Podstawa słowotwórcza i formant.
Podstawa słowotwórcza i formant
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna znaczenie pojęć z zakresu słowotwórstwa,
zna definicję podstawy słowotwórczej i formantu.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
wskazać podstawę słowotwórczą i formant,
analizować wyraz pod względem budowy słowotwórczej.
c) Postawy
Uczeń świadomie posługuje się językiem polskim, dba o poprawność swych wypowiedzi.
2. Metoda i formy pracy
Metoda praktycznych ćwiczeń językowych.
3. Środki dydaktyczne
Karta pracy, kolorowe wstążki o długości 1 m.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Na wstępie nauczyciel omawia znaczenie wprowadzanych na lekcji dwóch nowych pojęć:
podstawy słowotwórczej i formantu.
Zapisuje na tablicy grupę wyrazów, uczniowie przepisują ją do zeszytów.
nauka, nauczyciel, naukowiec, nauczać, nauczyć, naukowy
Nauczyciel poleca uczniom wskazanie we wszystkich wyrazach tej części, która się powtarza. W tej rodzinie wyrazów będzie to cząstka nauk- lub naucz- .
W niektórych wyrazach głoski mogą wymieniać się podobnie, jak pojawiają się oboczności
w tematach rzeczowników. Potem nauczyciel wprowadza definicje:
Podstawa słowotwórcza to ta część wyrazu, która występuje we wszystkich wyrazach należących do danej rodziny wyrazów.
Cząstka, którą dodajemy do podstawy, nosi nazwę formantu słowotwórczego, który to zmienia znaczenie wyrazów.
b) Faza realizacyjna
Następnie nauczyciel omawia ćwiczenia zawarte w karcie pracy (załącznik 1). Uczniowie wykonują ćwiczenia.
c) Faza podsumowująca
Na zakończenie lekcji nauczyciel sprawdza, czy uczniowie zapamiętali wprowadzone pojęcia.
Uczniowie zostają podzieleni na 3 zespoły i otrzymują kartoniki z wyrazami (załącznik 2). Każdy zespół powinien liczyć tylu uczniów, ile jest kartoników.
Uczniowie mają zapoznać się ze swymi materiałami (wyrazy na kartonikach stanowią rodzinę wyrazów) i przygotować schemat ilustrujący związki pomiędzy poszczególnymi wyrazami.
Uczniowie ustawiają się zgodnie z tym schematem, a połączeni są za pomocą kolorowych wstążek lub taśm.
5. Bibliografia
E. i F. Przyłubscy, Język polski na co dzień, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
6. Załączniki
Karta pracy ucznia
załącznik 1
KARTA PRACY
Dom ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................
Podkreśl podstawę słowotwórczą. siła, siłować się, siłacz, siłownia, silny, silnie, przesilenie, nasilać się, przesilać, nasilenie
Zaznacz formanty. Narysuj schemat rodziny wyrazów. Rodzina wyrazów: śpiewać, śpiewak, śpiewaczka, śpiewanie, śpiew, –––––––––-- ––––––-- –––––––-- –––––––- - –––––––--
Formanty wypisz pod tekstem. szkoła, szkolić, szkolenie, szkolny, szkółka, przedszkolny, przedszkolak, przedszkolanka, przyszkolny Formanty: -......................................... -......................................... -......................................... -......................................... -......................................... -......................................... |
załącznik 2
ROBOTNIK | ROBOTA | ROBIĆ | ROBÓTKA |
ROBOTNY | ROBOTNICZY | ZROBIĆ | ROBOTNICA |
KRĘCIĆ | ZAKRĘCIĆ | ZAKRĘTKA | ZAKRĘCAĆ | KRĘTACZ |
ZAKRĘT | POKRĘCIĆ | POKRĘTŁO | POKRĘTNIE | POKRĘCONE |
MALOWAĆ | NAMALOWAĆ | MALARZ | MALARKA |
MALOWANIE | MALUNEK | MALARSKI | MALOWANY |
WYMALOWANA | POMALOWANA | ZAMALOWANA | MALARSTWO |
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz przeznaczony jest do realizacji w klasie 6.