Dzięki rozwojowi medycyny wiemy, że przyczyną większości chorób są drobnoustroje chorobotwórcze i pasożyty. Wiele znanych chorób potrafimy leczyć, co przyczynia się do wzrostu długości życia ludzi i podnosi jego jakość. Równie ważne jak leczenie jest zapobieganie chorobom. Służą temu: higiena całego ciała, dbanie o czystość otoczenia, stosowanie szczepień ochronnych, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna oraz regularne badania lekarskie.

iAgop9MPBo_d5e229

1. Co nam zagraża?

Przykłady organizmów, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka:

drobnoustroje chorobotwórcze, np. wirusy, bakterie i niektóre grzyby wywołujące choroby zakaźne;
rośliny i grzyby wytwarzające substancje trujące;
zwierzęta wytwarzające substancje jadowe, np. pszczoła, osa, żmija;
zwierzęta pasożytnicze, np. tasiemiec, wesz, świerzbowiec, komar, kleszcz.

Bakterie to najmniejsze żyjące na Ziemi organizmy. Bakterie chorobotwórcze wywołują u ludzi choroby zakaźne, jak: angina, krztusiec, tężec, gruźlica. Nie wszystkie bakterie są chorobotwórcze – wiele z nich pełni pożyteczne funkcje, np. rozkładają szczątki roślin i zwierząt, biorą udział w wytwarzaniu niektórych produktów spożywczych.
Wirusy nie są organizmami żywymi. Rozmnażają się wyłącznie w innych organizmach: bakteriach, roślinach, zwierzętach. Chorobami wirusowymi są na przykład odra, ospa wietrzna, świnka i różyczka. Zapobiega się im poprzez stosowanie szczepionek.

RNFmDAyKNWRx21

Pokaz slajdów przedstawiający: slajd 1- pałeczki salmonelli z długi mi rzęskami w powiększeniu — Bakterie salmonelli są częstą przyczyną zatruć pokarmowych. Typowe objawy to biegunka i wymioty. Bakterie te mogą znajdować się na skorupce jaja kurzego, dlatego zawsze obmyj je w gorącej wodzie przez rozbiciem

Rdf7s0umeoTxb1

slajd 2 - skóra z objawami świerzbu, widoczne czerwone plamki na skórze — Świerzb objawia się zmianami skórnymi w postaci kanalików wydrążonych przez pasożyta

R5jvu6yB0aJnA1

slajd 3 - paznokieć palca zaatakowany grzybicą — Paznokcie i skóra są wyjątkowo podatne na zakażenie grzybami. Grzybica objawia się m.in. swędzeniem, łuszczeniem się skóry i paznokci oraz białawymi plamami. Łatwo można zarazić się grzybicą na basenie, dlatego zawsze należy używać pod prysznicem piankowych klapek i korzystać z własnego ręcznika

RLQYS7oQEBVL81

slajd 5 – pałeczka tężca — Wirus wścieklizny atakuje mózg, dlatego zachowanie chorych zwierząt jest nieprzewidywalne. Jest to choroba śmiertelna, dlatego warto pamiętać o szczepieniu psów

RD2HDU7ItbWqO1

Pokaz slajdów przedstawiający: slajd 1 – pałeczka salmonelli, slajd 2 - skóra z objawami świerzbu, slajd 3 - paznokcie z grzybicą, slajd 4 - pies z wścieklizną, slajd 5 – pałeczka tężca — Tężec wywoływany jest przez bakterie, ale nie można się nim zarazić od osoby chorej. Do zakażenia dochodzi najczęściej, gdy do rany dostanie się ziemia. Dlatego ważne jest, by nie dopuszczać do zabrudzenia ran oraz przemywać je na przykład jodyną

iAgop9MPBo_d5e283

2. Zdrowie i choroba

Choroby zakaźne to takie, które są wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze. Mogą się przenosić z jednego organizmu do drugiego.
Drogi przenoszenia się chorób zakaźnych to:

kropelkowa,
pokarmowa,
kontaktowa,
przez wrota zakażenia (np. rany w skórze).

