Po co są znaki interpunkcyjne?
Po co są znaki interpunkcyjne?
Uczniowie czytają w grupach fragment powieści Henryka Sienkiewicza, W pustyni i w puszczy (np. ten niżej z: https://wolnelektury.pl) i zaznaczają użyte w tekście znaki interpunkcyjne. Z zakreślonych znaków wyłoni się prawdopodobnie grupa 10 znaków interpunkcyjnych używanych w języku polskim.
— Wiesz, Nel — mówił Staś Tarkowski do swojej przyjaciółki, małej Angielki — wczoraj przyszli zabtie (policjanci) i aresztowali żonę dozorcy Smaina i jej troje dzieci — tę Fatmę, która już kilka razy przychodziła do biura do twojego ojca i do mego.
Nel podniosła swe zielonawe oczy na Stasia i zapytała na wpół ze zdziwieniem, a na wpół ze strachem:
— Wzięli ją do więzienia?
— Nie, ale nie pozwolili jej wyjechać do Sudanu i przyjechał urzędnik, który jej będzie pilnował, by ani krokiem nie wyruszyła z Port‑Saidu.
— Dlaczego?
Staś, który kończył rok czternasty i który swą ośmioletnią towarzyszkę kochał bardzo, ale uważał za zupełne dziecko, rzekł z miną wielce zarozumiałą:
— Jak dojdziesz do mego wieku, to będziesz wiedziała wszystko, co się dzieje nie tylko wzdłuż kanału, od Port‑Saidu do Suezu, ale i w całym Egipcie. Czy ty nic nie słyszałaś o Mahdim?
— Słyszałam, że jest brzydki i niegrzeczny.
Chłopiec uśmiechnął się z politowaniem.
— Czy jest brzydki — nie wiem. Sudańczycy utrzymują, że jest piękny. Ale powiedzieć, że jest niegrzeczny, o człowieku, który wymordował już tylu ludzi, może tylko dziewczynka ośmioletnia, w sukience, ot! takiej — do kolan!
— Tatuś mi tak powiedział, a tatuś wie najlepiej.
— Powiedział ci tak dlatego, że inaczej byś nie zrozumiała. Do mnie by się tak nie wyraził. Mahdi jest gorszy niż całe stado krokodyli. Rozumiesz? Dobre mi powiedzenie: „niegrzeczny”, tak się mówi do niemowląt.
Lecz ujrzawszy zachmurzoną twarz dziewczynki umilkł, a potem rzekł:
— Nel! wiesz, że nie chciałem ci zrobić przykrości; przyjdzie czas, że i ty będziesz miała czternasty rok. Obiecuję ci to na pewno.
(…)
Smainowi chodzi teraz o to, by wydostać z Egiptu żonę i dzieci, toteż gdy Fatma, która widocznie z góry wiedziała, co zrobi Smain, chciała cichaczem wyjechać z Port‑Saidu, rząd aresztował ją teraz razem z dziećmi.
— A co rządowi przyjdzie z Fatmy i jej dzieci?
— Rząd powie Mahdiemu: „Oddaj nam jeńców, a my oddamy ci Fatmę…”
Uczniowie w grupach uzupełniają tabelę, do której nauczyciel już wprowadził graficzne znaki interpunkcyjne występujące w czytanym fragmencie tekstu.Zadaniem uczniów jest wpisanie w drugiej kolumnie tabeli nazwę znaku [na niebiesko prawdopodobne odpowiedzi uczniów], a potem uzupełnienie kolumny.
Co wiem o znaku? W tabeli niżej sposób pogrupowania znaków, ich kolejności będzie przydatny w 3. części ćwiczenia.
1 GRAFIKA ZNAKU | 2 NAZWA | 3 CO WIEM O ZNAKU? |
. | kropka | |
; | średnik | |
, | przecinek | |
? | pytajnik/znak zapytania | |
— | myślnik | |
… | wielokropek | |
! | wykrzyknik | |
„ ” | cudzysłów | |
() | nawias | |
: | dwukropek |
Uczniowie sami lub w grupach uzupełniają kolumnę 4 i 5 (jeśli grupa mocniejsza językowo) – tabela niżej. Jeśli grupa słabsza, to wykonują zadanie z nauczycielem, odwołując się do funkcji danego znaku we fragmencie powieści Henryka Sienkiewicza, W pustyni i w puszczy.
