1. Jak ludzie zagrażają przyrodzie?

Główne źródła zanieczyszczenia środowiska spowodowane działalnością człowieka to:

• przemysł,

• komunikacja,

• środki chemiczne stosowane w rolnictwie,

• odpady,

• awarie, np. elektrowni, wycieki ropy naftowej z tankowców.

Zanieczyszczenia atmosfery mogą przyczynić się do powstania kwaśnych deszczów – opadów atmosferycznych zawierających związki siarki. Kwaśne deszcze są szkodliwe dla roślin, mogą też niszczyć budynki i inne wytwory człowieka.

R1A9rRYAGQ7SX1

Dwie ilustracje przedstawiają przyczyny powstawania kwaśnych deszczy oraz skutki ich powstawania. Ilustracja po lewej stronie prezentuje samochód jadący drogą, z którego wydobywają się spaliny z tlenkami azotu. Naprzeciwko drogi znajduje się fabryka, z której wydobywaja się dym zawierający dwutlenek siarki. Ilustracja po prawej stronie ukazuje skutki zanieczyszczenia atmosfery w miejscach oddalonych setki kilometrów od źródeł zanieczyszczenia. Na ilustracji widoczne zniszczone drzewa opadami kwaśnych deszczy, zakwaszona woda w jeziorze i pływające przy powierzchni śnięte ryby oraz zanieczyszczenia wymywane z gleby do wód jeziora.

2. Czy szkody można naprawić?

Działania mające na celu naprawienie szkód wyrządzonych w środowisku i przywrócenie go do stanu wyjściowego to rekultywacja. Oprócz niej ogromnie ważne są zachowania mające na celu ograniczenie wpływu ludzi na otoczenie.

Przykłady rekultywacji:

• obsadzanie hałd roślinami,

• sadzenie młodych drzew w miejsce wyciętych,

• tworzenie stawów w zagłębieniach, w których wydobywano surowce.

Przykłady działań ograniczających wpływ człowieka na otoczenie:

• zakładanie urządzeń oczyszczających powietrze,

• oczyszczanie ścieków,

• bezpieczne składowanie odpadów, segregacja i powtórne wykorzystanie materiałów,

• wykorzystywanie wody, Słońca, wiatru jako źródła energii,

• oszczędzanie energii elektrycznej i wody,

• ograniczanie ilości środków chemicznych stosowanych w rolnictwie,

• zakładanie parków narodowych, rezerwatów, parków krajobrazowych,

• ochrona gatunkowa organizmów.

ROIdV1WJ90Td71

Galeria prezentująca pary fotografii tego samego terenu przed i po rekultywacji.Fotografia po lewej stronie ukazuje głębokie i rozległe wyrobisko. Obok fotografia tego samego wyrobiska wypełnionego wodą.

R9PANyoofvYBj1

Fotografia po lewej stronie ukazuje wysoka czarną hałdę. Obok fotografia tej samej hałdy porośnięta trawą i innymi roślinami zielnymi.

Rv9i3xt8UM9YC1

Fotografia po lewej stronie ukazuje teren po wyrębie lasu, brak roślin i widoczne ścięte pnie drzew. Obok ten sam teren porośnięty drzewami, krzewami, trawą, widoczna sarna.

RxvcWVP6BAj5P1

Fotografia po lewej stronie prezentuje zaniedbamy brzeg nad jeziorem. Obok to samo miejsce zagospodarowane przez człowieka. Widoczny pomost na którym stoją wędkarze łowiący ryby.

3. Jak przyroda wpływa na ludzi?

Zależność człowieka od przyrody objawia się m.in. przez:

• konieczność zakładania ubrań odpowiednich do pogody,

• picie większej ilości wody latem w celu uniknięcia udaru słonecznego,

• stosowanie latem kremów z filtrem i okularów przeciwsłonecznych,

• konieczność budowania mostów lub tuneli oraz odpowiednich domów.