Choroba niezakaźna to taka, która nie jest wywołana przez mikroorganizmy chorobotwórcze. Przykładami chorób niezakaźnych są: cukrzyca czy próchnica zębów.
Niektóre choroby wywoływane są przez obecność w organizmie pasożytniczych zwierząt. Należą do nich na przykład wszawica, świerzb lub tasiemczyca.

Sposoby zapobiegania chorobom pasożytniczym:

dokładne mycie owoców i warzyw przed ich zjedzeniem;
częste mycie rąk, szczególnie po skorzystaniu z toalety, przed jedzeniem, podczas przygotowywania posiłków;
spożywanie mięsa dobrze ugotowanego i pochodzącego z wiarygodnego źródła;
dbanie o higienę osobistą.

R1ZopQOqUq5iJ1

Galeria prezentuje sześć różnych pasożytów człowieka. 1 – świerzbowiec, kulistego kształtu roztocz z czterema odnóżami — Świerzbowiec

ROwUQdfNKIThU1

2 – główka tasiemca uzbrojonego, kulista głowa posiada wieniec haczyków oraz cztery przyssawki — Tasiemiec uzbrojony osiąga długość nawet do 5 m. Jego nazwa wywodzi się od haczyków, którymi przyczepia się do ściany jelita. Można się nim zarazić, spożywając nieprzebadane przez weterynarza mięso świni

RGKrF43KIfQv21

3 – główka tasiemca nieuzbrojonego, spłaszczona głowa z czterema przyssawkami — Tasiemiec nieuzbrojony nie posiada haczyków, ma za to 4 silne przyssawki. Mierzy nawet do 12 m długości. Ludzie zarażają się nim, jedząc nieprzebadane mięso krów

R1ZTpY9S8PI931

4 – glista ludzka, nitkowate ciało samca i samicy — Samica glisty ludzkiej mierzy do 40 cm, samiec jest nawet kilkakrotnie mniejszy. Można się nią zarazić, jedząc niemyte owoce i warzywa lub pijąc nieprzegotowaną wodę

RBt1c8VahOcei1

5 – owsiki, niewielkich rozmiarów białe nicienie — Owsiki często występują u dzieci. Mają zaledwie 1 cm długości. Znajdują się w wodzie i ziemi zanieczyszczonej odchodami. Wywołują swędzenie, jednak drapiąc się, można przenieść jaja tych pasożytów na usta lub różne przedmioty

R1SzogyFY0GvA1

6 – wesz głowowa, owad bezskrzydły — Wszy to maleńkie bezskrzydłe owady. Ich obecność najłatwiej stwierdzić po przyczepionych do włosów jajach, zwanych gnidami

iAgop9MPBo_d5e354

3. Co robić, aby się nie zarazić?

Profilaktyka to działania, których celem jest zapobieganie chorobom. Należą do nich:

dbanie o higienę osobistą;
utrzymanie w czystości i częste wietrzenie pomieszczeń, w których się przebywa;
unikanie kontaktu ze zwierzętami, które mogą roznosić choroby zakaźne, np. bezpańskie psy i koty, dzikie zwierzęta;
unikanie kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną przenoszoną drogą kropelkową;
częste przebywanie na świeżym powietrzu, także w chłodne dni;
stosowanie aktywności fizycznej przez cały rok, np. bieganie, jazda na rowerze, spacery, udział w grach zespołowych, pływanie;
przemywanie środkiem odkażającym uszkodzenia skóry;
szczepienia ochronne;
spożywanie wyłącznie świeżych pokarmów i picie czystej wody.