1 GRAFIKA ZNAKU | 2 NAZWA | 3 CO WIEM O ZNAKU? | 4 CHARAKTER ZNAKU | 5 FUNKCJA ZNAKU |
. | kropka | oddzielający | Zamyka wypowiedź, oddziela mniejsze całości wypowiedzi | |
; | średnik | oddzielający | Zamyka wypowiedź, oddziela mniejsze całości wypowiedzi | |
, | przecinek | oddzielający | Zamyka wypowiedź, oddziela mniejsze całości wypowiedzi | |
? | pytajnik/znak zapytania | Prozodia | Zawieszenie głosu, szczególna intonacja, przerwa | |
— | myślnik | Prozodia /brzmienie/intonacja | Zawieszenie głosu, szczególna intonacja, przerwa | |
… | wielokropek | Prozodia /brzmienie/intonacja | Zawieszenie głosu, szczególna intonacja, przerwa | |
! | wykrzyknik | Emocje (należą tu też pytajnik, wielokropek) | Oznaczają stany uczuciowe | |
„ ” | cudzysłów | Wyodrębniający | Wprowadzają wyliczenia, cytat wyjaśnienie, wydzielenie fragmentu tekstu | |
() | nawias | Wyodrębniający | Wprowadzają wyliczenia, cytat wyjaśnienie, wydzielenie fragmentu tekstu | |
: | dwukropek | Wyodrębniający | Wprowadzają wyliczenia, cytat wyjaśnienie, wydzielenie fragmentu tekstu |
Uczniowie otrzymują fragment poematu Adama Mickiewicza, Pan Tadeusz (źródło: https://wolnelektury.pl), bez podanych znaków przestankowych. Zadaniem uczniów będzie wprowadzenie odpowiednich znaków interpunkcyjnych do tekstu. Po ukończeniu zadania uczniowie porównują z tekstem oryginalnym i wyjaśniają charakter i funkcje danego znaku.
Tekst do ćwiczenia
Kuchcik stuknął doń w okno kota spostrzeżono
Kot wykradłszy się z łozy prześmignął po łące
I wskoczył w sad pomiędzy jarzyny wschodzące
Tam siedzi wystraszyć go łacno z rozsadniku
I uszczuć postawiwszy charty na przesmyku
Bieży Asesor ciągnąc za obróż Sokoła
Pośpiesza za nim Rejent i Kusego woła
Wojski obu z chartami przy płocie ustawił
A sam się z placką muszą do sadu wyprawił
Depcąc świszcząc i klaszcząc bardzo zwierza trwoży
Szczwacze trzymając każdy charta na obroży
Ukazują palcami skąd zając wyruszy
Cmokają z cicha charty nadstawiły uszy
Wytknęły pyski na wiatr i drżą niecierpliwie
Jak dwie strzały złożone na jednej cięciwie
Wtem Wojski krzyknął Wyczha Zając smyk zza płotu
Na łąkę charty za ni i wnet bez obrotu
Sokół i Kusy razem spadli na szaraka
Ze dwóch stron w jednej chwili jak dwa skrzydła ptaka
I zęby mu jak szpony zatopili w grzbiecie
Tekst oryginalny
Kuchcik stuknął doń w okno: kota spostrzeżono!
Kot, wykradłszy się z łozy, prześmignął po łące
I wskoczył w sad pomiędzy jarzyny wschodzące;
Tam siedzi: wystraszyć go łacno z rozsadniku
I uszczuć, postawiwszy charty na przesmyku.
Bieży Asesor, ciągnąc za obróż Sokoła;
Pośpiesza za nim Rejent i Kusego woła.
Wojski obu z chartami przy płocie ustawił,
A sam się z placką muszą do sadu wyprawił.
Depcąc, świszcząc i klaszcząc, bardzo zwierza trwoży;
Szczwacze, trzymając każdy charta na obroży,
Ukazują palcami, skąd zając wyruszy,
Cmokają z cicha; charty nadstawiły uszy,
Wytknęły pyski na wiatr i drżą niecierpliwie,
Jak dwie strzały złożone na jednej cięciwie.
Wtem Wojski krzyknął: «Wyczha!» Zając smyk zza płotu
Na łąkę; charty za nim; i wnet bez obrotu
Sokół i Kusy razem spadli na szaraka
Ze dwóch stron w jednej chwili, jak dwa skrzydła ptaka,
I zęby mu jak szpony zatopili w grzbiecie.