Podstawowe działania w systemach operacyjnych

Uruchamianie programu

Twój komputer ma zainstalowany graficzny system operacyjnyDz4OxqC2ograficzny system operacyjny. Oznacza to, że jego obsługa jest oparta na rozpoznawaniu i wykorzystaniu określonych elementów graficznych, zwanych ikonami, które umożliwiają ci na przykład uruchomienie programu. Wygląd ikon podpowiada, jaką pełnią funkcję. Wkrótce dowiesz się, co kryje się pod postacią ikon, za pomocą których uruchamiasz wybrane programy.

Lewym przyciskiem myszy uruchamiasz programy i zamykasz je, zmieniasz rozmiar i przesuwasz okna programów.

RKbRYi03NiY8c
Ilustracja przedstawiająca mysz komputerową w niebiesko‑czarnym kolorze. Lewy przycisk myszy zaznaczony jest jasnoniebieskim wypełnieniem.
Mysz komputerowa - lewy przycisk.
Źródło: Ewa Dobrzyńska, licencja: CC BY 3.0.
1

Uruchom wybrany przez ciebie program. Jeśli chcesz uzyskać na ten temat dodatkowe informacje zapoznaj się z filmami, w jaki sposób możesz uruchomić wybrany program w różnych systemach operacyjnych.

Linux Ubuntu 20.04

RR9ooHeD3MoaM
Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Ubuntu 20.04.
Ubuntu 20.04 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RR9ooHeD3MoaM

Ubuntu 20.04 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Ubuntu 20.04.

MacOS Catalina

ROvimaUXkOknX
Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie MacOS Catalina.
MacOS Catalina - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROvimaUXkOknX

MacOS Catalina - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie MacOS Catalina.

Windows 10

RNnxtlwYQDmBk
Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Windows 10.
Windows 10 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RNnxtlwYQDmBk

Windows 10 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Windows 10.

Windows 11

R1Gr7GduG5PaD
Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Windows 11.
Windows 11 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Gr7GduG5PaD

Windows 11 - uruchamianie programów
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.

Film zawiera informacje o sposobach uruchamiania programów w systemie Windows 11.

Prawym przyciskiem myszy uruchamiasz menu poleceń dla obiektu wskazanego przez mysz. Jest to menu kontekstowe. Możesz z niego skorzystać także w celu uruchomiania programu.

R106vmZGG6CFX
Ilustracja przedstawiająca mysz komputerową w niebiesko‑czarnym kolorze. Prawy przycisk myszy zaznaczony jest jasnoniebieskim wypełnieniem.
Mysz komputerowa - prawy przycisk.
Źródło: Ewa Dobrzyńska, licencja: CC BY 3.0.

Funkcje okna programu

Już wiesz, że programy otwierają się w tzw. oknach. Są to prostokątne ramki wyposażone w niezbędne funkcje do ich obsługi. Czy potrafisz wykorzystać poszczególne elementy takiego okna?

1
Ćwiczenie 1

Określ, jakie możliwości ma okno twojego programu.

Każdy z tych elementów będzie miał duże znaczenie w tworzeniu przez ciebie różnych dokumentów.

2
Ćwiczenie 2
RvWR3zEWUGWvI
Dobierz działanie do elementu okna.

pasek tytułu

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

narzędzia do obsługi uruchomionego programu

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

pasek przewijania

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

pasek stanu

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

przycisk do zamykania okna

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

przycisk do minimalizowania okna do paska zadań

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

przyciski do zmiany rozmiaru okna

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

obszar do edycji dokumentu

Możliwe odpowiedzi: 1.

twój dokument nie mieści się na ekranie i za jego pomocą a chcesz obejrzeć jego inny fragment

, 2.

chcesz odsłonić na chwilę to co znajduje się pod oknem programu

, 3.

tworzysz na nim dokument

, 4.

sprawdzasz dodatkowe informacje na temat tworzonego dokumentu

, 5.

korzystasz z funkcji programu, aby stworzyć dokument

, 6.

zamykasz program

, 7.

twoje okno z programem zajmuje cały ekran. Chcesz z niego korzystać, ale równocześnie chcesz korzystać z drugiego programu, a więc korzystasz z dwóch okien

, 8.

sprawdzasz na nim nazwę dokumentu, który tworzysz

Elementy okna programu i ich działanie
Źródło: Jarosław Koludo, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3

Dostosuj rozmiar okna i jego położenie zgodnie z poniższymi czynnościami.