R1SCHNPNQqvJc1

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

iAgop9MPBo_d5e415

4. Niebezpieczne miejsca

Najczęstsze przyczyny wypadków to:

nieostrożne zachowanie w miejscach niebezpiecznych, np. ruchliwa ulica, tory kolejowe, zamarznięty staw;
kontakt z niebezpiecznymi przedmiotami, np. fajerwerki, niewypały, niewybuchy;
kąpiele i skoki do wody w miejscach niestrzeżonych.

Sposoby na zapobieganie wypadkom:

zabawa w miejscach do tego przeznaczonych, np. na placach zabaw, boisku szkolnym, sztucznym lodowisku, hali sportowej;
kąpiel wyłącznie w miejscach dozwolonych lub w basenie;
zachowanie ostrożności podczas poruszania się po drodze lub podczas przekraczania torów kolejowych;
powiadomienie odpowiednich służb o znalezieniu niewypału lub niewybuchu, niepodnoszenie go, powiadomienie dorosłej osoby lub wykonanie telefonu do straży miejskiej, na policję lub do straży pożarnej;
sprawdzenie przed jazdą rowerem, czy hamulce są sprawne; poruszanie się po ścieżce rowerowej, pasie rowerowym lub poboczem jezdni;
przewidywanie skutków zabawy i ocena, czy jest dla nas bezpieczna;
stanowcze odmawianie, gdy ktoś nas nakłania do ryzykownej zabawy.

Element multimedialny do zagadnienia: Przy_pod_5_72_1_niebezpieczne_miejsca Galeria typ A

R1MWOgsm5VbR01

Seria czterech grafik różnych miejsc zabawy, rozmieszczone parami. Każdy rysunek po lewej stronie przedstawia sytuację negatywną i ma czerwony napis „NIE”, a po prawej stronie ukazują sytuacje pozytywną i mają zielony napis „TAK”. Na rysunku pierwszym widać po lewej stronie dzieci kąpiące się nad rzeką, widoczny znak zakazu kąpieli. Po prawej stronie dzieci kąpiące się na basenie w obecności ratownika. — Nie wolno kąpać się czy nurkować w miejscach, gdzie obowiązuje zakaz. Najlepiej robić to na basenie lub strzeżonym kąpielisku

Rd6oWwWG9TIww1

Drugi rysunek: po lewej stronie jeżdżące na łyżwach na zamarzniętym jeziorze. Po prawej stronie dzieci jeżdżące na łyżwach na sztucznym lodowisku. — Pokryte lodem jezioro zachęca do jazdy na łyżwach, jednak lód może w każdej chwili pęknąć. Do jazdy na łyżwach najlepiej nadają się lodowiska

RnOxIXLimROiq1

Trzeci rysunek: po lewej stronie dzieci grają w piłkę przy jezdni. Po prawej stronie dzieci grają w piłkę na boisku lub placu zabaw. — Zabawa na ulicy jest niebezpieczna – można nie zauważyć nadjeżdżającego samochodu, a jego kierowca może nie zdążyć zahamować, gdy nagle tuż przed nim znajdzie się dziecko. Bawić się należy na placach zabaw czy boiskach

RBlYh9s9tQ4lr1

Czwarty rysunek: po lewej stronie dzieci puszczają latawce pod linią wysokiego napięcia. Po prawej stronie dzeci puszczają latawce na polani. — Puszczanie latawca to dobra zabawa, ale nie należy tego robić w pobliżu linii wysokiego napięcia. Najlepiej wybrać do tego celu otwarty teren

iAgop9MPBo_d5e485

5. Pierwsza pomoc

Umiejętność udzielenia pierwszej pomocy jest niezwykle ważna – umożliwia uratowanie zdrowia, a może i życia osobie poszkodowanej w wypadku. W razie znalezienia się na miejscu wypadku należy zawiadomić służby ratunkowe, podając następujące informacje: imię, nazwisko, miejsce zdarzenia, stan osoby poszkodowanej.
Numery alarmowe:
112 – numer alarmowy do wszystkich służb powołanych do niesienia pomocy,
996 – straż miejska,
997 – policja,
998 – straż pożarna,
999 – pogotowie ratunkowe.