Przykłady klęsk żywiołowych niekorzystnie wpływających na gospodarkę człowieka:

• susze powodujące wysychanie roślin uprawnych,

• gwałtowne opady deszczu przyczyniające się do gnicia upraw.

RSS3ruWw6NGCz1

Zdjęcia przedstawiające przykłady budowli wzniesionych przez ludzi, służących do pokonywania przeszkód terenowych.Fotografia długiego, przęsłowego mostu łączącego dwa odległe brzegi szerokiej rzeki.

Rmk98lClhC92V1

Fotografia prezentuje most łączący brzegi rzeki oraz dwóch wysokich wzniesień.

RNQmfQRvbZcSa1

Fotografia prezentuje linię kolejową prowadząca do tunelu .

4. Ekologiczny prąd

W Polsce energia elektryczna jest wytwarzana przede wszystkim w elektrowniach węglowych. Powstaje podczas spalania węgla kamiennego lub brunatnego. Taki sposób wytwarzania energii skutkuje jednak zanieczyszczeniem atmosfery popiołami i sadzą. Wytwarzane są także gazy cieplarniane oraz szkodliwe związki, które przyczyniają się do powstawania kwaśnych deszczów. Węgiel jest nieodnawialnym źródłem energii.

Odnawialne źródła energii to takie, które nie ulegają wyczerpaniu. Korzystając z nich, buduje się:

• elektrownie wiatrowe – zamieniające energię wiatru na elektryczną,

• elektrownie słoneczne – zamieniające energię światła słonecznego na elektryczną,

• elektrownie wodne – wytwarzające energię elektryczną dzięki energii płynącej wody,

• elektrownie geotermalne – zamieniające ciepło z głębin Ziemi w energię używaną do ogrzewania.

R1ARhcq7Qqbrz1

Slajdy przedstawiające plusy i minusy czterech alternatywnych źródeł energii.Slajd pokazuje elektrownie wiatrowe na wzgórzu.

Ro6yrCbr0iyK11

Slajd pokazuje panele słoneczne.

R1ScgU1dDJFqo1

Slajd pokazuje elektrownię wodną.

RdKHTRNMKbA0T1

Slajd pokazuje chmurę pary wodnej wydobywającej się z gejzeru.

5. Jak oszczędzać energię?

Powody, dla których należy oszczędzać energię elektryczną, to:

• wyczerpywanie się źródeł paliw kopalnych,

• ochrona środowiska,

• rosnąca cena energii elektrycznej.

Sposoby oszczędzania energii elektrycznej:

• gaszenie światła w pustych pomieszczeniach,

• wyłączanie nieużywanych urządzeń elektrycznych,

• wyłączanie urządzeń zamiast stosowania trybu uśpienia,

• korzystanie w ciągu dnia z naturalnego światła,

• unikanie wkładania do lodówki ciepłych potraw,

• zapełnianie pralki i zmywarki do naczyń przed uruchomieniem.

RMmpwSnasXxkM1

Fotografia ukazująca otwartą pralkę, do której wkładane jest pranie.

6. Zmiany klimatu

Klimat to całość zjawisk pogodowych (temperatura, opady, wiatr) występujących na danym obszarze przez długi czas.
Człowiek może wpływać na klimat za sprawą na przykład wycinania lasów oraz rozwoju przemysłu i motoryzacji. Gazy i pyły, które trafiają do atmosfery, mogą mieć wpływ na średnią temperaturę powietrza, gdyż zwiększają efekt cieplarniany.

Globalne skutki wpływu człowieka na klimat:

• dziura ozonowa – powstaje na skutek zmniejszenia się ilości ozonu (gazu ograniczającego ilość szkodliwego promieniowania ze Słońca);

• globalne ocieplenie - zjawisko polegające na podniesieniu się średniej temperatury powietrza na całej Ziemi związane z gromadzeniem się gazów cieplarnianych w atmosferze.

