć przede wszystkim do celów religijnych i propagandowych. Była zbyt mała, by mogła zdobić czyjąś głowę. Miała natomiast specjalne łańcuchy, którymi podwieszano ją do sufitu kościoła, przed ołtarzem lub nad nim.

RgU3TwIQbjqDP

Ilustracja przedstawia złotą koronę ze szlachetnymi kamieniami ułożonymi symetrycznie, w kolorach błękitnym i białym. Pod koroną podwieszane na złotych łańcuszkach kryształy i wykonane ze szlachetnego kamienia litery. Widok współczesny.

Wandalowie w Hiszpanii i Afryce

Wandalowie przybyli do Afryki ze Skandynawii. Zajęło im to prawie 800 lat. Nie była to jednak podróż nieprzerwana. Osiedlali w jednym miejscu, by opuścić je później w poszukiwaniu lepszych terenów osadniczych.

Pierwsze państwo Wandalów na terenie Cesarstwa powstało w początkach V wieku na Półwyspie Iberyjskim. Jednak prawdziwy rozkwit zapewnił im dopiero podbój rzymskiej wówczas Afryki Północnej (429–439). W 2. połowie V wieku Wandalowie utracili swoje posiadłości w Hiszpanii na rzecz Wizygotów, ale sami zajęli Korsykę, Sardynię i Sycylię. Miarą ich siły było zajęcie i doszczętne splądrowanie Rzymu w 455 roku. Ostatecznie ich państwo zostało uznane przez władców Rzymu i Konstantynopola. W ten sposób cesarze gwarantowali sobie dostawy afrykańskiego zboża, bez którego nie byli w stanie wyżywić poddanych.

Ciekawostka

Wandalowie widziani okiem XIX‑wiecznego Europejczyka

Dzisiejsze znaczenie słowa 'wandal' – chuligan, niszczący bez celu czyjeś mienie
– jest ściśle związane z nazwą germańskiego plemienia. Po złupieniu Rzymu
w 455 roku Wandalowie dla Rzymian stali się synonimem bezwzględnych i niecywilizowanych rabusiów.

R1KgOMwBo62Yp

XIX‑wieczna grafika, przedstawiająca tumult w Rzymie. Barbarzyńcy niszczą i łupią figury oraz kosztowności, porywają półnagie kobiety. W tle widoczna kawaleria barbarzyńców i jej przywódca wskazujący kierunek ku prawej krawędzi grafiki lewą ręką, aby tam kolejni wojownicy kierowali się po łupy. Na dalszym planie widoczna świątynia antyczna z attyką i kolumnadą. Bliżej prawej krawędzi ilustracji zabudowania portowe i widoczne żagle okrętów z barbarzyńcami na pokładzie.

Królowie Wandalów konsekwentnie stosowali zasadę rozdziału ludności germańskiej i rzymskiej. Rzymianie stali się obywatelami drugiej kategorii. Wandalowie mieszkali wyłącznie w warownych obozach, usytuowanych w miejscach strategicznych. Jakiekolwiek próby zawierania małżeństw mieszanych były karane, podobnie jak odstępstwa Germanów od rodzimej tradycji. Taka polityka osłabiała spójność wewnętrzną ich państwa. W rezultacie przeprowadzona przez wojska bizantyńskie inwazja na Afrykę w 1. połowie VI wieku zakończyła się bardzo szybkim zwycięstwem nad Germanami. Większość z nich wysiedlono na wschód, w głąb Cesarstwa. Na krótką chwilę w Afryce znów przywrócono pax Romana, czyli 'pokój rzymski'.