Rp6MUs09yH7Wg1

Pokaz slajdów przedstawiających kolejno: 1 – zdjęcie RTG złamanego obojczyka. — Pęknięcie kości to złamanie. Objawy to ostry ból, obrzęk oraz widoczne i wyczuwalne nieprawidłowe ułożenie kości wewnątrz ciała. Uwaga! Jeśli kość przebija skórę, mówimy o złamaniu otwartym

R185YSFFKW9rN1

2 - fotografia poparzonych dłoni, na których widoczne są bąble — Podczas kontaktu skóry z czymś gorącym, np. wrzącą wodą, dochodzi do oparzeń. Jeśli skóra zetknie się z substancjami żrącymi, np. środkiem do odtykania rur, mamy do czynienia z oparzeniami chemicznymi. Podobnie do oparzeń wyglądają odmrożenia, ale powstają w wyniku narażenia skóry na bardzo niską temperaturę

RlKKvHnGsvY7G1

3 – fotografia stłuczenia — Silne uderzenie w miękkie części ciała może doprowadzić do stłuczenia. Charakterystycznymi objawami są ból, obrzęk i podskórny krwiak

Rob6lf2xmNtps1

4 – fotografia rany na palcu — Gdy dojdzie do przerwania ciągłości skóry, mamy do czynienia z raną. Niektóre są niegroźne (np. rozcięcie palca kartką papieru), inne wymagają wizyty u chirurga

RG78LX5x64Dch1

5 – Zdjęcie RTG przedstawiające zwichniecie — Gdy połączenie między kośćmi zostanie zerwane, mówimy o zwichnięciu. Objawy to ból i obrzęk w okolicy stawu (najczęściej kostki lub nadgarstka). Uwaga! Gdy staw zostanie tylko nadwyrężony podczas nieprawidłowego ruchu, mówimy o skręceniu

R12meHogTyYsx1

6 – fotografia przedstawiająca ukąszenie lub użądlenie — Niektóre owady, np. osy i pszczoły, potrafią użądlić. Objawami są ból, swędzenie i powstanie bąbla. Użądlenie niektórych owadów, jak szerszeni, może być groźne dla zdrowia

iAgop9MPBo_d5e538

6. Jesteś tym, co jesz

Składniki pokarmowe dzielimy na:

budulcowe, czyli budujące ciało (białka i tłuszcze);
energetyczne, dostarczające energii (cukry i tłuszcze);
regulacyjne, biorące udział w procesach zachodzących w organizmie (witaminy i sole mineralne).

W codziennym żywieniu należy stosować zasady prawidłowego odżywiania.

R1X1pAUVCXegC1

Schemat przedstawiający talerz zdrowego żywienia z różnymi produktami żywnościowymi. Talerz podzielono na pięć nierównych części, odzwierciedlających proporcje pokarmów, jakie powinny wchodzić w skład naszej diety. Największą część talerza stanowią: zboża, chleb, ziemniaki i pokarmy bogate w skrobię. Następna równie duża część, to owoce i warzywa. Kolejna mniejsza niż ćwiartka talerza to, nabiał. Następna mięso, ryby, jaja i rośliny strączkowe. Najmniejsza cześć talerza, to pokarmy i napoje bogate w tłuszcz. — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

iAgop9MPBo_d5e590

7. Zdrowie na co dzień

Zachowania, które sprzyjają zachowaniu dobrego stanu zdrowia:

codzienne mycie całego ciała,
dbanie o włosy (dokładne szczotkowanie, mycie odpowiednim szamponem),
dbanie o paznokcie (utrzymywanie w czystości, regularne obcinanie, unikanie obgryzania),
mycie zębów przynajmniej dwa razy dziennie (rano i wieczorem) i odwiedzanie dentysty przynajmniej dwa razy w roku,
noszenie zawsze ubrań czystych i dostosowanych do pory roku,
utrzymywanie w czystości pomieszczenia, w którym się przebywa.