R1Ff3B1XOwuJz1

Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos

Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Animacja przedstawia powierzchnię Ziemi i Słońce. Widać atmosferę Ziemi, a w niej zaznaczoną innym kolorem warstwę podpisaną - gazy cieplarniane. Ze Słońca w stronę Ziemi biegną promienie, które docierają do jej powierzchni. Od powierzchni Ziemi w stronę atmosfery odchodzą promienie nieco cieńsze od poprzednich i docierają do warstwy gazów cieplarnianych. Większość promieni ze sceny 3 odbija się od warstwy gazów cieplarnianych i wraca do powierzchni Ziemi, jedna-dwie ulatują w kosmos

7. Formy ochrony przyrody

Obszar chroniony to takie miejsce, w którym nie jest dozwolona działalność gospodarcza mogąca zagrozić środowisku lub wprowadzić w nim zmiany.

Obszary chronione to m.in.:

• parki narodowe – obszary o powierzchni co najmniej 1 tys. ${\mathrm{km}}^2$ o szczególnych walorachprzyrodniczych; w parku narodowym ochronie podlega cała przyroda;

• rezerwaty – obszary o powierzchni mniejszej niż 1 tys. ${\mathrm{km}}^2$, na których ochronie podlega cała przyroda lub jej składniki (np. rzadkie gatunki zwierząt i roślin lub skały o oryginalnym kształcie);

• parki krajobrazowe – obszary cenne ze względu na krajobraz i przyrodę, na których dopuszcza się działalność człowieka, ale tylko wówczas, gdy nie powoduje ona zmian w wyglądzie otoczenia;

• obszary chronionego krajobrazu – rozległe obszary obejmujące środowisko naturalne o szczególnych walorach krajobrazowych, np. doliny rzeczne, lasy, wzgórza, torfowiska.

Pojedyncze drzewa lub ich zespoły oraz unikatowe twory przyrody nieożywionej (głazy, jaskinie) obejmuje się ochroną jako pomniki przyrody.

Rzadkie i narażone na wyginięcie gatunki roślin i zwierząt podlegają ochronie ścisłej lub częściowej. Ochrona ścisła polega na zakazie zrywania, wykopywania, sprzedaży, kupowania, wywożenia za granicę oraz niszczenia miejsc, w których one występują. Przy ochronie częściowej chroniony organizm można w określonych warunkach pozyskiwać na przykład na celów medycznych. Można również polować na zwierzęta poza okresem ochronnym.

Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się rezerwaty leśne, faunistyczne (czyli chroniące zwierzęta), krajobrazowe i inne

R4qMR9G2RXigJ1

Mapa Polski z oznaczonymi na zielono parkami narodowymi. Fotografia prezentuje rezerwat leśny. Widoczne drzewa liściaste w wiosennym lesie.

Ra5E06nKU6VJG1

Fotografia prezentuje torfowisko. Widoczny podmokły teren porośnięty trawami.

R11FJUiUgZgxF1

Fotografia prezentuje żółwia chodzącego po pniu.

R1DdmlJsYvSIL1

Fotografia prezentuje skały o płaskich wierzchołkach.

8. Parki narodowe Polski

Parki narodowe tworzy się głównie w celu zachowania roślin, zwierząt i przyrody nieożywionej w postaci niezmienionej przez człowieka. Większość powierzchni parku narodowego objęta jest ochroną ścisłą. Organizmy mają więc zapewniony spokój i nie są niepokojone przez ludzi. W Polsce występują 23 parki narodowe: 2 leżą w pasie pobrzeży, 5 w pasie pojezierzy, kolejne 5 w pasie nizin, 3 na wyżynach i 8 w górach.
Na terenie parków narodowych można poruszać się wyłącznie po wyznaczonych szlakach turystycznych. Nie wolno zrywać roślin, płoszyć ani zabijać zwierząt. Należy zachowywać się cicho, nie wolno biwakować ani rozpalać ognisk.

R19IfXBCpnLJj1

Interaktywna mapa polski z zaznaczonymi emblematami parków narodowych.

