Początki cywilizacji przemysłowej na ziemiach polskich

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń wie:

• co oznacza słowo rewolucja,

• co to jest przemysł,

• co to była rewolucja przemysłowa,

• gdzie i kiedy rozpoczęła się rewolucja przemysłowa,

• jakie zmiany w strukturze społecznej przyniosła rewolucja przemysłowa,

• jakie były okoliczności powstania proletariatu – przemysłowej klasy robotników,

• co oznacza industrializacja.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wyjaśnić pojęcia: rewolucja przemysłowa, industrializacja, proletariat,

• przedstawić znaczenie najważniejszych udoskonaleń technicznych wprowadzonych do przemysłu w wieku XIX,

• wskazać czynniki mające wpływ na rozwój przemysłu,

• opisać znaczenia rewolucji przemysłowej i jej wpływu na życie społeczne w krajach, w których się ona dokonywała.

2. Metoda i forma pracy

Uczniowie próbują własnymi słowami opowiedzieć, czym jest rewolucja. Zastanawiają się, jakie wydarzenia można określić tym terminem.

Metoda podająca: nauczyciel opowiada, czym była rewolucja przemysłowa w Europie, a następnie kreśli przebieg rozwoju przemysłu na ziemiach polskich. Fakty i dane ilustruje zdjęciami przedstawiającymi fabryki i pracę robotników w wieku XIX.

3. Środki dydaktyczne

Zdjęcia przedstawiające pracę robotników w XIX wieku

Ziemia obiecana w reżyserii Andrzeja Wajdy (opcjonalnie)

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Dyskusja kierowana przez nauczyciela.

Co rozumiemy przez pojęcie rewolucja? Do jakich wydarzeń odnosimy ten termin? Czy potrafimy wyróżnić jakieś ogólne cechy, które decydują, że dane wydarzenie możemy określić mianem rewolucji? Co to była rewolucja przemysłowa?

b) Faza realizacyjna

Wykład nauczyciela:

1. Przedstawienie rewolucji przemysłowej w Anglii:

• umiejscowienie w czasie,

• najważniejsze innowacje techniczne,

• hutnictwo jako siła napędowa gospodarki,

• narodziny klasy robotniczej – proletariat.

1. Omówienie rewolucji przemysłowej na ziemiach polskich:

• struktura społeczna na ziemiach polskich w I połowie XIX wieku,

• czynniki opóźniające rozwój przemysłu w Polsce: stosunki panujące na wsi, niedorozwój miast,

• uwłaszczenie chłopów i uniezależnienie ich od szlachty, jako warunek niezbędny dla wprowadzenia kapitalistycznych reguł na wsi i rozwoju przemysłu,

• pojawienie się nowoczesnego przemysłu na ziemiach polskich,

• Górny Śląsk i Królestwo Polskie – awangarda rozwoju przemysłowego na ziemiach polskich,

• rozwój hutnictwa na Górnym Śląsku na początku XIX wieku – olbrzymi wzrost wydobycia węgla, wzrost produkcji żelaza,

• rozwój przemysłu włókienniczego na ziemiach Królestwa Polskiego (Łódź jako zagłębie włókiennicze Polski).

2. Przedstawienie kalendarium wkraczania przemysłu na ziemie polskie:

• 1796 – Gliwice – uruchomienie pierwszego w Europie wielkiego pieca koksowego,

• 1842‑1843 – pierwsza linia kolejowa na ziemiach polskich Opole – Wrocław,

• 1845‑1848 – kolej Warszawsko – Wiedeńska,

• 1850‑1870 – ukształtowanie się górnośląskiego okręgu przemysłowego,

• 1850‑1890 – przewrót przemysłowy w Królestwie Polskim, rozwój przemysłu bawełnianego.

c) Faza podsumowująca

2. Znaczenie rewolucji przemysłowej dla rozwoju państwa.

3. Zmiany w strukturze społecznej determinowane rozwojem przemysłu.

4. Jak te zmiany wpływały na obraz życia społecznego i politycznego w krajach, w których dochodziło do rewolucji przemysłowej.

5. Bibliografia

1. Łukaszewicz J., Początki cywilizacji przemysłowej na ziemiach polskich, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988.

2. Piesowicz K., Wielki przewrót: opowieść o rewolucji przemysłowej, Wiedza Powszechna, Warszawa 1962.

3. Rusiński Wł., Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.

4. Rusiński Wł., Zarys historii gospodarczej Polski na tle dziejów gospodarczych powszechnych, PWN, Warszawa 1986.

5. Ziemia obiecana (film), reż. Andrzej Wajda, 1974.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Jakie wpływ miała rewolucja przemysłowa na zmiany w strukturze społecznej? (przygotuj odpowiedź w formie ustnej)

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza wyjaśni pojęcia i zilustruje przebieg rewolucji przemysłowej w Anglii – kraju, który jako pierwszy wszedł na ścieżkę industrializacji. Druga część zajęć będzie poświecona przedstawieniu początków przemysłu na ziemiach polskich. Podsumowaniem tematu może być obejrzeniu filmu w reżyserii Andrzeja Wajdy Ziemia obiecana, pokazującego dynamiczny rozwój włókiennictwa i stosunków kapitalistycznych w Łodzi.