  1. Uruchom dowolny program.

  2. Zminimalizuj okno uruchomionego programu do paska zadań, a następnie otwórz ponownie to okno z paska zadań.

  3. Zmniejsz wielkość okna programu tak, aby zajmował 1/4 części ekranu (połowę jego wysokości i połowę szerokości).

  4. Przesuń okno w górny lewy róg ekranu.

  5. Zmaksymalizuj rozmiar okna do pełnego ekranu.

Organizacja danych w komputerze

Wszystkie dane w komputerze przechowywane są w plikach. Możesz zobaczyć dane, przeglądając zawartość dysku twardego. W plikach zapisywane są twoje dokumenty. Programy, z których korzystasz, tworzą zbiory plików. System operacyjny w twoim komputerze też jest zapisany w zbiorze plików.

Każdy plik ma swoją nazwę. Składa się ona z nazwy właściwej, kropki i rozszerzenia. Rozszerzenie określa typ pliku. Wiele programów podczas zapisywania utworzonych w nich plików automatycznie dodaje po nazwie pliku odpowiednie rozszerzenie, np. pliki tekstowe pisane w NotatnikuD3DRnj90lNotatniku będą miały rozszerzenie txt, dokumenty tekstoweDhlVGSTmidokumenty tekstowe pisane w programie Microsoft Word – docx, a w programie LibreOffice – odt. Pliki graficzneD1AlGDB5TPliki graficzne możesz rozpoznać po ich rozszerzeniach, np. jpg, png, bmp. Pliki, które uruchamiają programy w systemie operacyjnym Windows mogą mieć rozszerzenie: com, exe lub bat.

R1EZT4LGGHIYM
Zrzut ekranu przedstawia ikony plików podzielone na trzy grupy. W pierwszej grupie oznaczonej niebieską pętlą znajduje się podpis "dokumenty" oraz cztery ikony z następującymi nazwami: "dokumenty.odp", "dokumenty.ods", "dokumenty.odt", "dokumenty.txt". W drugiej grupie oznaczonej niebieską pętlą znajduje się podpis "obrazy" oraz cztery ikony z następującymi nazwami: "obrazek.bmp", "obrazek.gif", "obrazek.jpg", "obrazek.png". W trzeciej grupie oznaczonej niebieską pętlą znajduje się podpis "programy" oraz cztery ikony z następującymi nazwami: "program.bat", "program.cmd", "program.com", "program.exe".
Ikony plików
Źródło: Jacek Lipecki, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Otwarty i wolnyD1FYvudgBOtwarty i wolny standard plików służących do przechowywania i wymiany dokumentów tekstowych, arkuszy kalkulacyjnych, prezentacji multimedialnych i wykresów oznaczany jest skrótem ODF (ang. OpenDocument Format). Obsługiwany jest przez różne aplikacje biurowe, takie jak LibreOffice, czy Microsoft Office i obejmuje rozszerzenia takie jak odt, ods, odp, czy ott, ots, otp.

Porządkowanie plików

Porządkując rzeczy w swoim pokoju, wykorzystujesz szafki, półki, szuflady. Znajdują w nich swoje miejsce książki, maskotki, pamiątki i inne przedmioty, które są dla ciebie wartościowe.