Interaktywna mapa polski z zaznaczonymi emblematami parków narodowych.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzWIh1QYc

9. Przyroda w naszym domu

Zwierzęta domowe to takie, które trzyma się w domach nie dla wymiernych korzyści, lecz dla przyjemności. Do najpopularniejszych zwierząt domowych należą psy i koty, różne gatunki gryzoni (szczury i chomiki), ptaki oraz ryby akwariowe. Posiadanie zwierzęcia wiąże się z odpowiedzialnością za nie. Zwierzęciu należy zapewnić odpowiednie warunki oraz dbać o jego zdrowie.
Zwierzęta hodowlane to takie, które hoduje się dla korzyści, np. mleka, skór czy mięsa. Do zwierząt hodowlanych należą: krowy, świnie, owce, kozy i kury.

RaRL3ciC8x2hE1

Galeria siedmiu fotografii ukazujących wybrane zwierzęta hodowlane.Pierwsza fotografia ukazuje dwa białe konie w zaprzęgu karocy.

RiSGLJxgiQg0k1

Druga fotografia prezentuje stado biało-czarnych krów pasących się na łące.

RpwD7HqZr84NC1

Trzecia fotografia lezące na trawie białe owce.

RhO6OITnCdJQ11

Czwarta fotografia prezentuje kurę chodzącą po trawie.

Rn2QQ1zIUHP7U1

Piąta fotografia prezentuje dwie kozy na stojące na trawie. Pierwsza biała stoi odwrócone tyłem, druga biała w czarne łaty stoi przodem.

R1DSzJXWf4T661

Szósta fotografia prezentuje trzy stojące bokiem do siebie wielbłądy.

R1GUTT7qiwjyf1

Siódma fotografia prezentuje dwie stojące bokiem do siebie lamy. Duża czarna, pochyl się jedząc trawę, druga młoda brązowa lama patrzy na wprost.

10. Domowy ogródek

Człowiek hoduje niektóre rośliny:

• jako źródło pożywienia (warzywa, owoce, zboża),

• dla oleju wyrabianego z tłuszczu w nich zawartego (słonecznik),

• dla włókien do wyrobu tkanin (len).

Niektóre rośliny uprawia się w ogródkach działkowych lub przydomowych. Dzięki temu uzyskuje się samodzielnie wyhodowane warzywa i owoce. Ogródki są też miejscem wypoczynku, pełnią poza tym ważną funkcję jako miejsce schronienia i zdobywania pokarmu dla wielu zwierząt.
Niektóre rośliny można trzymać w domach jako doniczkowe. Należy je postawić w miejscu, gdzie będą miały odpowiednią ilość światła, regularnie podlewać, a w razie potrzeby – przesadzać.

Kolejne etapy poprawnego przesadzania roślin doniczkowych. Pamiętaj, by obchodzić się z rośliną ostrożnie – wówczas jej nie uszkodzisz

RTTRQUcOU3tci1

Pokaz slajdów prezentujących przesadzanie rośliny doniczkowej. Slajd 1 – prezentuje przybory potrzebne do przesadzania rośliny: żwir, ziemia, łopatka, nóż, rękawice, nowa doniczka, woda w butelce.

RrG2u7nyvWPhp1

Slajd 2 – demonstrator w rękawiczkach wyjmuje roślinę z doniczki.

RJCPCos2diw6W1

Slajd 3 – pokazano wyjętą roślinę z doniczki, trzymaną przez demonstratora w rękawiczkach

RjE9YO7btaDYb1

Slajd 4 – demonstrator nasypuje żwir do brązowej doniczki

R47kVsgktuwz71

Slajd 5 – demonstrator w rękawiczkach nasypuje łopatką ziemie do doniczki

R1DzW1sjvdgAY1

Slajd 6 – roślina zostaje włożona do przygotowanej doniczki, a następnie zostaje dosypana ziemia.

RKyV7xKO3uqRl1

Slajd 7 – posadzona roślina w doniczce zostaje podlana przez demonstratora

Zadania

Test