Skutki zaniedbania higieny osobistej:

mniejsza odporność na choroby zakaźne,
rozwój chorób skórnych, np. łupieżu, świerzbu, wszawicy, grzybicy skóry,
rozwój próchnicy zębów.

R15vjdCvLoV3K1

Zdjęcie przedstawiające dwie namydlone dłonie — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

RPVqQHATc4jZf1

Zdjęcie przedstawiające młodego człowieka myjącego zęby — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

RANHElhByKqYa1

Fotografia przedstawiająca młodą dziewczynę myjącą włosy — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

R15vjdCvLoV3K1

iAgop9MPBo_d5e663

8. Dbamy o oczy i uszy

Elementy higieny oczu:

praca przy dobrym oświetleniu;
czytanie tylko przy odpowiednim świetle;
zakładanie okularów przeciwsłonecznych w słoneczny dzień, także zimą;
noszenie okularów ochronnych, np. podczas pływania, jazdy na nartach, wykonywania prac wymagających ochrony oczu;
robienie krótkich przerw podczas pracy przy komputerze;
noszenie okularów korekcyjnych w przypadku posiadania wady wzroku.

Elementy higieny uszu:

unikanie długiego przebywania w pomieszczeniu, w którym jest hałas;
wypoczywanie w ciszy;
utrzymywanie uszu w czystości;
unikanie głośnego słuchania muzyki przez słuchawki.

RjS8XdaXdGTs71

Fotografia przedstawiająca młodą dziewczynę w okularach słonecznych — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

RIIsCdVdgPSJo1

Zdjęcie ukazujące człowieka ze stoperami w uszach — Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

iAgop9MPBo_d5e736

9. Używki

Używka to substancja, po spożyciu której organizm jest pobudzony. Nie jest konieczna dla funkcjonowania organizmu. Używkami nieszkodliwymi przy stosowaniu w umiarkowanych ilościach są kawa i herbata.
Alkohol, nikotyna i narkotyki to używki, które mogą stać się przyczyną uzależnienia. Osoba uzależniona to taka, która nie może zrezygnować z pobierania tych substancji. Ludzie uzależnieni od alkoholu, papierosów i narkotyków chorują częściej i żyją krócej od osób wolnych od nałogów.

Wpływ używek na organizm człowieka
Rodzaj używki	Alkohol	Nikotyna	Narkotyki
Skutki pobierania	obniżenie refleksu i zdolności do koncentracji, kłopoty z utrzymaniem równowagi, choroby różnych narządów (w tym wątroby i serca), zmniejszenie odporności, niekorzystne zmiany w zachowaniu	choroby płuc i serca, zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów, niszczenie skóry, włosów i paznokci	choroby narządów wewnętrznych, obniżenie odporności, obniżenie zdolności do koncentracji, silne, niekorzystne zmiany zachowania

RKgGQmkU7xRio1

Fotografia ukazująca widzenie po spożyciu alkoholu — Źródło: Michael Gil (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.

iAgop9MPBo_d5e781

10. O ziołach i roślinach trujących

Zioła to rośliny, które zawierają substancje mające wpływ na organizm człowieka. Są to rośliny lecznicze oraz trujące. Rośliny lecznicze odpowiednio stosowane korzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Wiele z nich wchodzi w skład lekarstw oraz kosmetyków. Rośliny trujące zawierają substancje niebezpieczne dla człowieka.