Germańska Brytania

Brytania była sprawą szczególną w dziejach Cesarstwa. Wyspa nigdy nie została w całości podbita przez Rzymian. Południowa i środkowa Brytania, poddane wpływom kulturowym Rzymu, były oddzielone murem Hadriana od wojowniczych i niezależnych PiktówPiktowiePiktów, barbarzyńców z północy. Ich najazdów, podobnie jak łupieżczych wypraw celtyckich mieszkańców Walii i Kornwalii, obawiali się zromanizowani BrytowietYXo5u98Dk_000tp008Brytowie. Między 406 a 410 rokiem ostatnie legiony rzymskie, mające bronić mieszkańców, opuściły Brytanię. Brytowie zostali pozbawieni ochrony. Choć udało im się utrzymać struktury administracyjne i specyficzną, ukształtowaną pod wpływem rzymskim, kulturę, sami nie byli w stanie stawić czoła Piktom z północy ani CeltomCeltowieCeltom (mówiącym językiem gaelickim) z Irlandii i zachodniej Szkocji.

Według przekazywanej od wczesnego średniowiecza tradycji, Brytowie wezwali wówczas na pomoc pokrewne plemiona, Germanów z kontynentu. Zaproszenie przyjęły trzy plemiona: Sasi, Anglowie i Jutowie. Dziś jednak przeważają opinie,
że przybycie Germanów na wyspę było jeszcze jednym przejawem ich ekspansji na terytorium Cesarstwa. SasiSasiSasi osiedlili się w większej liczbie w południowej części wyspy (stąd nazwy królestw, a dzisiaj hrabstw – Sussex, Wessex). AnglowieAnglowieAnglowie zajęli głównie środkowe i północne krańce Brytanii. W toku zażartych walk powstało kilkanaście drobnych królestw. Ich królowie walczyli o zwierzchnictwo nad sąsiadami, nie zwracając uwagi na przynależność plemienną mieszkańców. W ciągu VI–VII wieku walki doprowadziły do wykształcenia się kilku większych królestw.

Przybysze z kontynentu charakteryzowali się kulturą całkowicie odmienną od kultury zromanizowanych Brytów. Zwłaszcza, że ci ostatni byli chrześcijanami, a Germanie poganami. Anglowie, Sasi i Jutowie nie dążyli do współpracy z Kościołem. W niewielkim stopniu korzystali także z dotychczasowej, odziedziczonej po okresie rzymskim, administracji. Swoją władzę opierali na instytucjach germańskich z okresu plemiennego, a więc wojownikach i królu.

Ważne!

W galerii mediów poniżej zestawiono kartę zawierającą tekst starogermańskiego poematu Beowulf, spisany w języku anglosaskim w VI–VII wieku, oraz szkatułę anglosaską z VIII wieku z napisami w tym samym języku. Najedź kursorem poniżej i naciskaj strzałki za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.

RIF5AiBJCbJY9

Na ilustracji przedstawiono tekst starogermańskiego poematu Beowulf, spisany na pergaminie językiem anglosaskim. Widoczne zagięcia, pęknięcia i zżółknięcia pergaminu ze względu na upływ czasu.

R1GJZYltLS0T5

Zdjęcie prezentuje szkatułę z przedstawieniami scen rodzajowych z udziałem mężczyzn - wojowników i dworzan. Pośrodku widoczne zdobienie w formie portalu z łukiem pełnym. Po obu stronach, w dwóch rzędach, zarysy postaci męskich w odzieniu wczesnośredniowiecznym - szatach, płaszczach i obuwiu - z bronią lub bez. Dookoła dwóch rzędów scen układ znaków anglosaskich. Nad szkatułą szklana płyta, na której umocowano wieko szkatuły. Widok współczesny na artefakt.

