Scenariusz lekcji historii - Początki panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej (1772 r.)

1. Cele lekcji

a. Wiadomości
Lekcja ma na celu zapoznanie uczniów z sytuacją polityczną Polski w pierwszych latach panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, próbami reform podejmowanymi przez władcę i jego otoczenie oraz polityką państw ościennych wobec Rzeczypospolitej. Ponadto lekcja ma kształtować umiejętności poprawnego formułowania wypowiedzi, uzasadniania swoich opinii, samodzielnej pracy z podręcznikiem, mapą i atlasem historycznym, rozwijać wyobraźnię historyczną przez doskonalenie myślenia przyczynowo‑skutkowego, swobodnego zastosowania poznanych na lekcji pojęć.

Uczeń powinien zapamiętać:

• daty: 1764, 1768, 1768‑72, 1772, 14.X.1773, 1773‑1775;

• nazwiska: Czartoryscy, król Stanisław August Poniatowski, caryca Katarzyna II, Fryderyk II Wielki, ambasador rosyjski Mikołaj Repnin, Kazimierz Pułaski, Tadeusz Rejtan;

• pojęcia: Familia, sejm konwokacyjny, dysydenci, prawa kardynalne, protektorat, konfederacja barska, konwencja rozbiorowa, sejm przedrozbiorowy, Komisja Edukacji Narodowej (KEN).

b. Umiejętności
Uczeń powinien wiedzieć:

• w jakich okolicznościach Stanisław August Poniatowski został wyniesiony na tron królewski;

• jakie znaczenie dla Rzeczypospolitej miały próby reform wewnętrznych podejmowane przez króla i jego otoczenie oraz umieć je ocenić;

• jaka rolę w kraju odgrywała w tym czasie rodzina Czartoryskich;

• w jaki sposób sprawa dysydentów polskich przyczyniła się do uchwalenia praw kardynalnych w 1768 roku i co one w rzeczywistości oznaczały;

• dlaczego zajęcie terenów ustalonych w petersburskiej konwencji rozbiorowej dokonano bez oporu zbrojnego;

• jakie znaczenie dla państwa polskiego miało powołanie do życia w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej.

Uczeń powinien umieć:

• wykazać przyczyny zawiązania i niepowodzenia konfederacji barskiej oraz ocenić jej działalność;

• wskazać na mapie: położenie miast Warszawa, Bar, Petersburg; terytoria utracone przez Polskę w wyniku I rozbioru;

• porównać granice przedrozbiorowe Rzeczypospolitej z granicami Polski po pierwszym rozbiorze;

• wyjaśnić, dlaczego doszło do I rozbioru Polski;

• omówić najważniejsze postanowienia sejmu polskiego w latach 1764‑1775 i politykę państw ościennych wobec Rzeczypospolitej;

• prawidłowo interpretować mapę i tekst źródłowy.

2. Metoda i forma pracy

Metoda oparta na słowie: pogadanka, praca pod kierunkiem nauczyciela z podręcznikiem i tekstem źródłowym, elementy wykładu, dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań uczniów.
Metoda oparta na oglądzie: praca pod kierunkiem z mapą i atlasem historycznym.

3. Środki dydaktyczne

1. Burda B., Halczak C., Józefiak R.M., Roszak A., Szymczak M., Historia 2. Czasy nowożytne, Gdynia 2005, s. 272‑277

2. Mapa ścienna

3. Atlas historyczny świata, Warszawa‑Wrocław 1998, s. 93

4. Schemat obrazujący próby reform i upadek Rzeczypospolitej w XVIII wieku

4. Przebieg lekcji

a. Faza przygotowawcza
Pogadanka na temat panowania w Rzeczypospolitej saskiej dynastii Wettynów (1697- 1763).

b. Faza realizacyjna

1. Elementy wykładu: nauczyciel nawiązuje do sytuacji politycznej w Polsce po śmierci Augusta III Sasa (1733‑1763).

2. Uczniowie czytają notatkę w podręczniku i na podstawie uzyskanych informacji omawiają istotę reform sejmu konwokacyjnego, okoliczności elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz charakter podejmowanych przez niego reform.

3. Nauczyciel dzieli klasę na kilka grup. Każda z nich, korzystając z wiadomości w podręczniku, przygotowuje krótkie (około 5 minut) wystąpienia na jeden z podanych tematów:

   • jaka była w ówczesnym czasie sytuacja dysydentów w Rzeczpospolitej?

   • w jaki sposób państwa ościenne wykorzystywały sprawę różnowierców w Polsce?

   • jakie plany mieli król i jego zwolennicy wobec dysydentów?

   • jak zakończyła się ostatecznie kwesta różnowierców?

   • w jakich okolicznościach i w jakim celu uchwalono prawa kardynalne?

4. Elementy wykładu z wykorzystaniem mapy. Nauczyciel omawia przyczyny, okoliczności powstania i działalność konfederacji barskiej.

5. Uczniowie wyszukują w podręczniku informacji dotyczących I rozbioru Polski.
   Następnie czytają tekst źródłowy, zamieszczony w podręczniku i przygotowują odpowiedź na pytanie: jaki był stosunek władzy Prus do Polaków. Wskazują na mapie obszary utracone przez Rzeczypospolitą w wyniku pierwszego rozbioru.

6. Nauczyciel inicjuje dyskusję na temat: dlaczego doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej.

c. Faza podsumowująca
Zebranie najważniejszych wiadomości na temat początków panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, jego działalności reformatorskiej oraz I rozbioruRzeczypospolitej.

5. Bibliografia

Markiewicz M., Historia Polski 1492‑1495, Kraków 2005, s. 651‑672
Zienkowska K., Stanisław August Poniatowski, Wrocław‑Warszawa- Kraków 2004

6. Załączniki

a. Zadanie domowe
Na podstawie tekstu w podręczniki oraz innych źródeł uczniowie przygotowują pisemną analizę działalności sejmu porozbiorowego.
Dokończ schemat wpisując w odpowiednie miejsca sukcesy i porażki panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.