RW5QzlNVawe85

Galeria zdjęć prezentująca popularne zioła lecznicze. Pierwsze zdjęcie ukazuje biały kwiatostan krwawnika. — Krwawnik
Napar z krwawnika łagodzi bóle menstruacyjne i zmniejsza krwawienia. U osób o wrażliwej skórze może wywoływać podrażnienia

RDk22J5lXatCP

Zdjęcia przedstawia liście pokrzywy. — Pokrzywa
Napar z pokrzywy oczyszcza organizm z toksyn, zmniejsza potliwość, wspomaga wzrost i zapewnia dobry stan włosów, zwiększa też ilość czerwonych krwinek

RccEu1Kj7Nr3y

Zdjęcia przedstawia białe kwiatostany rumianku. — Rumianek
Napar z rumianku pomaga na niestrawność i dolegliwości układu pokarmowego oraz łagodzi stany zapalne. Rozjaśnia też włosy i nadaje im połysk

R1UEw9XAIvtBP

Zdjęcie przedstawia żółte kwiaty rumianku. — Dziurawiec
Dziurawiec łagodzi bóle menstruacyjne. Ponadto obniża ciśnienie krwi, nie powinny więc stosować go osoby z niedociśnieniem; podczas picia naparu z dziurawca skóra łatwo ulega przebarwieniom słonecznym

R17pQPyUa7ud1

Zdjęcie przedstawia łodygę kopru. — Koper włoski
Koper włoski łagodzi wzdęcia i skurcze żołądka. Inna nazwa tej rośliny to fenkuł - jego korzeń jest warzywem popularnym w kuchni śródziemnomorskiej

R13EOGuD9MQ5C

Zdjęcie przedstawia liście mięty. — Mięta
Mięta łagodzi bóle żołądka, odświeża jamę ustną. Podobnie jak dziurawiec obniża ciśnienie krwi. Przy chorobie refluksowej może powodować zgagę

Rp1mTuTmlOKjp

Galeria zdjęć prezentująca rośliny trujące. Pierwsze zdjęcie przedstawia czerwone szyszkojagody cisu. — Cis pospolity
Cis pospolity to często spotykany w parkach krzew lub drzewo. Jest silnie trujący. Zatrucie może być śmiertelne, szczególnie w przypadku dzieci i osób starszych. Jedyną nieszkodliwą częścią cisu jest czerwona osnówka otaczająca nasiona, chętnie spożywana przez ptaki. Jednak starannie unikają one przypadkowego połknięcia nasion – również silnie trujących

R1CEMBWmFXvyA

Na zdjęciu drugim kwitnący na żółto glistnik jaskółce ziele. — Glistnik jaskółcze ziele
Glistnik jaskółcze ziele pomimo leczniczych właściwości jest również bardzo toksyczny, m.in. silnie uszkadza wątrobę. Charakterystyczny żółtawy sok tej rośliny używany jest w medycynie ludowej do usuwania dolegliwości skórnych

RMIKjUCDHH3fM

Na zdjęciu trzecim kwitnący na biało bieluń dziędzierzawa. — Bieluń dziędzierzawa
Bieluń dziędzierzawa ma trujące zarówno liście, jak i nasiona. Już zjedzenie kilku nasion może być śmiertelne. Ze względu na piękne kwiaty bywa uprawiany jako roślina ozdobna

R14qhWTysA3RQ

Na zdjęciu czwartym wysoki z baldachowatymi kwiatostanami Barszcz Sosnowskiego. — Barszcz Sosnowskiego
Barszcz Sosnowskiego pokryty jest włoskami zawierającymi silnie trujące substancje. Nawet otarcie się o tę roślinę powoduje silne i niebezpieczne oparzenia

iAgop9MPBo_d5e822

Zadania

Ćwiczenie 1

RSl7K90GyQrfU1

Oceń prawdziwość zdań.

	Prawda	Fałsz
Wszystkie mikroorganizmy wywołują choroby.	□	□
Bakterie mogą występować tylko w wodzie i glebie.	□	□
Wirusy rozmnażają wyłącznie w ciele innych organizmów.	□	□
Wirusy i bakterie wywołują niektóre choroby u ludzi.	□	□