Frankowie w Galii

Początkowo FrankowieFrankowieFrankowie to były różne grupy etniczne zamieszkujące prawy brzeg dolnego biegu Renu. Utrzymywali się oni zarówno z rolnictwa, łupienia sąsiednich, rzymskich ziem, jak i piractwa. Już w 2. połowie IV wieku, gdy załamywała się zdolność Cesarstwa do obrony, sami Rzymianie poprosili wojowniczych Franków o osiedlenie się na lewym brzegu Renu. W zamian za możliwość zamieszkania na terytorium dzisiejszej Belgii Frankowie zobowiązali się do ochrony granicy Imperium. Wywiązywali się z tych zobowiązań wzorowo. A przy okazji powiększyli zasięg swoich wpływów o tereny sięgające rzeki Sommy. W połowie V wieku Galia utraciła łączność z Rzymem. Jednak Frankowie nadal wspierali EgidiuszatYXo5u98Dk_000tp009Egidiusza, wodza legionów walczącego w imieniu cesarza. Dopiero gdy zmarł, a jego syn SyagriusztYXo5u98Dk_000tp00ASyagriusz został okrzyknięty przez legionistów królem, podtrzymywanie sojuszu z Rzymem straciło sens. To król Franków, Childeryk ItYXo5u98Dk_000tp00BChilderyk I, a nie cesarz, był traktowany przez mieszkańców Galii jako władca gwarantujący stabilizację. Jego syn, ChlodwigtYXo5u98Dk_000tp00CChlodwig, pokonał ostatecznie Syagriusza (487 r.) i ustanowił granicę państwa Franków na Loarze.

Po pokonaniu Wizygotów Chlodwig otrzymał od cesarza bizantyńskiego Anastazjusza I zaszczytny tytuł konsula. Królowie Franków, także Chlodwig, bili monety w imieniu cesarzy bizantyńskich.

RGGJ0vO5oxqDH

Zdjęcie przedstawia dwie złote monety. Na awersie, znajdującym się z lewej strony, zarysowane popiersie cesarza, patrzącego na wprost widza. Na głowie nosi diadem cesarski, na wysokości klatki piersiowej zarys zdobionej szaty. W otoku legendy napis po łacinie. Na rewersie, znajdującym się z prawej strony, monety sylwetka postaci anioła ukazana z profilu. Anioł w swojej prawej dłoni trzyma podłużny instrument. W otoku legendy napis po łacinie.

Frankowie, w przeciwieństwie do Wandalów i Gotów, wkraczając na ziemie Cesarstwa, byli poganami. Nie prześladowali chrześcijan z powodów religijnych.
Od początku zabiegali o bliską współpracę z rzymskimi elitami. Te z kolei widziały we władcach frankijskich z dynastii MerowingówtYXo5u98Dk_000tp00DMerowingów opiekunów i sprawiedliwych władców. Władcy frankijscy świadomie dążyli do zjednoczenia społeczeństwa. Z biegiem czasu tak zwani GalorzymianietYXo5u98Dk_000tp00EGalorzymianie uznali się za dumnych z przynależności do tego ludu Franków. Ale i Frankowie, którzy osiedlili się na zachód od Renu szybko przejęli kulturę i język Galorzymian. Przełomowym wydarzeniem było przyjęcie chrztu przez Chlodwiga. W tradycji przyjęło się wskazywać dla tego wydarzenia datę 496, choć nie jest ona pewna. Najistotniejsze jest to, że od tego momentu, przy wszystkich różnicach kulturowych między Frankami i Galorzymianami, nic nie stało na przeszkodzie mieszaniu się obu społeczności.

Władcy merowińscy nie bali się korzystać z potencjału wojskowego galorzymskich poddanych. Tymczasem uzbrajania Rzymian unikali wszyscy wodzowie nowych państw. Dzięki temu Chlodwig miał stałą przewagę militarną nad swoimi konkurentami. W rezultacie on i jego następcy pokonali swoich germańskich przeciwników. W połowie VI wieku państwo Franków nie miało już sobie równych
na Zachodzie. Chlodwig zbudował państwo, które było przykładem sukcesu w stabilizowaniu sytuacji politycznej na Zachodzie. Zamiast dominacji nad podbitymi Frankowie zaproponowali Galorzymianom udział we władzy. Zamiast budować dwa systemy prawa, stopniowo obejmowali wszystkich poddanych jednym, frankijskim prawem. Zamiast walczyć z religią, opowiedzieli się za ścisłą współpracą z biskupami ortodoksyjnego Kościoła. Na koniec zamiast konfliktu władcy merowińscy wybrali współpracę. I w ten sposób zbudowali najpotężniejsze państwo germańskie
na Zachodzie.

Zamiast podsumowania

Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:

• umiejętność:

• wiedzę:

• rozumienie: