Początki zorganizowanej opozycji wobec władz w PRL

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• umiejscawia w czasie datę powstania KOR (IX 1976),

• zna takie postaci, jak: Edward Lipiński, Leszek Moczulski, Jacek Kuroń,

• wymienia najważniejsze cele KOR,

• rozwija skróty: KOR, ROPCiO, KPN.

b) Umiejętności

Uczeń:

• określa, jak wypadki radomskie z 1976 roku przyczyniły się do powstania zorganizowanej opozycji,

• formułuje przyczyny utworzenia KOR,

• wyjaśnia, dlaczego w II połowie lat siedemdziesiątych doszło do wykształcenia się opozycji zorganizowanej,

• formułuje na podstawie tekstu metody działania władz wobec strajkujących,

• analizuje fotografie z II połowy lat siedemdziesiątych, poszukując odpowiedzi na pytanie: Jak władze traktowały strajkujących robotników?

• konstruuje wypowiedź na temat Lata siedemdziesiąte – renesans państwa podziemnego,

• tworzy bibliografię stron WWW związanych z PRL.

2. Metoda i forma pracy

Metoda główna – praca pod kierunkiem.

Metody pomocnicze – rozmowa nauczająca, wykład.

Formy pracy - tekstem źródłowym, ilustracjami.

3. Środki dydaktyczne

• Zdjęcia przedstawiające wiec w fabryce, tajną drukarnię,

• znaczek KPN,

• teksty źródłowe.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel ucisza klasę, sprawdza obecność.

Rekapitulacja wtórna (7‑10 minut).

Nauczyciel prosi jednego z uczniów o przeczytanie pracy domowej i ocenia ją.

Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają:

• Dlaczego doszło do strajków w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976 roku? (Odpowiedź: rząd wprowadził niespodziewaną podwyżkę cen, nie podnosząc pensji).

• Jaki przebieg miały strajki? (Odpowiedź: strajki trwały krótko i zostały brutalnie rozpędzone przez milicję i ZOMO).

• Dlaczego w PRL cyklicznie dochodziło do wybuchów niezadowolenia społecznego? (Odpowiedź: zła sytuacja gospodarcza, łamanie swobód obywatelskich, cenzura, niedemokratyczny ustrój).

• Jak przedstawiała się sprawa opozycji wobec władz przed 1976 rokiem? (Odpowiedź: opozycja w formie zorganizowanej nie istniała; działała na zasadzie kółek koleżeńskich czy grup skupionych przy kościele).

Nauczyciel rozdaje uczniom fragmenty oświadczenia KOR‑u (załącznik 1.1) i prosi o odpowiedź:

• Jakie represje spotkały uczestników strajków? (Uczniowie odpowiadają: pobicia przez milicję, wyrzucenie z pracy, pozbawienie przywilejów socjalnych, utrata prawa do emerytury).

Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów.

b) Faza realizacyjna

1. Nauczyciel podaje temat nowej lekcji, omawia jej cele i krótko wprowadza w nową tematykę. (Należy wspomnieć o tym, że połowa lat siedemdziesiątych była przełomem w życiu polskiego społeczeństwa, ponieważ pojawiły się wtedy zaczątki zorganizowanej opozycji takie, jak: KOR, ROPCiO czy KPN).

2. Nauczyciel rozdaje uczniom fotografie wiecu. Prosi o przeczytanie haseł i stwierdzenie, jak władze potraktowały osoby, które odważyły się protestować? (Uczniowie powinni wskazać, że strajkujących potraktowano jak pospolitych przestępców).

Nauczyciel zadaje pytanie:

• Dlaczego na transparentach pojawia się nazwisko Gierka? (Uczniowie odpowiadają, że władze chciały pokazać, iż społeczeństwo popiera działalność władz, a pierwszego sekretarza w szczególności).

Nauczyciel wyjaśnia, że większość takich wieców była inscenizowana, a ludzie byli na nie zwoływani obowiązkowo.

3. Nauczyciel prosi jeszcze raz o przeczytanie tekstu, który został rozdany na początku lekcji (załącznik 1.1) i tym razem wyszukanie informacji, w jakim celu został założony KOR i co ten skrót oznaczał. (Uczniowie odpowiadają: KOR, czyli Komitet Obrony Robotników, powstał w celu niesienia pomocy poszkodowanym w wyniku strajków w 1976 roku, chodziło zarówno o pomoc materialną, jak i prawną).

Nauczyciel wyjaśnia, że w skład KOR‑u weszło początkowo 14 osób prezentujących bardzo różne poglądy polityczne od socjalistów do prawicowców.

4. Nauczyciel prosi o przeczytanie oświadczenia KOR z IX 1977 roku (załącznik 1.2) i odpowiedzi na pytania:

   • Które z postulatów KOR zostały osiągnięte? Porównaj z poprzednim tekstem. (Uczniowie odpowiadają: wypuszczenie uczestników protestu z więzień i przywrócenie ich do pracy).

   • Kogo obarczono winą za niezrealizowanie celów? (Sejm).

5. Nauczyciel prosi o zapoznanie się z oświadczeniem o powołaniu KSS KOR i odpowiedzi na pytania:

• Przedstaw genezę przekształcenia KOR w KSS KOR. (Uczniowie odpowiadają: okazało się, że represjonowanych przez system jest więcej i wypuszczenie uwięzionych nie rozwiązało problemu).

• Jakie działania podjął KOR, aby pomóc represjonowanym z powodów politycznych? (Uczniowie odpowiadają: powołanie Biura Interwencyjnego i zapowiedź powołania Funduszu Samoobrony Społecznej).

• Co oznaczał skrót KSS? (Odpowiedź: Komitet Samoobrony Społecznej).

• Dokonaj zestawienia w formie tabelki celów KOR i KSS KOR. Która organizacja stawiała sobie szersze cele? (Uczniowie tworzą tabelkę. Szersze cele stawiał sobie KSS KOR).

6. Nauczyciel wyjaśnia, że w II połowie lat siedemdziesiątych powstała także pierwsza niezależna partia opozycyjna – KPN. Nauczyciel prosi uczniów o zanalizowanie znaku KPN i stwierdzenie, do jakich symboli się on odwołuje. (Uczniowie odpowiadają: KPN, czyli Konfederacja Polski Niepodległej, odwołuje się do uczuć narodowych – symbol orła oraz do walki o niepodległość – znak Polski Walczącej). Nauczyciel wyjaśnia, że założycielem partii był Leszek Moczulski.

7. Nauczyciel wyjaśnia, że druga połowa lat siedemdziesiątych była czasem rozkwitu podziemnych drukarni. Prosi uczniów o przyjrzenie się zdjęciu i odpowiedź na pytanie, dlaczego sfotografowani mężczyźni mają przesłonięte oczy. (Uczniowie powinni wywnioskować, że nie chcieli zostać rozpoznani).

Nauczyciel pyta, w jakich warunkach odbywał się druk nielegalnej prasy i literatury? (Uczniowie odpowiadają: warunki domowe, mało miejsca, ciasne pomieszczenia, często piwnice lub strychy, proste urządzenia do kopiowania)

Nauczyciel wyjaśnia, że nielegalne drukarnie drukowały nie tylko prasę, ale także książki. Istniała nawet podziemna oficyna wydawnicza NOW‑a.

8. Nauczyciel prosi o przeczytanie tekstu z Robotnika (załącznik 1.3) i odpowiedź na pytanie, w jakim celu wydawano to pismo. (Uczniowie odpowiadają: poprawić los robotników, upominać się o utworzenie wolnych związków zawodowych, obrona interesów robotników).

9. Nauczyciel pyta, dlaczego druga połowa lat siedemdziesiątych przyniosła tak duże ożywienie społeczne. (Uczniowie odpowiadają, że społeczeństwo było zmęczone socjalizmem, pojawiły się osoby gotowe przeciwstawić się systemowi, działania władz wzbudzały coraz silniejszą niechęć).

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel zadaje pytania:

• Jakie skutki społeczne miały strajki radomskie? (Odpowiedź: powstanie zorganizowanej opozycji, coraz głośniejsze domaganie się wolnych związków zawodowych).

• W jaki sposób działała opozycja w latach siedemdziesiątych? (Odpowiedź: spotkania w domach prywatnych, udzielanie pomocy finansowych poszkodowanym, organizacja zbiórek pieniężnych).

• W jaki sposób władze reagowały na takie działania? (Odpowiedź: organizacja nalotów na mieszkania członków opozycji, pobicia, niszczenie mienia, aresztowania).

Nauczyciel kieruje sporządzeniem notatki przez uczniów, ocenia pracę uczniów na lekcji i ich odpowiedzi. Na koniec zadaje pracę domową.

5. Bibliografia

Friszke A., KOR: Ludzie, działania, idee, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1983.

Opozycja w PRL: Słownik biograficzny 1956‑1989, Ośrodek karta, Warszawa 2002.

1. Roszkowski W., Radziwiłł A., Historia 1956‑1997, PWN, Warszawa 1999.

2. Śniegocki R., Historia. Burzliwy wiek XX. Podręcznik dla 3 klasy liceum ogólnokształcącego, profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, Nowa Era, Warszawa 2003.

6. Załączniki

a) załącznik 1

Teksty źródłowe. Początki zorganizowanej opozycji wobec władz w PRL.

1.

Fragment Oświadczenia Komitetu Obrony Robotników z IX 1977 roku

Komitet Obrony Robotników powstał (...) w celu niesienia pomocy prawnej, finansowej i lekarskiej represjonowanym po czerwcowych strajkach i demonstracjach, przywrócenia do pracy zgodnie z kwalifikacjami wszystkich wyrzuconych, przywrócenia im ciągłości pracy i wszelkich innych uprawnień zawodowych i społecznych, ujawnienia pełnych rozmiarów zastosowanych represji (...), ujawnienia i ukarania osób winnych naruszania prawa, torturowania. (...)

2.

Oświadczenie KOR z IX 1977 roku i odpowiedź na pytania

Wszyscy aresztowani uczestnicy wydarzeń z czerwca 1976 znajdują się już na wolności. Większość wyrzuconych zatrudniono ponownie jednak (...) na znacznie gorszych warunkach. Nie został spełniony postulat oficjalnego ujawnienia zakresu represjonowania i osób odpowiedzialnych za torturowanie i inne formy łamania praworządności. Sejm PRL pozostał głuchy na głos opinii publicznej domagającej się powołania Specjalnej Komisji Poselskiej. (...)

Głównym celem KOR było niesienie pomocy prawnej, finansowej i lekarskiej ofiarom represji poczerwcowych. Akcja ta została w zasadniczej części zakończona (...) Równocześnie jednak w toku działania KOR zgłosiło się do niego szereg osób represjonowanych z powodów politycznych, nie związanych z wydarzeniami czerwcowymi (...) Nasunęło się szereg problemów związanych z niepraworządnym działaniem Służby Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej, wymiaru sprawiedliwości, więziennictwa itp. KOR nie mógł się uchylić od podjęcia tych ważnych społecznie zadań. Znalazło to wyraz w powołaniu Biura Interwencyjnego i zapowiedzi utworzenia Funduszu Samoobrony Społecznej. W tej sytuacji (...) uznajemy za konieczne rozszerzenie zadań i działalności Komitetu. Postanawiamy przekształcić KOR w Komitet Samoobrony Społecznej (KSS KOR).

Zadaniem Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” będzie:

1. Walka z represjami stosowanymi z powodów politycznych, światopoglądowych, wyznaniowych, rasowych i udzielanie pomocy ludziom z tych powodów prześladowanym.

2. Walka z łamaniem praworządności i pomoc pokrzywdzonym.

3. Walka o instytucjonalne zabezpieczenie praw i wolności obywatelskich.

4. Popieranie i obrona wszelkich inicjatyw społecznych zmierzających do realizacji praw człowieka i obywatela.

Roczna działalność KOR udokumentowała tragiczny stan praworządności w Polsce. Odnosi się to przede wszystkim do nadużyć władzy przez organy ścigania, więziennictwo, także sądy i kolegia. Będziemy kontynuować nasze działania, ponieważ jesteśmy przekonani, że najskuteczniejszą bronią w obliczu przemocy rządzących jest solidarność obywateli. Głównym bowiem źródłem samowoli władzy jest bezbronność społeczeństwa pozbawionego instytucji niezależnych od państwa, a chroniących prawa jednostki i grup zgodnie z ich interesami.

3.

Robotnik

Robotnik jest pismem, w którym robotnicy będą mogli publikować swoje niezależne opinie, wymieniać doświadczenia i nawiązywać kontakty z pracownikami innych zakładów.

Celem, jaki stawia sobie Robotnik jest pomoc w działaniach zmierzających do:

• solidarnej obrony interesów robotniczych,

• zwiększenie udziału pracowników w ustalaniu wysokości zarobków, warunków i czasu pracy, warunków socjalnych i mieszkaniowych,

• popieranie niezależnych przedstawicielstw robotniczych, które powinny zastąpić martwą instytucję Związków Zawodowych.

Teksty źródłowe przygotowane na podstawie: W. Roszkowski, A. Radziwiłł, Historia 1956‑1997, PWN, Warszawa 1999.

b) Zadanie domowe

Utwórz spis stron internetowych dotyczących problematyki PRL. Każdy adres musi być opatrzony krótkim opisem: czego strona dotyczy, jakie źródła można na niej znaleźć. Powinieneś znaleźć przynajmniej 5 stron.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

brak