R1FFs9jR1eh6v
Ilustracja przedstawiająca uporządkowany pokój. W centralnej części znajduje się drewniane biurko narożne w jasnobrązowym kolorze. Na biurku umiejscowiony jest monitor, książki oraz przybory szkolne. W szafkach poukładane są książki i płyty. Tuż obok biurka ustawione są trzy pojedyncze kolorowe szafki, a na nich położone są segregatory.
Porządek w pokoju.
Źródło: Ewa Dobrzyńska, licencja: CC BY 3.0.

O porządek musisz również zadbać w swoim komputerze. Twoje prace zapisane na dysku komputeraD13ppxTIhdysku komputera lub na zewnętrznym nośniku danychD1FEnwxzQzewnętrznym nośniku danych powinny mieć swoje określone miejsce. Nosi ono różne nazwy w różnych systemach operacyjnych. Stosowane nazwy: folder, teczka lub katalog oznaczają zawsze to samo.
W komputerze możesz tworzyć foldery i podfoldery, budując w ten sposób własną „szafkę” z dowolną liczbą szuflad do przechowywania cyfrowych dokumentów. Struktura folderówD158Z1PJ7Struktura folderów na dysku tworzy tak zwane drzewo folderów.

R12MFV3RiLtSL
Zrzut przykładowego drzewa katalogów, składającego się z następujących elementów: 1.Biblioteki. 1.1. Dokumenty. 1.1.1. Moje dokumenty. 1.1.2. Dokumenty publiczne. 1.2. Muzyka. 1.2.1. Moja muzyka. 1.2.2. Muzyka publiczna. 1.2.2.1. Przykładowa muzyka. 1.3. Obrazy. 1.3.1. Moje obrazy. 1.3.2. Obrazy publiczne. 1.3.2.1. Przykładowe obrazy. 1.4. Wideo. 1.4.1. Moje wideo. 1.4.2. Wideo publiczne.
Drzewo katalogów - przykład
Źródło: Jacek Lipecki, Grzegorz Zwoliński, licencja: CC BY 3.0.

Każdy folder możesz otworzyć, klikając myszą na jego ikonę, oraz sprawdzić jego zawartość. Otwarty folder ma postać okna podobnego do okna programu.

2
Ćwiczenie 4

Zapoznaj się ze strukturą folderów na twoim dysku. Sprawdź, jakie foldery zostały założone na dysku twardym? Gdzie jest miejsce na przechowywanie tworzonych dokumentów?

W wybranym miejscu na dysku załóż własną strukturę folderów, w których będziesz przechowywać:

W tym celu określ miejsce, w którym będziesz tworzyć foldery oraz znajdź funkcje, które wykorzystasz do tworzenia folderów. Do wykonania zadania użyj myszy.

Zapisywanie plików

Utworzony dokument możesz zapisać. Wykorzystaj w tym celu polecenie Zapisz jako, jeżeli zapisujesz go po raz pierwszy lub chcesz zmienić miejsce zapisywania lub nazwę pliku. Wykorzystaj polecenie Zapisz, jeżeli chcesz zapamiętać dokonane zmiany we wcześniej zapisanym dokumencie.

1
Ćwiczenie 5

Otwórz znany ci program graficznyDg0lCo7n3program graficzny i zaprojektuj w nim, wykorzystując dostępne kształty, własną kompozycję graficznąDo94mZBRkompozycję graficzną. Swoją pracę zapisz w pliku o nazwie format. Nie zapomnij określić typu pliku. Wybierz folder, w którym plik zostanie zapisany.

Zapamiętaj!

System operacyjny umożliwia uruchamianie programów zainstalowanych w komputerze. Dane przechowywane są w plikach, które mają swoją nazwę i rozszerzenie określające ich typ.
Pliki powinny być umieszczane w uporządkowanych folderach.

Poniższy notes możesz wykorzystać do zapisywania notatek lub przydatnych informacji.

RVZHJ6xLGeMfv
Notes
Źródło: GroMar, licencja: CC BY 3.0.